Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫فً صِٓ اٌـ‪ٌٍٍٓٔٛٛ‬‬ ‫إعذاد‬ ‫االسراراٌذور‪ٛ‬س‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫أسرار اٌراسٌخ تمسُ اٌراسٌخ – وٍٍح اَداب‬ ‫خاِعح األٍِشج ٔ‪ٛ‬سج تٕد عثذ اٌشزّٓ‬ ‫حٿڄڄڀټش حٿ‪َ٬‬رْش حٿٔ‪ٌ٬‬ىّش‬ ‫اٌشٌاع ‪٘1441-‬ـ‪َ2020/‬‬ ‫اٌٍّخض‬ ‫أٓيڄض ٗ‪ٌ٬‬د حألٍ‪ ٝ‬حٿظِ ىهڀض حإلٓالځ ٳِ رنخء حٿل‪٠‬خٍس حإلٓالڃْش‪،‬‬ ‫ًٻخنض ڃ‪ َٜ‬ڃن أًٳَ ىٌه حٿزْجخص آيخڃخً‪ً ،‬ٷي ٗيي حٿن‪ٜ‬ٲ حألهَْ ڃن حٿٸَڅ حٿؼخٿغ‬ ‫حٿيـَُ ريحّش ٳ‪ٜ‬پ ؿيّي ٳِ طخٍّن ڃ‪ َٜ‬حإلٓالڃْش؛ طڄؼپ رٸْخځ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش‪،‬‬ ‫حٿظِ ٗټڀض ڃن‪٤‬ڀٸخً ٿزيحّش حالُىىخٍ ٳِ طخٍّن ك‪٠‬خٍس ڃ‪ً .َٜ‬ىنخٹ ‪٫‬يى ڃن حٿ‪ٌ٬‬حڃپ‬ ‫حٿظِ ٻخڅ ٿيخ ىًٍ ٳِ ارَحُ ىٌه حٿل‪٠‬خٍس‪ ،‬ڃنيخ‪ :‬حٿظؤهَ حٿل‪٠‬خٍُ حٿٌُ ٓزٶ ٷْخځ‬ ‫حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش‪ ،‬ٳٸي ٗڄپ ًٿٺ نٌحكِ حٿلْخس ٻڀيخ‪ ،‬رٔزذ ْٓخٓش حٿ‪٬‬زخْْٓن‪ ،‬ٳِ طَْْٰ‬ ‫حٿٌالس رخٓظڄَحٍ؛ هٌٳخً ڃن حٓظٸالٿيڂ رخٿزالى‪.‬‬ ‫طڄټن أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ڃن حٿٸ‪٠‬خء ‪٫‬ڀَ حٿؼٌٍحص ٳِ ڃ‪ً ،َٜ‬رنخء ؿْٖ ٷٌُ‪،‬‬ ‫ًٗيي ص حٿزالى حٓظٸَحٍحً ًط‪ٌٍ٤‬حً‪ً ،‬حٓظٸالالً ًحطْخً‪ًٛ ،‬خكذ ًٿٺ ط‪ ٌٍ٤‬ٳِ حٿلْخس‬ ‫حٿل‪٠‬خٍّش؛ ألڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ كَ‪٫ ٙ‬ڀَ حٿٸْخځ ربنـخُحص ك‪٠‬خٍّش طڄِْ ‪٫‬ييه؛ ٿظؼزْض‬ ‫ٓڀ‪٤‬خنو‪ً ،‬أڅ ّزيً حٿزال‪ ١‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ٳِ كْخطو ٳِ ڃٔظٌٍ ال ّٸپ ‪٫‬ن ڃٔظٌٍ حٿزال‪١‬‬ ‫حٿوالٳِ‪.‬‬ ‫أػزض حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ أنو ٻخڅ نڄًٌؿخً ٿڀلخٻڂ حٿڄؼخٿِ‪ ،‬ڃن كْغ طزنِ حإل‪ٛ‬الف‬ ‫ًحٿ‪٬‬يٽ‪ً ،‬حال‪٫‬ظنخء ر٘ئًڅ ىًٿظو‪ ،‬ٳڀڂ طٰ٘ڀو ‪٣‬ڄٌكخطو ٳِ ُّخىس ٍٷ‪٬‬ش ىًٿظو ‪٫‬ن‬ ‫حالىظڄخځ رـٌحنذ حإل‪ٛ‬الف‪ً ،‬ڃٌح ّلٸٶ حٿلْخس حٿټَّڄش ٿَ‪ْ٫‬ظو؛ ًٿٌح حطٔڂ ‪٫‬ييه رؤنو‬ ‫‪٫‬يي ٓالځ ٗخڃپ‪ًٍ ،‬هخء‪ً ،‬ك‪٠‬خٍس‪٫ً ،‬ڄَحڅ‪ً ،‬ٳنٌڅ‪ً ،‬هڀَٲ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ آػخٍحً ٍحث‪٬‬ش‬ ‫طـٔي ‪َٜ٫‬ه‪ً ،‬ال ِّحٽ ر‪٠٬‬يخ رخٷْخً اٿَ ٌّڃنخ ىٌح‪.‬‬ ‫اٌرّ‪ٍٙ‬ذ‪:‬‬ ‫ٷخڃض حٿيًٿش حٿ‪٬‬زخْٓش ر‪٬‬ي ٓٸٌ‪ ١‬حٿيًٿش حألڃٌّش ٓنش ‪132‬ىـ‪751/‬ځ‪ً ،‬حٓظٸَص‬ ‫ى‪٫‬خثڄيخ ٳِ ‪٫‬يي حٿوڀْٴش أرِ ؿ‪٬‬ٴَ حٿڄن‪ ،)1(ٌٍٜ‬حٿٌُ ّ‪٬‬ي أًٽ هڀْٴش ‪٫‬زخِٓ ّظوٌ ڃن‬ ‫حٿظَٹ ر‪٤‬خنش‪ً ،‬ڃٌ‪٧‬ٴْن؛ ٳٸي ٷَّد كڄخىحً حٿظَٻِ‪ًً ،‬ػٶ رو‪ً ،‬ؿ‪٬‬ڀو ڃن هخ‪ٛ‬ظو‪،‬‬ ‫ًأڃنخء َّٓه(‪ًٓ . )2‬خٍ ‪٫‬ڀَ ًٿٺ حٿوڀْٴش حٿڄييُ‪ ،‬ػڂ ىخًٍڅ حٿَْٗي‪ ،‬حٿٌُ طٌٓ‪ ٪‬ٳِ‬ ‫حٓظويحځ حٿظَٹ(‪ً ،)3‬حٓظويڃيڂ حٿڄؤڃٌڅ‪ ،‬ٳخُىكڄض ًٳٌىىڂ ‪٫‬ڀَ رخرو‪ً ،‬رخٿٮ ٳِ‬ ‫اٻَحڃيڂ(‪ًًٛ . )4‬پ ر‪ ٞ٬‬حألطَحٹ اٿَ ڃنخ‪ٛ‬ذ ٷْخىّش‪ً ،‬ڃنيڂ ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ًحٿي أكڄي رن‬ ‫‪3‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫‪ٌ٣‬ٿٌڅ؛ ٳٸي ‪ْ ٫‬نو حٿڄؤڃٌڅ ًحٿْخً ‪٫‬ڀَ أًَٗٓنش‪ً ،‬ٻخڅ حرنو حألٳْ٘ن كْيٍ ڃن ٻزخٍ ٷخىس‬ ‫حٿڄؤڃٌڅ(‪ً .)5‬ٿڄخ رٌّ‪ ٪‬حٿڄ‪٬‬ظ‪ٜ‬ڂ رخهلل ك‪ٌ٨‬ح ر‪٤٬‬ٴو‪ًٌّ ،‬ٻَ أڅ حٿڄ‪٬‬ظ‪ٜ‬ڂ ٿڂ ّټن ّؼٶ‬ ‫رخٿ‪َ٬‬د‪ً ،‬أ‪ٛ‬زق ٿألطَحٹ أػَ ٻزَْ ٳِ حٿلْخس حٿْٔخْٓش‪ً ،‬حالؿظڄخ‪ْ٫‬ش‪ًٗ ،‬ټپ حٿلَّ‬ ‫حٿظَٻِ ى‪٫‬خڃش ڃن ى‪٫‬خثڂ حٿوالٳش أّخځ كټڄو‪ً ،‬ڃن طؤػَْحطيڂ أنو نٸپ ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄش حٿوالٳش‬ ‫اٿَ ٓخڃَحء‪ً ،‬أٓټن حٿظَٹ ٳْيخ(‪.)6‬‬ ‫طڄټن حألطَحٹ ٳِ ‪٫‬يي حٿٌحػٶ ڃن طؼزْض أٷيحڃيڂ ٳِ حٿلټڂ‪ً ،‬حٿل‪ٌٜ‬ٽ ‪٫‬ڀَ‬ ‫نٴًٌ ٻزَْ‪ ،‬ٳٸي هڀ‪ ٪‬حٿوڀْٴش ‪٫‬ڀَ ٷخثيه حٿظَٻِ أٗنخّ ٿٸذ حٿٔڀ‪٤‬خڅ(‪ً ،)7‬أٓني اٿْو‬ ‫أ‪٫‬ڄخٽ حٿـَِّس حٿٴَحطْش‪ً ،‬حٿ٘خځ‪ً ،‬ڃ‪َٜ‬؛ ًٷي أٓيڂ ىٌح ٳِ ُّخىس نٴًٌىڂ ٳِ حٿ‪َ٬‬حٵ‪،‬‬ ‫ًهخٍؿيخ(‪)8‬؛ ًأكخ‪ٌ٣‬ح حٿوڀْٴش رڄن َّحٷذ طلَٻخطو‪ًّ٘ ،‬خٍٻو حٿڄنخٷ٘خص حٿْٔخْٓش(‪.)9‬‬ ‫ىٌه حٿو‪ٌ٤‬حص ٻخنض طيرَْحً ْٓخْٓخً ‪٫‬ڀَ ‪َّ٣‬ٶ حنٴ‪ٜ‬خٽ حٿٌالّخص ‪٫‬ن حإلىحٍس‬ ‫حٿڄَٻِّش؛ ڃنظيِّن ‪٬ٟ‬ٲ حٿٔڀ‪٤‬ش حٿڄَٻِّش‪٫ً ،‬يځ ڃ‪َ٬‬ٳظيخ رڄخ ّـَُ ٳِ حٿٌالّخص؛‬ ‫ال‪٣‬ڄجنخنو اٿَ ڃن ًٿٌىڂ ڃن حٿظَٹ(‪)10‬؛ ًرٔزذ ىٌح أ‪ٛ‬زلٌح ّظيهڀٌڅ ٳِ حهظْخٍ‬ ‫حٿوڀٴخء ًطٌٿْظيڂ‪ً ،‬حٿظوڀ‪ ٚ‬ڃنيڂ اًح ط‪٤‬ڀذ حألڃَ ًٿٺ(‪.)11‬‬ ‫حٿِّخىس ٳِ نٴًٌ حألطَحٹ ٳِ ‪٫‬يي حٿيًٿش حٿ‪٬‬زخْٓش ؿ‪٬‬پ ٓڀ‪٤‬خنيڂ ّٴٌٵ ٓڀ‪٤‬خڅ‬ ‫حٿوڀٴخء حٿ‪٬‬زخْْٓن؛ ًىٌح حألڃَ ٗـ‪ ٪‬ر‪ ٞ٬‬حٿٌالس ‪٫‬ڀَ طؤْْٓ كُټڂ ًٍحػٍِ ڃٔظٸپٍ‪ ،‬ٿيڂ‬ ‫ًألرنخثيڂ ًألٳَحى أَٓىڂ ڃن ر‪٬‬يىڂ‪ً ،‬ٳِ ٓزْپ طلٸْٶ ًٿٺ ٻخنٌح ّيّنٌڅ رخٿٌالء‬ ‫ٿڀوالٳش حٿ‪٬‬زخْٓش‪ً ،‬ٷي ك‪ٜ‬ڀٌح ‪٫‬ڀَ حٿظٴٌّ‪ ٞ‬رخٿلټڂ ٿيڂ‪ً ،‬ألرنخثيڂ ڃن ر‪٬‬يىڂ‪ً ،‬ٷي‬ ‫‪َِ٫‬ٳضْ ىٌه حٿ‪٨‬خىَس رخٓڂ حٿيًّالص حٿڄٔظٸڀش‪ً ،‬ڃنيخ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫اٌذ‪ٌٚ‬ح اٌـ‪ٌٍٔٛٛ‬ح‪:‬‬ ‫طڄټن حألطَحٹ ڃن حٿْٔ‪َ٤‬س ‪٫‬ڀَ حألڃٌٍ ٳِ حٿيًٿش حٿ‪٬‬زخْٓش‪ًٗ ،‬ټڀٌح ىًّالصٍ‬ ‫ڃٔظٸڀش‪ ،‬أرَُىخ ٷْخځ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش ٳِ ڃ‪٫ َٜ‬ڀَ ّي أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ حٿظِٰٯُِ‬ ‫حٿظَٻِ‪ ،‬ػڂ حڃظيص رخطـخه حٿ٘خځ؛ ٿظټٌڅ أًٽ ىًّڀش طنٴ‪ٜ‬پ ‪٫‬ن حٿيًٿش حٿ‪٬‬زخْٓش‪ً ،‬طظٴَى‬ ‫رلټڂ حٿيّخٍ حٿڄ‪َّٜ‬ش‪ً ،‬حٿ٘خڃْش(‪ً . )12‬طَْ٘ ٻظذ حٿظَحؿڂ اٿَ أڅ أَٓطو ٻخنض طٸْڂ ٳِ‬ ‫روخٍٍ‪ً ،‬أڅ ًحٿيه ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ‪-‬حٿٌُ نٔزض اٿْو حٿيًٿش ‪ -‬ٻخڅ ڃڄڀٌٻخً ؿِء رو اٿَ نٌف رن‬ ‫أٓي حٿٔخڃخنِ‪ ،‬ٳؤٍٓڀو اٿَ حٿوڀْٴش حٿڄؤڃٌڅ ڃ‪ ٪‬ڃن أٍٓپ ڃن حٿڄڄخٿْٺ حٿظَٹ ٓنش‬ ‫‪200‬ىـ‪816/‬ځ(‪)13‬؛ ٳؤ‪٫‬ـذ حٿوڀْٴش حٿڄؤڃٌڅ رنـخرظو ًاهال‪ٛ‬و‪ً ،‬ٿٌح ك‪ ِ٨‬رڄټخنش‬ ‫ٻزَْس‪ًٛ ،‬خٍ ڃن ڃڄخٿْټو‪ ،‬ػڂ أ‪ٛ‬زق ڃن أڃَحثو‪ً ،‬ٿٸّذ رؤڃَْ حٿٔظَ‪ً ،‬حٓظڄََ ّٰ٘پ‬ ‫ىٌح حٿڄن‪ٜ‬ذ ‪َّ٘٫‬ن ٓنش(‪ً ،)14‬أنـذ ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ‪٫‬يىحً ڃن حألرنخء‪ ،‬ڃنيڂ حرنو أكڄي‪ ،‬حٿٌُ‬ ‫ًٿي ٳِ ‪ٍ23‬ڃ‪٠‬خڅ ‪٫‬خځ ‪220‬ىـ‪835/‬ځ ٳِ رٰيحى(‪.)15‬‬ ‫ن٘ؤ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ن٘ؤس ‪ٔ٫‬ټَّش ٳِ ٓخڃَحء ٳِ ٻنٲ ًحٿيه‪ً ،‬حٗظيَ رخٿظٸٌٍ‬ ‫ًحٿ‪ٜ‬الف‪ً ،‬حٿ٘يس ًحٿزؤّ؛ ًطٌٳِ ًحٿيه ٓنش‪240‬ىـ‪854/‬ځ‪ ،‬ٳظًِؿض أڃو أكي ُ‪٫‬ڄخء‬ ‫حٿـني حألطَحٹ‪ ،‬حٿٌُ ًؿي ‪٫‬نيه ‪٫‬نخّش ًحىظڄخڃخً؛ ڃڄخ ٓخ‪٫‬يه ٳِ حٿٌ‪ٌٛ‬ٽ اٿَ حٿ‪٬‬ڄپ ٳِ‬ ‫كَّ حٿوڀْٴش(‪ً ،)16‬ڃخ ٿزغ أڅ ٳٌ‪ ٝ‬اٿْو حٿوڀْٴش حٿ‪٬‬زخِٓ حٿڄظٌٻپ ڃخ ٻخڅ ألرْو ڃن‬ ‫‪4‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫حأل‪ ٫‬ڄخٽ حٿ‪ٔ٬‬ټَّش حٿڄوظڀٴش‪ ،‬ػڂ طًِؽ ڃن هخطٌڅ حرنش ّخٍؿٌم‪ً ،‬ىٌ ڃن ٻزخٍ ٷٌحى‬ ‫حألطَحٹ‪ً ،‬ٷي ٓخ‪٫‬يه ٳِ حالٗظَحٹ ٳِ حٿ‪ٌٜ‬حثٲ حٿظِ طًِٰ حٿًَځ‪ْ٫ً ،‬نو حٿٌَُّ ‪٫‬زْي‬ ‫حهلل رن هخٷخڅ ٳِ ‪ً .)17(ٌَّٓ٣‬طڄټن ڃن حالٓظْالء ‪٫‬ڀَ اڃَس حٿؼٌٍٰ‪ً ،‬ىڃ٘ٶ‪،‬‬ ‫ًىّخٍ ڃ‪ً . )18(َٜ‬ر‪٬‬ي ڃٸظپ حٿوڀْٴش حٿڄظٌٻپ‪ً ،‬أهٌ حٿزْ‪٬‬ش ٿڀڄٔظ‪ْ٬‬ن‪٫ ،‬خى اٿَ ٓخڃَحء‬ ‫ٿْټٌڅ ٷَّزخً ڃن حألكيحع(‪ )19‬؛ ألنو ٻخڅ ّظڄظ‪ ٪‬رخكظَحځ حٿظَٹ ًػٸظيڂ‪ً ،‬نخٽ ػٸش حٿوالٳش‬ ‫ًحكظَحڃيخ‪ًًٛ ،‬ٴض ‪٫‬الٷظو رټپ ڃن حٿوڀْٴظْن حٿڄظٌٻپ‪ً ،‬حٿڄٔظ‪ْ٬‬ن رخٿـْيس‪ ،‬اال أڅ‬ ‫‪ٛ‬ڀظو رخألهَْ حُىحىص ر‪٬‬ي ‪ٌ٫‬ىطو ڃن ‪ٌَّٓ٣‬؛ ًّٴيڂ ڃن حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿظخٍّوْش أڅ‬ ‫‪٫‬الٷش رخٿوڀْٴش ٻخنض ‪ْ٣‬زش؛ رٔزذ انٸخًه ٷخٳڀش طـخٍّش ٷخىڃش ڃن رالى حٿًَځ‪ ،‬ڃلڄڀش‬ ‫رخٿييحّخ حٿؼڄْنش ٿڀوڀْٴش ڃن ٷ‪٤‬خ‪ ٩‬حٿ‪َ٤‬ٵ(‪.)20‬‬ ‫ًڃن حألكيحع حٿظِ ٗييىخ أنو ٍحٳٶ حٿوڀْٴش حٿڄٔظ‪ْ٬‬ن اٿَ ڃ‪٬‬ظٸڀو ٳِ‬ ‫ًحٓ‪ً ،)21(٢‬كخًٽ ڃن‪ ٪‬حألطَحٹ ڃن ٷظپ حٿوڀْٴش‪ ،‬ٿټنيڂ أ‪ًَٛ‬ح‪ً ،‬ر‪٬‬ي أڅ ٷظڀٌه ىٳن‬ ‫ؿؼظو‪٫ً ،‬خى اٿَ ٓخڃَحء(‪ ،)22‬ٳٌؿي أڅ حٿنٴًٌ ًحٿٔڀ‪٤‬خڅ أ‪ٛ‬زق ٳِ أّيُ حٿـني حألطَحٹ‪،‬‬ ‫حٿٌّن ن‪ٜ‬زٌح حٿڄ‪٬‬ظِ ‪٫‬ڀَ ‪ َٕ٫‬حٿوالٳش‪ً ،‬رَُ رخّټزخٹ حٿظَٻِ ‪٫‬ڀَ ڃَٔف حألكيحع‪،‬‬ ‫ًٻخڅ ًُؽ أڃو أٷٌٍ ىئالء حٿـني ًأ‪٨٫‬ڄيڂ ٗؤنخً‪ًٓ ،‬زٶ ٿو أڅ ك‪ٜ‬پ ڃن حٿوڀْٴش ٓنش‬ ‫‪ 254‬ىـ‪868/‬ځ ‪٫‬ڀَ اٷ‪٤‬خ‪ ٩‬ڃ‪ً َٜ‬نٌحكْيخ(‪.)23‬‬ ‫كَ‪ ٙ‬رخّټزخٹ ‪٫‬ڀَ حٿزٸخء ٳِ ٓخڃَحء؛ ٿْټٌڅ ٷَّزخً ڃن حألكيحع؛ ًىٌح ڃخ‬ ‫ىٳ‪٬‬و ٿظ‪ْْ٬‬ن حرن ًُؿظو أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ نخثزخً ‪٫‬نو ٳِ ڃ‪ ،َٜ‬ٳٔخٍ اٿْيخ ٳِ ٍڃ‪٠‬خڅ‬ ‫ٓنش‪ 254‬ىـ‪868/‬ځ‪ً ،‬حٓظٸيځ ڃ‪٬‬و ر‪ ٞ٬‬حٿـني ٿڄٌحؿيش أُ ػٌٍس ّٸٌځ ريخ حٿ٘‪٬‬ذ(‪.)24‬‬ ‫‪٣‬ڀذ حٿوڀْ ٴش حٿڄيظيُ ڃن حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ أڅ ّظٌٿَ اه‪٠‬خ‪٫ ٩‬خڃپ ٳڀٔ‪ْ٤‬ن‬ ‫حٿڄظڄَى ‪٫‬ڀَ حٿيًٿش؛ ٳٌؿيىخ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٳَ‪ٛ‬ش إلن٘خء ؿْٖ ٻزَْ ڃن حٿڄڄخٿْٺ‪،‬‬ ‫ًحٿظَٹ‪ً ،‬حٿًَځ‪ً ،‬حٿِنٌؽ‪ً ،‬ى‪٫‬ڂ كټڄو ريڂ‪ً ،‬أهٌ ڃن حٿـني‪ً ،‬حٿنخّ حٿزْ‪٬‬ش ٿنٴٔو‬ ‫‪٫‬ڀَ أڅ ّ‪٬‬خىًح ڃن ‪٫‬خىحه‪ًٌّ ،‬حٿٌح ڃن ًحاله‪ً ،‬رٴ‪٠‬پ ىٌح حٿـْٖ حٓظ‪٤‬خ‪ ٩‬أڅ ّظٰڀذ‬ ‫‪٫‬ڀَ حٿٴظن حٿيحهڀْش حٿظِ ٷخڃض ‪٫‬ڀْو(‪ً . )26‬ٿڄخ ‪٣‬ڀذ حٿوڀْٴش ڃنو أڅ ّظوڀَ ‪٫‬ن ڃن‪ٜ‬زو‬ ‫ٿٌحٿِ حٿ٘خځ أڃخؿٌٍ ٍٳ‪ً ،ٞ‬طٌؿو اٿَ حٿ٘خځ ً‪ٟ‬ڄيخ ٿڄ‪ً ،َٜ‬ڃنٌ ًٿٺ حٿٌٷض‬ ‫أ‪ٛ‬زلض ىًٿش حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ڃٔظٸڀش ْٓخْٓخً ‪٫‬ن حٿوالٳش حٿ‪٬‬زخْٓش(‪.)27‬‬ ‫حٿڄټخٓذ حٿْٔخْٓش حٿظِ كٸٸيخ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٿڂ طيٳ‪٬‬و ٿڀظٴټَْ رخالنٴ‪ٜ‬خٽ حٿيّنِ‬ ‫‪٫‬ن حٿيًٿش حٿ‪٬‬زخٍْٓش؛ ألڅ حٿوالٳش ٳِ ن‪ َ٨‬ؿڄيٌٍ حٿڄٔڀڄْن ٻخنض طڄؼپ ‪ًٍَٟ‬س‬ ‫ىّنْش الٓظڄَحٍ حٿٌكيس حإلٓالڃْش؛ ًحٓظڄَ حٿي‪٫‬خء ٿڀوڀْٴش ‪٫‬ڀَ حٿڄنخرَ ح‪٫‬ظَحٳخً رٔڀ‪٤‬ظو‬ ‫حٿيّنْش(‪ . )28‬ٿٸي كټڂ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ُىخء ٓظش ‪٫ َ٘٫‬خڃخً(‪ ،)30‬ىحٳ‪ ٪‬ٳْيخ ‪٫‬ن حٿلٸٌٵ حٿظِ‬ ‫حٻظٔزيخ اٿَ أڅ طٌٳِ ٓنش‪270‬ىـ‪ 884/‬ځ ً‪٫‬ڄَه أٷپ ڃن هڄْٔن ‪٫‬خڃخً(‪ً ،)29‬طَٹ ىًٿش‬ ‫ڃٌ‪٣‬يس حألٍٻخڅ‪.‬‬ ‫ر‪٬‬ي ًٳخس أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ هڀٴو حرنو هڄخًٍّو‪ ،‬ٳ‪٬‬ڄپ ‪٫‬ڀَ طٌٿْپ حٿ‪٬‬ٸزخص حٿظِ‬ ‫ًحؿيظو‪ً ،‬أ‪ٟ‬خٱ أڃٌٍحً ٻؼَْس اٿَ كخ‪َٟ‬س أرْو حٿِحىَس‪٣ًً ،‬ي ‪٫‬الٷظو رخٿوالٳش‬ ‫‪5‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫حٿ‪٬‬زخْٓش؛ ٳًِؽ حرنظو أٓڄخء حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رــــ (ٷ‪ َ٤‬حٿنيٍ) ڃن حٿوڀْٴش حٿ‪٬‬زخِٓ حٿڄ‪٬‬ظ‪٠‬ي‪،‬‬ ‫ًرخٿٮ ٳِ طـيِْىخ‪ ،‬ڃڄخ أىٍ اٿَ اٳالّ ڃخٿْش حٿزالى‪ً .‬ر‪٬‬ي هڄخًٍّو طٌٿَ ُڃخځ حٿيًٿش‬ ‫ًٿيحڅ ‪َْٰٛ‬حڅ ڃن أٳَحى حٿزْض حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪ ،‬طنٸ‪ٜ‬يڂ حٿلنټش حٿْٔخْٓش؛ ًٿٌح ٿڂ ّظڄټنخ ڃن‬ ‫ڃٸخًڃش ؿيٌى حٿوڀْٴش حٿ‪ ٬‬زخِٓ ڃن أؿپ حٓظَىحى ًالّظِ ڃ‪ًٌٍّٓ ،َٜ‬خ‪ ،‬حٿڀظْن ‪٧‬ڀظخ‬ ‫طلض ٓڀ‪٤‬خڅ حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْْن ٷَحرش ٓز‪٬‬خً ًػالػْن ٓنش‪ً .‬طڄټن حٿٸخثي حٿ‪٬‬زخِٓ ڃلڄي رن‬ ‫ٓڀْڄخڅ ڃن ىهٌٽ ڃيّنش حٿٸ‪٤‬خث‪ٓ ٪‬نش‪292‬ىـ‪905/‬ځ‪ً ،‬ٷظپ ؿنٌى حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْْن ڃن‬ ‫حٿٌٔىحڅ‪ً ،‬هَد ڃزخنْيخ‪٫ً ،‬خع ٳٔخىحً أٍر‪٬‬ش أٗيَ‪ً ،‬ٿڂ ّزٶ ڃنيخ ٌٍٓ ؿخڃ‪ ٪‬أكڄي‬ ‫رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ً ،‬ريٌح ‪٫‬خىص حٿ‪ٔ٬‬ټَ ڃٸَحً ٿڀلټٌڃش(‪.)31‬‬ ‫اٌّثسث األ‪ٚ‬ي‪ :‬اٌّظا٘ش اٌسؼاسٌح فً اٌذ‪ٌٚ‬ح اٌـ‪ٌٍٔٛٛ‬ح‪:‬‬ ‫كَ‪ ٙ‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ‪٫‬ڀَ طټٌّن ؿْٖ ٷٌُ ٿظي‪ْ٫‬ڂ ىًٿظو‪ً ،‬ر‪٬‬ي أڅ طلٸٶ‬ ‫ٿو ًٿٺ ‪ُ٫‬نِ ر٘ئًڅ ىًٿظو ‪٫‬ڀَ حٿڄٔظٌّخص ٻڀيخ‪ً ،‬ٿڂ طٰ٘ڀو حٿ‪٤‬ڄٌكخص حٿْٔخْٓش ‪٫‬ن‬ ‫ؿٌحنذ حإل‪ٛ‬الف ًحٿ‪٬‬نخّش رڄخ ّلٸٶ حٿلْخس حٿټَّڄش ٿَ‪ْ٫‬ظو‪ً ،‬طٴ‪ْٜ‬پ ًٿٺ ‪٫‬ڀَ حٿنلٌ‬ ‫حٓطِ‪:‬‬ ‫أ – حٿنٌحكِ حإلىحٍّش‪:‬‬ ‫ٿڂ َّْٰ حٿ‪َ٬‬د ٳِ أن‪٨‬ڄش حإلىحٍس رڄ‪ َٜ‬ر‪٬‬ي أڅ ٳظلٌىخ‪ً ،‬حٻظٴٌح رٰ٘پ‬ ‫حٿڄنخ‪ٛ‬ذ حٿَثْٔش ٳْيخ‪ً ،‬ڃن أىڂ أ‪٫‬ڄخٽ ًحٿِ ڃ‪ َٜ‬حإلَٗحٱ ‪٫‬ڀَ ؿزخّش حٿ‪َ٠‬حثذ‪،‬‬ ‫ًآٍخٿيخ اٿَ حٿوڀْٴش‪ .‬أڃخ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٳٸي ٯََْ ىٌح حٿڄٴيٌځ‪ ،‬ٳـڄ‪ ٪‬ڃٸخٿْي حٿٔڀ‪٤‬ش‬ ‫ٳِ ّيه‪ً ،‬حطوٌ ڃن حإلؿَحءحص ڃخ ّـ‪٬‬ڀو حٿَؿپ حٿٌكْي ٳِ ڃ‪ ،َٜ‬ٳ‪ِ٬‬ٽ ‪٫‬خڃپ حٿوَحؽ‬ ‫حٿٌُ ‪ْ٫‬نو حٿ‪٬‬زخٌْٓڅ ‪٫‬ڀَ ڃ‪ً ،َٜ‬طلټڂ ٳِ حٿ٘ئًڅ حٿڄخٿْش اٿَ ؿخنذ حٿ٘ئًڅ‬ ‫حإلىحٍّش‪ً ،‬حٿ‪ٔ٬‬ټَّش‪ً ،‬أَٗٱ ر٘ټپ ڃزخَٗ ‪٫‬ڀَ حٿوَحؽ‪٫ً ،‬ڀَ حٿٌالّخص حألهٍَ‬ ‫حٿظخر‪٬‬ش ٿڄ‪ًّْٗ ،َٜ‬ي ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظو حٿـيّيس(حٿٸ‪٤‬خث‪ً ،)٪‬رنخىخ ‪٫‬ڀَ ٯَحٍ رٰيحى ًٓخڃَحء‪،‬‬ ‫ًرنَ ٿنٴٔو ٷ‪َٜ‬حً ّڀْٶ رخألڃَحء‪ً ،‬حطوٌ ٿنٴٔو ‪َٗ٫‬خً ًڃٌٻزخً ‪ْ٨٫‬ڄخً‪ ،‬ٿظؤٻْي اڃخٍطو‬ ‫‪٫‬ڀَ ڃ‪ً .