ISSN:1306-3111 e-Journal of New World Sciences Academy 2011, Volume: 6, Number: 1, Article Number: 1C0287 EDUCATION SCIENCES Received: October 2010 Accepted: January 2011 Series : 1C ISSN : 1308-7274 © 2010 www.newwsa.com Türkan Argon Abant Izzet Baysal University turkanargon@hotmail.com Bolu-Turkey ĠLKÖĞRETĠM OKULU ÖĞRETMENLERĠNĠN ÖRGÜTSEL SOSYALLEġME DÜZEYLERĠNĠN ÇEġĠTLĠ DEĞĠġKENLER AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ÖZET Bu çalışmanın amacı ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerini saptamaktır. Araştırma tarama modelindedir. Araştırmada veri toplama aracı olarak Örgütsel Sosyalleşme Düzeyi Anketi kullanılmıştır. Araştırmada, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin bütün boyutlarda birbirine benzer düşündüğü, branş ve kıdem değişkenlerinin Bağlılık boyutunda, kadro durumu değişkeninin Motivasyon boyutunda, cinsiyet değişkeninin ise hem Motivasyon hem de Bağlılık boyutlarında anlamlı farklılık orta çıkarttığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: İlköğretim Okulu, Öğretmen, Örgütsel Sosyalleşme, Motivasyon, Bağlılık INVESTIGATION OF THE PRIMARY SCHOOL TEACHERS’ LEVEL OF ORGANIZATIONAL SOCIALIZATION ACCORDING TO DIFFERENT VARIABLES ABSTRACT The study aims to identify the primary school teachers’ level of organizational socialization. Survey model was employed in the research. Organizational Socialization Level Questionnaire was utilized as data collection tools. Results show that teachers have similar thoughts in all dimensions related to organizational socialization and variables major and seniority create meaningful differences in Commitment Dimension, variable staff position introduces meaningful differences in Motivation Dimension whereas the variable gender reveals important differences both for Motivation and Commitment Dimensions. Keywords: Primary School, Teacher, Organizational Socialization, Motivation, Loyalty e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. 1. GĠRĠġ (INTRODUCTION) Sosyal, kültürel, politik, ekonomik, psikolojik, felsefi ve yönetsel yönleri bulunan pek çok bilim dalını ilgilendiren karmaşık bir kavram olan sosyalleşme (Balcı, 2003), bireyin içinde bulunduğu gruba veya topluma ait olması, onunla bütünleşme sürecini ifade etmektedir. Bu süreç ailede başlamakla birlikte, bireyin içinde bulunduğu toplumdaki pek çok kurum ve faktör önemli derecede rol oynamaktadır. Bu kurumlar içinde eğitim kurumları ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Çünkü eğitim kurumları ailede başlayan sosyalleşme sürecini hem bireysel hem de toplumsal açıdan sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesini sağlayan kurumlardır. Bu kurumlar, bireylerin kendilerine gelinceye kadar geçirdiği sosyalleşme sürecinde kazandığı istenmedik ve olumsuz davranışları olumlu olanlarla değiştirme ve yeni istendik davranışları kazandırmakla sorumludurlar. Bu bakımdan toplumlar istikrar, düzen ve süreklilikleri için bu önemli görevi eğitim kurumlarına vermişlerdir. Örgütsel sosyalleşme ise bireyin örgütün üyesi olabilmesi için ihtiyaç duyduğu tutum, davranış ve bilgi edinme sürecidir (Morrison, 2002). Bu sürecinin amacı, örgüt ortamındaki işgöreni örgütün etkili bir üyesi durumuna getirmektir (Can, 1999; Kuşdemir, 2005). Yani işgören, örgütsel sosyalleşme sürecinde bir yandan hangi işleri nasıl yapması gerektiğini öğrenirken, diğer yandan örgüt kültürüne uyum sağlamaya çalışmaktadır (Güçlü, 2004). Başka bir deyişle örgütsel sosyalleşme örgütsel tutum, alışkanlık ve değerleri bireyde oluşturarak işbirliği, uyum ve iletişim gibi örgütsel süreçleri geliştirmektedir (Kartal, 2003). Diğer yandan örgütün yeni bir üyesi olacak her işgörenin uyumsuzluk ve çatışma sorunlarını en aza indirmek amacı ile sosyalleşme sürecinden geçmesi de önemlidir (Doğan, 1997). Çünkü bu süreç, örgüte ait bireysel ve örgütsel tutum ve değerler uzlaştırmakta (Çelik, 1998), işgörenin uyum sürecini kolaylaştırmaktadır. Çünkü işgören bu süreçte kuralları, normları, örgüt kültürünü, rolleri ve işini iyi yapmak için gerekli teknik bilgi ve becerileri öğrenmektedir (Balcı, 2003). Belirtilenlerden yola çıkarak örgütsel sosyalleşme, sadece örgüte yeni katılan bireylerle ya da yeni rollerin gereklilikleriyle sınırlandırılmamalıdır. Çünkü bu süreç, aynı zamanda geçmiş iş tecrübelerini, diğer çalışanların taklit edildiği süreci ve değişimi de içine almaktadır (Kuşdemir, 2005). İşgörenin örgütünü benimsemesi, yaptığı işte başarılı olup, doyum elde etmesi onun sosyalleşme sürecinin işlevleri olup, bu süreci başarılı bir şekilde yaşayan işgörenin işine bağlanma ve uyumu arttığı gibi başarısız sosyalleşme sürecini geçiren işgörenin mutsuz olup işten ayrılması olasıdır (Balcı, 2003). Diğer bir ifade ile örgütsel sosyalleşme sürecini başarılı şekilde tamamlayan bir örgüt yüksek iş doyumu-motivasyonperformans, rol açıklığı, kültürü anlama, yüksek düzeyde işe sarılma, örgütsel bağlılık, işinde kalabilme hakkı ve örgütsel değerleri içselleştirme gibi olumlu sonuçlara ulaşırken; bu süreçte başarısız olan örgütler iş doyumsuzluğu, rol belirsizliği, çatışma, düşük motivasyonperformans, kültürü anlayamama, düşük düzeyde işe sarılma, örgütsel bağlılık eksikliği, devamsızlık, işten ayrılma, değerleri reddetme ve başarısızlık gibi olumsuz sonuçlarla karşı karşıya kalabilmektedir (Hellriegel vd,1998; akt: Kartal, 2003). Belirtilen süreç ve işlevler sosyalleşme sürecinin işgören ve örgüt bakımından önemini ortaya koymaktadır. Eğitim kurumlarında örgütsel sosyalleşme, eğitim çalışanlarının okuldaki rol ve davranışlarını öğrenerek, okulun etkin bir üyesi olma şeklinde gerçekleşmektedir. Bu süreç eğitim çalışanlarının meslek yaşamları boyunca devam ettiği gibi üst makamlara geçiş ile bir başka okula geçişte de yaşanılan bir süreçtir (Kartal, 2007). Eğitim çalışanları içinde öğretmenlerin sosyalleşmesi, geniş bir insan kesimiyle iletişim ve etkileşim içerisinde bulundukları için diğer mesleklerden farklılık göstermektedir. Çünkü öğretmenlik mesleği, hem okul ve sınıf içi hem de 198 e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. okul dışında çevre ile iç içe olan bir meslektir (Garip, 2009). Öğretmenlerin sosyalleşmesi öğretmen eğitimi ile başlamakta, kariyerleri boyunca rollerini, görüşlerini ve çevrelerini değiştirip, düzenleyip uyarladıkça devam etmektedir (Kuşdemir, 2005). Öğretmenler görev yaptıkları okullardaki diğer öğretmen ve yönetici etkileşimleriyle, aldıkları eğitim etkinlikleriyle pek çok yeni değer, davranış ve tutum öğrenmekte ve kendilerini geliştirmektedirler. Bu bakımdan sosyalleşme öğretmenin meslek yaşamı boyunca süreklilik göstermektedir (Güçlü, 2004). 2. ÇALIġMANIN AMACI (RESEARCH PURPOSE) Öğretmenler, mesleklerinde başarılı olmaları için mesleğinin gerektirdiği değer, norm ve davranışları sosyalleşme süreciyle öğrenip geliştirmekte, bu durum onların göstermesi gereken başarıyı etkilemektedir (Balcı, 2003). Bu sürecin öğretmenler tarafından başarılı bir şekilde gerçekleştirmesi okula uyumlarının sağlanmasında, performanslarının yükselip verimlerinin artmasında olumlu etki ve sonuçlar ortaya koymaktadır. Kartal (2007)’a göre öğretmenlerin sosyalleşmelerinin temel göstergeleri, diğer okul personeliyle olumlu ilişkiler kurma, temel