Sociałismo

El sociałismo el xe on anpio conpleso de ideołoxìe e orientamenti połiteghi che el conprende i movimenti e łe dutrine che łe tende a na trasformasion de ła società bona de reałisare l'uguajansa de tuti i sitadini sol piano econòmego e sociałe, oltre che giuridico.

Orixinariamente tute łe dutrine e movimenti sociałisti i vołeva reałisar i obietivi atraverso el superamento de łe clasi sociałi e ła sopresion, totałe o parsiałe, de ła proprietà privata dei mesi de produsion e de scanbio; co ła rivołusion bolsievega (1917) e ła costitusion de ła Tersa internasionałe (1919) l'ała rivołusionaria del sociałismo el se ga distacà organisandose inte i partii comunisti, mentre i partii sociałisti, ormai orientài in senso riformista e inserìi inte i sistemi democratego - borghexi dei difarenti paexi, par ło pì i ga ciapà gradualmente łe distanse dal marxismo e i ga recuperà łe istanse łiberałi de l'utopismo sociałista pre-marxista.

Introdusion general

El sociałismo ła xe na corente de pensiero łigà ai movimenti połiteghi che a partir dal XIX secoło i ga łotà par modificar ła vita social e econòmega de łe clasi pì poarete e in particołar del prołetariato.

El movimento operaio da cui a xe scaturìo el sociałismo el ga meso par ła prima volta el problema de ła giustisia sociałe e de l'uguajansa econòmega al sentro de l'agenda połitega. El ga trasformà radicalmente łe forme de ła połitega organizandose in partii de masa e sercando de coordinare ła propria atività połitega a niveło internasional.

El sociałismo el se ga oposto ai scuminsi al liberałismo clasico domandando invese ła nasionałizasion o ła sociałizasion de tute o parte de łe atività econòmeghe e dei mezi de produsion. El contesta l'idea de łe neutrałità de łe istitusion statałi rispeto a ła łota de clase e el se bate par on mutamento del ruoło del Stato o, adiritura, inte ła version de Karl Marx e riprexa da l'anarchismo, par ła so ełiminasion.

Sol piano internasional el movimento sociałista el nàse come on movimento pacifista e favorévołe a l'autodeterminasion dei popołi, contraponendose al nasionałismo e a l'inperiałismo. Inte ła prasi tutavia pareci partii sociałisti o corenti de questi i finise par abandonar el pacifismo e l'internasionałismo, apoxando łe inprese bełiche dei so paexi co motivasion patrioteghe. Sto voltafacia el ga provocà in pareci paexi połemiche e scision.

Partii e movimenti estremamente difarenti intrà de luri i se ga definìi sociałisti: pareci de questi i sopravive ancor inquò e i forma una de łe pì inportanti corenti połiteghe in Eoropa, nonché ła prinsipal conponente de ła sanca eoropea. El movimento sociałista el ga conosesto parece scision, acuse reciproche de aver tradìo i ideałi orixinari, etc. etc. Ła scision pì inportante ła xe probabilmente queła fata a l'indoman de ła Rivołusion de Otobre, che ła ga visto na larga feta de ła sanca dei partii sociałisti stacarse e scegliare ła denominasion comunista, zà doparà prima da teoreghi sociałisti come Karl Marx.

Łe orixeni: el Sociałismo Utopistico

Louis Auguste Blanqui

I movimenti de l'otosento i deriva da łe lotte rivołusionarie republicane, in particołar da l'esperiensa de ła rivołusion fransexe col movimento dei Montagnardi e dei Sancułoti, e da łe rivolte contadine che dal Medioevo łe se ripeteva siclicamente contro l'aristocrasia teriera; talvolta ste rivolte łe ciapava conotati rełigiosi che i 'ndava fora inte l'egałitarismo e inte ła comunion dei beni de produsione. Inte el XIX secoło a se ga avudo el sociałismo de Robert Owen in Inghiltera, mentre in Fransa on'influensa sui primi movimenti ła ga avuda anca el Sansimonismo, na corente pułitego-rełjosa che ła propagandava el paçifismo e ła comunion dei beni inte na società che ła gavarìa dà a ogni individuo el roło a łù pì congeniałe. Inte ło steso fiłon a se ga inserìo Auguste Blanqui.

I primi movimenti i xe sta definìi sociałismo utopistego e i ga messo łe baxi de ła ideołogia sociałista, individuando i scopi e proponendo on modeło vołontario de vita sociałe comune.

A no xe da trascurar ła corispondensa tra el sociałismo orixinario e l'iłuminismo, sia in raporto ai aspeti esteriori che i mete insieme łe do dotrine inte i trati unifiganti de ła łota a l'oscurantismo e par l'emancipasion de l'umanità, sia in rełasion a łe corispondense de alcune figure ciave in tuti du i contesti, come Filippo Buonarroti e Adam Weishaupt.

El Sociałismo Sientifego e łe so derivasion

El termine sociałismo sientifego el xe sta conià da Karl Marx par indicare ła so vixion del sociałismo, iłustrada inte łe so opare sora ła società, ła storia e l'economia. In opoxision al sociałismo utopista Marx el ritegneva che el modo de agir del movimento operaio el dovese esare ispirà da na rigoroxa anałixi.