َٜ‬ٿظَْٓن نٴًٌه ٳْيخ ن‪َ٨‬ڂ حٿ‪٬‬يّي ڃن حٿيًحًّن‪ً ،‬حٿٌ‪٧‬خثٲ‪ ،‬أرَُىخ‪:‬‬ ‫* حٿلخؿذ‪:‬‬ ‫حٷظ‪َٜ‬ص ڃيڄش حٿلخؿذ رخىة حألڃَ ‪٫‬ڀَ حٿٌٷٌٱ ٳِ رخد حألڃَْ‪ ،‬ػڂ طٌٓ‪٬‬ض‬ ‫ڃيخڃو ٿْ‪ٜ‬زق ‪-‬ٳِ ر‪ ٞ٬‬حألكْخڅ ‪ -‬ڃٔظ٘خٍحً ٿألڃَْ(‪ًٌُّ . )32‬ٻَ أڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٻخڅ ّٸڀّي‬ ‫رال‪ ١‬حٿوڀْٴش حٿ‪٬‬زخِٓ ٳِ حٿ‪َ٬‬حٵ‪ ،‬ڃن كْغ أٓخٿْذ حإلىحٍس‪ ،‬ٳخطوٌ ‪٫‬يىحً ڃن حٿلـّخد‪،‬‬ ‫ًٻڀَٲ كخؿزخً ّظٌٿَ حأل‪٫‬ڄخٽ حٿظ ن‪ْ٨‬ڄْش ًحٿڄَحْٓڄْش ٳِ حٿزال‪ ١‬حألڃَُْ‪ً ،‬ٻخڅ حٿلخؿذ‬ ‫ّظوٌ ٿنٴٔو ر‪ ٞ٬‬حٿڄ‪٬‬خًنْن‪٤ُّ ،‬ڀٶُ ‪٫‬ڀْيڂ حٿٔ‪٬‬خس(‪ً .)33‬رظظز‪ ٪‬طخٍّن حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش‪ ،‬ٿڂ‬ ‫نـي أڅ ىٌح ٿٸذ(حٿٔ‪٬‬خس) أ‪٣‬ڀٶ ‪٫‬ڀَ ڃٌ‪٧‬ٲ ٻزَْ‪ً ،‬أٯڀذ حٿ‪٨‬ن أڅ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٿڂ‬ ‫ّٔڄق ألكي ڃن أطزخ‪٫‬و أڅ ِّىحى نٴًٌه؛ ّئٻي ًٿٺ أڅ حٿٌُ ٻخڅ ّٸٌځ رٌ‪ْ٧‬ٴش حٿلخؿذ‬ ‫حألٻزَ ٳِ ‪َٜ٫‬ه طخر‪ ٪‬حٓڄو نْٔڂ‪ً ،‬ٿڂ ٌّٻَ أنو كڄپ ىٌح حٿڀٸذ؛ ‪٫‬ڀَ حٿَٯڂ أڅ حألڃَْ‬ ‫ٻخڅ ّؼٶ رو‪ًّ ،‬ټڀّٴو رټؼَْ ڃن حٿڄيخځ(‪.)34‬‬ ‫‪6‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫* حٿٌَُّ‪:‬‬ ‫ٿڂ ّظوٌ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ًَُّحً ٿنٴٔو؛ ألنو ٻخڅ َّٳ‪ ٞ‬أڅ ّ‪ٜ‬پ أ‪ٌ٫‬حنو اٿَ‬ ‫ڃَحٻِ حٿنٴًٌ‪٧ً ،‬ڀض ڃ‪ً َٜ‬الّش ريًڅ ًَُّ؛ ًٍرڄخ ٻخڅ ٓزذ ًٿٺ ٍحؿ‪٬‬خً اٿَ ڃخ‬ ‫ٗخىيه ٳِ رٰيحى ًٓخڃَحء‪ ،‬ڃن حٓظزيحى حٿٌٍُحء حٿظَٹ ً‪ْٰ٣‬خنيڂ؛ ٿٌٿٺ ٳ‪٠‬پ ارٸخء‬ ‫حٿٔڀ‪٤‬خص ٻڀيخ ٳِ ّيه‪ ،‬ڃ‪ ٪‬طټڀْٲ ر‪ ٞ٬‬حٿؼٸخص رڄيخځ ڃئٷظش ‪٫‬ني حٿ‪ًٍَ٠‬س‪ً ،‬ڃن ًٿٺ‬ ‫أنو ٿڄخ ٓخٳَ اٿَ حٿ٘خځ حٓظوڀٲ ‪٫‬ڀَ ڃ‪ َٜ‬حرنو حٿ‪٬‬زخّ‪ً ،‬ؿ‪٬‬پ حٿٌحٓ‪ ِ٤‬نخ‪ٛ‬لخً‬ ‫ًًَُّحً(‪ً .)35‬ن‪٬‬ظٸي أڅ ا‪٣‬الٵ حٿٌَُّ ىنخ انڄخ ىٌ ‪ٛ‬ٴش ٿڄيخڃو‪ً ،‬ٿْْ ٿٸزخً ّيٽ ‪٫‬ڀَ‬ ‫ڃن‪ٜ‬ذ ً‪ْ٧‬ٴِ(‪.)36‬‬ ‫* حٿَ٘‪٣‬ش‪:‬‬ ‫ن‪٨‬خځ حٿَ٘‪٣‬ش ٳِ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش ٳِ ڃ‪ َٜ‬ٻخڅ ٗزْيخً رن‪٨‬خځ حٿَ٘‪٣‬ش ٳِ‬ ‫رٰيحى؛ ّظٌٿَ ‪ٛ‬خكذ حٿَ٘‪٣‬ش ط‪٤‬زْٶ حٿٸٌحنْن‪ً ،‬طنٴٌْ حٿ‪٬‬ٸٌرخص حٿظؤىّزْش‪ً ،‬ڃن‪٪‬‬ ‫حٿـَّڄش‪ً ،‬نَ٘ حٿٴ‪ْ٠‬ڀش(‪ًّ . )37‬نٸٔڂ ن‪٨‬خځ حٿَ٘‪٣‬ش ٳْيخ اٿَ ٷٔڄْن‪ :‬أكيىڄخ‪ :‬حٿَ٘‪٣‬ش‬ ‫حٿ‪٬‬ڀْخ‪ً ،‬حٓهَ‪ :‬حٿَ٘‪٣‬ش حٿٔٴڀَ‪ًَّ .‬ؿ‪ٓ ٪‬زذ حٿظٔڄْش رخٿَ٘‪٣‬ش حٿ‪٬‬ڀْخ اٿَ حٿڄٌٷ‪٪‬‬ ‫ًحٿليًى؛ ألڅ ڃيّنش حٿ‪ٔ٬‬ټَ ٿڄخ أن٘جض ‪٫‬ڀَ ّي أًٽ حٿٌالس حٿ‪٬‬زخْْٓن ٳِ ڃ‪ ،َٜ‬أن٘ؤ‬ ‫َٗ‪٣‬ش ؿيّيس ٓڄْض حٿَ٘‪٣‬ش حٿ‪٬‬ڀْخ‪ ،‬حنل‪ َٜ‬حهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬يخ رخٿن‪ َ٨‬ٳِ أكٌحٽ حٿ‪٤‬زٸش‬ ‫حٿ‪٬‬ڀْخ ڃن حٿٸخىس‪ً ،‬حٿ‪٬‬ڀڄخء‪ً ،‬حٿ‪٨٬‬ڄخء‪ .‬أڃخ حٿَ٘‪٣‬ش حٿٔٴڀَ ٳټخنض طوظ‪ ٚ‬ربٷخڃش حٿ‪٬‬يٽ‪،‬‬ ‫ًطٌ‪ْ٣‬ي حألڃن رْن ‪٫‬خڃش حٿنخّ(‪ً . )38‬ٻخڅ ‪ٛ‬خكذ حٿَ٘‪٣‬ش ٳِ ‪٫‬يي أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‬ ‫ڃٌ‪٧‬ٴخً هخ‪٬ٟ‬خً ٿألڃَْ‪ً ،‬ٿو نٴًٌ ٻزَْ‪ً ،‬ٿو أ‪ٌ٫‬حڅ ٳِ ٓخثَ حٿزالى؛ ًأٯڀذ حٿ‪٨‬ن أڅ ڃن‬ ‫ٰٗڀٌح ىٌح حٿڄن‪ٜ‬ذ ٻخنٌح ڃن حألطَحٹ‪ً ،‬ڃن أرَُ ڃن طٌٿَ ىٌح حٿڄن‪ٜ‬ذ ڃٌَٓ رن‬ ‫‪ٌ٣‬نْٶ(‪.)39‬‬ ‫* حٿزَّي‪:‬‬ ‫ً‪ْ٧‬ٴش ‪ٛ‬خكذ حٿزَّي ڃن حٿٌ‪٧‬خثٲ حإلىحٍّش ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ؛ ٻخڅ‬ ‫حٿڄ‪ْ٬‬ن ٳْيخ ُّٔظويځ ٿنٸپ حألهزخٍ حٿَٓڄْش ڃن ڃٸَ حٿوالٳش اٿَ حٿٌالّخص‪ ،‬ػڂ حٓظويڃو‬ ‫حٿوڀٴخء حٿ ‪٬‬زخٌْٓڅ ٿڀظـْٔ ‪٫‬ڀَ ًالس حألٷخٿْڂ‪ً ،‬أ‪ٛ‬زق ڃن ًحؿزخص ‪٫‬ڄّخٽ حٿزَّي ٻظخرش‬ ‫حٿظٸخٍَّ ًآٍخٿيخ اٿَ حٿلټٌڃش حٿڄَٻِّش(‪ً .)40‬ڃنٌ أڅ طٌٿَ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ حألڃٌٍ ٳِ‬ ‫ڃ‪ َٜ‬ه‪ ٜٚ‬ڃٌ‪٧‬ٴْن ٿٌٿٺ‪ً ،‬ٳ‪ٜ‬پ رْن ‪٫‬ڄخٽ حٿزَّي‪ً ،‬رْن حٿـٌحْْٓ ًحٿَ٘‪٣‬ش؛‬ ‫ًٻخڅ ڃٸَ ‪٫‬خڃپ حٿزَّي ٳِ ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄش حٿيًٿش‪ً .‬حطوٌ ‪ٛ‬خكذ حٿزَّي ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‬ ‫ڃٔخ‪٫‬يّن ّڄؼڀٌڅ حٿيًٿش ٳِ أنلخء ڃ‪ً ،)41(َٜ‬ڃن أرَُ ڃٌ‪٧‬ٴِ حٿزَّي ٳِ حٿ‪َٜ٬‬‬ ‫حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ حٿلٔن رن ڃيخؿَ(‪ً . )42‬أٗخٍ حٿٸڀٸ٘نيُ اٿَ أڅ حىظڄخځ اىحٍس حٿزَّي ٳِ‬ ‫حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ رخٿلڄخځ حٿِحؿپ ٻٌْٓڀش ڃن ًٓخثپ نٸپ حٿَٓخثپ(‪.)43‬‬ ‫* حٿن‪٨‬خځ حٿٸ‪٠‬خثِ‪:‬‬ ‫ٿـڄّـخ ٷَيِځَ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ اٿَ ڃ‪ َٜ‬حىظڂ رخٿٸ‪٠‬خء حىظڄخڃخً ٻزَْحً‪ً ،‬ٻخڅ حٿٸ‪٠‬خس‬ ‫ُّنظوزٌُڅ ڃن حٿٴٸيخء‪ً ،‬حألطٸْخء‪ ًًًُ ،‬حٿنِحىش‪ً ،‬ٻخنض حهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خطيڂ ًحٓ‪٬‬ش ًڃظ‪٬‬يىس‪،‬‬ ‫‪7‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫ٿټن حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ كيّىىخ ٿجال ّظٔ‪ ٪‬نٴًٌىڂ ًٓڀ‪٤‬خنيڂ‪ً .‬ٿڄخ ً‪ٛ‬پ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ اٿَ‬ ‫ڃ‪ً ،َٜ‬ؿي ‪٫‬ڀَ حٿٸ‪٠‬خس رټخٍ رن ٷظْزش حٿٌُ ٻخڅ ى‪٫‬خڃش حٿلْخس حٿيّنْش(‪ )45‬ٳؤرٸَ ‪٫‬ڀْو‬ ‫ٳِ حٿٸ‪٠‬خء‪ ،‬ػڂ ؿَىه ڃن ٻؼَْ ڃن حهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خطو(‪ًٌّ . )46‬ٻَ أڅ حٿٸ‪٠‬خس ٻخنٌح ٳِ حٿ‪َٜ٬‬‬ ‫حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ّظٌٿٌڅ حٿن‪ َ٨‬ٳِ حٿڄ‪٨‬خٿڂ‪ٌ٬ًّٔ ،‬څ ٳِ حإل‪ٛ‬الف رْن حٿنخّ؛ ًٿٌح ك‪ٌ٨‬ح‬ ‫رڄټخنش حؿظڄخ‪ْ٫‬ش(‪ً .)47‬ڃن حإلؿَحءحص حٿظِ حطز‪٬‬يخ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ أڅ ط‪ْْ٬‬ن حٿٸ‪٠‬خس ٻخڅ ّظڂ‬ ‫رڄٌحٳٸش حٿوڀْٴش(‪ )48‬؛ ًىٌح ّ‪٬‬خٍ‪ ٝ‬حٓظٸالٽ ٷ‪٠‬خء ڃ‪ً .َٜ‬ر‪٬‬ي ًٳخس حٿٸخ‪ ِٟ‬رټخٍ‪،‬‬ ‫طٌحٿَ ڃن‪ٜ‬ذ حٿٸ‪٠‬خء ‪٫‬يى ڃن حٿٸ‪٠‬خس‪ ،‬أرَُىڂ حرن ‪٫‬زيه(‪.)49‬‬ ‫– إٌ‪ٛ‬ازً اٌعسىشٌح‪(:‬إٌظاَ اٌسشتً)‬ ‫أ‪ٚ‬الً‪ :‬اٌدٍش‪:‬‬ ‫أىٍٹ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ أڅ طٌ‪ْ٣‬ي نٴًٌه ٿن ّټٌڅ اال ‪٫‬ن ‪َّ٣‬ٶ طؤْْٓ ؿْٖ‬ ‫ڃيٍد ّيّن ٿو رخٿٌالء‪٬ًّ ،‬ظڄي ‪٫‬ڀْو؛ ًٿٌح ٻخڅ ىٌح ڃن أًٿٌّخطو ‪٫‬ني طٌٿْو ُڃخځ ڃ‪َٜ‬؛‬ ‫ٳٸي حٓظ‪٤‬خ‪ ٩‬طټٌّن أًٽ ؿْٖ ڃٔظٸپ رڄ‪ َٜ‬ٳِ حٿ‪ ٌٍٜ٬‬حٿٌٓ‪ ،َ٤‬ٳٸي حٓظؼڄَ ٳَ‪ٛ‬ش‬ ‫ٷْخځ ‪ َْٔ٫‬رن حٿْ٘ن ًحٿِ ٳڀٔ‪ْ٤‬ن ًحألٍىڅ ر٘ٶ حٿ‪٤‬خ‪٫‬ش ‪٫‬ڀَ حٿوڀْٴش حٿ‪٬‬زخِٓ ڃٔظٰالً‬ ‫ح‪َ٤ٟ‬حد أً‪ٟ‬خ‪ ٩‬حٿوالٳش‪٬ًٟ ،‬ٲ اڃټخنخطيخ‪ ،‬ٳٸ‪ ٪٤‬حٿوَحؽ ‪٫‬ن رٰيحى‪ً ،‬ٳټََ ٳِ‬ ‫حالٓظْالء ‪٫‬ڀَ ڃ‪ َٜ‬ر‪٬‬ي ًٳخس حٿوڀْٴش حٿڄيظيُ‪ًٍ ،‬ٳ‪ ٞ‬حال‪٫‬ظَحٱ رٔڀ‪٤‬خڅ حٿڄ‪٬‬ظڄي‪،‬‬ ‫ًطوڀَ ‪٫‬ن حٿزْ‪٬‬ش ح‪٫‬ظيحىحً رٸٌطو(‪ )50‬؛ ٿټن حٿڄ‪٬‬ظڄي أٍٓپ اٿَ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ّ‪٤‬ڀذ ڃنو‬ ‫حٿظؤىذ ٿڄلخٍرظو‪ ،‬ٳٔخٍ‪ ٩‬حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ اٿَ طټٌّن ؿْٖ ٷٌُ‪ ،‬ڃٔظٴْيحً ڃن حٿظـَرش حٿظِ‬ ‫‪٫‬خٗيخ ٳِ رٰيحى‪ ،‬ٳوِ٘ أڅ ّٰڀذ ‪٫‬ڀَ حٿـْٖ ‪٫‬ن‪ً َٜ‬حكي‪ًٌّ ،‬ؿو أڃٌٍ حٿيًٿش‬ ‫ٿ‪ٜ‬خٿلو(‪)51‬؛ ٿٌٿٺ ٿڂ ّظوٌ ؿنيه ڃن حٿظَٹ ٳٸ‪٢‬؛ كَ‪ٛ‬خً ڃنو ‪٫‬ڀَ أال طنظٸپ حٿٴظن‬ ‫ًحٿيٓخثْ اٿَ ڃ‪ً ،َٜ‬حٓظز‪٬‬ي أّ‪٠‬خً حال‪٫‬ظڄخى حٿټڀِ ٳِ حٿـْٖ ‪٫‬ڀَ حٿ‪َ٬‬د‪ ،‬ٻِ ال‬ ‫ّټٍَ طـَرش حألٯخ ٿزش ڃ‪ ٪‬حٿ‪٬‬ن‪ َٜ‬حٿ‪َ٬‬رِ حٿظِ أىص اٿَ ‪َٛ‬ح‪٫‬خص ڃََّس(‪)52‬؛ ٳـخء‬ ‫ؿْ٘و ڃظنٌ‪٫‬خً؛ ڃن حٿظَٹ‪ً ،‬حٿِنؾ‪ً ،‬حٿ‪َ٬‬د‪ً ،‬حٿًَځ‪ ،‬أٍر‪٬‬ش ً‪ًَ٘٫‬څ أٿٴخً ڃن حٿظَٹ‪،‬‬ ‫ًأٍر‪ٌ٬‬څ أٿٴخً ڃن حٿِنٌؽ‪ًٓ ،‬ز‪٬‬ش آالٱ ڃن حٿ‪َ٬‬د‪ً ،‬رٸْش حٿـْٖ ڃن أؿنخّ أهٍَ‪،‬‬ ‫ٻخٿًَځ‪ً ،‬حألٳٰخڅ(‪)53‬؛ ًؿ‪٬‬پ ‪ٟ‬زخ‪٣‬و ڃن حٿظَٹ حٿڄٸَرْن اٿْو‪ً .‬ڃن كَ‪ٛ‬و ‪٫‬ڀَ‬ ‫حٓظٸ‪٤‬خد ًالء ؿْ٘و ٿيًٿظو‪ ،‬أنو أٯيٵ ‪٫‬ڀْيڂ رٔوخء(‪)55‬؛ ًًٳَ ٿيڂ أٓزخد حٿَحكش(‪)54‬؛‬ ‫ڃڄخ ؿ‪٬‬پ ىٌح حٿـْٖ أىحس ڃ‪٬ْ٤‬ش ٳِ ّيه(‪.)56‬‬ ‫ر‪٬‬ي ًٳخس أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ،‬حنظيؾ هڄخًٍّو حٿڄزخٿٰش ٳِ حٿنٴٸش ‪٫‬ڀَ حٿـْٖ ٳِ‬ ‫حٿُِ ًحٿٔالف‪ً ،‬طنڄْش حٿٸٌس حٿ‪ٔ٬‬ټَّش ٿيًٿظو‪ ،‬ٳخٓظٸيځ ؿنٌىحً ڃن آْٓخ حٿٌٓ‪ َ٤‬ڃن‬ ‫حٿ‪٬‬ن‪ َٜ‬حٿظَٻِ‪٣ً ،‬خثٴش ڃن ٓټخڅ حٿزالى حٿ٘خڃْش‪ً ،‬حٿڄ‪َّْٜ‬ن‪ً ،‬ؿنَي حٿ‪َ٬‬د حٿڄٸْڄْن‬ ‫ٳِ ڃن‪٤‬ٸش حٿلٌٱ حٿٌحٷ‪٬‬ش َٗٵ ىڃْخ‪ً ،١‬ىٍريڂ ًٷَريڂ ڃنو‪ً ،‬ٻخنٌح ڃ‪ًَ٬‬ٳْن‬ ‫رخٿ٘ـخ‪٫‬ش ًحٿزؤّ ً‪ٟ‬وخڃش أؿٔخڃيڂ(‪ً ،)57‬ه‪ ٜٚ‬ٿټپ ‪٣‬خثٴش ىًٍىخ ٳِ حٿٸظخٽ‪،‬‬ ‫ًٻخڅ ّ‪٫ ِ٤٬‬نخ‪ َٛ‬حٿـْٖ أ‪ْ٤٫‬خص ر٘ټپ ڃنظ‪٨‬ڂ‪٫ ٩ًٌُّ ،‬ڀْيڂ حٿيزخص ٳِ‬ ‫حٿڄنخٓزخص‪ً ،‬أ‪ٛ‬زق ٿـنٌىه ًٷخىطو نٴًٌ أٷٌٍ ڃڄخ ٻخڅ ٳِ أّخځ أرْو(‪ً .)58‬ر‪٬‬ي ًٳخس‬ ‫‪8‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫هڄخًٍّو هڀٴو حرنو أرٌ حٿ‪ٔ٬‬خٻَ ؿْٖ‪ ،‬ٿټنو ٻخڅ ‪ٛ‬زْخً ‪٣‬خث٘خً ڃنٰڄٔخً ٳِ حٿڀيٌ‪،‬‬ ‫ًأ‪ٛ‬زلض ڃ‪ َٜ‬ڃْيحنخً ٿڀ‪٬٠‬ٲ ًحٿٴٌ‪ً ،َٟ‬هَؿض حٿ٘خځ؛ ٳوڀ‪٬‬و ٷٌحى ؿْ٘و‪ً ،‬ٷخڃٌح‬ ‫رظٌٿْش أهْو حأل‪ َٰٛ‬ىخًٍڅ‪ً ،‬ٳِ ‪٫‬ييه ‪٧‬يَ حٿٸَحڃ‪٤‬ش‪ً ،‬ٿڂ ّٔظ‪ ٪٤‬اهَحؿيڂ ڃن‬ ‫حٿ٘خځ؛ ڃڄخ أىٍ اٿَ ‪٬ٟ‬ٲ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش؛ ًطڄټنض حٿوالٳش حٿ‪٬‬زخْٓش ڃن حٿٸ‪٠‬خء‬ ‫‪٫‬ڀَ ىًٿظيڂ ًطوَّذ ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظيڂ‪ ،‬رٸْخىس ڃلڄي رن ٓڀْڄخڅ(‪.)59‬‬ ‫ثأٍاً‪ :‬األسـ‪ٛ‬ي‪:‬‬ ‫ٿڂ ّٸظ‪ َٜ‬حىظڂ حٿيً ٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش رخٿـْٖ حٿزَُ‪ ،‬رپ ىظڄض أّ‪٠‬خً رخألٓ‪ٌ٤‬ٽ‬ ‫حٿزلَُ‪ ،‬ٳؤن٘ؤ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٷٌس رلَّش ٿلڄخّش ٌٓحكپ ڃ‪ًٛ ،َٜ‬ي ىـڄخص‬ ‫حٿيًٿش حٿزِْن‪ْ٤‬ش ‪٫‬ڀَ ٌٓحكپ حٿ٘خځ ًڃ‪ً ،َٜ‬حٿلٴخ‪٫ ٥‬ڀَ ‪َّ٣‬ٶ حالط‪ٜ‬خٽ حٿزلَُ‬ ‫رْن حٿ٘خځ ًڃ‪ )60(َٜ‬؛ ٿټن حىظڄخڃو ريٌح ؿخء ڃظؤهَحً ‪٫‬ن طؤْْٓ حٿـْٖ حٿزَُ؛ ألڅ‬ ‫كخؿظو اٿَ حألٓ‪ٌ٤‬ٽ ؿخء ر‪٬‬ي أڅ طٌٓ‪ ٪‬ٳِ رالى حٿ٘خځ؛ ڃڄخ ؿ‪٬‬پ حٿوڀْٴش حٿ‪٬‬زخِٓ‬ ‫حٿڄ‪٬‬ظڄي رخهلل َّٓپ ؿْ٘خً رٸْخىس ڃٌَٓ رٰخ‪ ،‬ٿڄالٷخس حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ًحٿٸ‪٠‬خء ‪٫‬ڀْو‪ً ،‬أ‪ٛ‬زق‬ ‫ڃن حٿڄلظڂ ‪٫‬ڀْو ڃٌحؿيش ؿْٖ حٿوڀْٴش‪ً .‬ڃن ‪٫‬نخّظو رخٿنخكْش حٿزلَّش ٿظي‪ْ٫‬ڂ حٿيٳخ‪٫ ٩‬ن‬ ‫ڃ‪ َٜ‬ٷْخڃو رزنخء ك‪ٜ‬ن رـَِّس حٿًَ‪ٟ‬ش‪ً ،‬أرٸخثو ‪٫‬ڀَ ىحٍ حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش ٳْيخ(‪.)61‬‬ ‫ٻخڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ كَّ‪ٜ‬خً ‪٫‬ڀَ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿٔٴن حٿلَرْش رؤنٌح‪٫‬يخ‪ً ،‬رڄخ ّټٴِ‬ ‫ٿڄٌحؿيش أ‪٫‬يحثو‪ًً ،‬ٻَ حرن ٓ‪٬‬ي أنو حٓظٸيځ ڃڀظِځ حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش رخٿًَ‪ٟ‬ش‪ ،‬أرخ ٻخڃن رن‬ ‫ٗـخ‪ ٩‬رن أٓڀڂ حٿلخٓذ(‪ً ،)62‬ٷخٽ ٿو‪( :‬ٻپ ڃخ ط‪٬‬ڄپ ٿِ ڃن حٿ‪٬‬يس ٳبنو ُّټظٴَ رخٿٸڀْپ‪....‬‬ ‫اال حٿڄَحٻذ ٳبڅ حٿزلَ الّظٸْنِ ًال ّوخٱ ٌٍٓطِ‪ ...‬ٳٸيڃٌح حٿلِځ ًحٓظِّيًح ڃن‬ ‫حإلنٴخٵ ‪٫‬ڀْيخ طٔڀڄٌح رظٌٳْٶ حهلل ڃن ڃ‪َ٬‬س حٿزلَ)(‪٫ً . )63‬يي حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ اٿَ أرِ ٻخڃن‬ ‫رخإلَٗحٱ ‪٫‬ڀَ ىحٍ حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش اَٗحٳخً ىٷْٸخً‪ً ،‬حهظْخٍ حٿ‪٬‬ڄخٽ‪ً ،‬حٿ‪ٜ‬نخ‪ً ،٩‬حٿنٴخ‪ْ٣‬ن‪،‬‬ ‫ًحٿنٌحطْش‪ ،‬ڃڄن ّڄظخًُڅ رخٿٴ‪٤‬نش‪ً ،‬حٿڄيخٍس حٿٴخثٸش‪ ،‬ا‪ٟ‬خٳش اٿَ حإلَٗحٱ ‪٫‬ڀَ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش‬ ‫حٿڄَحٻذ‪ً .‬ڃن أىڂ أنٌح‪ ٩‬حٿٔٴن حٿظِ أنظـظيخ ىحٍ حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش ٳِ ‪٫‬ييه‪ :‬حٿ‪٬‬الرْخص(‪،)64‬‬ ‫ًحٿلڄخثڂ(‪ً ،)65‬حٿ‪٘٬‬خٍّخص(‪ً ،)66‬حٿٔنخىّپ(‪ً )67‬ٷٌحٍد حٿويڃش‪ّ ،‬ٸٌٽ حٿڄٸَُِّ‪" :‬ٳخطوٌ‬ ‫ڃخثش ڃَٻذ كَرْش‪ ٌٍٓ ،‬ڃخ ّن‪٠‬خٱ اٿْيخ ڃن حٿ‪٬‬الرْخص‪ً ،‬حٿلڄخثڂ‪ً ،‬حٿ‪٘٬‬خٍّش‪،‬‬ ‫ًحٿٔنخرْٺ‪ً ،‬ٷٌحٍد حٿويڃش‪٫ً ،‬ڄي اٿَ ٓي ًؿو حٿزلَ حٿټزَْ‪.)68("...‬‬ ‫ر‪٬‬ي ًٳخس أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ حٓظڄَ هڄخًٍّو ٳِ حٿ‪٬‬نخّش رخألٓ‪ٌ٤‬ٽ‪ً ،‬رڀٮ ‪٫‬يى‬ ‫حٿڄَحٻذ حٿڄَ‪ٌٛ‬ىس ٿڀـيخى ٳِ أّخځ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ڃخثش ٓٴْنش‪ ،‬ٳڀڄخ ڃخص ًطڄڀٺ حرنو‬ ‫هڄخًٍّو‪ُ ،‬حى ‪٫‬يىىخ ً‪٫‬يطيخ‪ً ،‬ٻخنض حٿٸ‪ ٪٤‬حٿزلَّش طَحر‪ ٢‬رٌٔحكپ حٿ٘خځ ط‪ِِّ٬‬حً‬ ‫ٿـٌْٗو حٿزَّش(‪ )70‬؛ ٿټن ىٌح حالىظڄخځ طَحؿ‪ ٪‬ر‪٬‬ي هڄخًٍّش‪ً ،‬أ‪ٛ‬زق ‪٫‬يى حٿٔٴن‬ ‫ڃليًىحً‪ً ،‬ٿڂ طٔظ‪ ٪ْ٤‬ىٌه حٿٸٌس حٿزلَّش كڄخّش حٿيًٿش؛ ّيٽ ‪٫‬ڀَ ىٌح أڅ حٿوالٳش‬ ‫حٿ‪٬‬زخْٓش ٿڄخ ٷ‪٠‬ض ‪٫‬ڀَ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش ٿڂ طٔظ‪٬‬ن اال رٸٌس ‪َْٰٛ‬س ڃن حألٓ‪ٌ٤‬ٽ‬ ‫حٿ‪٬‬زخِٓ حٿٌُ ٻخڅ ٍحْٓخً رؼَٰ ‪ ٌَّٓ٣‬ا‪ٟ‬خٳش اٿَ حٿـْٖ حٿزَُ(‪.)71‬‬ ‫‪9‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫ج – إٌازٍح االلرظادٌح‪:‬‬ ‫‪٫‬ڄپ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ًحألڃَحء ڃن ر‪٬‬يه ‪٫‬ڀَ حٿنيٌ‪ ٝ‬رخٷظ‪ٜ‬خى ڃ‪َٜ‬؛ ٿْټٌڅ‬ ‫‪٫‬يطيڂ ٳِ اطڄخځ حالٓظٸالٽ‪ً ،‬ٳِ ٓزْپ ًٿٺ أنٴٶ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٻؼَْحً ڃن حألڃٌحٽ ٳِ‬ ‫طؤْْٓ ؿْ٘و‪ً ،‬رنخء أٓ‪ٌ٤‬ٿو‪ً ،‬ٻخڅ َّٓپ حألڃٌحٽ ٿڀوڀٴخء ٳِ رٰيحى‪ ،‬ا‪ٟ‬خٳش اٿَ‬ ‫حألڃٌحٽ حٿ‪٤‬خثڀش حٿظِ طَٻيخ ر‪٬‬ي ًٳخطو‪ًٓ .