değerleri öğrenme ve öğrencilerin problemlerinin çözümüne yardımcı olma vb. şeklindedir. Öğretmenlerinin bu süreci başarılı bir şekilde gerçekleştirmelerini sağlayan okullar, toplumun kendilerinden beklediği insan yetiştirme ve değiştirme işlevini de daha iyi gerçekleştirebilmektedirler (Kuşdemir, 2005). Belirtilen durumlardan yola çıkarak eğitim kurumlarının var olan durumlarının tespit edilmesinde örgütsel sosyalleşme oldukça önemli bir konu haline gelmektedir. Bu düşüncelerden hareketle çalışmanın amacını ilköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşme düzeylerini işdoyumu, motivasyon, bağlılık ve kabullenme boyutlarında tespit etmek ve örgütsel sosyalleşmenin kişisel özelliklerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymak oluşturmaktadır. Bu amacı gerçekleştirmek için aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:  İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşme düzeyi işdoyumu, motivasyon, bağlılık ve kabullenme boyutlarında nedir?  İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşme düzeyleri işdoyumu, motivasyon, bağlılık ve kabullenme boyutlarında kişisel değişkenlere (cinsiyet, branş, medeni durum, yaş, kadro durumu ve kıdem) göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 3. YÖNTEM (METHOD) 3.1. Model (Research Model) İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşme düzeylerini tespit etmeyi amaçlayan bu araştırma, var olan durumu olduğu sekliyle ortaya koymaya çalışan tarama türü bir çalışmadır. Tarama modelinde araştırmaya konu olan şey, birey ya da nesne kendi koşulları içinde, olduğu gibi tanımlanmaya çalışılmaktadır. Araştırma konusuna herhangi bir şekilde değiştirme, etkileme çabası gösterilmemektedir (Karasar, 1995). 3.2. ÇalıĢma Grubu (Population) Araştırmanın çalışma grubunu 2008–2009 eğitim öğretim yılında İstanbul Anadolu yakasında bulunan çeşitli ilköğretim kurumlarında görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Öğretmenlerin kişisel değişkenlerine ilişkin bilgiler Tablo 1’de verilmiştir. 199 e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. Tablo 1. Öğretmenlerin kişisel bilgileri (Table 1. Personal information about teachers) Değişken / Kategorisi N % Değişken / Kategorisi Kadın 207 58,6 Evli Cinsiyet Erkek 146 41,4 Medeni durum Bekâr Toplam 353 100,0 Toplam 25 yaşa kadar 109 30,9 Kadrolu 26–35 yaş 139 39,4 Sözleşmeli Yaş Kadro durumu 36 yaş ve üstü 105 29,7 Ücretli Toplam 353 100,0 Toplam Sınıf 190 53,8 1–5 yıl Branş 163 46,2 6–10 yıl Branş Toplam 353 100,0 Kıdem 11–15 yıl 16 yıl ve üstü Toplam N % 201 56,9 152 43,1 353 100,0 180 51,0 85 24,1 88 24,9 353 100,0 121 34,3 75 21,2 80 22,7 77 21,8 353 100,0 Tablo 1’e göre, araştırma kapsamındaki öğretmenlerin %58,6’sı kadın, %41,4’ü erkek; %30,9’u 25 yaşa kadar, %39,4’ü 26-35 yaş, %29,7’si 36 yaş ve üzeri yaş aralığında; %53,8’i sınıf, %46,2’si branş öğretmeni; %56,9’u evli, %43,1’i bekardır. Öğretmenlerin %51,0’i kadrolu, %24,9’u ücretli, %24,1’i sözleşmeli olarak görev yapmaktadır. %34,3’ü 1-5 yıl, %22,7’si 1115 yıl, %21,2’si 6-10 yıl, %21,8’i 16 yıl ve üzeri kıdeme sahiptir. 