odelslova

Lova fastslår at odelseigedomar må vere over 35 dekar med fulldyrka eller overflatedyrka jord, alternativt over 500 dekar produktiv skog. Den som eig tilsvarande eigedom kan derimot tinglyse ei erklæring om at eigedomen ikkje skal vere gjenstand for odel. Overdraging av eigedom der odel er nytta som grunnlag for å fortrenge ein annans rett til eigedomen vart kalla odelsløysing, og er rekna som løysingsrett eller forkjøpsrett.

Odelsretten er ikkje absolutt. Odla eigedom kan vere gjenstand for ekspropriasjon av staten når dette er naudsynt. I tillegg heimlar odelslova i § 21 eit unntak frå retten til å løyse ut odelsprioritet og fortrenge ein annans overtaking av eigedomen.

Unntaket i § 21 kan vere aktuelt når odelsløysinga av eigedomen vil vere «klårt urimeleg». I rettspraksis har ein mellom anna stilt visse vilkår til korleis den med best prioritet burde innrette seg, særleg med tanke på å sørgje for klargjering av korvidt denne personen ønsker å overta eigedomen med tilhøyrande drift eller kor langt vedkomande har gjort det tydeleg at ein ønsker å gå til odelsløysing.

Odelsordninga i Noreg har røter tilbake til norrøn tid. Frå og med 1700-talet vart den gjenstand for utstrakt kritikk som ledd av opplysningstidas oppgjer med stendersamfunnet, eksemplifisert mellom anna gjennom den franske revolusjonen. Medan den norske Grunnlova av 1814 freda odelsordninga, presiserte ein samstundes at odelsretten skulle støtte staten og allmennheita. Korleis denne målsetninga skulle sikrast for framtida var opp til det nyskipa Stortinget å fastsetje.

Den noverande § 117 i Grunnlova fastslår framleis at odelsretten og åsetesretten ikkje skal opphevast. Fleire grunnlovsforslag om oppheving har vore framstilt i nyare tid med ulike argument. Mellom anna har det vorte hevda at samfunnsforholda og innrettinga av landbruket har endra seg på ein måte som gjer odelsretten til eit større hinder enn allment gode, slik at grunnlovsvernet difor burde fjernast.

Medan odelsretten i seg sjølv ikkje kan opphevast utan eit nytt grunnlovsforslag – som tiltres av to etterfølgande Storting – er det omdiskutert korvidt grunnlova stengjer heilt igjen for å gjere mindre endringar i den vanlege lovgivinga som styrer dei nærare vilkåra for odel- og åsetesretten. Nyare endringar i odelslova har mellom anna omfatta lovfesting av kjønnsnøytral fastsetjing av prioritet i spørsmål om kven odelsretten skal tilfalle.

• arverett
• tingsrett
• jordbruk – i Noreg
• Grunnlovas historie

• Lovdata: odelslova
• Stortinget: Dokument 12:33 (2015–2016)