‬خٍ حألڃَحء ڃن ر‪٬‬يه ‪٫‬ڀَ ‪َّ٣‬ٸظو‪ً .‬كَ‪ٛ‬ض‬ ‫حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش ‪٫‬ڀَ ط٘ـْ‪ًٓ ٪‬خثپ حإلنظخؽ حٿٍِح‪ً ،ِ٫‬حٿ‪ٜ‬نخ‪ً ،ِ٫‬حٿظـخٍُ‪ ،‬ٳخنظَ٘‬ ‫حٿَهخء ٳِ حٿزالى‪ً ،‬ط‪٠‬خ‪٫‬ٲ حٿيهپ حٿٸٌڃِ ٿڀيًٿش‪.‬‬ ‫ًڃن حٿڄٌحٍى حالٷظ‪ٜ‬خىّش ٿڄ‪ َٜ‬ٳِ حٿ‪٬‬يي حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪:‬‬ ‫أ‪ٚ‬الً‪ :‬اٌضساعح‪:‬‬ ‫‪ُ٫‬نِ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ رظ٘ـْ‪ ٪‬حٿٍِح‪٫‬ش‪ ،‬رټٌنيخ ڃ‪ٜ‬يٍحً أٓخْٓخً ڃن ڃ‪ٜ‬خىٍ‬ ‫حٿيهپ حٿٸٌڃِ‪ ،‬ٳ٘ـ‪٫ ٪‬ڀَ حٓظٰالٽ حألٍح‪ً ،ِٟ‬حٿل‪ٌٜ‬ٽ ‪٫‬ڀَ أًٳَ ٷٔ‪ ٢‬ڃن‬ ‫حٿ‪َ٠‬حثذ‪ً ،‬أ‪ٛ‬زلض ؿزخّظو هخ‪٬ٟ‬ش طڄخڃخً ٿو‪ ،‬ر‪٬‬ي أڅ ٻخنض هخ‪٬ٟ‬ش ٿڀوالٳش ڃزخَٗس‪،‬‬ ‫ا‪ٟ‬خٳش اٿَ أنو ‪ٟ‬ز‪ ٢‬حٿـزخّش رټخٳش حٿٔزپ‪ً ،‬حٓظٸيحځ حٿڄٌ‪٧‬ٴْن حٿڄ‪ًَ٬‬ٳْن رخٿټٴخءس‬ ‫ًحٿنِحىش‪ً ،‬كڄَ حٿٴالكْن ڃن ‪٧‬ڀڂ حٿـزخس ربّـخى ڃَحٷزش ‪٫‬ڀَ حٿـزخس؛ ًأ‪ٛ‬زق حٿٴالف ٳِ‬ ‫‪٧‬پ ىٌه حإلؿَحءحص ّن‪٬‬ڂ رخالٓظٸَحٍ‪ً ،‬ٷخىٍحً ‪٫‬ڀَ حإلنظخؽ(‪)72‬؛ ًىٌح ال ّ‪٬‬نِ حالهظٴخء‬ ‫حٿټڀِ ٿڀظ‪ٔ٬‬ٲ‪ ،‬ٿټنو ٻخڅ ڃليًىحً اڅ ًؿي‪ً .‬ٷي أٗخٍ حٿزڀٌُ ٳِ ًٍحّخطو اٿَ ر‪ٞ٬‬‬ ‫حٿنڄخًؽ حٿظ‪ٔ٬‬ٴْش ٿز‪ ٞ٬‬حٿـزخس ٳِ ‪ َٜ٫‬حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ً ،‬ڃن ًٿٺ أڅ ٳالكخً ٻيالً ؿخء‬ ‫اٿَ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ڃظ‪٨‬ڀڄخً ‪٫‬خڃپ حٿوَحؽ‪ً ،‬ڃڄخ ٷخٿو‪(:‬ڃخ طَٹ ٿِ حرن ىٌٗڃش رٌحص حٿٔخكپ‬ ‫ْٗجخً ألٍؿ‪ ٪‬اٿْو‪ً ،‬ٻنض ڃٔظٌٍحً ٳيظټنِ‪ً ،‬ٻنض ٯنْخً ٳؤٳٸَنِ‪ ،‬كظَ ‪َٛ‬ص رْن‬ ‫حٿِحٍ‪ْ٫‬ن ڃَكٌڃخً ٳٸَْحً)(‪٫ ، )73‬ڀَ أڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٻخڅ ىڄو حألًٽ حٿَٳٶ رخٿٴالف؛ ألنو‬ ‫ّڄؼپ أىحس حإلنظخؽ(‪)74‬؛ ًطزْن ڃن ٻظخرخص حٿڄئٍهْن حُىّخى ڃٔخكش حألٍ‪ ٝ‬حٿڄًٍِ‪٫‬ش‬ ‫نظْـش حالٓظٸَحٍ‪ّ ،‬ٸٌٽ حٿڄٸَُِّ(‪ :)75‬حٓظُٰپ ٳِ حٿٍِح‪٫‬ش نلٌ ڃڀٌْڅ ٳيحڅ ٳِ حٿ‪َٜ٬‬‬ ‫حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪ً ،‬ٻخڅ ىٌح أ‪٨٫‬ڂ حٓظٰالٽ ٗييطو ڃ‪ َٜ‬ٳِ ًٿٺ حٿٌٷض‪.‬‬ ‫ًڃن حٿويڃخص حٿظِ ٷيڃظيخ حٿيًٿش ٿڀٴالكْن ٳِ ‪٫‬يي حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ حٿ‪٬‬نخّش رخٿَُ؛‬ ‫ٳ‪٬‬ڄڀض ‪٫‬ڀَ ان٘خء حٿٸنخ‪َ٣‬؛ ًط‪٬‬ي حٿٸن‪َ٤‬س حٿظِ أن٘ؤىخ ‪٫‬خځ ‪263‬ىـ‪876 /‬ځ‪ ،‬ڃن أىڂ‬ ‫حٿٸنخ‪ َ٣‬حٿڄخثْش حٿٸيّڄش رڄ‪ً ،َٜ‬ٿڂ ّزٶ ڃنيخ اال رَؽ حٿڄؤهٌ حٿڄْ٘ي ڃن حٓؿَ‪ً ،‬ر‪ٞ٬‬‬ ‫حٿ‪٬‬ٸٌى حٿٸيّڄش(‪ ،)76‬ٻڄخ ٗٶ حٿظَُ‪ً ،٩‬أٷخځ حٿٔيًى‪ً ،‬حٿـٌٍٔ ٿالنظٴخ‪ ٩‬رڄخء حٿنْپ(‪.)77‬‬ ‫ًڃن حٿويڃخص أّ‪٠‬خً ڃي حٿٴالكْن رلخؿظيڂ ڃن حٿزًٌٍ‪ً ،‬حٓالص حٿٍِح‪ْ٫‬ش؛ ًٷي أىص‬ ‫ؿيٌى حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ًط٘ـْ‪٬‬و حٿٍِح‪٫‬ش‪ ،‬اٿَ ُّخىس حإلنظخؽ‪ً ،‬هٴ‪ ٞ‬أٓ‪٬‬خٍ حٿٰالٽ؛‬ ‫ًٌّٻَ أڅ أٓ‪٬‬خٍ حٿلزٌد ً‪ٛ‬ڀض ٳِ ‪٫‬ييه اٿَ أىنَ ڃٔظٌٍ(‪.)78‬‬ ‫ًڃڄخ ّزَُ حىظڄخځ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش رخٿٍِح‪٫‬ش ڃخ ًٻَ ‪٫‬ن اٷ‪٤‬خ‪٫‬خص أكڄي رن‬ ‫‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ً ،‬ڃِحٍ‪٫‬و حٿوخ‪ٛ‬ش حٿظِ ٻخنض طيٍ ىهالً ‪ْ٨٫‬ڄخً‪ّ ،‬و‪ٜٜ‬و ٿنٴٸخطو‪ً ،‬نٴٸخص‬ ‫ڃ‪٤‬خروو‪ً ،‬ٻخڅ ٿٌٿٺ أػَ ‪ ٫‬ڀَ ُّخىس حٿوَحؽ نظْـش ٿِّخىس حألٍ‪ ٝ‬حٿڄًٍِ‪٫‬ش(‪.)79‬‬ ‫‪10‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫ًٗييص حٿني‪٠‬ش حٿٍِح‪ْ٫‬ش ٳِ ڃ‪ َٜ‬ط‪ٌٍ٤‬حً ٳِ ٍُح‪٫‬ش حٿزٔخطْن ٳِ ‪٫‬يي هڄخًٍّو‬ ‫ًًٿ‪٬‬و ريٌح حٿڀٌڅ ڃن حٿٍِح‪٫‬ش(‪ًّٜ . )80‬ٲ حٿَكخٿش نخ‪ َٛ‬هًَٔ حالىظڄخځ رخٿٍِح‪٫‬ش‬ ‫(رؤنو ٍأٍ رڄ‪ َٜ‬نخٓخً ّظخؿًَڅ رخألٗـخٍ‪ٌ٬٠ًّ ...‬نيخ ‪٫‬ڀَ ٓ‪ٌ٤‬ف رٌْطيڂ كظَ‬ ‫ّ‪٬‬ظزَ حٿٔ‪ٌ٤‬ف ٻؤنيخ كيحثٶ‪ً . )81()...‬ڃن حإلؿَحءحص حٿظِ حطز‪٬‬ظيخ حٿيًٿش ٳِ ‪٫‬يي‬ ‫هڄخًٍّو ٳَ‪ ٝ‬حٿ‪٬‬ٸٌرخص حٿ٘يّيس ‪٫‬ڀَ حٿڄظال‪٫‬زْن رخألٓ‪٬‬خٍ(‪.)82‬‬ ‫ًٌّٻَ أڅ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٷخځ رب‪ٛ‬الف ڃٸْخّ حٿنْپ حٿٌُ أٷخڃو ًحٿِ ڃ‪َٜ‬‬ ‫أٓخڃش رن ُّي حٿظنٌكِ ٓنش ‪96‬ىـ‪715/‬ځ‪ ،‬ٿٸْخّ ڃنٌٔد حٿڄْخه‪ً ،‬ٷيٍَ ٿو أٿٲ‬ ‫ىّنخٍ(‪ً ، )83‬ٻخڅ حٿَٰ‪ ٝ‬ڃن ا‪ٛ‬الكو‪ ،‬حٿظ‪َ٬‬ٱ ‪٫‬ڀَ ڃنٌٔد حٿڄْخه‪ً ،‬ڃخ ّظَطذ ‪٫‬ڀْو‬ ‫ڃن حنوٴخ‪ ،ٝ‬أً ٳْ‪٠‬خڅ‪ً ،‬طٸيّڂ حٿڄٔخ‪٫‬يحص ٿڀٴالكْن‪.‬‬ ‫ثأٍاً‪ :‬اٌظٕاعح‪:‬‬ ‫حُىىَص حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش ٳِ ‪٫‬يي حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش‪ً ،‬طـڀَ ًٿٺ ٳِ ڃ‪٨‬يَّن‪:‬‬ ‫حألًٽ‪ :‬حٓظليحع ‪ٛ‬نخ‪٫‬خص ٿڂ طټن ڃٌؿٌىس ٳِ حٿزالى؛ حٓظـخرش ٿڄظ‪٤‬ڀزخص حٿلَٻش‬ ‫حالٓظٸالٿْش حٿظِ ٷخځ ريخ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ؛ ًڃن ًٿٺ رنخء ىحٍ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿٔٴن ٳِ حٿـَِّس ٳِ‬ ‫‪٫‬يي حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ّ ،‬ٸٌٽ حٿټنيُ‪" )84(:‬حؿظيي أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٳِ رنخء حٿڄَحٻذ حٿلَرْش‪،‬‬ ‫ًأ‪٣‬خٳظيخ رخٿـَِّس‪"...‬؛ ٳن٘‪٤‬ض ٳِ ‪٫‬ييه ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿٔٴن حٿلَرْش‪ً ،‬حٿظـخٍّش‪ً ،‬أن٘ؤ‬ ‫ىحٍ حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش حٿظِ ‪ٛ‬ن‪٬‬ض أ‪٫‬يحىحً ٻؼَْس ًڃظنٌ‪٫‬ش ڃن حٿٔٴن ‪ٓ-‬زٶ ًٻَىخ ‪ً .-‬ن‪َ٨‬حً ٿٸڀش‬ ‫حأله٘خد حٿڄنخٓزش ٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش حٿٔٴن ٳِ ڃ‪ ،َٜ‬ٷخځ رخٓظَْحى حأله٘خد ڃن حٿزالى‬ ‫حٿڄـخًٍس‪ّ ،‬ٸٌٽ حٿڄٸَُِّ‪" :‬ٻخڅ ٳِ حٿٴٔ‪٤‬خ‪ ١‬ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ أٌٓحٵ ه٘ذ‬ ‫ٻزَْس"(‪ً .)85‬حٓظڄَ حالىظڄخځ ر‪ٜ‬نخ‪٫‬ش حٿٔٴن ٳِ ‪٫‬يي حرنو هڄخًٍّو‪ً ،‬رڀٮ ڃـڄٌ‪ٓ ٩‬ٴنو‬ ‫حٿټزَْس ًحٿ‪َْٰٜ‬س‪ ،‬حٿلَرْش ًحٿظـخٍّش نلٌ أٿٲ ٷ‪٬٤‬ش‪ ،‬ڃنيخ نلٌ ڃخثظِ ڃَٻذ ڃـيِس‬ ‫رخٿ‪٬‬يى‪ً ،‬حٿٔالف(‪.)86‬‬ ‫ً‪٧‬يَص ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حألٓڀلش حٿوٴْٴش‪ً ،‬حٿؼٸْڀش؛ ڃن أؿپ‬ ‫طًِّي حٿـني ًحٿلَّ رڄخ ّلظخؿٌڅ ڃن حألٓڀلش‪ً ،‬حٿيًٍ‪ً ،٩‬ڃ‪٬‬يحص حٿٸظخٽ(‪)87‬؛‬ ‫ًٿظٌٳَْ ًٿٺ أڃَ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ رزنخء ىحٍ ٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش حألٓڀلش‪ً ،‬حٗظَ‪ ١‬أڅ طڄظخُ رخٿـٌىس‬ ‫ٳِ حٿ‪ٜ‬ن‪٬‬ش؛ ً‪٫‬يي رٌٿٺ اٿَ أ‪ٛ‬لخد حٿوزَس ٻڄخ ڃَّ ٓخرٸخً(‪ً .)88‬أرَُ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حألٓڀلش‬ ‫حٿؼٸْڀش ىِ‪ :‬حٿڄنـنْٸخص‪ً ،‬حٿيرخرخص‪ً ،‬حٿٔالٓپ‪ً ،‬حألرَحؽ‪ً ،‬ٷي حٓظويڃيخ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‬ ‫ٳِ ڃلخ‪َٛ‬طو أن‪٤‬خٻْش(‪ً )89‬ٯَْىخ‪ً .‬حٓظڄَ ن٘خ‪ٛ ١‬نخ‪٫‬ش حألٓڀلش ٳِ ‪٫‬يي هڄخًٍّو‪،‬‬ ‫ًٗييص ٳِ ‪٫‬ييه ط‪ٌٍ٤‬حً ڃڀلٌ‪٧‬خً(‪.)90‬‬ ‫حٿنٌ‪ ٩‬حٿؼخنِ ڃن حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬خص‪:‬‬ ‫‪َ٫‬ٳض ڃ‪ َٜ‬ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ني‪٠‬ش ‪ٛ‬نخ‪ْ٫‬ش أهٍَ ٻخنض ٷخثڄش ٳْيخ ڃن‬ ‫ٷزپ‪ ،‬ٿټنيخ ط‪ٌٍ٤‬ص ٳِ ىٌح حٿ‪َٜ٬‬؛ رٔزذ ًؿٌى حألٌٓحٵ‪ً ،‬حألڃٌحٽ‪ ،‬حٿظِ ٻخنض‬ ‫‪٫‬خڃالً ٳِ ني‪٠‬ظيخ ًط‪ٌٍ٤‬ىخ؛ ًڃن أىڂ ىٌه حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬خص‪:‬‬ ‫‪11‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿنْٔؾ‪ :‬ن٘‪٤‬ض ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ىًٍُ حٿ‪َ٤‬حُ ٳِ انظخؽ حٿڄٸخىَّ‬ ‫حٿټزَْس ڃن حٿڄنٌٔؿخص؛ طڀزْش الكظْخؿخص حٿزال‪ ١‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪ً ،‬ڃ‪٨‬خىَ حٿيًٿش‬ ‫حٿڄٔظٸڀش(‪ً . )91‬حنٸٔڄض ىٌه حٿيًٍ اٿَ ٷٔڄْن‪ :‬ڃ‪ٜ‬خن‪ ٪‬كټٌڃْش طظٌٿَ ‪٫‬ڄپ حٿڄنٌٔؿخص‬ ‫ٿڀوڀْٴش‪ً ،‬حألڃَحء‪ًٍ ،‬ؿخٽ حٿيًٿش‪ً .‬ڃ‪ٜ‬خن‪ ٪‬أىڀْش طڄي حٿظـخٍ رلخؿظيڂ ڃن حألٷڄ٘ش(‪.)92‬‬ ‫ًأىڂ ڃَحٻِ حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش ىِ‪ :‬طنْْ‪ً ،‬أٗيَ ڃخ أنظـظو حٿؼٌد حٿٴوڂ حٿٌُ ّ‪ٜ‬ن‪ ٪‬ٿڀوڀْٴش‬ ‫هخ‪ٛ‬ش‪ ،‬ا‪ٟ‬خٳش اٿَ حٿټظخڅ حألرْ‪ً ،ٞ‬ٯَْه(‪ً . )93‬ىّزٶ‪ً ،‬حٗظيَص ربنظخؽ حٿٸڄخٕ‬ ‫حٿيّزٸِ حٿؼٸْپ‪ً .‬طٌُ‪٫‬ض ڃَحٻِ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿنْٔؾ ‪٫‬ڀَ ‪٫‬يى ڃن حٿڄيڅ‪ ،‬ححٿٴٌْځ‪،‬‬ ‫ًحإلٓټنيٍّش‪ً ،‬ٯَْىڄخ‪ً .‬حٗظيَص أهڄْڂ‪ً ،‬أٌْٓ‪ ١‬رخٿڄنٌٔؿخص حٿ‪ٌٜ‬ٳْش حٿَٳْ‪٬‬ش(‪.)94‬‬ ‫ًٻخنض ىٌه حٿڄ‪ٜ‬خن‪ ٪‬طٔظٌ‪٫‬ذ أ‪٫‬يحىحً ٻزَْس ڃن حٿ‪ٜ‬نخ‪٬ّ ،٩‬ڄڀٌڅ ٿْالً ًنيخٍحً إلڃيحى‬ ‫حٿٸ‪ َٜ‬رخكظْخؿخطو(‪.)95‬‬ ‫ٍحؿض ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ٻؼَْ ڃن حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬خص حٿٍِح‪ْ٫‬ش‪ ،‬ڃؼپ‪ٛ :‬نخ‪٫‬ش‬ ‫ُّض حٿڄ‪ٜ‬خرْق‪ًٛ ،‬نخ‪٫‬ش حٿٔټَ حٿڄٔظوَؽ ڃن حٿٸ‪ٜ‬ذ‪ً ،‬حأل‪ٛ‬زخ٭ حٿظِ ٻخنض‬ ‫طٔظوَؽ ڃن حألٗـخٍ‪ً ،‬ٯَْىخ(‪ . )96‬ا‪ٟ‬خٳش اٿَ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿٌٍٵ ڃن حٿزَىُ؛ كْغ‬ ‫حكظټَص ڃ‪ َٜ‬ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿٌٍٵ‪ً ،‬حنظَ٘ص ڃلالص حٿٌٍحٷش ٳِ‬ ‫أنلخء حٿزالى‪ً ،‬أ‪ٛ‬زلض ٿيڂ أٌٓحٵ هخ‪ٛ‬ش(‪.)97‬‬ ‫ًڃن حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬خص حٿظِ ٗييىخ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ حٓظوَحؽ حٿڄ‪٬‬خىڅ ً‪ٛ‬نخ‪٫‬ظيخ‪،‬‬ ‫ًحٿظٴنن ٳِ ًٿٺ‪ً ،‬ڃن أرَُ طڀٺ حٿڄ‪٬‬خىڅ حٿٌىذ(‪ً ،)98‬طٌ‪ٟ‬ق حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿظخٍّوْش‬ ‫حىظڄخځ حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْْن رؤنٌح‪ ٩‬حٿلڀِ‪ً ،‬أىًحص حٿظَٱ ًحٿِّنش‪ً ،‬طـڀَ ًٿٺ ٳْڄخ ‪ٟ‬ڄظو‬ ‫ػًَحطيڂ ڃنيخ‪ ،‬ٳٸي ‪٫‬ټٔض طٸيځ حٿ‪ٜ‬نخ‪ً ،٩‬ڃيخٍطيڂ حٿٴخثٸش ٳِ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿلڀِ‪،‬‬ ‫ًحٿـٌحىَ(‪ًٗ . )99‬ظيَص ٳْيخ حٗظيَص ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿٸنخىّپ‪ً ،‬حٿؼَّخص‪ً ،‬حألًحنِ‪،‬‬ ‫ًحٿ٘ڄ‪٬‬يحنخص ًٯَْىخ ڃن حٿظلٲ حٿڄ‪٬‬ينْش(‪.)100‬‬ ‫ً‪َ٫‬ٳض ڃ‪ َٜ‬أّ‪٠‬خً ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿو٘ذ‪ ،‬رخٿَٯڂ ڃن أڅ حٿڄ‪َّْٜ‬ن ٻخنٌح‬ ‫ّٔظٌٍىًڅ ر‪ ٞ٬‬حأله٘خد‪ ،‬ڃؼپ‪ :‬ه٘ذ حألٍُ‪ً ،‬حٿ‪ٜ‬نٌرَ‪ً ،‬حألرنٌّ‪ً ،‬حٿٔخؽ؛ ًرڀٮ‬ ‫حٿنـخًٍڅ ًحٿٴنخنٌڅ ٳِ حٿلٴَ ‪٫‬ڀَ حٿو٘ذ ڃيخٍس ‪ْ٨٫‬ڄش(‪ً .)101‬ڃن حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬خص حٿظِ‬ ‫‪َ٫‬ٳض ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿوِٱ‪ ،‬ڃن كْغ طنٌ‪ ٩‬أٗټخٿو‪َ٣ً ،‬ٷو‪،‬‬ ‫ًأٓخٿْذ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ظو(‪.)102‬‬ ‫ثاٌثاً‪ :‬اٌرداسج‪:‬‬ ‫حىظڂ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ رب‪ٛ‬الف حٿٌ‪ ٪ٟ‬حٿظـخٍُ‪ً ،‬ا‪٫‬خىس حٿلٌّْش اٿَ حٿظـخٍس‪،‬‬ ‫ٳَ٘‪ ٩‬ٳِ ا‪ٛ‬الف حٿ‪٬‬ڄڀش‪ًٓ ،‬ٺ حٿيّنخٍ حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ حٿـيّي؛ حألڃَ حٿٌُ أ‪٫‬خى حٿؼٸش حٿڄخٿْش‬ ‫اٿَ حٿٌٔٵ(‪ )103‬؛ ًٿ‪٬‬ڀو أٍحى ڃن ٓٺ حٿ‪٬‬ڄڀش حٿظؤٻْي ‪٫‬ڀَ حٓظٸالٿْظو(‪.)104‬‬ ‫ٿٸي ٓخ‪٫‬ي ڃٌٷ‪ ٪‬حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش حٿڄظڄِْ رْن حٳَّٸْخ‪ً ،‬أًًٍرخ‪ً ،‬آْٓخ‪ ،‬ٳِ‬ ‫حٿني‪٠‬ش حٿظـخٍّش؛ ٳؤ‪ٛ‬زلض ڃ‪ َٜ‬ٳِ أًحهَ حٿٸَڅ حٿؼخٿغ ًأًٽ حٿَحر‪ ٪‬حٿيـَُ ڃن‬ ‫أىڂ ڃَحٻِ حٿظـخٍس ٳِ حٿ‪٬‬خٿڂ حإلٓالڃِ(‪)105‬؛ ًٷي ٓـپ حٿَكخٿش ًحٿڄئٍهٌڅ ىٌح‬ ‫‪12‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫حٿن٘خ‪ ١‬حٿظـخٍُ ٳِ ىٌه حٿڄيس‪ًً ،‬ٻًَح أڅ ٓٴن حٿڄٔڀڄْن ٻخنض طـٌد حٿزلخٍ ٻڀيخ‪،‬‬ ‫ًأ‪ٛ‬زلض ڃيّنظخ رٰيحى‪ً ،‬حإلٓټنيٍّش طظلټڄخڅ ٳِ ڃ‪ٜ‬خثَ حٿظـخٍس‪ً ،‬طليىحڅ أٓ‪٬‬خٍ‬ ‫حٿٔڀ‪ ٪‬حٿ‪٬‬خٿڄْش(‪ًً .)106‬ٻَ حٿڄٸيِٓ أڅ ڃ‪ َٜ‬ٻخڅ ٿيخ ن‪ْٜ‬ذ ًحٳَ ڃن حُىىخٍ حٿظـخٍس‪،‬‬ ‫ٳٸخٽ‪" :‬ڃن ٻخڅ َّّي حٿظـخٍس ٳ‪٬‬ڀْو رڄ‪ ،َٜ‬أً ‪٫‬يڅ‪ ،‬أً ‪٫‬ڄخڅ"(‪.)107‬‬ ‫ًأٗخٍ حرن هَىحًرش اٿَ أڅ رَُم حٿٌّْٔ ٻخڅ ٿو ن٘خ‪ ١‬ٻزَْ ٳِ حٿ‪َٜ٬‬‬ ‫حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪ً ،‬أڅ حٿْيٌى ٻخنٌح ّٸٌڃٌڅ ريًٍ حٿٌٓ‪٤‬خء‪ ،‬ٳټخنٌح ّزلًَڅ ڃن ٯَد‬ ‫أًًٍرخ‪ً ،‬ڃ‪٬‬يڂ حٿويځ‪ً ،‬حٿـٌحٍُ‪ً ،‬حٿٰڀڄخڅ‪ً ،‬حٿيّزخؽ‪ً ،‬حٿٴَحء‪ً ،‬حٿٔڄٌٍ‪ً ،‬حٿٌْٔٱ‬ ‫كظَ ّ‪ٜ‬ڀٌح اٿَ حٿٴَڃخ‪ ،‬ػڂ طنٸپ ر‪٠‬خث‪٬‬يڂ رخٿٸٌحٳپ كظَ حٿٸڀِځ‪ ،‬ػڂ َّٻزٌڅ حٿٔٴن اٿَ‬ ‫حٿيني ًحٿ‪ْٜ‬ن‪ٌ٬ًّ ،‬ىًڅ ڃن أٌٓحٵ حٿ‪ْٜ‬ن رخٿڄٔٺ‪ً ،‬حٿ‪ٌ٬‬ى‪ً ،‬حٿظٌحرپ ٓخٿټْن حٿ‪َّ٤‬ٶ‬ ‫نٴٔو‪ً ،‬ڃن حٿٸڀِځ اٿَ حٿٴَڃخ‪ ،‬ػڂ ّنظٸڀٌڅ رخٿٔٴن اٿَ حٿٸٔ‪٤‬ن‪ْ٤‬نْش‪ ،‬أً اٿَ أٌٓحٵ ٯَد‬ ‫أًًٍرخ(‪.)108‬‬ ‫ًىټٌح أ‪ٛ‬زلض حٿظـخٍس طيٍ أڃٌحالً ‪٣‬خثڀش ‪٫‬ڀَ حٿزالى؛ ًٷي رڀٮ حٿوَحؽ ًكيه‬ ‫أٍر‪٬‬ش آالٱ أٿٲ ىّنخٍ ڃ‪ٍ ٪‬هخء حألٓ‪٬‬خٍ(‪)109‬؛ ًىٌح حالُىىخٍ ٓززو أڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‬ ‫‪٫‬ڄپ ‪٫‬ڀَ حٓظظزخد حألڃن‪ًً ،‬ٳَ حٿلڄخّش ٿڀظـخٍس‪٠ّ ،‬خٱ اٿَ ًٿٺ أنو أٷخځ ن‪٤‬خٷخً كٌٽ‬ ‫كيًى ڃ‪ َٜ‬ٿلڄخّش حٷظ‪ٜ‬خىىخ‪ً ،‬ڃن‪ ٪‬طَٔد حٿټظذ‪ً ،‬نٴْْ حألڃظ‪٬‬ش اال ربًنو(‪ .)110‬ٿٸي‬ ‫ٗييص كَٻش حٿظـخٍؿش حٿيحهڀْش ًحألٌٓحٵ حٿيحهڀْش ن٘خ‪٣‬خً ًحٓ‪٬‬خً رٴ‪٠‬پ حٿْٔخٓش‬ ‫حالٷظ‪ٜ‬خىّش حٿظِ حطز‪٬‬يخ حألڃَحء حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنٌْڅ‪ً ،‬ٻخڅ ٿڀني‪٠‬ش حٿٍِح‪ْ٫‬ش‪ً ،‬حٿ‪ٜ‬نخ‪ْ٫‬ش أػَ‬ ‫ٻزَْ ٳِ حٍطٴخ‪ ٩‬حٿٸيٍس حإلنظخؿْش‪ًُّ ،‬خىس ٳخث‪ ٞ‬حٿظ‪ٜ‬يَّ‪ًٍ ،‬ه‪ ٚ‬حألٓ‪٬‬خٍ(‪.)111‬‬ ‫اٌّثسث اٌثأً‪ :‬إٌ‪ٙ‬ؼح اٌعّشأٍح‪:‬‬ ‫حٿظ‪ ٌٍ٤‬حٿ‪٬‬ڄَحنِ حٿٌُ ٗييطو ڃ‪ َٜ‬ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ّ‪٬‬ټْ حٿَهخء‬ ‫حالٷظ‪ٜ‬خىُ ٳْيخ‪ًٍ ،‬ٯزش أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٳِ ؿ‪٬‬پ ڃ‪ َٜ‬طنخٳْ حٿوالٳش ٷٌس ً‪٨٫‬ڄش‪،‬‬ ‫ٳؤْٓ ٿيخ كخ‪َٟ‬س طڄخػپ ٓخڃَحء ٳِ ٷ‪ٌٍٜ‬ىخ‪ًٍ ،‬كخرش ڃْخىّنيخ‪٨٫ً ،‬ڄش ڃٔخؿيىخ؛‬ ‫كَ‪ٛ‬خً ڃنو ‪٫‬ڀَ طؤٻْي حٓظٸالٿو؛ ًٷي طلٸٶ ڃخ أٍحى‪ ،‬ٳزنَ ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظو ًأٓڄخىخ حٿٸ‪٤‬خث‪٪‬؛‬ ‫ألنو أٷ‪٬٤‬يخ ٷ‪٬٤‬خً رْن هيڃو ًكخْٗظو ًٍؿخٽ ىًٿظو‪ًْٗ ،‬ي ٳْيخ حٿٸ‪ً ،ٌٍٜ‬أٷخځ ڃٔـيه‬ ‫حٿـخڃ‪ ٪‬حٿٌُ ڃخ ُحٽ ّ‪٤‬خًٽ حٿِڃن رزٸخثو‪.