3.3. Veri Toplama Aracı (Data Collection Instruments) Araştırmada veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu ve öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerini saptamak amacıyla Kartal (2005) tarafından geliştirilen “Örgütsel Sosyalleşme Düzeyi Anketi” kullanılmıştır. Anket, “iş doyumu”, “motivasyon”, “bağlılık” ve “kabullenme” olmak üzere dört boyut ve toplam 60 maddeden oluşmaktadır. Veri toplama aracında katılımcıların örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin ifadelere katılım düzeylerini belirlemek için Likert tipi beşli derecelendirme ölçeği kullanılmıştır. Ölçek, (1) Hiçbir zaman, (2) Çok nadiren, (3) Bazen, (4) Sık sık, (5) Her zaman seçeneklerinden oluşup, ölçeğin seçenek aralıkları Hiçbir zaman (1.00-1.80), Çok nadiren (1.812.60), Bazen (2.61-3.40), Sık sık (3.41-4.20), Her zaman (4,21-5.00) şeklindedir. Kartal, ölçeğin geçerlilik ve güvenirlik çalışmalarını yapmış, ölçeğin tüm boyutlarında yer alan maddelerin faktör yük değerlerini ,30 ve üzerinde, güvenirlik katsayısını ise (alpha) .78 olarak hesaplamıştır. Bu araştırmada ise sonuçların incelenmesi sırasında ölçeğin iç güvenilirliği tekrar test edilmiş ve Cronbach Alpha değeri ,79 olarak hesaplanmıştır. 3.4. Verilerin Çözümlenmesi (Analysis of Data) Verilerin çözümü ve yorumlanmasında, öğretmenlerin kişisel özellikleri için yüzde ve frekans; “iş doyumu”, “motivasyon”, “bağlılık” ve “kabullenme” boyutlarından oluşan örgütsel sosyalleşme düzeyi ifadelerine ilişkin algı düzeylerinin belirlemek için aritmetik ortalama, standart sapma değerleri kullanılmıştır. Öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin algılarının kişisel değişkenlere (cinsiyet, yaş, branş, medeni durum, kadro durumu ve kıdeme göre farklılaşıp farklılaşmadığını tespit etmek için t-testi, Tek yönlü varyans analizi ve Tukey HSD testi yapılmıştır. 4. BULGULAR ve YORUMLAR (FINDINGS AND DISCUSSION) 4.1. Öğretmenlerin Örgütsel SosyalleĢme Düzeylerine ĠliĢkin GörüĢleri (Teachers’ Opinions About Organizational Socialization Levels) Tablo 2’de öğretmenlerin Örgütsel Sosyalleşme Düzeyi Anketi’ne verdikleri cevaplar doğrultusunda, örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri yer almaktadır. 200 e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. Tablo 2. Öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin görüşleri (Table 2. Teachers’ opinions about organizational socialization levels) Örgütsel Sosyalleşme Düzeyi Anketi Boyutları ss x N % İşdoyumu 353 100 ,510 3,57 Motivasyon 353 100 ,466 3,53 Bağlılık 353 100 ,495 3,59 Kabullenme 353 100 ,463 3,32 Toplam 353 100 ,373 3,51 Tablo 2’deki öğretmen görüşleri incelendiğinde, örgütsel sosyalleşme düzeyinin boyutlarına ilişkin aritmetik ortalamaların birbirine çok yakın değerler aldığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte en yüksek aritmetik ortalama Bağlılık boyutunda “sık sık” düzeyinde olup ( x =3,59), bunu yine “sık sık” düzeylerinde İşdoyumu ( x =3,57) ve Motivasyon ( x =3,53) boyutları ile “bazen” düzeyi ile Kabullenme ( x =3,32) boyutu izlemektedir. Bu bulgulardan hareketle öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin görüşlerinin Bağlılık, İşdoyumu ve Motivasyon boyutlarında birbirine benzer olup, sık sık düzeyinde büyük ölçüde gerçekleştiği görülürken, İşdoyumu boyutunda ara sıra gerçekleştiği söylenebilir. KiĢisel DeğiĢkenlere Göre Öğretmenlerin Örgütsel SosyalleĢme Düzeylerine ĠliĢkin GörüĢleri (Teachers’ Opinions About Organizational Socialization Levels With Respect to Personal Variables) 3.2.1. Cinsiyet DeğiĢkeni (Gender Variable) Kadın ve erkek öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin boyutlarda aldıkları puanlar arasında anlamlı farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla t-testi yapılmıştır. Yapılan t-testi sonuçları, Tablo 3’de görülmektedir. 