Stefanos Paraskevaidis

Οι αρχαίες κοινωνίες δοκιμάζονταν συχνά από το ξέσπασμα θανατηφόρων επιδημιών. Για τις επιπτώσεις τους οι συγγραφείς της αρχαιότητας δεν δίνουν μία συνεκτική εικόνα. Από τη μια μεριά έχουμε μαρτυρίες, κυρίως ιστορικών, οι οποίοι τονίζουν τις αποτυχίες και τις ασυνέχειες, ενώ από την άλλη μαρτυρίες οι οποίες δίνουν μια εξιδανικευμένη εικόνα για την ικανότητα της κοινωνίας να αντιμετωπίσει τις έκτακτες συνθήκες ενός λοιμού. Ωστόσο η κριτική εξέτασή τους αποκαλύπτει ότι πιθανότατα παρουσιάζουν διαφορετικές όψεις της ίδιας πραγματικότητας: η αναμέτρηση των αρχαίων κοινωνιών με τις φονικές επιδημίες συνοδευόταν συχνά από σημάδια έντονης κοινωνικής κρίσης σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας. Η κρίση εμπιστοσύνης των ανθρώπων στους παραδοσιακούς θεσμούς και τις αξίες της κοινωνίας, η αμφισβήτηση κυρίαρχων ιδεολογιών, ο κίνδυνος απώλειας της κοινωνικής συνοχής, αποτελούν φαινόμενα που τα βλέπουμε να επαναλαμβάνονται σε πολλές επιδημίες, από την κλασική Αθήνα μέχρι το χριστιανικό Βυζάντιο. Υπάρχουν όμως και ιστορικά παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι ακόμη και στις περιπτώσεις που οι αρχαίες κοινωνίες έστεκαν αμήχανες μπροστά στο καταστροφικό πέρασμα του λοιμού, εξακολουθούσαν να διαθέτουν δυνάμεις που παρέμεναν προσηλωμένες σε θεμελιώδεις κοινωνικές αξίες

The central aim of this doctoral dissertation is to present healing in the world of early Christian monasticism (4th and early 5th century A.D.), using evidence from contemporary monastic and hagiographic literature. This study firstly points out the similarities between miraculous healing of Christian ascetics and traditional rituals concerning therapy, but at the same time underlines the specific features of the saints, emphasizing the notion of the charismatic healer. Secondly it discusses charismatic healing from the point of view of the patients and their needs, rejecting the scheme that ascribes miraculous healing to the prevalence of superstition and credulity during late antiquity. On the one hand the saints of monasticism played the same roles that were recognized to religious medicine throughout antiquity and on the other their specific features were responding to equivalent specific needs of the patients. The main part of this dissertation claims that the healing power of...

Η προσέγγιση του ασκητικού βίου από τη σκοπιά των ληστών αποτελεί ασφαλώς μια πρωτότυπη έμπνευση. Αυτή τη σκοπιά υιοθετεί ο Δημήτρης Κυρτάτας σε ένα από τα κεφάλαια του νέου του βιβλίου Η Οδός και τα βήματα των πρώτων χριστιανών (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2020), αναδεικνύοντας την πολύπλευρη και ιδιόμορφή σχέση που είχε αναπτυχθεί μεταξύ ληστών και ασκητών. Περαιτέρω έρευνα των δεδομένων οδηγεί στη διαπίστωση ότι πίσω από την περίπλοκη αυτή σχέση λειτουργούσε ένα είδος βαθύτερης συγγένειας, με ψυχολογικές, κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Οι μεταστροφές ληστών στην ασκητική ζωή, η υπόθαλψη παρανόμων από ασκητές και η αντιμετώπισή τους με κατανόηση, η κοινή διαβίωση στην έρημο, υπογραμμίζουν τη δυναμική της συγγένειας ανάμεσα στις δύο ομάδες, που συχνά έκανε τα μεταξύ τους όρια αρκετά ρευστά. Γενικότερα, η εξέταση του θέματος των ληστών στο πλαίσιο του χριστιανισμού μας δίνει επιπλέον τη δυνατότητα να ανιχνεύσουμε κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νέας θρησκείας.

Approaching the ascetic life from the point of view of the bandits is certainly an original inspiration. Dimitris Kyrtatas adopts this point of view in one of the chapters of his new book Η Οδός και τα βήματα των πρώτων χριστιανών (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2020), highlighting the multifaceted and peculiar relationship between bandits and ascetics. Further research of the data leads to the conclusion that behind this complex relationship there was a kind of deeper kinship, with psychological, social and political features. The conversions of bandits to ascetic life, the concern of ascetics to protect outlaws and treat them with understanding, their coexistence in the desert, underscore the dynamics of kinship between the two groups, which often made the boundaries quite fluid. More generally, examining the subject of bandits in the context of Christianity enables us to detect some particular features of the new religion.