‬‬ ‫أتشص إٌّشآخ ‪ٚ‬اَثاس ٌٍذ‪ٌٚ‬ح اٌـ‪ٌٍٔٛٛ‬ح‪:‬‬ ‫* اٌمـائع‪:‬‬ ‫حٍطز‪ ٢‬طؤْْٓ حٿٸ‪٤‬خث‪- ٪‬حٿظِ ط‪٬‬ي ػخٿؼش حٿ‪ٌ٬‬ح‪ٛ‬ڂ حإلٓالڃْش ٳِ ڃ‪ - َٜ‬ر٘و‪ْٜ‬ش‬ ‫ڃئٓٔيخ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ،‬حٿٌُ ن٘ؤىخ ٳِ أك‪٠‬خڅ حٿوالٳش حٿ‪٬‬زخْٓش‪ ،‬ػڂ حنٸڀذ ‪٫‬ڀْيخ‬ ‫ٿْٔظٸپ رلټڂ ڃ‪ َٜ‬ڃئٓٔخً ىًٿظو حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش‪٫ً .‬ني ً‪ٌٛ‬ٿو ڃ‪ َٜ‬نِٽ ٳِ ىحٍ حإلڃخٍس‬ ‫رڄيّنش حٿ‪ٔ٬‬ټَ‪ ،‬ٿټنو ٿڂ ّٸظن‪ ٪‬رو؛ هخ‪ٛ‬ش ر‪٬‬ي أڅ حٓظټؼَ ڃن حٿ‪٬‬زْي ًحٿَؿخٽ(‪ً ،)113‬ٿٌح‬ ‫ريأ ّٴټَ ٳِ طَٻيخ؛ ًىٌح ّـٔي حطـخىو نلٌ حالٓظٸالٽ رڄ‪ًٍ ،َٜ‬ٯزظو ٳِ حطوخً ڃٸٍَ‬ ‫‪13‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫ؿيّي ٿلټٌڃظو‪ًٍ ،‬ؿخٽ كخْٗظو؛ ٿٌٿٺ َٗ‪ ٩‬ٳِ طؤْْٓ ڃيّنش ؿيّيس طلٸٶ ‪٣‬ڄٌكو‪،‬‬ ‫ًأڅ طټٌڅ ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظو حٿـيّيس أٗزو رخٿزْجش حٿظِ طَ‪ ٩َ٫‬ٳْيخ(‪.)114‬‬ ‫ڃٌٷ‪ ٪‬حٿٸ‪٤‬خث‪:٪‬‬ ‫حهظْخٍ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ رنخء ىٌه حٿڄيّنش اٿَ حٿَ٘ٵ ڃن ڃيّنش حٿ‪ٔ٬‬ټَ‪ً ،‬اٿَ‬ ‫حٿ٘ڄخٽ حٿَ٘ٷِ ڃن ڃيّنش حٿٴٔ‪٤‬خ‪١‬؛ ًًٻَ حٿڄٸَُِّ(‪ )115‬أڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٍٻذ اٿَ‬ ‫ؿزپ حٿڄٸ‪ّ٤‬ڂ‪ً ،‬ن‪ َ٨‬ڃخ كٌٿ و‪ ،‬ٳَأٍ اٿَ حٿ٘ڄخٽ حٿَ٘ٷِ ڃن حٿ‪ٔ٬‬ټَ رٸ‪٬‬ش ڃن حألٍ‪ٝ‬‬ ‫(ڃٔخكظيخ ڃْپ ڃَر‪ )٪‬ال ِٗء ٳْيخ ڃن حٿ‪٬‬ڄخٍس ٌٍٓ ر‪٬٠‬ش ٷزٌٍ ٿڀْيٌى ًحٿن‪ٜ‬خٍٍ‪،‬‬ ‫ٳؤڃَ رلَػيخ‪ً ،‬حهظ‪ ٢‬ٳِ ڃٌ‪٬ٟ‬يخ ڃيّنظو‪ً ،‬رنَ حٿٸ‪ً ،َٜ‬حٿڄْيحڅ‪ً ،‬أًڅ أل‪ٛ‬لخرو أڅ‬ ‫ّوظ‪ٌ٤‬ح ألنٴٔيڂ كٌٿو‪ًً .‬ٻَ حرن طَُٰ رَىُ أڅ "ڃٌٷ‪٬‬يخ ڃن ٷزش حٿيٌحء ‪-‬حٿظِ ‪ٛ‬خٍ‬ ‫ڃټخنيخ حٓڅ ٷڀ‪٬‬ش حٿـزپ ‪ -‬اٿَ ؿخڃ‪ ٪‬حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ً ،‬ىٌ ‪ٌ٣‬ٽ حٿٸ‪٤‬خث‪ .٪‬أڃخ ‪َٟ٫‬يخ ٳبنو‬ ‫ٻخڅ ڃن أًٽ حٿَڃْڀش ٌٓٵ حٿزٰخٽ ًحٿلڄَْ ًحٿـڄخٽ رـٌحٍ حٿٸڀ‪٬‬ش) ڃن طلض حٿٸڀ‪٬‬ش‪ ،‬اٿَ‬ ‫حٿڄٌ‪ ٪ٟ‬حٿٌُ ّ‪َ٬‬ٱ حٓڅ رخألٍ‪ ٝ‬حٿ‪ٜ‬ٴَحء‪٫ ،‬ني ڃ٘يي حٿَأّ حٿٌُ ّٸخٽ ٿو حٓڅ‬ ‫ُّن حٿ‪٬‬خريّن‪ً .‬ٻخنض ڃٔخكش حٿٸ‪٤‬خث‪ ٪‬ڃْالً ٳِ ڃْپ"(‪ً ،)116‬ٷي ىهڀض حٿٸ‪٤‬خث‪ ٪‬ٳِ‬ ‫حٿ‪ٔ٬‬ټَ‪ًٰٗ ،‬ڀض حٿـِء حٿڄ‪ًَ٬‬ٱ حٓڅ رٸڀ‪٬‬ش حٿټزٖ(‪.)117‬‬ ‫طو‪ ٢ْ٤‬حٿڄيّنش‪:‬‬ ‫رنَ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٷ‪َٜ‬ه ًڃزخنْو‪ ،‬ػڂ ٷٔڄض حٿڄيّنش اٿَ أكْخء ڃ‪ ٪‬طٔڄْش‬ ‫ٻپّ كِ‪ً ،‬أُٳَى ٿټپ ‪٫‬ن‪ َٜ‬ڃن ‪٫‬نخ‪ َٛ‬حٿـْٖ حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ٷ‪٬٤‬ش(‪)118‬؛ ًن‪ ٚ‬حٿزڀٌُ‬ ‫‪٫‬ڀَ ىٌح رٸٌٿو‪ً" :‬كٌٿو ىًٍ أ‪ٛ‬لخرو ًأطزخ‪٫‬و‪ ،‬ػڂ حط‪ٜ‬پ حٿزنخء ًحٿ‪٬‬ڄخٍس رخٿڄيّنش كظَ‬ ‫ؿخًُىخ‪ ،‬ػڂ ٷ‪٬٤‬ض حٿٸ‪٤‬خث‪٪‬؛ ًٓڄْض ٻپ ٷ‪٬٤‬ش رخٓڂ ڃن ّٔټنيخ"(‪ًّ ،)119‬وظَٵ حٿڄيّنش‬ ‫ٗخٍ‪ ٩‬ٻزَْ ّ‪ٜ‬پ رْن ٷ‪َٜ‬ه ًؿخڃ‪٬‬و حٿٌُ ْٗيه ٳٌٵ ؿزپ ّ٘ټَ‪ً ،‬أ‪٣‬ڀٶ ‪٫‬ڀْو حٿ٘خٍ‪٩‬‬ ‫حأل‪٨٫‬ڂ‪ ،‬ط٘زْيخً ٿو رخ ٿ٘خٍ‪ ٩‬حأل‪٨٫‬ڂ حٿٌُ ٻخڅ ّوظَٵ ٓخڃَحء(‪ً .)120‬ٷي رنَ حٿٸٌحى‬ ‫ًحٿ‪٠‬زخ‪ ١‬ىًٍىڂ كٌٽ حٿٸ‪ً ،)121(َٜ‬رنْض حٿڄٔخؿي ًحٿ‪ٌ٤‬حكْن‪ً ،‬حٿلڄخڃخص‪،‬‬ ‫ًحألٳَحڅ(‪ً ، )122‬أن٘جض حألٌٓحٵ‪ً ،‬ه‪ٜٜ‬ض ٷ‪٤‬خث‪ ٪‬هخ‪ٛ‬ش ٿڀلَٱ ًحٿظـخٍحص‪،‬‬ ‫ًٓڄْض رؤٓڄخء حٿلَٱ‪ ،‬نلٌ‪ٌٓ :‬ٵ حٿ‪ْ٬‬خٍّن‪ً ،‬ٻخڅ ّـڄ‪ ٪‬حٿ‪٤٬‬خٍّن ًحٿزِحُّن؛‬ ‫ًٌٓٵ حٿٰخڃْْن‪ً ،‬ٻخڅ ّـڄ‪ ٪‬حٿـِحٍّن ًحٿزٸخٿْن ًحٿٌ٘حثْن(‪ً ،)123‬أ‪ٛ‬زلض حٿٸ‪٤‬خث‪٪‬‬ ‫ًأٌٓحٷيخ طنخٳْ ڃخ ٻخڅ ٳِ حٿٴٔ‪٤‬خ‪ ١‬ڃن ‪٫‬ڄَحڅ(‪.)124‬‬ ‫حٿڄالك‪ ٦‬ڃن ٻظخرخص حٿڄئٍهْن أڅ طو‪ ٢ْ٤‬حٿٸ‪٤‬خث‪ ٪‬ؿخء طٸڀْيحً ٿألٓخٿْذ‬ ‫حٿ‪َ٬‬حٷْش‪ًًٛ ،‬ٲ حٿيٻظٌٍ ُٻِ ڃلڄي كٔن طو‪ ٢ْ٤‬حٿٸ‪٤‬خث‪ ٪‬أنو طو‪٫ ٢ْ٤‬ن‪َُٜ‬‬ ‫‪َ٫‬حٷِ(‪)125‬؛ ًٿ‪٬‬پ ٓزذ ًٿٺ أنو أكذ أڅ طټٌڅ ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظو حٿـيّيس أٗزو رخٿزْجش حٿظِ ن٘ؤ‬ ‫ٳْيخ‪.‬‬ ‫ًٳِ ‪٫‬يي هڄخًٍّو ٷُيٍ ٿڄيّنش حٿٸ‪٤‬خث‪ ٪‬أڅ ّ‪٨‬يَ ٳْيخ حٿظَٱ؛ ٳؤٷْڄض ٳْيخ‬ ‫حٿڄزخنِ حٿٴوڄش‪ًُ ،‬حى ٳِ حٿٸ‪ َٜ‬حٿٌُ رنخه ًحٿيه ًًٓ‪ ٪‬ٳْو(‪ً ،)126‬كٌّٽ حٿڄْيحڅ اٿَ‬ ‫رٔظخڅ‪ً ،‬ٯَّ ٳْو حألٗـخٍ ًحٿَّخكْن‪ً ،‬ٻَٔ ؿًٌ‪ ٩‬حألٗـخٍ رخٿنلخّ حٿڄٌىذ‪،‬‬ ‫‪14‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫ًأؿٍَ ٳْيخ حٿڄخء ‪٫‬ن ‪َّ٣‬ٶ أنخرْذ حٿَ‪ٛ‬خ‪ٙ‬؛ ًٷي أٓيذ حٿڄٸَُِّ ٳِ ًٻَ‬ ‫حٿ‪٬‬ـخثذ ًحٿًَحث‪ ٪‬حٿظِ أ‪ٟ‬خٳيخ هڄخًٍّو اٿَ ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظو(‪.)127‬‬ ‫ىٌح حالُىىخٍ حٿ‪٬‬ڄَحنِ ٿڂ ّيځ ‪ٌّ٣‬الً؛ ألڅ ًٿيّو حٿ‪َّْٰٜ‬ن ٿڂ ّظڄټنخ ڃن‬ ‫طلٸْٶ حٿظٸيځ حٿل‪٠‬خٍُ ٿڄ‪َٜ‬؛ النٰڄٔيڄخ ٳِ حٿڀيٌ ًحٿظَٱ ًحإلَٓحٱ‪ ،‬ػڂ طٌٿَ‬ ‫حٿلټڂ ىخًٍڅ رن هڄخًٍّو‪ً ،‬طڄټن حٿوالٳش حٿ‪٬‬زخْٓش ڃن حٓظَىحى ڃ‪ًٌٍّٓ ،َٜ‬خ‪،‬‬ ‫ًحٿٸ‪٠‬خء ‪٫‬ڀَ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش‪.‬‬ ‫لظش أزّذ تٓ ؿ‪:ٌْٛٛ‬‬ ‫رُنِ ٷ‪ َٜ‬حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ طلض ٷزش حٿيٌحء حٿٸيّڄش‪ً ،‬ؿ‪٬‬پ ٿو كيّٸش ٯنخء‪ً ،‬أُٿلٶ‬ ‫‪َِ٫‬ٱ رخٿ‪ٌٜ‬حٿـش(‪ًّ ،)129‬ٸ‪ ٪‬ٳِ حٿٴ‪٠‬خء حٿڄ‪ًَ٬‬ٱ حٓڅ رڄْيحڅ ‪ٛ‬الف‬ ‫رو ڃْيحڅ ٳْٔق ُ‬ ‫حٿيّن(‪ًٓ ، )128‬ڄِ حٿٸ‪ َٜ‬ٻڀو رخٿڄْيحڅ‪ً ،‬ؿ‪٬‬پ ٿو ‪َّ٣‬ٶ هخ‪ّ ٙ‬وَؽ ڃنو حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‬ ‫ٿڀ‪ٜ‬الس(‪ ٪ًًٟ ، )131‬ٿڀڄْيحڅ طٔ‪٬‬ش أرٌحد ڃٔڄخس‪ ،‬ڃؼپ‪ :‬رخد حٿڄْيحڅ حٿٌُ هُ‪ِٜٚ‬‬ ‫ٿيهٌٽ ًهًَؽ حٿـْٖ‪ً ،‬ىټٌح ٓخثَ حألرٌحد‪ً .‬ٿڂ طټن ىٌه حألرٌحد طٴظق ٻڀيخ اال ٳِ‬ ‫ٌّځ حٿ‪ْ٬‬ي‪ ،‬أً ‪ َٝ٫‬حٿـْٖ‪ ،‬أً ٌّځ حٿ‪ٜ‬يٷش(‪ًّ .)131‬ڀلٶ رخٿٸ‪ َٜ‬حٓ‪٤‬زالص هخ‪ٛ‬ش‬ ‫رظَرْش حٿوْپ‪.‬‬ ‫ًٿټِ ّڄيّ ڃيّنش حٿٸ‪٤‬خث‪ً ،٪‬ٷ‪َٜ‬ه رخٿڄخء‪ ،‬أڃَ رلٴَ رجَ ٳِ حٿـنٌد حٿَ٘ٷِ‬ ‫ڃن حٿٸ‪٤‬خث‪ ٪‬ٳِ حٿڄٌ‪ ٪ٟ‬حٿٌُ ّ‪َ٬‬ٱ حٿٌْځ رخٿزٔخطْن‪ً ،‬ٻخڅ حٿڄخء ّ‪ٜ‬پ اٿَ حٿٸ‪ َٜ‬ڃن‬ ‫‪ْ٫‬ن ٳِ حٿ‪ٜ‬لَحء حٿـنٌرْش ‪٫‬ن ‪َّ٣‬ٶ ٷنخ‪ َ٣‬ڃ‪٬‬ڀٸش‪- ،‬ال طِحٽ آػخٍىخ رخٷْش اٿَ حٿٌْځ ‪-‬‬ ‫َّٳ‪ ٪‬اٿْيخ حٿڄخء رٌحٓ‪٤‬ش ٓخٷْش(‪ً . )132‬ر‪٬‬ي ًٳخس حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ هڀٴو حرنو هڄخًٍّو‪ ،‬ٳِحى‬ ‫ٳِ حٿٸ‪ َٜ‬حٿٌُ رنخه أرٌه‪ ٪ًًٓ ،‬ٳْو اٿَ أر‪٬‬ي حٿليًى‪ً ،‬أ‪ٟ‬خٱ اٿْو ٷ‪َٜ‬حً ؿيّيحً‬ ‫ه‪ٜٜ‬و ٿًِؿخص أرْو‪ً ،‬أٳَى ٿټپ ًحكيس ڃنين ؿنخكخً هخ‪ٛ‬خً‪ً ،‬رڀٰض نٴٸخص رنخثو‬ ‫ٓز‪٬‬ڄخثش أٿٲ ىّنخٍ(‪.)133‬‬ ‫ًرنَ ٳِ حٿٸ‪ َٜ‬ٷزش ‪٫‬ڀَ ڃؼخٽ ٷزش حٿيٌحء‪ً ،‬أٓڄخىخ حٿيٻش‪ً ،‬ؿ‪٬‬پ ٿيخ حٿٔظٌٍ‬ ‫حٿظِ طٸِ حٿلَ ًحٿزَى‪ً ،‬ٻخڅ ّـڀْ ٳْيخ ٿَْ٘ٱ ‪٫‬ڀَ ڃخ ٳِ حٿٸ‪ َٜ‬ڃن حٿزٔخطْن‪،‬‬ ‫ًحٿ‪ٜ‬لَحء‪ً ،‬حٿنْپ‪ً ،‬حٿـزپ‪ً ،‬حٿڄيّنش(‪ً .)134‬أٷخځ أڃخځ حٿٸ‪ َٜ‬رَٻش ‪ٌ٣‬ٿيخ هڄٌٔڅ‬ ‫ًٍح‪٫‬خً‪ ،‬ڃُڀجض رخٿِثزٶ؛ ٿْظوڀّ‪ ٚ‬ڃڄخ أ‪ٛ‬خرو ڃن حألٍٵ كٔذ ڃخ أٗخٍ ‪٫‬ڀْو ‪٣‬زْزو‪،‬‬ ‫ًؿ‪٬‬پ ‪٫‬ڀْيخ ََّٓحً ڃن أىځ ّلَ٘ رخٿَّق ٿْنخځ ‪٫‬ڀْو(‪ً ،)135‬كٌّٽ ڃْيحڅ حٿ‪ٌٜ‬حٿـش اٿَ‬ ‫رٔظخڅ ٻزَْ‪ ،‬ٳْو أنٌح‪ ٩‬حألُىخٍ ًحألٗـخٍ‪ًْٗ ،‬ي ٳْو رَؽ ڃن حٿو٘ذ حٿٔخؽ حٿڄنٸٌٕ‬ ‫ٿْٸٌځ ڃٸخځ حألٷٴخ‪ًٍّٗ ،ٙ‬و ر٘ظَ أ‪ٛ‬نخٱ حأل‪ٛ‬زخ٭‪ً ،‬رڀ‪ ٢‬أٍ‪ٟ‬و‪ً ،‬ؿ‪٬‬پ ٿو ڃـخٍُ‬ ‫حٿڄخء‪ً ،‬أ‪٣‬ڀٶ ٳْو ٗظَ أنٌح‪ ٩‬حٿ‪ًْٗ ،ٌٍْ٤‬ي ٳْو ڃـڀٔخً ‪٣‬ڀَ ؿيٍحنو رخٿٌىذ‬ ‫ًحٿالًٍُى‪ً ،‬ؿ‪٬‬پ ٳْو ڃٸيحٍ ٷخڃش ًن‪ٜ‬ٲ ڃن حٿو٘ذ طڄؼپ ك‪٨‬خّخه‪ً ،‬نُٸ٘ض ڃالرٔين‬ ‫رخأل‪ٛ‬زخ٭ حٿ‪٬‬ـْزش‪ً ،‬ؿ‪٬‬پ ‪٫‬ڀَ ٍإًٓين حألٻخٿْپ ڃن حٿٌىذ حٿوخٿ‪ً ،ٚ‬حٿڄَ‪٬ٛ‬ش‬ ‫رؤ‪ٛ‬نخٱ حٿـٌحىَ(‪ً . )136‬ٿڂ ّزٶ ڃن ًٿٺ ِٗء‪ ،‬ٳٸي طلٌٽ اٿَ هَحثذ ‪٣‬ڄَىخ حٿِڃخڅ‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫اٌداِع اٌـ‪:ًٌٔٛٛ‬‬ ‫حألػَ حٿٌُ هڀي حٓڂ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ىٌ ؿخڃ‪٬‬و حٿٌُ رٸِ ٳِ ڃيّنش حٿٸ‪٤‬خث‪٪‬؛ ٳيٌ‬ ‫ڃن أري‪ ٩‬حٿڄٔخؿي حإلٓالڃْش ٳِ ڃ‪ً ،َٜ‬ىٌ ػخٿغ حٿڄٔخؿي حٿـخڃ‪٬‬ش حٿظِ ْٗيص ٳْيخ‪،‬‬ ‫ر‪٬‬ي ؿخڃ‪٫ ٪‬ڄًَ رن حٿ‪٬‬خ‪ ٙ‬حٿٌُ ْٗيه ر‪٬‬ي ٳظلو ڃ‪٫ َٜ‬خځ‪21‬ىـ ‪624 -‬ځ‪ً ،‬ؿخڃ‪٪‬‬ ‫حٿ‪ٔ٬‬ټَ حٿٌُ ْٗي ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪٬‬زخِٓ ٓنش ‪169‬ىـ ‪785 -‬ځ ‪٫‬ڀَ ّي حٿٴ‪٠‬پ رن ‪ٛ‬خٿق‬ ‫رن ‪٫‬ڀِ ٳِ ڃيّنش حٿ‪ٔ٬‬ټَ‪ً ،‬ٿڂ ّزٶ ٿو أػَ حٓڅ(‪ً . )137‬ال ِّحٽ ؿخڃ‪ ٪‬حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‬ ‫ّلظٴ‪ ٦‬رؤٯڀذ ‪٫‬نخ‪َٛ‬ه حٿڄ‪٬‬ڄخٍّش ڃنٌ أڅ ٗ ْي‪ ،‬ا‪ٟ‬خٳش اٿَ أنو ّ‪٬‬ي نٸ‪٤‬ش طلٌٽ ڃيڄش ٳِ‬ ‫طخٍّن حٿ‪٬‬ڄخٍس حإلٓالڃْش؛ ٳٸي ْٗي ٳِ حٿ‪َ٤‬ٱ حٿـنٌرِ ٿڄيّنش حٿٸ‪٤‬خث‪ ،٪‬ٳٌٵ حٿَرٌس‬ ‫حٿ‪ٜ‬وَّش حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رـزپ ّ٘ټَ(‪ًّ . )138‬زيً أڅ حهظْخٍه ٿيٌه حٿزٸ‪٬‬ش ٿْټٌڅ رڄنؤٍ ‪٫‬ن‬ ‫ٳْ‪٠‬خنخص حٿنْپ‪ ،‬ٳ‪٠‬الً ‪٫‬ڀَ أڅ ىٌه حٿزٸ‪٬‬ش ٻخنض طَ٘ٱ ‪٫‬ڀَ حٿڄْيحڅ حٿٌُ أڃخځ‬ ‫ڃٸَّه(‪ًٌّ . )139‬ٻَ أڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ‪٣‬ڀذ ڃن ڃينيٓو أڅ ّْ٘ي ٿو ڃٔـيحً ال طؤطِ ‪٫‬ڀْو‬ ‫حٿنَْحڅ‪ ،‬أً طييڃو ڃْخه حٿٴْ‪٠‬خڅ(‪)140‬؛ ٳلٸٶ ٿو حٿڄينيّ ٍٯزظو‪ً ،‬رنخه ڃن حٓؿَ‬ ‫حألكڄَ‪ًٍ ،‬ٳ‪٬‬و ‪٫‬ڀَ ى‪٫‬خڃخص ڃن حٓؿَ أّ‪٠‬خً(‪.)141‬‬ ‫ًّـڄ‪ ٪‬حٿڄئٍهٌڅ ‪٫‬ڀَ أڅ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ريأ رنخء حٿڄٔـي ٳِ ‪٫‬خځ ‪263‬ىـ ‪-‬‬ ‫‪876‬ځ‪ً ،‬حنظيَ ڃنو ٓنش‪265‬ىـ ‪879-‬ځ(‪ً . )142‬ىٌ ؿخڃ‪ ٪‬ڃَر‪ ٪‬حٿ٘ټپ طٸَّزخً (‪162.50‬‬ ‫× ‪ 161.73‬ڃظَ) ّظٌٓ‪٤‬و ‪ٛ‬لن ڃټٌ٘ٱ‪ ،‬طلْ‪ ٢‬رو ڃن ؿٌحنزو حألٍر‪٬‬ش أًٍٷش‬ ‫ڃٔٸٌٳش‪ًّ ،‬ظټٌڅ اٌّحڅ حٿٸزڀش ڃن هڄٔش أًٍٷش(‪ًٌّ . )143‬ؿي رْن ٻپ ‪٫‬ٸيّن ٳٌٵ‬ ‫حٿي‪٫‬خڃش ‪٣‬خٷش ‪َْٰٛ‬س رٸ‪ٜ‬ي حٿظوٴْٲ ‪٫‬ن حٿي‪٫‬خڃخص‪٣ً ،‬ڀْض ؿڄْ‪ ٪‬ؿيٍحڅ حٿڄٔـي‪،‬‬ ‫ًى‪٫‬خڃخطو‪٫ً ،‬ٸٌىه ر‪٤‬زٸش ڃن حٿـ‪ًُ ،ٚ‬هَٳض ًحؿيخص حٿ‪٬‬ٸٌى رِهخٍٱ نزخطْش‬ ‫ڃظ‪ٜ‬ڀش‪ ،‬ٻڀيخ ڃ‪ًَ٬‬ٳش ٳِ حٿٴن حٿزِْن‪ً ،ِ٤‬ڃنو طَٔرض اٿَ حٿٸز‪ً ِ٤‬ٳنٌڅ حٿ‪َ٬‬حٵ(‪.)144‬‬ ‫ًٳُظق ٳِ حٿن‪ٜ‬ٲ حٿ‪٬‬ڀٌُ ٿـيٍحڅ حٿڄٔـي حألٍر‪٬‬ش ‪ٛ‬ٲّ ڃن حٿ٘زخرْٺ ًحص‬ ‫حٿ‪٬‬ٸٌى حٿڄيرزش‪٫ ،‬يىىخ ڃخثش ًطٔ‪٬‬ش ً‪ًَ٘٫‬څ ٗزخٻخً‪ ،‬ڃڀجض رخٿـ‪ ٚ‬حٿڄٴَ٭ رِهخٍٱ‬ ‫ىنيْٓش(‪ْ٧ًً . )145‬ٴظيخ كـذ حٿَّخف‪ً ،‬حٿٰزخٍ ‪٫‬ن حٿڄٔـي‪ً ،‬حٿٔڄخف ريهٌٽ حٿنٌٍ‬ ‫رخٿٸيٍ حٿڄنخٓذ‪ ،‬ا‪ٟ‬خٳش اٿَ آيخڃيخ ٳِ ُهَٳش حٿـخڃ‪ً .٪‬ٿڀڄٔـي حػنخڅ ًأٍر‪ٌ٬‬څ رخرخً‪،‬‬ ‫ًُ‪٫‬ض طٌُّ‪٬‬خً ڃنخٓزخً ‪٫‬ڀَ حڃظيحى ًحؿيخص حٿڄٔـي(‪ً .)146‬حٿٌُ ّ‪٨‬يَ أڅ ٓزذ ٻؼَس‬ ‫حألرٌحد ىٌ حٿَٯزش ٳِ طٔيْپ ‪٫‬ڄڀْش ىهٌٽ حٿڄ‪ٜ‬ڀْن‪ً ،‬هًَؿيڂ ڃن حٿڄٔـي؛ ن‪َ٨‬حً‬ ‫الطٔخ‪ٍ ٩‬ٷ‪٬‬ظو‪.‬‬ ‫ط‪٬‬ي ‪٧‬خىَس ط‪٬‬يى حٿڄلخٍّذ ٳِ حٿـخڃ‪ ٪‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ڃن حٿو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٿڄڄِْس ٿو؛‬ ‫ٳٸي حٗظڄپ ًٍحٵ حٿٸزڀش ‪٫‬ڀَ ٓظش ڃلخٍّذ‪ ،‬أٷيڃيخ حٿڄلَحد حٿَثْْ ٳِ ڃنظ‪ٜ‬ٲ ؿيحٍ‬ ‫حٿٸزڀش‪ً ،‬ىٌ ڃـٌٱ؛ ًؿڄْ‪ ٪‬ىٌه حٿڄلخٍّذ ڃن حٿـ‪ً ،ٚ‬ڃِّنش رخٿټظخرش حٿټٌٳْش‪،‬‬ ‫ًحٿنزخطْش(‪ً . )147‬طٌؿي ًٓ‪ ٢‬حٿ‪ٜ‬لن نخٳٌٍس ڃخء ًٓ‪ ٢‬كٌ‪ ٝ‬ڃن حٿَهخځ‪ ،‬أن٘ؤىخ حرن‬ ‫‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٿَْ٘د ڃنيخ حٿڄ‪ٜ‬ڀٌڅ(‪ً .)148‬ٿڀڄٔـي ڃجٌنش ٳَّيس ٳِ ٗټڀيخ‪ ،‬الن‪ َْ٨‬ٿيخ رْن‬ ‫‪16‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫ڃآًڅ ڃٔخؿي حٿٸخىَس(‪ً . )149‬ٳِ حٿ‪٬‬يٌى حٿظخٿْش أىهڀض ‪٫‬ڀَ حٿڄٔـي ا‪ٛ‬الكخص ٻؼَْس‪،‬‬ ‫أىڂ ڃخ ٷخڃض رو ٿـنش كٴ‪ ٦‬حٓػخٍ حٿ‪َ٬‬رْش ڃن ؿيٌى ٳِ ٓزْپ ا‪٫‬خىطو اٿَ كخٿظو حألًٿَ‪.