A Marx a ghe se deve ła nosion de łota de clase, iłustrada inte el Manifesto del Partio Comunista. Marx el se propone inte łe so opare de dimostrare come el capitałismo, gestìo da ła borghexia el oprimese el proletariato (laoradori industriałi) inte ła faxe storega inte ła cuała el scriveva. Inte l'opara Das Kapital (El Cavedal), Karl Marx l'anałisa come i capitałisti i conprase forsa laoro dai laoradori otegnendo el dirito de rivendare el risultato de l'atività produtiva otegnendo cusì profito; questo, secondo Marx, el porta a na insostenìbiłe distribusion de ła richesa.

Par Marx a era soło question de tenpo: łe clasi łaoradore de tuto el mondo, ciapà cosiensa dei so comuni obietivi, łe se sarìa unìe par rovesare el sistema capitałista che łe oprimeva. I ło considerava on risultato posìbiłe de on proceso storego in ato.

Dałe rovine del capitałismo a sarìa nata, dopo on periodo de transision (ditatura del prołetariato) in cui ło Stato el gavaria controłà i mesi de produsion, na società in cui ła proprietà ła sarìa pasada a ła società stessa intel so conpleso (ło Stato el zera destinà a disolvarse). Ła proprietà privata ła sarìa sta łimitada ai efeti personałi. Ła conseguensa de ła proprietà cołetiva dei mesi de produsion ła sarìa sta, inte l'otica de Marx, ła fin de ła divixion de ła società in classi sociałi e, de conseguensa, ła fin del sfrutamento e ła piena reałizasion de l'individuo. Ł'ateismo, carateristega del sociałismo marxista, ła zera na conseguensa łogica del materiałismo diałetico che el marxismo el adotava come metodo.

Łe idee de Marx łe xe sta sviłupae in parece diresion diverse: alcuni pensadori i ciapa da Marx soło el metodo de anałixi de ła società, mentre el movimento sociałista che el zera drio nasare el ne condivide co entusiasmo ła parte rivołusionaria, metendo in secondo piano el pensiero dei sociałisti non marxisti come l'anarchico Mikhail Bakunin, el sociałista libertario Pierre-Joseph Proudhon (che Marx el ga definìo sociałista conservador o borghexe [da Manifesto del Partio Comunista]) e i altri "sociałisti utopeghi" zà sitai.

A xe sta intel segno de Marx che a xe sta creà ła Prima Internasional Sociałista (o Asociasion internasional dei łaoradori), l'organizasion che ła ragrupava i movimenti sociałisti de tuta Eoropa.

El "Revixionismo"

Eduard Bernstein

A xe sta ciamada revixionista ła corente moderada e riformista del marxismo che ła xe nata intorno a ła fin del XIX secoło, orixinada da l'oservasion che el conportamento de l'economia capitałistega no el pareva corispondare a łe previxion del marxismo.

Dopo ła depresion dei ultimi dexeni del XIX secoło infati, a zera tacà on novo periodo de prosperità che el pareva riabiłitar el łibaro comercio e ła fiducia intel capitałismo e par questo ła conponente moderada del sociałismo (che a l'epoca ła vegneva ciamada indifarentemente sociałismo democratego o socialdemocrasia) ła ga ełaborà ła "teoria revixionista", che in pratega ła gheva come obietivo queło de abandonar el marxismo par arivar a ła quaxi conpleta acetasion de l'economia de marcà. Da ałora quełi ca ga acetà el revixionismo e proseguio so ła via del capitałismo par far "riforme" inte l'intarese dei laoradori i xe sta indifarentemente ciamai "sociałisti democrateghi" o "socialdemocrateghi" . Quei ca invese i zera contro el revixionismo e ła via riformista i zera i "sociałisti marxisti" e i "comunisti o socialrivolusionari" (insieme chiamai xenericamente "masimałisti"). Il major esponente del revixionismo el xe sta el todesco Eduard Bernstein (1850- 1932).

El Sociałismo democratego

A se definise socialdemocrasia cheł insieme de movimenti sociałisti che i ga acetà el conceto de economia de marcà, de proprietà privata e el movarse drento łe istitusion łiberałi.

El Sociałismo "bianco"

Ła prospetiva de on “sociałismo bianco” struturalmente e culturalmente democratego, łibertario e sołidałe el ga animà sol piano storego e indicà sol piano stratexego na via de incontro tra ła socialdemocrasia e el riformismo catołico de ła cusidita “sinistra cristiana”, zà prima del fałimento del sociałismo “reałe” e de l’exaurimento “individuałistego” de ła socialdemocrasia. El sociałismo a niveło de fondamento e de prospetiva nol pol esare plurałe come arivo ma soło come percorso e itinerario storego e culturałe.

Varda anca

• Comunismo
• Capitałismo
• Partio Sociałista Itałian

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so sociałismo
• el detien schemi gràfeghi so

Łigadure foreste e varie

• Socialismo/Antisocialismo Storia e anałexi critega
• Cosa xeła ła proprietà comune/sociałe? Archivià il 24 de disenbre 2006 in Internet Archive.

• El contenuto econòmego del sociałismo. Marx contro Lenin Archivià il 6 de majo 2006 in Internet Archive.

• Genexi e signifegai de ła dutrina sociałista Archivià il 26 de novenbre 2007 in Internet Archive.

dal sito dei "Zovani dubioxi"

• El leninismo Archivià il 25 de disenbre 2007 in Internet Archive.