Η χριστιανική αγιογραφία των πρώτων χριστιανικών αιώνων προβάλλει ιδιαίτερα δύο κατηγορίες γυναικών, τις δαιμονισμένες και τις αγίες, οι οποίες τοποθετούνται σε δύο αντίθετα άκρα. Μια πιο προσεκτική ανάγνωση ορισμένων παραδειγμάτων όμως μπορεί να αποκαλύψει ότι κάποιες φορές τα κίνητρα συμπεριφοράς και των δύο είχαν έναν κοινό παρονομαστή: την κοινωνική θέση και τον κοινωνικό ρόλο των γυναικών. Η αποκλίνουσα συμπεριφορά ορισμένων δαιμονισμένων και η σθεναρή άρνηση συμβιβασμού πολλών αγίων φαίνεται να συνδέονται με ανάγκες, φόβους και ελπίδες των γυναικών της εποχής τους. Συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις δύο κατηγορίες γυναικών αποτελεί το παράδειγμα της Θέκλας, μιας αγίας για τους πιστούς, μάλλον δαιμονισμένης για τους οικείους της, η οποία για τις επόμενες γενιές χριστιανών γυναικών ενσάρκωνε μαζί με το ιδεώδες της αγιότητας ένα πρότυπο γυναικείας αντίστασης.

Christian hagiography of the early Christian ages exhibits especially two categories of women, the possessed and the saints, which are placed at two opposite ends. A closer examination of some examples may, however, reveal that sometimes the motivations of both of them had a common point of reference: the social status and role of women. The deviant behavior of certain possessed and the strong refusal of many saints to compromise seem to be related to the needs, fears and hopes of women of their time. A kind of connection between the two categories of women is the example of Thecla, considered saint by the believers and possessed by her relatives, who represented for the next generations of Christian women, apart from the ideal of sanctity, a pattern of female resistance.

Πώς θα αντιδρούσατε αν βλέπατε ξαφνικά κάποιους δικούς σας νεκρούς να έχουν επιστρέψει στη ζωή; Τι θα κάνατε ή τι θα λέγατε στην περίπτωση που βλέπατε στο σπίτι σας την κόρη ή την γιαγιά σας, που είχε πεθάνει προ καιρού, να σας μιλά σαν να μη συμβαίνει τίποτα;

Ο λόγος περί δαιμόνων αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό της πρώιμης ασκητικής γραμματείας. Ωστόσο η γνώση που ανέπτυξαν οι ασκητές γύρω από τους δαίμονες απέχει πολύ από την απλή δεισιδαιμονία. Η συστηματική μελέτη της δράσης των δαιμόνων πήρε τα χαρακτηριστικά μιας "επιστήμης" που βοηθούσε τους ασκητές στην κατανόηση και θεραπεία βαθύτερων ψυχικών τάσεων με τις οποίες έρχονταν αντιμέτωποι. Τα έργα του Ευάγριο δίνουν ένα πολύ καλό παράδειγμα αυτής της πραγματικότητας.

Η μελέτη των θαυματουργικών ιάσεων που πραγματοποιούνταν από πρώιμους ασκητές, όπως ο Αντώνιος, μπορεί να δείξει ότι πίσω από το χάρισμα της ίασης βρισκόταν ένας ολόκληρος κόσμος γνώσεων και δεξιοτήτων, τον οποίο ανέπτυσσαν οι ασκητές με συστηματικό τρόπο στην έρημο.

Οι μεγάλες επιδημίες ξεχώρισαν από πολύ νωρίς ως σημαντικά και αξιομνημόνευτα γεγονότα. Ο τόμος αυτός περιλαμβάνει μια πλούσια συλλογή κειμένων, τα οποία περιγράφουν από διαφορετικές οπτικές γωνίες το φαινόμενο των επιδημιών και τον αντίκτυπό τους στις αρ­χαίες κοινωνίες. Τα δεδομένα που παρουσιάζουν οι αρχαίοι συγγραφείς δίνουν συχνά την εντύπωση ότι ξεπερνούν την ίδια την ανθρώπινη λογική και πολλές φορές αφήνουν να διαφανεί το στοιχείο της αμφισβήτησης, της αβεβαιότητας και της αντιφατικότητας στις αντιδράσεις των ανθρώπων. Οι ασυνήθιστες και επείγουσες συνθήκες μιας φονικής επιδημίας δημιουργούσαν δυναμικές οι οποίες επηρέαζαν ιδέες και αντιλήψεις, καλλιεργούσαν νέες συνήθειες, άγγιζαν όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Διευθυντής σειράς: Δημήτρης I. Κυρτάτας

Τα βιβλία της σειράς καλούν σε έναν νέο διάλογο με την αρχαιότητα. Τα κείμενα κάθε τόμου, που προσφέρονται σε νεοελληνική απόδοση, φωτίζουν όψεις της καθημερινής ζωής, των θεσμών ή των ιδεών που εξακολουθούν να διατηρούν την επικαιρότητά τους. Επιπλέον, επιλέγονται με στόχο να αναδειχθεί τόσο ο πλούτος όσο και η ποικιλία των συμπεριφορών και των νοοτροπιών του αρχαίου κόσμου. Εμφανίζουν τους αρχαίους Έλληνες διαφορετικών εποχών και διαφορετικών πεποιθήσεων να διαλέγονται και να αντιπαρατίθενται μεταξύ τους ή με αλλοεθνείς· και τους εθνικούς να διαλέγονται ή να αντιπαρατίθενται με Ιουδαίους ή χριστιανούς. Η αρχαιότητα προβάλλει έτσι από τη μια πλευρά επίκαιρη και από την άλλη σύνθετη, πολύμορφη και αντιφατική.