‬‬ ‫ِسدذ اٌرٕ‪ٛ‬س‪:‬‬ ‫رنَ ىٌح حٿڄٔـي أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٓنش ‪259‬ىـ ‪872 -‬ځ ٳِ أ‪٫‬ڀَ ؿزپ حٿڄٸ‪ّ٤‬ڂ‪،‬‬ ‫ًٍحء ٷڀ‪٬‬ش حٿـزپ اٿَ حٿَ٘ٵ ڃنيخ‪ ،‬ٳِ ڃٌ‪ ٪ٟ‬طنٌٍ ٳَ‪ٌ٫‬څ‪ً ،‬ؿ‪٬‬پ ٿو ڃنخٍس‬ ‫ً‪ٛ‬يَّـخً ٳْو ڃخء(‪ًٓ . )150‬زذ رنخثو ىٌ أڅ ؿخڃ‪ ٪‬حٿ‪ٔ٬‬ټَ ‪ٟ‬خٵ رخٿڄ‪ٜ‬ڀْن ڃن ؿني‬ ‫حألڃَْ ً‪٫‬خڃش حٿ٘‪٬‬ذ؛ ٿٌٿٺ ؿخء حألڃَ رزنخثو(‪ً . )151‬حٿٌحٷ‪ ٪‬أننخ نـيپ ٗټپ ىٌح‬ ‫حٿڄٔـي؛ ألنو حنيػَ ًٿڂ ّ‪٬‬ي ٿو ًؿٌى‪ ،‬ا‪ٟ‬خٳش اٿَ أڅ حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿظخٍّوْش ٿڂ طظليع ‪٫‬نو‬ ‫رخٿٸيٍ حٿټخٳِ حٿٌُ ّ‪ ٌٍٜ‬طو‪٤ْ٤‬و‪ ،‬رخٓظؼنخء حٿڄٸَُِّ(‪ )152‬حٿٌُ ن‪٫ ٚ‬ڀَ أنو ٻخڅ‬ ‫‪٫‬خڃَحً ٳِ ‪٫‬ييه ٳٸخٽ‪ً(:‬أىٍٻظو ‪٫‬خڃَحً‪ً ،‬ٳْو ڃن ّٸْڂ رو)‪.‬‬ ‫اٌثٍّاسسراْ اٌعرٍك‪:‬‬ ‫ڃن حٓػخٍ حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش حٿظِ أ‪ٛ‬زلض أػَحً ر‪٬‬ي ‪ْ٫‬ن‪ً ،‬ڃخ ن‪َ٬‬ٳو ‪٫‬نو ىٌ أنو ٻخڅ‬ ‫ڃن حٿڄن٘آص حٿ‪٬‬ڄَحنْش ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪ ،‬أْٓ ٳِ ‪٫‬يي حألڃَْ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪،‬‬ ‫ٳِ ڃيّنش حٿ‪ٔ٬‬ټَ ٓنش ‪259‬ىـ ‪873 -‬ځ‪ً ،‬أ‪٣‬ڀٶ ‪٫‬ڀْو حٓڂ حٿزْڄخٍٓظخڅ حأل‪٫‬ڀَ‪ ،‬أً‬ ‫حٿ‪٬‬ظْٶ(‪ . )153‬أڃخ ڃٌٷ‪٬‬و ٳټخڅ ٳِ ڃن‪٤‬ٸش حٿټْڄخڅ‪ً ،‬حٿ‪ٜ‬لَحء حٿظِ طٸ‪ ٪‬رْن ؿخڃ‪ ٪‬حرن‬ ‫‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ً ،‬ٻٌځ حٿ ـخٍف‪ً ،‬رْن ٷن‪َ٤‬س حٿٔي ‪٫‬ڀَ حٿوڀْؾ‪٧ ،‬خىَ ڃيّنش ڃ‪ً ،َٜ‬رْن‬ ‫حٿٌٍٔ حٿٌُ ّٴ‪ٜ‬پ حٿٸَحٳش ‪٫‬ن ڃ‪ً ،)154(َٜ‬ٷي حنيػَ ىٌح حٿڄخٍٓظخڅ‪ً ،‬ىٌ أًٽ‬ ‫رْڄخٍٓظخڅ أن٘ت رڄ‪ً ، )155(َٜ‬حٗظڄپ ‪٫‬ڀَ هيڃخص نخٿض ا‪٫‬ـخد حٿڄئٍهْن‪ .‬أنٴٶ ‪٫‬ڀَ‬ ‫طْْ٘يه ڃخ ّٸخٍد ٓظْن أٿٲ ىّنخٍ‪ً ،‬أًٷٲ ‪٫‬ڀْو ‪٫‬يس أڃخٻن ٿ‪٠‬ڄخڅ حٓظڄَحٍه‬ ‫ًنـخكو(‪ً . )156‬أىهپ ٿيٌح حٿزْڄخٍٓظخڅ ‪ًَٟ‬رخً ڃن حٿن‪٨‬خځ ؿ‪٬‬ڀظو ٳِ ڃٔظٌٍ أٍٷَ ڃن‬ ‫حٿڄٔظ٘ٴْخص ٳِ حٿٌٷض حٿلخ‪ً ،َٟ‬ٻخڅ ڃن ًَٗ‪ ١‬حٿ‪٬‬الؽ ٳْو أال ّ‪٬‬خٿؾ ٳْو ؿنيُ‪ ،‬أً‬ ‫ڃڄڀٌٹ‪ً ،‬اًح ؿِء رخٿ‪٬‬ڀْپ طنِ‪ ٩‬ػْخرو‪ًٌّ ،‬ى‪ ٩‬ڃخ ڃ‪٬‬و ڃن ڃخٽ ‪٫‬ني أڃْن حٿزْڄخٍٓظخڅ‪،‬‬ ‫ًطٸيځ ٿو ڃالرْ هخ ‪ٛ‬ش ڃن حٿزْڄخٍٓظخڅ‪ًّ ،‬و‪ ٜٚ‬ٿو ڃټخڅ‪ً ،‬طٌٳَ ٿو حٿَحكش‪،‬‬ ‫ًّزخَٗ حأل‪٣‬زخء ‪٫‬الؿو‪ًَّٜ ،‬ٱ ٿو حٿيًحء ڃـخنخً(‪.)157‬‬ ‫ٻخڅ حٿزْڄخٍٓظخڅ ّ٘ظڄپ ‪٫‬ڀَ ٷٔڄْن‪ ،‬أكيىڄخ هخ‪ ٙ‬رخٿٌٻٌٍ‪ً ،‬حٓهَ‬ ‫رخإلنخع‪ً ،‬ٻپ ٷٔڂ ڃـيِ رڄخ ّلظخؿو(‪٠ًّ ،)158‬ڂ ٳِ هِحثنو ڃن حٿ‪٬‬ٸخٷَْ حٿنٴْٔش‬ ‫ًحٿو‪َْ٤‬س حٿظِ ٿْٔض ڃؼڀيخ اال ٳِ هِحثن حٿڄڀٌٹ ًحٿوڀٴخء(‪ً .)159‬ٻخڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‬ ‫َّ٘ٱ ‪٫‬ڀَ حٿزْڄخٍٓظخڅ رنٴٔو‪ ،‬ٳْظٴٸي هِحثنو‪٤ًّ ،‬ڄجن ‪٫‬ڀَ أكٌحٽ حٿڄَ‪،)160(َٟ‬‬ ‫ا‪ٟ‬خٳش اٿَ حالىظڄخځ رخٿنخكْش حٿؼٸخٳْش(‪.)161‬‬ ‫زظٓ اٌدضٌشج‪:‬‬ ‫ىٌح حٿل‪ٜ‬ن ْٗيه أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٳِ ؿَِّس حٿًَ‪ٟ‬ش ٓنش‪263‬ىـ ‪876 -‬ځ؛‬ ‫ٿْټٌڅ ڃ‪٬‬ٸالً ٿلَڃو‪ًً ،‬هخثَه‪ً ،‬ڃخٿو(‪ًٓ .)162‬زذ ان٘خثو ٍحؿ‪ ٪‬اٿَ حٿوالٱ حٿٌُ ًٷ‪٪‬‬ ‫رْنو‪ً ،‬رْن حٿڄٌٳٶ ‪٣‬ڀلش ًٿِ ‪٫‬يي حٿوڀْٴش حٿ‪٬‬زخِٓ حٿڄ‪٬‬ظڄي‪ً ،‬ڃخ طز‪ً ٪‬ٿٺ ڃن ڃلخًٿش‬ ‫‪17‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫إلهَحؽ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ڃن ڃ‪َٜ‬؛ ٿٌٿٺ ٿڂ ّـي أڃخڃو ٌٍٓ حٿيٳخ‪٫ ٩‬ن نٴٔو‪ ،‬ٳؤڃَ رزنخء‬ ‫ك‪ٜ‬ن حٿـَِّس(‪ً ،)163‬أٷخڃو ٳِ ڃټخڅ حٿل‪ٜ‬ن حٿٸيّڂ حٿٌُ ٷْپ انو ٻخڅ ٷخثڄخً ًٷض ٳظق‬ ‫‪٫‬ڄًَ رن حٿ‪٬‬خ‪ ٙ‬ٿڄ‪ً ،)164(َٜ‬أَٗٱ ‪٫‬ڀَ رنخثو رنٴٔو ّٸٌٽ حٿڄٸَُِّ‪" :‬ٻخڅ‬ ‫ّظ‪٬‬خىيىڂ رنٴٔو ٳِ ٻپ ٌّځ"(‪ً ، )165‬حٓظڄَ حٿ‪٬‬ڄپ ٳِ رنخثو ڃخ ّٸَد ‪َ٘٫‬س أٗيَ‪ ،‬أنٴٶ‬ ‫هالٿيخ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ڃخ ّٸَد ػڄخنْن أٿٲ ىّنخٍ ًىزخً(‪ .)166‬ٿټن ٿڂ ط‪ٜ‬پ اٿْنخ آػخٍ ڃنو‪،‬‬ ‫ًٿڂ طٌٻَ حٿڄ‪ٜ‬خىٍ حٿظخٍّوْش أُ ً‪ٛ‬ٲ ٿو‪ً ،‬حٻظٴض رخإلٗخٍس اٿَ أنو ‪٧‬پ ‪٫‬خڃَحً‬ ‫رخٿـَِّس ٳِ أّخځ رنِ ‪ٌ٣‬ٿٌڅ كظَ أهٌه حٿنْپ ْٗجخً ر‪٬‬ي ِٗء(‪.)167‬‬ ‫لٕاؿش اٌٍّاٖ‪:‬‬ ‫ط‪٬‬ي ڃن أٗيَ حٿ‪٬‬ڄخثَ حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش ٳِ ڃ‪ ،َٜ‬حٿظِ أٷخڃيخ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‬ ‫ٓنش‪259‬ىـ ‪ 870 -‬ځ‪ ،‬رڄن‪٤‬ٸش حٿڄ‪٬‬خٳَ ؿنٌد َٗٵ ڃيّنش حٿٴٔ‪٤‬خ‪ً ،)169(١‬ط‪َ٬‬ٱ حٓڅ‬ ‫رڄـٍَ حإلڃخځ(‪ً ، )168‬ڃخ ُحٿض أ‪٣‬الٿيخ ٗخه‪ٜ‬ش اٿَ حٿٌْځ‪ ،‬ڃظڄؼڀش ٳِ رَؽ حٿڄؤهٌ حٿٌُ‬ ‫ّ‪٬‬ي أٻؼَ حألؿِحء حٿزخٷْش طڄخٓټخً‪.‬‬ ‫ًأٍؿ‪٬‬ض حٿڄ‪ٜ‬خىٍ ٓزذ رنخثيخ اٿَ أڅ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ هَؽ ٌّڃخً ڃ‪ ٪‬ؿنيه‪،‬‬ ‫ًنخٽ ڃنو حٿ‪ ،ٖ٤٬‬ٳٌؿي هْخ‪٣‬خً ٻيالً‪ ،‬ٳ‪٤‬ڀذ ڃنو حٿڄخء‪ ،‬ٳؤ‪٤٫‬خه‪٣ً ،‬ڀذ ڃنو حالٷظ‪ٜ‬خى‬ ‫ٳِ حٿَ٘د‪ ،‬اال أڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ َٗد أٻؼَه‪ً ،‬ٿڄخ ‪٫‬خى اٿَ ٷ‪َٜ‬ه ‪٫‬ڀڂ أڅ ٓزذ ىٌح‬ ‫حٿ‪٤‬ڀذ ىٌ أڅ حٿڄخء ٻخڅ ٷڀْالً ً‪ ِِّ٫‬حٿڄنخٽ‪ ،‬ٳؤڃَ حٿڄينيْٓن رلٴَ رجَ‪ً ،‬رنخء حٿٸنخ‪َ٣‬‬ ‫ٳٌٷيخ(‪ً ، )170‬ىنخٹ ڃن ٍَّ أڅ ًٿٺ ٍحؿ‪ ٪‬اٿَ ٍٯزظو رڄي ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظو حٿـيّيس رخٿڄخء‪،‬‬ ‫ن‪َ٨‬حً ٿٸڀش حٿڄْخه ٳْيخ ‪ً-‬ٷي ڃََ ًٻَ ًٿٺ ‪-‬؛ ًّ‪٨‬يَ أڅ ىٌح ىٌ حألٷَد(‪.)171‬‬ ‫أڃخ طټخٿْٲ حٿزنخء ٳٸيٍص رڄخثش أٿٲ ًأٍر‪ْ٬‬ن أٿٲ ىّنخٍ(‪ً .)172‬ىنخٹ ٷنخ‪َ٣‬‬ ‫أهٍَ ْٗيص ٳِ ىٌح حٿ‪٬‬يي ٻزَؽ حٿڄؤهٌ‪ ،‬حٿڄْ٘ي ڃن حٓؿَ(‪.)173‬‬ ‫ىٌه نڄخًؽ ٿز‪ ٞ٬‬حٿ‪٬‬ڄخثَ حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش حٿظِ أن٘جض ٳِ طڀٺ حٿلٸزش‪ً ،‬ڃؼڀض‬ ‫حٿل‪٠‬خٍس ًحالُىىخٍ حٿ‪٬‬ڄَحنِ حٿظِ ‪٫‬خٗظيخ ڃ‪ َٜ‬ٳِ طڀٺ حٿڄيس‪.‬‬ ‫‪18‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫اٌخــاذـّــح‬ ‫ٳِ هخطڄش ىٌح حٿزلغ ًر‪٬‬ي ؿڄ‪ ٪‬ڃخىطو ًٍر‪ ٢‬ر‪٠٬‬يخ رز‪٠٬‬يخ ًطلڀْڀيخ‪ ،‬طٌ‪ٛ‬پ‬ ‫حٿزلغ اٿَ حٿنظخثؾ حٓطْش‪:‬‬ ‫ حنٴ‪ٜ‬خٽ حٿيًٽ ًحٿوًَؽ ‪٫‬ن حٿٔڀ‪٤‬ش حٿڄَٻِّش ٿڀوالٳش حٿ‪٬‬زخْٓش ًاطّٔخ‪ٍ ٩‬ٷ‪٬‬ش‬‫حٿيًٿش حٿ‪٬‬زخْٓش ًرُ‪٬‬ي حٿڄٔخٳش رْن أؿِحء حٿيًٿش ً‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظيخ؛ ٻخڅ ىٌح ٓززخً ٳِ ‪٣‬ڄ‪٪‬‬ ‫ر‪ ٞ٬‬حٿٌالس ٳِ حالٓظٸالٽ‪َ٤ًْٓ ،‬س حٿٸٌحى ًٍؿخٽ حٿيًٿش ‪٫‬ڀَ ڃٸخٿْي حألڃٌٍ‪،‬‬ ‫ًٷْخڃيڂ ربّٴخى نٌحد ‪٫‬نيڂ إلىحٍس ًالّخطيڂ‪ً ،‬ٷي أىٍ ًٿٺ اٿَ ‪٣‬ڄ‪ ٪‬حٿنٌحد‪،‬‬ ‫ًط‪٤‬ڀ‪٬‬يڂ اٿَ حالٓظٸالٽ ريخ‪ً ،‬ؿ‪٬‬ڀٌح ڃنخ‪ٛ‬زيڂ ًٍحػْش ألرنخثيڂ‪.‬‬ ‫ ط‪٬‬ي حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش أًٽ ىًٿش حٓظٸڀض رخٿلټڂ ‪٫‬ن حٿوالٳش حٿ‪٬‬زخْٓش ٳِ ڃ‪،َٜ‬‬‫ًحٿ٘خځ‪ ،‬ڃ‪ ٪‬رٸخء حٍطزخ‪٣‬يخ حٿيّنِ رخٿوالٳش‪.‬‬ ‫ ٗټپ ‪٧‬يٌٍ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش‪ ،‬ريحّش ‪ َٜ٫‬ؿيّي ٳِ طخٍّن ڃ‪ َٜ‬حإلٓالڃْش‪،‬‬‫ًحنظٸڀض ڃن ‪ َٜ٫‬حٿظز‪ْ٬‬ش حٿڄ‪٤‬ڀٸش اٿَ ‪ َٜ٫‬حالٓظٸالٽ‪ًٛ ،‬ل ذ ىٌح نٸڀش‬ ‫ك‪٠‬خٍّش أىص اٿَ حُىىخٍ حٿل‪٠‬خٍس حإلٓالڃْش ٳِ ڃ‪.َٜ‬‬ ‫ ط‪٬‬ي حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش أًٽ طـَرش كټڂ ڃلڀِ طلټڂ ٳْو أَٓس كټڄخً ڃٔظٸالً ‪٫‬ن‬‫حٿوالٳش حٿ‪٬‬زخْٓش‪.‬‬ ‫ ٻ٘ٲ حٿزلغ أڅ رنخء حٿيًٽ ّظ‪٤‬ڀذ اٍحىس؛ ًٷي ؿَٔي ىٌح كټَخځ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬النْش‬‫حٿٌّن ّنظڄٌڅ اٿَ أ‪ٌٛ‬ٽ ٯَّزش ‪٫‬ن ڃ‪ً ،َٜ‬ڃ‪ً ٪‬ٿٺ ڃؼّپ طخٍّويڂ ‪ٛ‬ٴلش ٍحث‪٬‬ش‬ ‫ٳِ طخٍّن ڃ‪َٜ‬؛ ألنيڂ ٻٌَٓح ؿيٌىىڂ ٿڀنيٌ‪ ٝ‬ريخ‪ً ،‬حٓظ‪٬‬خنٌح رؤرنخء حٿزڀي ٳِ‬ ‫حإلىحٍس ًحٿظنٴٌْ؛ ألڅ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٻخڅ ٍَّ أڅ حٿڄ‪َّْٜ‬ن أٷيٍ ‪٫‬ڀَ طيرَْ‬ ‫أڃٌٍىڂ‪.‬‬ ‫ كَ‪ ٙ‬كټخځ حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬النْش ‪٫‬ڀَ اىهخٽ أن‪٨‬ڄش ؿيّيس ٳِ حإلىحٍس ًحٿظنٴٌْ‪،‬‬‫ًط ‪ ٌَّ٤‬ڃخ ٻخڅ ڃٌؿٌىحً ڃن حألن‪٨‬ڄش حإلىحٍّش ٳِ حٿزالى‪.‬‬ ‫ طڄظ‪ ٪‬حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ًحرنو هڄخًٍّو رلنټش ‪ٔ٫‬ټَّش‪ ،‬نظْـش حٿوزَحص حٿٔخرٸش حٿظِ‬‫ً‪٧‬ٴض ‪٫‬ني رنخء حٿـْٖ؛ ٳلَ‪ٛ‬خ ‪٫‬ڀَ طنٌّ‪ ٪‬حٿڄن‪٠‬ڄْن اٿَ حٿـْٖ‪ً ،‬طـخًُ‬ ‫حٿٔڀزْخص حٿظِ ٗييطيخ حٿوالٳش حٿ‪٬‬زخْٓش ٳِ حال‪٫‬ظڄخى ‪٫‬ڀَ ‪٫‬ن‪ً َٜ‬حكي‪.‬‬ ‫ طٸيَّ أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ًحٓظَحطْـْظو ٳِ رنخء حٿـْٖ رلٔذ حٿلخؿش؛ ًٿٌح نـي أنو‬‫ريأ رزنخء ؿْٖ رَُّ‪ ،‬ػڂ أٓ‪ٌ٤‬ٽ رلَُ ڃيڄظو ‪ٛ‬ي حٿيـٌځ‪ً ،‬حالٓظ‪٬‬خنش رو ٳِ‬ ‫حٿٴظٌكخص‪.‬‬ ‫ كَ‪ ٙ‬حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ‪٫‬ڀَ طنٌّ‪ ٪‬ڃ‪ٜ‬خىٍ ىهپ حٿيًٿش‪ً ،‬أ‪٧‬يَص حٿيٍحٓش حىظڄخځ‬‫أڃَحء حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش رخإل‪ٛ‬الكخص حالٷظ‪ٜ‬خىّش ٿڀ زالى ٳِ حٿڄـخالص حٿٍِح‪ْ٫‬ش‪،‬‬ ‫ًحٿ‪ٜ‬نخ‪ْ٫‬ش‪ً ،‬حٿظـخٍّش‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫‬‫‬‫‪-‬‬ ‫‬‫‬‫‬‫‬‫‪-‬‬ ‫‪٫‬ڄپ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ‪٫‬ڀَ ا‪ٛ‬الف حٿن‪٨‬خځ حٿنٸيُ‪ ،‬رب‪ٛ‬يحٍ حٿيّنخٍ حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪ً ،‬ٷي أىص‬ ‫ىٌه حٿْٔخٓش اٿَ طنْ٘‪ ٢‬حٿٍِح‪٫‬ش‪ً ،‬حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش‪ً ،‬حٿظـخٍس‪ً ،‬ٻڀيخ ‪٫‬خىص ‪٫‬ڀَ حٿيًٿش‬ ‫رؤڃٌحٽ ٓخ‪٫‬يص حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٳِ حإلنٴخٵ ڃنيخ رٔوخء‪.‬‬ ‫طنٌ‪٫‬ض ڃ‪٨‬خىَ حٿـخ نذ حٿ‪٬‬ڄَحنِ ٳِ ‪٫‬يي حٿ‪ٌ٤‬النْْن‪ً ،‬رَُ ًٿٺ ٳِ ‪٫‬خ‪ٛ‬ڄظو‬ ‫حٿٸ‪٤‬خث‪ً ،٪‬ڃٔـي حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ً ،‬حٿزْڄخٍٓظخڅ‪ً ،‬حٿٸنخ‪ً ،َ٣‬ٯَْىخ ڃن حٿڄن٘آص‬ ‫حٿ‪٬‬ڄَحنْش حٿظِ طـٔض ٳِ ‪َٜ٫‬ه‪.‬‬ ‫حإل‪ٛ‬الكخص حالٷظ‪ٜ‬خىّش حٿ٘خڃڀش حٿظِ حنظيـيخ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪َ ً ،‬ڃنْ ر‪٬‬يه أىصْ اٿَ‬ ‫ٻؼَس حألڃٌحٽ حٿظِ حڃظألص ريخ هِحثن ىًٿظو‪ً ،‬ٻخنض ٓززخً ٳِ حنوٴخ‪ ٝ‬حألٓ‪٬‬خٍ‪،‬‬ ‫ًٳِ ن٘خ‪ ١‬كَٻش حٿزْ‪ً ،٪‬ٯڄَص حألٌٓحٵ رخٿز‪٠‬خث‪ً ٪‬حٿظـخٍ‪ً ،‬أىٍ ًٿٺ اٿَ‬ ‫‪٧‬يٌٍ ‪٣‬زٸش حؿظڄخ‪ْ٫‬ش طڄِْص رخٿؼَحء حٿٴخكٖ‪ً ،‬ىِ ‪٣‬زٸش حٿـني‪ً ،‬حٿٸٌحى‪ًٍ ،‬ؿخٽ‬ ‫حٿزال‪.١‬‬ ‫حنظيض حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬النْش ٳِ ًٷض َّٓ‪ ،٪‬ٿټنيخ طَٻض ر‪ٜ‬ڄش ك‪٠‬خٍّش ٳِ طخٍّن‬ ‫ڃ‪ً ،َٜ‬انـخُحطيخ ‪٧‬ڀض رخٷْش ًأ‪ٛ‬زلض ڃلٌٍحً ٿظخٍّن ڃ‪ َٜ‬حإلٓالڃْش‪.‬‬ ‫ً‪ ٪ٟ‬حٿلخٻڂ ڃن كْغ حٿٸٌس ًحٿ‪٬٠‬ٲ ّن‪٬‬ټْ ‪٫‬ڀَ ط‪ٌٍ٤‬حص حٿزڀي‪ً ،‬ٷي طـڀَ ًٿٺ‬ ‫ٳِ ط‪ ٌٍ٤‬حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬النْش ٳِ ‪٫‬يي ر‪ ٞ٬‬أڃَحثيخ‪٬ًٟ ،‬ٴيخ ‪٫‬ڀَ أّيُ ر‪٠٬‬يڂ‪.‬‬ ‫طنٌ‪ ٩‬حٿٴن حٿ‪٬‬ڄَحنِ ًحٿل‪٠‬خٍُ ٳِ ‪٫‬يي حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬النْش‪ ،‬ڃن كْغ حٿِهَٳش‪،‬‬ ‫ًحٿنلض‪ً ،‬ٷنٌحص حٿَُ‪ً ،‬حٿظو‪ ٜٚ‬ٳِ ان٘خء حٿڄَحٳٶ حٿ‪ٜ‬نخ‪ْ٫‬ش‪ً ،‬حٿٍِح‪ْ٫‬ش‪.‬‬ ‫أُ٘ اٌر‪ٛ‬طٍاخ‪:‬‬ ‫‪٫‬ڀَ حٿڄئٓٔخص‪ً ،‬حألٳَحى حٿڄظو‪ْٜٜ‬ن حإلٓيخځ ٳِ حٿڄلخٳ‪٨‬ش ‪٫‬ڀَ حٓػخٍ‬ ‫حٿظَحػْش‪ً ،‬حٿ‪٬‬نخّش ريخ ًطَڃْڄيخ؛ ٿظزٸَ ‪٫‬ڀَ ڃَّ حٿ‪ٗ ٌٍٜ٬‬خىيس ‪٫‬ڀَ ڃ‪٨‬خىَ‬ ‫ك‪٠‬خٍس حٿڄٔڀڄْن‪.‬‬ ‫اؿَحء رلٌع ًىٍحٓخص ‪٫‬ن حٿيًٿش حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْش‪ً ،‬ڃنيـيخ حإلىحٍُ حٿٌُ طڄټنض رو‬ ‫ڃن ٳَ‪َ٤ْٓ ٝ‬طيخ‪.‬‬ ‫‪20‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫٘‪ٛ‬اِش اٌثسث‪:‬‬ ‫(‪ ) 1‬حٿ‪٤‬زَُ‪ ،‬ڃلڄي رن ؿََّ(ص‪310‬ىـ)‪ :‬ذاسٌخ اٌشسً ‪ٚ‬اٌٍّ‪ٛ‬ن‪ ،‬طلٸْٶ‪ :‬ڃلڄي أرٌ حٿٴ‪٠‬پ ارَحىْڂ‪ ،‬ؽ‪،8‬‬ ‫حٿٸخىَس‪ :‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿڄ‪٬‬خٍٱ‪1966 ،‬ځ‪.99ٙ ،‬‬ ‫(‪ )2‬طخٍّن حٿَٓپ ًحٿڄڀٌٹ‪ ،‬ؽ‪ ،99ٙ ،8‬ڃلڄي ٓيْپ ‪٣‬ٸٌٕ‪ :‬ذاسٌخ اٌـ‪ٚ ٌٍٍٓٔٛٛ‬اإلخشٍذٌٍٓ ‪ٚ‬اٌسّذأٍٍٓ‪،‬‬ ‫ؽ‪ ، 1١ ،8‬رًَْص‪ :‬ىحٍ حٿنٴخثْ‪2008 ،‬ځ‪.23ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 3‬حٿـيْ٘خٍُ‪ ،‬أرٌ ‪٫‬زيحهلل ڃلڄي رن ‪٫‬زيًّ (ص ‪331‬ىـ)‪ :‬اٌ‪ٛ‬صساء ‪ٚ‬اٌىراب‪ ،‬طلٸْٶ‪ :‬ڃ‪٤ٜ‬ٴَ حٿٔٸخ‪،‬‬ ‫ًڃلڄي حإلرْخٍُ‪٫ً ،‬زيحٿلٴْ‪ ٦‬حٿ٘ڀزِ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿلڀزِ‪1938 ،‬ځ‪ . 134ٙ ،‬حرن هْخ‪ ،١‬أرٌ ‪٫‬ڄًَ‬ ‫هڀْٴش رن هْخ‪ ١‬رن أرِ ىزَْس حٿڀْؼِ‪ :‬ذاسٌخ خٍٍفح خٍاؽ ‪ ،‬طلٸْٶ‪ :‬أٻَځ حٿ‪٬‬ڄَُ‪ ،2١ ،‬رًَْص‪ :‬ىحٍ حٿٸڀڂ‬ ‫ًڃئٓٔش حٿَٓخٿش‪1977 ،‬ځ‪٫ . 292ٙ ،‬زي حٿ‪ ِِّ٬‬حٿڀڄْڀڂ‪ٔ :‬ف‪ٛ‬ر األذشان فً اٌخالفح اٌعثاسٍح ‪ٚ‬أثشٖ فً لٍاَ‬ ‫ِذٌٕح ساِشاء‪ ،‬ؽ‪ ، 1١ ،1‬رًَْص‪ :‬ڃئٓٔش حٿَٓخٿش‪1980 ،‬ځ‪.205- 204ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 4‬حرن حألػَْ‪ ،‬أرٌ حٿلٔن ‪٫‬ڀِ رن أرِ ٻَځ ‪٫‬زي حٿټَّڂ رن ‪٫‬زي حٿٌحكي حٿْ٘زخنِ (ص ‪630‬ىـ)‪ :‬اٌىاًِ فً‬ ‫اٌراسٌخ‪ ،‬ؽ‪ ، 1١ ،6‬رًَْص‪ :‬ىحٍ حٿټظذ حٿ‪٬‬ڀڄْش‪1987 ،‬ځ‪ ، 76ٙ ،‬حٿزالًٍُ‪ ،‬أرٌ حٿ‪٬‬زخّ أكڄي رن ّلَْ رن‬ ‫ؿخرَ (ص ‪279‬ىـ)‪ :‬فر‪ٛ‬ذ اٌثٍذاْ ‪ ،‬طلٸْٶ ًڃَحؿ‪٬‬ش‪ٌٍٟ :‬حڅ ڃلڄي ٍ‪ٌٟ‬حڅ‪٣ ،‬ز‪٬‬ش رًَْص‪ :‬ىحٍ حٿټظذ‬ ‫حٿ‪٬‬ڀڄْش‪1398 ،‬ىـ‪1978 /‬ځ‪.418ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 5‬طخٍّن حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْْن ًحإلهْ٘يّْن ًحٿلڄيحنْْن‪٫ ،27ٙ ،‬زيحٿ‪ ِِّ٬‬حٿيًٍُ‪ :‬اٌعظش اٌعثاسً األ‪ٚ‬ي‪ :‬دساسح‬ ‫فً اٌراسٌخ اٌسٍاسً ‪ٚ‬اإلداسي ‪ٚ‬اٌّاًٌ ‪ ،‬رٰيحى‪ :‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿظٴْ‪ ٞ‬حألىڀْش‪1942 ،‬ځ‪.232ٙ ،‬‬ ‫(‪ )6‬حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪٬‬زخِٓ حألًٽ‪.232ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 7‬حٿٌْٔ‪ ،ِ٣‬حٿلخٳ‪ ٦‬ؿالٽ حٿيّن ‪٫‬زي حٿَكڄن (ص ‪911‬ىـ)‪ :‬ذاسٌخ اٌخٍفاء ‪ ،‬طلٸْٶ‪ :‬ڃلِْ حٿيّن ‪٫‬زي‬ ‫حٿلڄْي‪ ، 3١ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ڃټظزش حٿڄينِ‪1383 ،‬ىـ‪1964/‬ځ‪ . 263ٙ ،‬كٔن أكڄي ڃلڄٌى‪ :‬زؼاسج ِظش‬ ‫اإلسالٍِح فً اٌعظش اٌـ‪ ، ًٌٔٛٛ‬حٿٸخىَس‪ :‬ىحٍ حٿٴټَ حٿ‪َ٬‬رِ ٿڀ‪٤‬ز‪ً ٪‬حٿنَ٘‪1960 ،‬ځ‪.23ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 8‬حٿْ‪٬‬ٸٌرِ‪ ،‬أكڄي رن ّ‪٬‬ٸٌد حٿڄ‪ًَ٬‬ٱ رن ًح‪ٟ‬ق حألهزخٍُ (ص ‪292‬ىـ)‪ :‬ذاسٌخ اٌٍعم‪ٛ‬تً‪ ،‬ؽ‪ ،2‬حٿنـٲ‪:‬‬ ‫ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿَُٰ‪( ،‬ى‪.‬ص)‪.441ٙ ،‬‬ ‫(‪ )9‬طخٍّن حٿْ‪٬‬ٸٌرِ‪.441ٙ ،‬‬ ‫(‪ )10‬طخٍّن حٿَٓپ ًحٿڄڀٌٹ‪ ،‬ؽ‪ ، 155 – 154ٙ ،9‬طخٍّن حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْْن ًحإلهْ٘يّْن ًحٿلڄيحنْْن‪.26ٙ ،‬‬ ‫(‪ )11‬حٿڄٔ‪ٌ٬‬ىُ‪ ،‬أرٌ حٿلٔن ‪٫‬ڀِ رن حٿلْٔن رن ‪٫‬ڀِ (ص ‪345‬ىـ)‪ِ :‬ش‪ٚ‬ج اٌز٘ة ‪ِٚ‬عادْ اٌد‪٘ٛ‬ش‪ ،‬طلٸْٶ‬ ‫‪:‬ڃلڄي ڃلِْ حٿيّن ‪٫‬زي حٿلڄْي‪ ،‬ؽ‪ ، 4١ ،4‬ڃ‪ :َٜ‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿٔ‪٬‬خىس‪1384 ،‬ىـ‪1964/‬ځ‪.51 ،50 ،39 ،36ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 12‬طخٍّن حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْْن ًحإلهْ٘يّْن ًحٿلڄيحنْْن‪.6ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 13‬حرن طَُٰ رَىُ‪ ،‬ؿڄخٽ حٿيّن أرٌ حٿڄلخٓن ٌّٓٲ حألطخرټِ (ص ‪813‬ىـ)‪ :‬إٌد‪ َٛ‬اٌضا٘شج‪ ،‬ؽ‪،3‬‬ ‫حٿٸخىَس‪ :‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿټظذ‪ًُ ،‬حٍس حٿؼٸخٳش ًحإلٍٗخى‪1956 ،‬ځ‪ْٓ . 1ٙ ،‬يس آڄخ‪ْ٫‬پ ٻخٗٲ‪ " :‬أزّذ تٓ‬ ‫ؿ‪ "، ٌْٛٛ‬حٿٸخىَس‪ :‬حٿڄئٓٔش حٿڄ‪َّٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀظؤٿْٲ ًحألنزخء ًحٿنَ٘‪1965 ،‬ځ‪.17ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 14‬حٿزڀٌُ‪٫ ،‬زي حهلل رن ڃلڄي حٿڄيّنِ (طٌٳِ ٳِ حٿن‪ٜ‬ٲ حألًٽ ڃن حٿٸَڅ حٿَحر‪ ٪‬حٿيـَُ)‪ :‬سٍشج أزّذ تٓ‬ ‫ؿ‪ ، ٌْٛٛ‬طلٸْٶ‪ :‬ڃلڄي ٻَى ‪٫‬ڀِ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ڃټظزش حٿؼٸخٳش حٿيّنْش‪( ،‬ى‪ .‬ص)‪ 33ٙ ،‬؛ حٿڄٸَُِّ‪ ،‬طٸِ حٿيّن‬ ‫حٿ‪٬‬زخِٓ أكڄي رن ‪٫‬ڀِ (ص ‪845‬ىـ)‪ :‬اٌّ‪ٛ‬اعظ ‪ٚ‬االترىاس تزوش اٌخـؾ ‪ٚ‬اَثاس اٌّعش‪ٚ‬فح تاٌخـؾ اٌّمشٌضٌح‪،‬‬ ‫ؽ‪ ،1‬حٿٸخىَس‪ :‬رٌالٵ‪1294 ،‬ىـ‪.33ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )15‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ . 36 – 33ٙ ،‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ‪ٛ‬خكذ حٿيّخٍ حٿڄ‪َّٜ‬ش ًحٿ٘خڃْش ًحٿؼٌٍٰ‪"،‬‬ ‫ن‪٬‬ڄض حٿزالى ٳِ ‪٫‬ييه رخألڃن ًحالٓظٸَحٍ"‪ً .‬حطٔڂ رخٿ٘ـخ‪٫‬ش‪ً ،‬كٔن حٿَْٔس‪ًً .‬ٻَ حرن هڀټخڅ أڅ أكڄي رن‬ ‫‪ٌ٣‬ٿٌڅ ًٿي ٳِ ڃيّنش ٓخڃَحء‪ً ،‬حٿلٸْٸش أنو ًٿي ٳِ رٰيحى؛ ألڅ ٓخڃَحء ٿڂ طْ٘ي اال ٳِ حٿ‪٬‬خځ حٿظخٿِ ٿڄٌٿيه‪ .‬حرن‬ ‫هڀټخڅ‪ ،‬أرٌ حٿ‪٬‬زخّ أكڄي رن ڃلڄي رن ارَحىْڂ (ص ‪681‬ىـ)‪ٚ :‬فٍاخ األعٍاْ ‪ٚ‬أٔثاء أتٕاء اٌضِاْ‪ ،‬ؽ‪،1١ ،1‬‬ ‫رًَْص‪ :‬ىحٍ اكْخء حٿظَحع حٿ‪َ٬‬رِ‪1997 ،‬ځ‪.173ٙ ،69ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )16‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 35ٙ ،‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪18ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )17‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 36ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪،‬‬ ‫ؽ‪ ،313ٙ ،1‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪.5ٙ ،3‬‬ ‫‪21‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫(‪ )18‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪.4ٙ ،3‬‬ ‫(‪ ) 19‬ك‪٠‬خٍس ڃ‪ َٜ‬حإلٓالڃْش ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪ ، 26ٙ ،‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.zz21ٙ ،20ٙ ،‬‬ ‫(‪ )20‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪.5ٙ ،3‬‬ ‫(‪ )21‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ، 40ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪،1‬‬ ‫‪.314ٙ‬‬ ‫(‪ )22‬حٿټخڃپ ٳِ حٿظخٍّن ‪،‬ؽ‪.49ٙ،7‬‬ ‫(‪ ) 23‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.121 ،120ٙ ،2‬‬ ‫(‪ )24‬طخٍّن حٿوڀٴخء ‪.361 ٙ،‬‬ ‫(‪ )25‬حٿټنيُ‪ ،‬أرٌ ‪٫‬ڄَ ڃلڄي رن ٌّٓٲ (ص ‪350‬ىـ)‪ :‬وراب اٌ‪ٛ‬الج ‪ٚ‬وراب اٌمؼاج ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿټظذ‬ ‫ًحٿٌػخثٶ حٿٸٌڃْش‪1426 ،‬ىـ‪2005 /‬ځ‪َْٓ ، 217ٙ ،‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 73ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ‬ ‫حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪.23ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )26‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 23ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢ ٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪،‬‬ ‫ؽ‪.315ٙ ،1‬‬ ‫(‪َْٓ )27‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 81 ،80ٙ ،‬ڃلڄي كڄيُ حٿڄنخًُ‪ِ :‬ظش فً ظً اإلسالَ ِٓ اٌفرر اٌعشتً إٌى‬ ‫ٔ‪ٙ‬اٌح اٌعظش اٌفاؿًّ ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬حٿيْجش حٿڄ‪َّٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد‪1986 ،‬ځ‪" ، 54ٙ ،‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ"‪،‬‬ ‫‪.14ٙ‬‬ ‫(‪ )28‬طخٍّن حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْْن ًحإلهْ٘يّْن ًحٿلڄيحنْْن‪.6ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )29‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.343ٙ ،‬‬ ‫(‪ )30‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ‪.112ٙ ،‬‬ ‫(‪ )31‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪ ،140ٙ ،137ٙ ،3‬طخٍّن حٿيًٿش حٿ‪٬‬زخْٓش‪ . 6ٙ ،‬ڃلڄٌى ڃلڄي حٿـٌَُّ‪ِ :‬ظش‬ ‫فً اٌعظ‪ٛ‬س اٌ‪ٛ‬سـى‪ ، 1١ ،‬حٿٸخىَس‪ْ٫ :‬ن ٿڀيٍحٓخص ًحٿزلٌع حإلنٔخنْش ًحالؿظڄخ‪ْ٫‬ش‪1996 ،‬ځ‪- 104ٙ ،‬‬ ‫‪ . 105‬كڄيُ ‪٫‬زيحٿڄن‪٬‬ڂ‪ِ" :‬ساػشاخ فً ذاسٌخ ِظش اإلسالٍِح"‪ ، 1١ ،‬حإلٓټنيٍّش‪ :‬ىحٍ حٿڄ‪َ٬‬ٳش حٿـخڃ‪ْ٬‬ش‪،‬‬ ‫‪2005‬ځ‪ٓ . 68 - 67ٙ ،‬ظخنڀِ ٿْنٌْٽ‪ :‬سٍشج اٌما٘شج ‪ ،‬طَؿڄش‪ :‬كٔن ارَحىْڂ كٔن‪٫ً ،‬ڀِ ارَحىْڂ كٔن‪،‬‬ ‫حٿٸخىَس‪ :‬ڃټظزش حٿني‪٠‬ش حٿڄ‪َّٜ‬ش‪1950 ،‬ځ‪.91ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 32‬حرن هڀيًڅ‪٫ ،‬زي حٿَكڄن رن ڃلڄي حٿڄَٰرِ (ص ‪808‬ىـ)‪ :‬اٌّمذِح ‪ ،‬طلٸْٶ‪٫ :‬ڀِ ‪٫‬زي حٿٌحكي‪ ،‬ؽ‪،1‬‬ ‫حٿٸخىَس‪٣ :‬ز‪٬‬ش ٿـنش حٿزْخڅ‪1958 ،‬ځ‪.209 ،208ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 33‬حٿٸڀٸ٘نيُ‪ ،‬أرٌ حٿ‪٬‬زخّ أكڄي رن ‪٫‬ڀِ (ص ‪821‬ىـ)‪ :‬طثر األعشى فً طٕاعح اإلٔشاء‪ ،‬ؽ‪ ،3‬حٿٸخىَس‪:‬‬ ‫‪٣‬ز‪٬‬ش ىحٍ حٿټظذ حٿڄ‪َّٜ‬ش‪1322 ،‬ىـ‪1914 /‬ځ‪ . 487ٙ ،‬كٔن ارَحىْڂ كٔن‪ :‬ذاسٌخ اإلسالَ اٌسٍاسً‬ ‫‪ٚ‬اٌذًٌٕ ‪ٚ‬اٌثمافً ‪ٚ‬االخرّاعً‪ ،‬ؽ‪ ، 8١ ،4‬حٿٸخىَس‪ :‬ڃټظزش حٿني‪٠‬ش حٿڄ‪َّٜ‬ش‪1973 ،‬ځ‪.335ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 34‬حرن حٿيحّش‪ ،‬أرٌ ؿ‪٬‬ٴَ أكڄي رن ٌّٓٲ (ص ‪330‬ىـ)‪ :‬اٌّىافؤج ‪ ،‬ط‪ٜ‬لْق ً‪ٟ‬ز‪ :٢‬أكڄي أڃْن‪٫ ،‬ڀِ حٿـخٍځ‪،‬‬ ‫حٿٸخىَس‪ :‬حٿڄ‪٤‬ز‪٬‬ش حألڃَّْش رزٌالٵ‪1941 ،‬ځ‪.68 ،32ٙ ،‬‬ ‫(‪ )35‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪ ،138ٙ ،2‬حٿٌْٔ‪ :ِ٣‬زسٓ اٌّساػشج فً أخثاس ِظش ‪ٚ‬اٌما٘شج‪ ،‬ؽ‪ ،1‬حٿٸخىَس‪:‬‬ ‫حٿڄ‪٤‬ز‪٬‬ش حٿَ٘ٷْش‪1909 ،‬ځ‪ .463ٙ ،‬كٔن حٿزخٗخ‪ :‬األٌماب اإلسالٍِح فً اٌراسٌخ ‪ٚ‬اٌ‪ٛ‬ثائك ‪ٚ‬اَثاس‪ ،‬حٿٸخىَس‪:‬‬ ‫ىحٍ حٿني‪٠‬ش حٿ‪َ٬‬رْش‪1978 ،‬ځ‪ . 61ٙ ،‬طخٍّن حإلٓالځ حٿْٔخِٓ ًحٿيّنِ ًحٿؼٸخٳِ ًحالؿظڄخ‪ ،ِ٫‬ؽ‪.329ٙ ،4‬‬ ‫(‪ )36‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 161ٙ ،‬ڃ‪ َٜ‬ٳِ ‪ َٜ٫‬حإلهْ٘يّْن‪.41 ،39ٙ ،‬‬ ‫(‪ )37‬أنٌٍ حٿَٳخ‪ :ِ٫‬إٌظُ اإلسالٍِح ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ىحٍ حٿٴټَ‪( ،‬ى‪ .‬ص)‪.98ٙ ،‬‬ ‫(‪ )38‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪ ، 215ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪٢٤‬‬ ‫حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ، 197ٙ ،1‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.163ٙ ،‬‬ ‫(‪ )39‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪.215ٙ ،‬‬ ‫(‪ٛ ) 40‬زق حأل‪ َ٘٫‬ٳِ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حإلن٘خء‪ ،‬ؽ‪39ٙ ،14‬‬ ‫(‪ )41‬نخ‪ َٛ‬حالن‪ٜ‬خٍُ‪:‬اٌّدًّ فً ذاسٌخ ِظش‪،‬حٿٸخىَس‪:‬ىحٍ حٿًَ٘ٵ ‪1993،‬ځ‪.28ٙ،‬‬ ‫‪22‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫(‪ ) 42‬حرن حٿنيّڂ‪ ،‬ڃلڄي رن آلخٵ (ص ‪383‬ىـ)‪ :‬اٌف‪ٙ‬شسد ‪ ،‬طلٸْٶ‪ٍٟ :‬خ طـيى حرن ‪٫‬ڀِ ُّن حٿ‪٬‬خريّن‪،‬‬ ‫‪٣‬يَحڅ‪1971 ،‬ځ‪ ، 234ٙ ،‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.173ٙ ،‬‬ ‫(‪ٛ ) 43‬زق حأل‪ َ٘٫‬ٳِ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حإلن٘خء‪.39ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )44‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 147 ،145 ،112 ،11 ،9 ،7ٙ ،‬ڃلڄي ٻخڃپ كْٔن‪" :‬حٿلْخس حٿٴټَّش ًحألىرْش‬ ‫رڄ‪ َٜ‬ڃن حٿٴظق حٿ‪َ٬‬رِ كظَ آهَ حٿيًٿش حٿٴخ‪٣‬ڄْش"‪ ،‬أدب ِظش اإلسالٍِح‪ٓ ،‬ڀٔڀش حألٿٲ ٻظخد‪ ،‬ڃټظزش حٿني‪٠‬ش‬ ‫حٿڄ‪َّٜ‬ش‪ :‬حٿ‪٬‬يى (‪1959 ،)244‬ځ‪.61ٙ ،‬‬ ‫(‪ )45‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪ ، 478ٙ ،‬كٔن حٿڄلخ‪َٟ‬س ٳِ أهزخٍ ڃ‪ً َٜ‬حٿٸخىَس‪ ،‬ؽ‪.55ٙ ،1‬‬ ‫(‪ )46‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪.19ٙ ،3‬‬ ‫(‪ )47‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.226ٙ ،‬‬ ‫(‪ )48‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪.514 ،512ٙ ،‬‬ ‫(‪ )49‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪.514ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )50‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 50ٙ ،‬طخٍّن حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْْن ًحإلهْ٘يّْن ًحٿلڄيحنْْن‪.58ٙ ،‬‬ ‫(‪ )51‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.65ٙ ،‬‬ ‫(‪ِ )52‬ظش فً ظً اإلسالَ ِٓ اٌفرر اٌعشتً إٌى ٔ‪ٙ‬اٌح اٌعظش اٌفاؿًّ‪ ،‬ؽ‪.55ٙ ،1‬‬ ‫(‪ ) 53‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،165ٙ ،1‬طخٍّن حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنْْن‬ ‫ًحإلهْ٘يّْن ًحٿلڄيحنْْن‪.58ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )54‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.56ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 55‬حرن ٓ‪ْ٬‬ي‪ ،‬أرٌ كٔن ‪٫‬ڀِ رن ڃٌَٓ رن ڃلڄي رن ‪٫‬زي حٿڄڀٺ حٿڄَٰرِ (ص ‪685‬ىـ)‪ :‬اٌّغشب فً زٍى‬ ‫اٌّغشب‪ :‬اٌمسُ اٌخاص تاٌما٘شج (حٿنـٌځ حٿِحىَس ٳِ كڀَ ك‪َ٠‬س حٿٸخىَس)‪ .‬طلٸْٶ‪ :‬كٔ ْن ن‪ٜ‬خٍ‪ ،‬ؽ‪،1‬‬ ‫حٿٸخىَس‪ :‬ىحٍ حٿټظخد‪1970 ،‬ځ‪.82ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )56‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 53ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪،‬‬ ‫ؽ‪.320ٙ ،1‬‬ ‫(‪ ) 57‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،128ٙ ،2‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪،‬‬ ‫ؽ‪.59ٙ ،3‬‬ ‫(‪ )58‬حٿڄټخٳؤس‪.138 ،114 ،91ٙ ،‬‬ ‫(‪ )59‬حن‪ َ٨‬ىخڃٖ ‪ 31‬ڃن حٿزلغ‪.‬‬ ‫(‪َْٓ )60‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪٫ . 349ٙ ،‬زي حٿڄن‪٬‬ڂ ڃخؿي‪ٔ :‬ظُ اٌفاؿٍٍّٓ ‪ٚ‬سس‪ ُِٙٛ‬فً ِظش‪ ،‬ؽ‪،3١ ،1‬‬ ‫حٿٸخىَس‪ :‬ڃټظزش حألنـڀٌ حٿڄ‪َّٜ‬ش‪1978 ،‬ځ‪ْٓ . 219ٙ ،‬ي ‪٫‬زي حٿ‪ٓ ِِّ٬‬خٿڂ‪ً ،‬أكڄي حٿ‪٬‬زخىُ‪ :‬ذاسٌخ اٌثسشٌح‬ ‫اإلسالٍِح فً ِظش ‪ٚ‬ا ٌشاَ ‪ ،‬حإلٓټنيٍّش‪ :‬ڃئٓٔش ٗزخد حٿـخڃ‪٬‬ش‪1993 ،‬ځ‪.57ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )61‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.349ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 62‬أرٌٻخڃن ٗـخ‪ ٩‬رن أٓڀڂ حٿلخؿذ‪ :‬أٓني اٿْو أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ڃيڄش طٌٿِ ىحٍ حٿ‪ٜ‬نخ‪٫‬ش‪ً ،‬حإلَٗحٱ ‪٫‬ڀَ‬ ‫حألٓ‪ٌ٤‬ٽ ًٗئًنو‪ً ،‬ٻخڅ أكي ‪٫‬ڀڄخء حٿينيٓش حٿزخٍُّن ٳِ ‪َٜ٫‬ه‪ً ،‬ٻخڅ ٳنْخً ٳِ ڃينظو "ٳٸي ٻخڅ ّظٴٸي أڃَ‬ ‫حٿڄَحٻذ حٿڄن٘ؤس كظَ ّلټڄيخ ًّـٌى آالطيخ‪ًّ ،‬ظوَْ حٿ‪ٜ‬نخ‪ ٩‬ٿيخ‪ًَّ٘ ،‬ٱ ‪٫‬ڀَ ڃخ ٻخڅ ڃنيخ ٳِ حٿڄٌحنت‪،‬‬ ‫ًَّٳ‪٬‬يخ ڃن حٿزلَ اٿَ حٿ٘خ‪٣‬ت ٳِ حٿڄ٘خطِ ًىْؾ حٿَّخف حٿڄخن‪٬‬ش ڃن حٿَٻٌد ٳْيخ "‪َْٓ .‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪،‬‬ ‫‪.208ٙ‬‬ ‫(‪ ) 63‬حٿڄَٰد ٳِ كڀَ حٿڄَٰد‪ :‬حٿٸٔڂ حٿوخ‪ ٙ‬رخٿٸخىَس‪ ،‬ؽ‪.95ٙ ،1‬‬ ‫(‪ ) 64‬نٌ‪ ٩‬ڃن حٿٔٴن حٿظِ ٻخنض ط‪ٜ‬ن‪ ٪‬ه‪ْٜٜ‬خً ٿڀلَد‪٬ٓ ،‬خى ڃخىَ‪ :‬اٌثسشٌح فً ِظش اإلسالٍِح ‪ٚ‬آثاس٘ا‬ ‫اٌثالٍح ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬حٿټخطذ حٿ‪َ٬‬رِ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش ًحٿنَ٘‪ًُ ،‬حٍس حٿؼٸخٳش‪1967 ،‬ځ‪.358ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 65‬نٌ‪ ٩‬ڃن حٿٔٴن حٿَ٘ح‪ْ٫‬ش ًحص حٿڄـخىّٲ‪ً ،‬ٻَىخ حٿټنيُ ٳِ كٌحىع ٓنش ‪292‬ىـ‪ ،‬ٻ ظخد حٿٌالس ًٻظخد‬ ‫حٿٸ‪٠‬خس‪.263ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 66‬نٌ‪ ٩‬ڃن حٿٔٴن حٿټزَْس‪ً ،‬طٔظويځ ٳِ حألٓ‪ٌ٤‬ٽ ٿنٸپ حٿڄٸخطڀْن ًحٿ‪٬‬ظخى‪ .‬حٿڄَٰد ٳِ كڀَ حٿڄَٰد‪ ،‬حٿٸٔڂ‬ ‫حٿوخ‪ ٙ‬رخٿٸخىَس‪.74ٙ ،‬‬ ‫‪23‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫(‪ً ) 67‬ىِ حٿٸٌحٍد حٿڄٔظويڃش ٿڀ٘لن‪ً ،‬ىِ ڃن حٿٸ‪ ٪٤‬حٿلَرْش حٿ‪َْٰٜ‬س حٿڄڀلٸش رخألٓ‪ٌ٤‬ٽ‪ .‬ىًٍّٖ‬ ‫حٿنوْڀِ‪ :‬اٌسفٓ اإلسالٍِح عٍى زش‪ٚ‬ف اٌعدُ‪ ، 2١ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ىحٍ حٿڄ‪٬‬خٍٱ‪1979 ،‬ځ‪.87ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 68‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،89ٙ ،3‬كٔن حٿڄلخ‪َٟ‬س‬ ‫ٳِ أهزخٍ ڃ‪ً َٜ‬حٿٸخىَس‪ ،‬ؽ‪.223ٙ ،2‬‬ ‫(‪ )69‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪.218ٙ ،‬‬ ‫(‪ )70‬كٔن حٿڄلخ‪َٟ‬س ٳِ أهزخٍ ڃ‪ً َٜ‬حٿٸخىَس‪ ،‬ؽ‪.223ٙ ،2‬‬ ‫(‪ )71‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪ ، 136 ،109ٙ ،3‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪.276ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )72‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.19ٙ ،‬‬ ‫(‪ً ) 73‬ٻَ حٿزڀٌُ أڅ حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ٻخڅ ّيظڂ رخٿٴالكْن‪ً ،‬ٻخڅ ّٸٌٽ‪( :‬اڅ حٿ‪ْ٠‬خ‪ ٩‬ط٘زو حٿزٔظخڅ‪ً ،‬حٿڄِحٍ‪ٌ٫‬څ‬ ‫ٗـَ‪ ،‬ٳبڅ ٍٳٶ ريڂ ًأكٔن حٿٸْخځ رؤڃَىڂ ًٍ‪ٌ٫‬ح رب‪ ٛ‬الكيڂ ‪٣‬ڀ‪٬‬ض حٿؼڄَس‪ً ،‬نڄض ًُٻض‪ً ،‬اڅ ٿڂ ّٴ‪٬‬پ ًٿٺ‬ ‫ىڀټض) َْٓس أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.190ٙ ،‬‬ ‫(‪ )74‬حٿو‪ ،٢٤‬ؽ‪.157 – 152ٙ ،2‬‬ ‫(‪ ) 75‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪٫ . 152ٙ ،2‬زي حٿَكڄن ‪٫‬زي‬ ‫حٿظٌحد‪ِٕ :‬شآذٕا اٌّائٍح عثش اٌراسٌخ ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬حٿڄټظزش حٿؼٸخٳْش‪1963 ،‬ځ‪ ، 96ٙ ،‬ڃ‪٤ٜ‬ٴَ ‪٫‬زي حهلل ْٗلش‪:‬‬ ‫اَثاس اإلسالٍِح فً ِظش ِٓ اٌفرر اٌعشتً زرى ٔ‪ٙ‬اٌح اٌعظش األٌ‪ٛ‬تً‪ ، 1١ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ڃټظزش حٿني‪٠‬ش‬ ‫حٿڄ‪َّٜ‬ش‪1992 ،‬ځ‪ .31ٙ ،‬كٔن حٿزخٗخ‪ " :‬اَثاس اإلسالٍِح" ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ىحٍ حٿني‪٠‬ش حٿ‪َ٬‬رْش ًڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ؿخڃ‪٬‬ش‬ ‫حٿٸخىَس ًحٿټظخد حٿـخڃ‪1990 ،ِ٬‬ځ‪.56ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )76‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ،199ٙ ،‬آىځ ڃظِ‪ :‬اٌسؼاسج اإلسالٍِح فً اٌمشْ اٌشاتع اٌ‪ٙ‬دشي‪ ،‬طَؿڄش‪:‬‬ ‫ڃلڄي ‪٫‬زي حٿيخىُ أرٌ ٍّيس‪ ،‬ؽ‪ ، 3١ ،2‬حٿٸخىَس‪ :‬ٿـنش حٿـظؤٿْٲ ًحٿظَؿڄش‪1360 ،‬ىـ‪1941/‬ځ‪.336ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )77‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ،199ٙ ،‬حٿڄټخٳؤس‪ ، 14ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢ ٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش‬ ‫رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ، 331ٙ ،1‬ڃ‪ َٜ‬ٳِ حٿ‪ ٌٍٜ٬‬حٿٌٓ‪.114ٙ ،َ٤‬‬ ‫(‪ )78‬حٿڄټخٳؤس‪.14ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 79‬حٿل‪٠‬خٍس حإلٓالڃْش ٳِ حٿٸَڅ حٿَحر‪ ٪‬حٿيـَُ‪ ،‬ؽ‪ .214ٙ ،2‬حٓػخٍ حإلٓالڃْش‪.170ٙ ،‬‬ ‫(‪ )80‬حٿ‪٬‬ڀٌُ‪ ،‬نخ‪ َٛ‬هًَٔ‪ :‬سفش ٔاِح ‪ ،‬نٸڀو ٿڀ‪َ٬‬رْش‪ّ :‬لَْ حٿو٘خد‪ ،‬حٿٸخىَس‪1945 ،‬ځ‪.59ٙ ،‬‬ ‫(‪ )81‬حٿڄټخٳؤس‪.133ٙ ،‬‬ ‫(‪ّ ) 82‬خٷٌص حٿلڄٌُ‪ٗ ،‬يخد حٿيّن أرٌ ‪٫‬زي حهلل (ص ‪626‬ىـ)‪ِ :‬عدُ اٌثٍذاْ‪ ،‬ؽ‪ ، 8‬رًَْص‪ :‬ىحٍ ‪ٛ‬خىٍ‪،‬‬ ‫‪1986‬ځ‪٫ .129ٙ ،‬ڀِ ڃزخٍٹ‪ :‬اٌخـؾ اٌر‪ٛ‬فٍمٍح‪ ،‬ؽ‪ ، 18‬حٿٸخىَس‪ :‬حٿيْجش حٿڄ‪َّٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد‪1980 ،‬ځ‪،‬‬ ‫‪.15ٙ‬‬ ‫(‪ ) 83‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ . 128ٙ ،2‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪،‬‬ ‫‪.202ٙ‬‬ ‫(‪ ) 84‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.333ٙ ،1‬‬ ‫(‪َْٓ )85‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 208ٙ ،‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪.232ٙ ،‬‬ ‫(‪ٌ٫ ) 86‬څ ‪٫،‬زيحٿَإٱ ‪":‬طخٍّن ٳن حٿلَد ‪٫‬ني حٿڄٔڀڄْن كظَ نيخّش حٿٸَڅ حٿؼخنِ حٿيـَُ"‪ِ،‬دٍح وٍٍح‬ ‫اَداب ‪،‬ؿخڃ‪٬‬ش حٿٸخىَس‪:‬حٿڄـڀي( ‪)18‬ؽ‪1،ٔ٥٩١‬ځ‪ٓ162ٙ،‬‬ ‫(‪َْٓ )87‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.208ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 88‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.333ٙ ،1‬‬ ‫(‪ ) 89‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،128ٙ ،2‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪،‬‬ ‫ؽ‪ ،59ٙ ،3‬حٿڄټخٳؤس‪ ،‬ؽ‪138 – 114ٙ ،3‬‬ ‫(‪٬ٓ )90‬خى ڃخىَ‪ :‬إٌسٍح اإلسالًِ ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬حٿټخطذ حٿ‪َ٬‬رِ ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش ًحٿنَ٘‪ًُ ،‬حٍس حٿؼٸخٳش‪1977 ،‬ځ‪،‬‬ ‫‪.69ٙ‬‬ ‫(‪ُ ) 91‬ٻِ ڃلڄي كٔن‪ :‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪.87 – 85ٙ ،َٜ‬‬ ‫‪24‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫(‪ ) 92‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،277ٙ ،1‬حرن ‪٫‬زي ٍرو‪،‬‬ ‫ٗيخد حٿيّن أكڄي (ص ‪349‬ىـ)‪ :‬اٌعمذ اٌفشٌذ‪ ،‬ؽ‪ ، 1‬حٿٸخىَس‪٣ :‬ز‪٬‬ش حٿٸخىَس‪1316 ،‬ىـ‪ ،46ٙ ،‬حٿل‪٠‬خٍس‬ ‫حإلٓالڃْش ٳِ حٿٸَڅ حٿَحر‪ ٪‬حٿيـَُ‪ ،‬ؽ‪.347ٙ ،2‬‬ ‫(‪ ) 93‬حٿڄٸيِٓ‪ٗ ،‬ڄْ حٿيّن أرٌ ‪٫‬زْي حهلل (ص ‪387‬ىـ)‪ :‬أزسٓ اٌرماسٍُ فً ِعشفح األلا ٌٍُ‪٣ ،‬ز‪٬‬ش ٿْيڅ‪،‬‬ ‫‪1877‬ځ‪ . 202ٙ ،‬حرن كٌٷپ‪ ،‬أرٌ حٿٸخٓڂ ڃلڄي رن كٌٷپ حٿزٰيحىُ (طٌٳِ ٳِ أًحهَ حٿٸَڅ حٿَحر‪ ٪‬حٿيـَُ)‪:‬‬ ‫اٌّساٌه ‪ٚ‬اٌّّاٌه‪٣ ،‬ز‪٬‬ش ٿْيڅ‪1872 ،‬ځ‪.101ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 94‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪.89ٙ ،َٜ‬‬ ‫(‪ ) 95‬حٿل‪٠‬خٍس حإلٓالڃْش ٳِ حٿٸَڅ حٿَحر‪ ٪‬حٿيـَُ‪ ،‬ؽ‪ ،309 – 305ٙ ،2‬أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.202ٙ ،‬‬ ‫(‪ )96‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪.168ٙ ،4‬‬ ‫(‪٬ّ ) 97‬ظزَ ؿيخُ ٷ‪ َ٤‬حٿنيٍ رنض هڄخًٍّو هَْ ٗخىي ‪٫‬ڀَ طٴنن حٿ‪ٜ‬نخ‪ً ٩‬طٴٌٷيڂ ٳِ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حٿلڀِ‬ ‫ًحٿـٌحىَ‪ًً ،‬ٿٺ ‪٧‬خىَ ٳِ حإلريح‪ ٩‬رخألٗټخٽ حٿ‪٬‬ـْزش حٿظِ أنظـض ٳِ طڀٺ حٿٴظَس‪ّ .‬ن‪ :َ٨‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪،3‬‬ ‫‪ . 61ٙ‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‬ ‫(‪ً ) 98‬ٳْخص حأل‪ْ٫‬خڅ ًأنزخء أرنخء حٿِڃخڅ‪ ،‬ؽ‪ ، 1١ ،1‬حٿٍُِْ٘‪٫ ،‬زي حٿَكڄن رن ن‪( َٜ‬ص ‪589‬ىـ)‪ٙٔ :‬اٌح‬ ‫اٌشذثح فً ؿٍة اٌسسثح ‪ ،‬طلٸْٶ‪ :‬حٿْٔي حٿزخُ حٿ‪َّ٬‬نِ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش ٿـنش حٿظؤٿْٲ ًحٿظَؿڄش ًحٿنَ٘‪( ،‬ى‪.‬ص)‪،‬‬ ‫‪ . 77ٙ‬كڄيحڅ ‪٫‬زي حٿلڄْي حٿټزِْٔ‪ :‬أس‪ٛ‬اق تغذاد زرى اٌعظش اٌث‪ ، ًٌٙٛ‬رٰيحى‪ :‬ڃنٌٍ٘حص ًُحٍس حٿؼٸخٳش‬ ‫ًحٿٴنٌڅ‪1979 ،‬ځ‪.117ٙ ،‬‬ ‫(‪ )99‬كْٔن ڃئنْ‪ :‬عاٌُ اإلسالَ ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ىحٍ حٿڄ‪٬‬خٍٱ‪1973 ،‬ځ‪.335ٙ ،‬‬ ‫(‪ )100‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪.99 – 94ٙ ،َٜ‬‬ ‫(‪ ) 101‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢ ٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪َْٓ ،124ٙ ،2‬س أكڄي رن‬ ‫‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ،54 ،53ٙ ،‬حٓػخٍ حإلٓالڃْش‪.255ٙ ،‬‬ ‫(‪٫ )102‬زي حٿَكڄن ٳيڄِ‪ :‬طٕع اٌسىح فً فدش اإلسالَ ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ڃ‪٤‬زٌ‪٫‬خص ڃظلٲ حٿٴن حإلٓالڃِ‪ ،‬ڃ‪٤‬ز‪٬‬ش‬ ‫ىحٍ حٿټظذ حٿڄ‪َّٜ‬ش‪1957 ،‬ځ‪ ،134ٙ ،‬أنٔظخّْ حٿټَڃڀِ‪ :‬إٌم‪ٛ‬د اٌعشتٍح ‪ٚ‬عٍُ إٌٍّاخ‪ ،‬حٿٸخىَس‪1939 ،‬ځ‪،‬‬ ‫‪.57 – 54ٙ‬‬ ‫(‪ ) 103‬حٿل‪٠‬خٍس حإلٓالڃْش ٳِ حٿٸَڅ حٿَحر‪ ٪‬حٿيـَُ‪ ،‬ؽ‪.371ٙ ،2‬‬ ‫(‪ ) 104‬ك‪٠‬خٍس ڃ‪ َٜ‬حإلٓالڃْش ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪.56ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 105‬حرن هَىحًرش‪ ،‬أرٌ حٿٸخٓڂ ‪٫‬زْي حهلل رن ‪٫‬زي حهلل رن أكڄي (ص ‪300‬ىـ)‪ :‬اٌّساٌه ‪ٚ‬اٌّّاٌه‪ ،‬رٰيحى‪ :‬ڃټظزش‬ ‫حٿڄؼنَ‪1989 ،‬ځ‪ ،153ٙ ،‬حٿڄٔ‪ٌ٬‬ىُ‪ :‬اٌرٕثٍٗ ‪ٚ‬اإلششاف ‪ ،‬ڃَحؿ‪٬‬ش‪٫ :‬زي حهلل آڄخ‪ْ٫‬پ حٿ‪ٜ‬خًُ‪ ،‬حٿٸخىَس‪:‬‬ ‫ڃټظزش حٿَ٘ٵ حإلٓالڃْش‪1357 ،‬ىـ‪1938 /‬ځ‪.20ٙ ،‬‬ ‫(‪ )106‬حٿظنزْو ًحإلَٗحٱ‪.35ٙ ،‬‬ ‫(‪ )107‬حٿظنزْو ًحإلَٗحٱ‪.154ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 108‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.186ٙ ،2‬‬ ‫(‪ )109‬حٿڄَٰد ٳِ كڀَ حٿڄَٰد‪ :‬حٿٸٔڂ حٿوخ‪ ٙ‬رخٿٸخىَس‪ ،‬ؽ‪.114 – 78ٙ ،1‬‬ ‫(‪ )110‬أكٔن حٿظٸخْٓڂ ٳِ ڃ‪َ٬‬ٳش حألٷخٿْڂ‪ ،35ٙ ،‬حٿڄټخٳؤس‪ ، 61ٙ ،‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪.412ٙ ،‬‬ ‫(‪ّ ) 111‬ئٻي حٿزڀٌُ ‪٫‬ڀَ ن٘خ‪ ١‬حالٷظ‪ٜ‬خى ٳِ ڃ‪ َٜ‬ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ ٳٌْٻَ أڅ أٌٓحٵ حٿٸ‪٤‬خث‪ ٪‬ٻخنض‬ ‫ڃظو‪ٜٜ‬ش ٳِ ٻپ ٿٌڅ ڃن أٿٌح څ حٿظـخٍس‪ً ،‬أنيخ ٻخنض ڃِىكڄش رخٿزخ‪٫‬ش ًحٿڄ٘ظَّن‪َْٓ .‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪،‬‬ ‫‪.53ٙ‬‬ ‫(‪َْٓ )112‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 53ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪٢٤‬‬ ‫حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.315ٙ ،1‬‬ ‫(‪ )113‬ٳَّي حٿ٘خٳ‪ :ِ٬‬اٌعّاسج اٌعشتٍح فً ِظش‪ َٜ٫ ،‬حٿٌالس"‪ ،‬ؽ‪ ، 1‬حٿٸخىَس‪ :‬حٿيْجش حٿڄ‪َّٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش‬ ‫ٿڀظؤٿْٲ ًحٿنَ٘‪1970 ،‬ځ‪ ، 243ٙ ،‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪.58ٙ ،َٜ‬‬ ‫(‪ ) 114‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪ ،‬ؽ‪.315ٙ ،1‬‬ ‫‪25‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫(‪ ) 115‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪ ،‬ؽ‪.14ٙ ،3‬‬ ‫(‪ ) 116‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪ ،‬ؽ‪.14ٙ ،3‬‬ ‫(‪َْٓ )117‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 54– 53ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪٢٤‬‬ ‫حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ، 315ٙ ،1‬حرن ىٷڄخٵ‪ ،‬ارَحىْڂ ڃلڄي رن أّيڃَ حٿ‪٬‬الثِ (ص ‪ 809‬ىـ)‪ :‬االٔرظاس ٌ‪ٛ‬اسـح عمذ‬ ‫األِظاس فً ذاسٌخ ِظش ‪ٚ‬خغشافٍر‪ٙ‬ا ‪ ،‬طلٸْٶ‪ :‬ٿـنش اكْخء حٿظَحع حٿ‪َ٬‬رِ‪ ،‬ؽ‪ ، 4‬رًَْص‪ :‬ىحٍ حٓٳخٵ‪( ،‬ى‪ .‬ص)‪،‬‬ ‫‪.121ٙ‬‬ ‫(‪َْٓ )118‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.53ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )119‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪.45ٙ ،‬‬ ‫(‪) 120‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪ ،‬ؽ‪.423ٙ ،1‬‬ ‫(‪ ) 121‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.313ٙ ،1‬‬ ‫(‪َْٓ )122‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ . 54ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪،‬‬ ‫ؽ‪.315ٙ ،1‬‬ ‫(‪ ) 123‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪٫ . 424ٙ ،‬زي حٿَكڄن ُٻِ‪" :‬حٿٸخىَس"‪.7ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 124‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪.58ٙ ،‬‬ ‫(‪ )125‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪.58 ٙ،َٜ‬‬ ‫(‪ )126‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪.356 – 318ٙ ،1‬‬ ‫(‪ )127‬ڃلڄٌى ‪٫‬ټٌٕ‪ :‬ذاسٌخ ِظش ‪ٚٚ‬طف اٌداِع اٌـ‪ ، ًٌٔٛٛ‬حٿٸخىَس‪ :‬ىحٍ حٿټظذ حٿڄ‪َّٜ‬ش‪1927 ،‬ځ‪،‬‬ ‫‪.10ٙ‬‬ ‫(‪ ) 128‬حٿ‪ٌٜ‬حٿـش ىِ حٿټَس حٿظِ ّڀ‪٬‬ذ ريخ رخٿڄ‪َ٠‬د ڃن ٳٌٵ ‪٧‬يٌٍ حٿوْپ‪ً ،‬ط٘زو ٿ‪٬‬زش حٿزٌٿٌ ٳِ حٿٌٷض‬ ‫حٿلخ‪ٗ .َٟ‬لخطش ‪ َْٔ٫‬ارَحىْڂ‪" :‬حٿٸخىَس"‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬ىحٍ حٿيالٽ ‪1370‬ىـ‪1970 /‬ځ‪.39ٙ ،‬‬ ‫(‪ )129‬حٿڄٌح‪ ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.315 – 313ٙ ،1‬‬ ‫(‪َْٓ )130‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 4ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪،‬‬ ‫ؽ‪ ،315ٙ ،1‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪.61ٙ ،3‬‬ ‫(‪ )131‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪.67ٙ ،َٜ‬‬ ‫(‪ )132‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،216ٙ ،1‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪،‬‬ ‫ؽ‪" . 57 – 53ٙ ،3‬حٿل‪٠‬خٍس حإلٓالڃْش ٳِ حٿٸَڅ حٿَحر‪ ٪‬حٿيـَُ"‪ ،‬ؽ‪َْٓ" ،209ٙ ،1‬س حٿٸخىَس‪.57ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 133‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،317ٙ ،1‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪،‬‬ ‫ؽ‪ ، 55ٙ ،3‬ڃلڄٌى ٍُٵ ڃلڄٌى‪ ":‬حٿڄـظڄ‪ ٪‬حٿڄ‪ َُٜ‬ٳِ حٿ‪ َٜ٬‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ"‪ٍٓ ،‬خٿش ىٻظٌٍحه‪ ،‬ؿخڃ‪٬‬ش ‪ْ٫‬ن‬ ‫ٗڄْ‪1985 ،‬ځ‪.227ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 134‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،317ٙ ،3‬حالنظ‪ٜ‬خٍ‬ ‫ٿٌحٓ‪٤‬ش ‪٫‬ٸي حألڃ‪ٜ‬خٍ ٳِ طخٍّن ڃ‪ً َٜ‬ؿَٰحٳْظيخ‪ ،‬ؽ‪ ،131ٙ ،4‬حرن اٿْخّ‪ ،‬ڃلڄي رن أكڄي رن اّخّ‬ ‫حٿلنٴِ (ص ‪930‬ىـ)‪ :‬تذائع اٌض٘‪ٛ‬س فً ‪ٚ‬لائع اٌذ٘‪ٛ‬س ‪ ،‬طلٸْٶ‪ :‬ڃلڄي ڃ‪٤ٜ‬ٴَ‪ ،‬ؽ‪ ،2١ ،1‬حٿٸخىَس‪ :‬حٿيْجش‬ ‫حٿڄ‪َّٜ‬ش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد‪1402 ،‬ىـ‪1982 /‬ځ‪.170ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 135‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،317 ،1‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪،‬‬ ‫ؽ‪.53ٙ ،3‬‬ ‫(‪ )136‬كٔن ‪٫‬زي حٿٌىخد‪ :‬ذاسٌخ اٌّساخذ األثشٌح‪ ،‬ؽ‪ ،1‬حٿٸخىَس‪1946 :‬ځ‪ ، 32ٙ ،‬طخٍّن ڃ‪ًًٛ َٜ‬ٲ‬ ‫حٿـخڃ‪ ٪‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪.32ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 137‬حالنظ‪ٜ‬خٍ ٿٌحٓ‪٤‬ش ‪٫‬ٸي حألڃ‪ٜ‬خٍ ٳِ طخٍّن ڃ‪ً َٜ‬ؿَٰحٳْظيخ‪ ،‬ؽ‪ ، 123ٙ ،5‬ٻڄخٽ حٿيّن ٓخڃق‪:‬‬ ‫اٌعّاسج اإلسالٍِح فً ِظش ‪ ،‬حٿٸخىَس‪ :‬حٿيْجش حٿ‪٬‬خڃش ٿڀټظخد‪1970 ،‬ځ‪.102 – 98ٙ ،‬‬ ‫(‪ )138‬حٓڂ ڃينيّ حٿـخڃ‪ ٪‬ڃـيٌٽ‪ًً ،‬ٻَ ر‪ ٞ٬‬حٿڄئٍهْن أنو ٻخڅ رِْن‪ْ٤‬خً‪ً ،‬ٷخٽ آهًَڅ انو ٷز‪ً ،ِ٤‬ٿ‪٬‬پ‬ ‫حٿ٘زو حٿټزَْ رْن ڃٔـي حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ًڃٔـي حٿڄظٌٻپ ٳِ ٓخڃَحء‪ّ ،‬لڄپ ‪٫‬ڀَ حال‪٫‬ظٸخى رؤنو ڃينيّ ‪َ٫‬حٷِ‪"،‬‬ ‫طخٍّن ڃ‪ًًٛ َٜ‬ٲ حٿـخڃ‪ ٪‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ"‪.28ٙ ،‬‬ ‫‪26‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫(‪ )139‬حٿڄٌح‪ً ٦ ٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.266ٙ ،2‬‬ ‫(‪ّ ) 140‬ٴَٔ حٿڄئٍهٌڅ‪ ،‬حٓظويحځ حٿڄينيّ ٿڄخىس حٓؿَ ٳِ حٿزنخء رؤنو ؿخء طلٸْٸخً ٿَٯزش حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ حٿٌُ ٷخٽ‬ ‫ٿو انو َّّي رنخءً ال ّظؤػَ رخٿلَّٶ ًال رخٿَٰٵ‪ ،‬ٳزنخه ڃن حٿـَْ ًحٿَڃخى ًحٓؿَ حألكڄَ حٿڄٸخًځ ٿڀنخٍ اٿَ حٿٔٸٲ‬ ‫ًٿڂ ّـ‪٬‬پ ٳْو أٓخ‪ْ٣‬ن ڃن حٿَهخځ؛ ألنو ٯَْ ڃٸخًځ ٿڀنخٍ (ٳبنو ال ‪ٛ‬زَ ٿو ‪٫‬ڀَ حٿنخٍ‪ ،‬ٳزنخه ىٌح حٿزنخء)‪.‬‬ ‫حالنظ‪ٜ‬خٍ ٿٌحٓ‪٤‬ش ‪٫‬ٸي حألڃ‪ٜ‬خٍ ٳِ طخٍّن ڃ‪ً َٜ‬ؿَٰحٳْظيخ‪ ،‬ؿـ‪٫ . 123ٙ ،4‬ٴْٲ حٿزينِٔ‪ :‬اٌفٓ‬ ‫اإلسالًِ‪ ، 1١ ،‬ىحٍ ‪٣‬الّ ٿڀيٍحٓخص ًحٿظَؿڄش ًحٿنَ٘‪1986 ،‬ځ‪.76ٙ ،‬‬ ‫(‪ )141‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حإلٓالڃْش ٳِ ڃ‪.98ٙ ،َٜ‬‬ ‫(‪ )142‬طخٍّن حٿڄٔخؿي حألػَّش‪ ،‬ؽ‪ ، 35ٙ ،1‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪ ،‬ؽ‪.469ٙ ،1‬‬ ‫(‪ )143‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪.77ٙ ،َٜ‬‬ ‫(‪ )144‬طخٍّن حٿڄٔخؿي حألػَّش‪ ،‬ؽ‪ًً ، 36ٙ ،1‬ٻَ أكڄي ٳټَُ أڅ ‪٫‬يىىخ ‪ 128‬نخٳٌس ٳٸ‪ ،٢‬ڃٔخؿي حٿٸخىَس‬ ‫ًڃيحٍٓيخ‪.111ٙ ،‬‬ ‫(‪ )145‬حٓػخٍ حإلٓالڃْش‪.450ٙ ،‬‬ ‫(‪ )146‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪ ، 72ٙ ،َٜ‬طخٍّن ڃ‪ًًٛ َٜ‬ٲ حٿـخڃ‪ ٪‬حٿ‪ٌ٤‬ٿٌنِ‪.32ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 147‬حالنظ‪ٜ‬خٍ ٿٌحٓ‪٤‬ش ‪٫‬ٸي حألڃ‪ٜ‬خٍ ٳِ طخٍّن ڃ‪ً َٜ‬ؿَٰحٳْظيخ‪ ،‬ؽ‪ ، 23ٙ ،4‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ‬ ‫حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،268ٙ ،2‬طخٍّن حٿڄٔخؿي حألػَّش‪ ،‬ؽ‪.42ٙ ،1‬‬ ‫(‪ ) 148‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪ ،‬ؽ‪ ،481ٙ ،1‬حٿٴن حإلٓالڃِ‪.176ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 149‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،455ٙ ،2‬ٻظخد حٿٌالس‬ ‫ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪.259ٙ ،‬‬ ‫(‪ )150‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪.35ٙ ،َٜ‬‬ ‫(‪ )151‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪ ،َٜ‬ؽ‪.455ٙ ،2‬‬ ‫(‪ ) 152‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،406ٙ ،2‬حالنظ‪ٜ‬خٍ‬ ‫ٿٌحٓ‪٤‬ش ‪٫‬ٸي حألڃ‪ٜ‬خٍ ٳِ طخٍّن ڃ‪ً َٜ‬ؿَٰحٳْظيخ‪ ،‬ؽ‪ ، 44ٙ ،4‬ڃلڄي ڃلڄي أڃْن‪ :‬األ‪ٚ‬لاف ‪ٚ‬اٌسٍاج‬ ‫االخرّاعٍح تّظش‪ ،‬حٿٸخىَس‪1980 :‬ځ‪.152ٙ ،‬‬ ‫(‪ )153‬أكڄي ‪ َْٔ٫‬رٺ‪ :‬ذاسٌخ اٌثٍّاسسراْ فً اإلسالَ‪ ، 1١ ،‬رًَْص‪ :‬ىحٍ حٿَحثي حٿ‪َ٬‬رِ‪1401 ،‬ىـ‪/‬‬ ‫‪1981‬ځ‪.69 – 68ٙ ،‬‬ ‫(‪ ) 154‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.402ٙ ،2‬‬ ‫(‪ ) 155‬حٿڄَٰد ٳِ كڀَ حٿڄَٰد‪ :‬حٿٸٔڂ حٿوخ‪ ٙ‬رخٿٸخىَس‪ ، 132ٙ ،‬كٔن حٿڄلخ‪َٟ‬س ٳِ أهزخٍ ڃ‪َٜ‬‬ ‫ًحٿٸخىَس‪ ،‬ؽ‪ ، 247 – 246ٙ ،2‬ريحث‪ ٪‬حٿِىٌٍ ٳِ ًٷخث‪ ٪‬حٿيىٌٍ‪ ،‬ؽ‪.164ٙ ،1‬‬ ‫(‪ ) 156‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.405ٙ ،2‬‬ ‫(‪ ) 157‬حرن أرِ أ‪ْٛ‬ز‪٬‬ش‪ ،‬ڃٌٳٶ حٿيّن أرٌ حٿ‪٬‬زخّ أكڄي رن حٿٸخٓڂ رن هڀْٴش رن ٌّنْ حٿٔ‪٬‬يُ حٿوٍِؿِ (ص‬ ‫‪668‬ىـ)‪ :‬عٍ‪ ْٛ‬األٔث اء فً ؿثماخ األؿثاء ‪ ،‬طلٸْٶ‪ :‬نِحٍ ٍ‪ٟ‬خ‪ ،‬ؽ‪ ، 1‬رًَْص‪ :‬ىحٍ ڃټظزش حٿلْخس‪1965 ،‬ځ‪،‬‬ ‫‪َْٓ ، 310ٙ‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 180ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪٢٤‬‬ ‫حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ . 405ٙ ،2‬حرن ؿزَْ‪ ،‬أرٌ حٿلْٔن ڃلڄي رن أكڄي رن ؿزَْ حٿټنخنِ حألنيٿِٔ (ص ‪614‬ىـ)‪:‬‬ ‫سزٍح اتٓ خثٍش (اٌشزٍح) ‪ .‬رًَْص‪ :‬ىحٍ رًَْص ٿڀ‪٤‬زخ‪٫‬ش ًحٿنَ٘‪1399 ،‬ىـ‪1979 /‬ځ‪.52ٙ ،‬‬ ‫(‪ٍ )158‬كڀش حرن ؿزَْ (حٿَكڀش)‪.180ٙ ،‬‬ ‫(‪ٛ ) 159‬زق حأل‪ َ٘٫‬ٳِ ‪ٛ‬نخ‪٫‬ش حإلن٘خء‪ ،‬ؽ‪ ،377ٙ ،3‬حٿنـٌځ حٿِحىَس‪ ،‬ؽ‪.122ٙ ،3‬‬ ‫(‪" )160‬طخٍّن حٿزْڄخٍٓظخڅ ٳِ حإلٓالځ"‪.74ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )161‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 87 – 86ٙ ،‬ٻظخد حٿٌالس ًٻظخد حٿٸ‪٠‬خس‪.218ٙ ،‬‬ ‫(‪َْٓ )162‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 86ٙ ،‬كٔن حٿڄلخ‪َٟ‬س ٳِ أهزخٍ ڃ‪ً َٜ‬حٿٸخىَس‪ ،‬ؽ‪ ،378ٙ ،2‬حٿڄٌح‪٦٫‬‬ ‫ًحالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.180ٙ ،2‬‬ ‫(‪ ) 163‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪ ،‬ؽ‪.52ٙ ،1‬‬ ‫(‪ )164‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْ ش ٳِ ڃ‪ ،َٜ‬ؽ‪.180ٙ ،2‬‬ ‫‪27‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫(‪َْٓ )165‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 87ٙ ،‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪٢٤‬‬ ‫حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.180ٙ ،2‬‬ ‫(‪ ) 166‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪ ،178ٙ ،2‬حالنظ‪ٜ‬خٍ‬ ‫ٿٌحٓ‪٤‬ش ‪٫‬ٸي حألڃ‪ٜ‬خٍ ٳِ طخٍّن ڃ‪ً َٜ‬ؿَٰحٳْظيخ‪ ،‬ؽ‪.70ٙ ،4‬‬ ‫(‪ً ) 167‬ٻَ حٿڄٸَُِّ أڅ ٷنخ‪ َ٣‬حرن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ ‪٫‬ني رَٻش حٿلزٖ‪ًًٛ ،‬ٲ ‪٫‬ڄخٍطيخ أنيخ ٿْْ ٿيخ ن‪،َْ٨‬‬ ‫حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.457ٙ ،2‬‬ ‫(‪ ) 168‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪ ،‬ؽ‪.222ٙ ،1‬‬ ‫(‪َْٓ )169‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 182 – 180ٙ ،‬حالنظ‪ٜ‬خٍ ٿٌحٓ‪٤‬ش ‪٫‬ٸي حألڃ‪ٜ‬خٍ ٳِ طخٍّن ڃ‪َٜ‬‬ ‫ًؿَٰحٳْظيخ‪ ،‬ؽ‪ . 58ٙ ،4‬حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪،2‬‬ ‫‪.457ٙ‬‬ ‫(‪ )170‬حٿٴن حإلٓالڃِ ٳِ ڃ‪ ،َٜ‬ؽ‪.65 ،64ٙ ،1‬‬ ‫(‪ ) 171‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪ ،‬ؽ‪ ، 53ٙ ،1‬حٿ‪٬‬ڄخٍس حٿ‪َ٬‬رْش ٳِ ڃ‪ َٜ٫ ،َٜ‬حٿٌالس‪،‬‬ ‫‪.222ٙ‬‬ ‫(‪َْٓ )172‬س أكڄي رن ‪ٌ٣‬ٿٌڅ‪ ، 351ٙ ،‬ٳِ كْن ًٻَ حٿڄٸَُِّ أڅ حٿظټڀٴش رڀٰض أٍر‪ْ٬‬ن أٿٲ ىّنخٍ‪،‬‬ ‫حٿڄٌح‪ً ٦٫‬حالرظټخٍ رٌٻَ حٿو‪ً ٢٤‬حٓػخٍ حٿڄ‪ًَ٬‬ٳش رخٿو‪ ٢٤‬حٿڄٸَِّّش‪ ،‬ؽ‪.457ٙ ،2‬‬ ‫(‪ )173‬حٿٸخىَس‪.44ٙ ،‬‬ ‫‪28‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫ٍِسك سلُ (‪)1‬‬ ‫ِ‪ٛ‬لع اٌمـائع‬ ‫شساذٗ عٍسى إتشاٍُ٘‪ :‬اٌما٘شج‪ ،‬ص‪.44‬‬ ‫‪29‬‬ ‫أ‪.‬د‪ٍِٕ /‬شج تٕد ِذعث اٌمسـأً‬ ‫ٍِسك سلُ (‪)2‬‬ ‫خاِع أزّذ تٓ ؿ‪ٌْٛٛ‬‬ ‫عفٍف اٌث‪ٕٙ‬سً‪ :‬اٌفٓ اإلسالًِ‪ ،‬ص‪.414‬‬ ‫ٍِسك سلُ (‪)3‬‬ ‫ذخـٍؾ اٌداِع اٌـ‪ًٌٔٛٛ‬‬ ‫فشٌذ اٌشافعً‪ :‬اٌعّاسج اٌعشتٍح فً ِظش عظش اٌ‪ٛ‬الج‪ ،‬ص‪.462‬‬ ‫‪30‬‬ ‫اٌرـ‪ٛ‬س اٌسؼاسي ٌّظش‬ ‫ٍِسك سلُ (‪)4‬‬ ‫ٍِسك سلُ (‪)5‬‬ ‫ّٔارج ٌثعغ اَثاس اٌـ‪ٌٍٔٛٛ‬ح‬ ‫شساذٗ عٍسى إتشاٍُ٘‪ :‬اٌما٘شج‪ ،‬ص‪.51‬‬ ‫‪31‬‬ ًٔ‫ ٍِٕشج تٕد ِذعث اٌمسـا‬/‫د‬.‫أ‬ ( The Civilizational and Constructional Phenomenon in Egypt ) ABSTRACT The Islamic Civilization is a great edifice where all the people of the earth contributed in building it. Egypt was a leader in this contribution in building the Islamic civilization. The last half of the third century of Higra was a new era in the Islamic history of Egypt, where the Tolonic estate began in Egypt. This era was the beginning of advancement in the history of Egypt’s Civilization. This was obvious in the Civilized Phenomena that happened in Egypt in that era. The period that proceeded the Tolonic estate was know by under development in all aspects of life. This was due to the Abbasi policy of changing the rulers every time so as not to make them greedy of the throne. Ahmad bin Tolon had ruled Egypt. He put out the revolutions against him. He secured the country and people and people admitted his leadership. All the figures of power were at his hand and he become a prince of Egypt. Egypt began a new era from that period which is called the self independence. The political development in his age was paralled with a civilized development, Ahmad Bin Tolon was a ware to make this era full of the civilized a chievments so as to assesst his throne and to make the country flourish and this reflexes his true desire to complete Iraq by making Egypt a glorious civilization. He wants to make the throne in Egypt in a high standard not less than the caliph throne. Ahmad Bin Toloun had proved that he was an example of justice and he was a fair ruler. He was a man of the state. He took care of his country and he wasn’t occupiedby his ambitions in invading other countries. He took care of everything that made a better life for his people. He made many reforms for his state’s affairs. His era was an era of peace, prosperity, civilization, construction and arts. He left terrific monuments in his era, a lot of them are still today. 32