4.2. Tablo 3. Cinsiyet değişkenine göre öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin görüşleri t-testi tablosu (Table 3. t-test table about teachers’ opinions about organizational socialization levels according to gender variable) Alt Boyutlar Cinsiyet N Ort. ss Sd t p İşdoyumu Kadın 207 3,55 ,510 351 ,93 ,36 Erkek 146 3,60 ,510 Motivasyon Kadın 207 3,47 ,465 351 3,04 ,00* Erkek 146 3,62 ,455 Bağlılık Kadın 207 3,52 ,428 351 2,92 ,00* Erkek 146 3,67 ,565 Kadın 207 3,29 ,442 Kabullenme 351 1,62 ,11 Erkek 146 3,37 ,489 *p<.05 Tablo 3’e göre cinsiyet değişkeni, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerinden Motivasyon (t351=.00; p<,05) ve Bağlılık (t351=.00; p<,05) boyutlarında ,05 düzeyinde anlamlı farklılık ortaya çıkarmaktadır. İşdoyumu (t351= ,36; p>,05) ve Kabullenme (t351= ,11; p>,05) boyutlarında ise öğretmenlerin sosyalleşme düzeylerine ilişkin puanlarında ,05 düzeyinde anlamlı bir farklılık ortaya çıkmamıştır. Motivasyon alt boyutunda, erkeklerin ortalama puanları [( x =3,62); (S=,455)] ile kadınların ortalama puanları [( x =3,47); (S=,465)] arasında, erkek öğretmenlerin lehine anlamlı farklılık (t (351) =3,04; p<0,05) bulunmaktadır. Bu durumda erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre daha 201 e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. yüksek ortalama ile motivasyon yüksek olduğu söylenebilir. sağlayarak örgütsel sosyalleşmelerinin Bağlılık alt boyutunda da erkeklerin ortalama puanları [( x =3,67); (S=,565)] ile kadınların ortalama puanları [( x =3,52); (S=,428)] arasında, erkek öğretmenlerin lehine anlamlı farklılık (t (351) =2,92; p<0,05) bulunmaktadır. Motivasyon alt boyutunda olduğu gibi, erkek öğretmenler kadın öğretmenlere göre daha yüksek ortalama ile bağlılık sağlayarak örgütsel sosyalleşmelerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu bulgu Kartal (2003) ve Mutlu (2008)’in öğretmenler üzerinde yürüttüğü çalışma sonuçlarına paralellik göstermektedir. İşdoyumu ve kabullenme boyutlarında grupların ortalamaları incelendiğinde istatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte erkek öğretmenlerin ortalama puanları kadın öğretmenlerden yüksek bulunmuştur. Bu durum Çapar (2007)’ın yaptığı araştırmada elde ettiği bulguyla örtüşmektedir. 3.2.2. YaĢ DeğiĢkeni (Age Variable) Öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerinin yaş değişkenine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek yönlü varyans analizi yapılmıştır. Yapılan analiz sonuçları Tablo 4’de görülmektedir. Tablo 4. Yaş değişkenine göre öğretmenlerin örgütsel sosyalleşmelerine ilişkin ANOVA sonuçları (Table 4. ANOVA table about teachers’ opinions about organizational socialization levels according to age variable) (a) (b) (c) 25 yaşa kadar 26–35 36 yaş ve Alt (N=109) yaş üzeri Boyutlar (N=139) (N=105) ss ss ss F P Fark x İşdoyumu Motivasyon Bağlılık Kabullenme *p<.05 3,64 3,54 3,59 3,40 x ,46 ,42 ,36 ,47 3,53 3,53 3,54 3,29 x ,49 ,45 ,39 ,41 3,56 3,51 3,63 3,27 ,58 ,53 ,70 ,51 1,38 ,09 1,05 2,39 ,25 ,92 ,35 ,09 - Tablo 4’e göre yaş değişkeni, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin hiçbir alt boyutta ,05 düzeyinde anlamlı bir farklılık ortaya çıkarmamıştır (p<.05). Bu bulgudan hareketle yaş değişkeninin öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin görüşlerinde etkili bir değişken olmadığı söylenebilir. 3.2.3. BranĢ DeğiĢkeni (Subject Area Variable) Sınıf ve branş öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin alt boyutlarda aldıkları puanlar arasında anlamlı farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla t-testi yapılmıştır. Yapılan t-testi sonuçları, Tablo 5’de görülmektedir. 202 e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. Tablo 5. Branş değişkenine göre öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin görüşleri t-testi tablosu (Table 5. t-test table about teachers’ opinions about organizational socialization levels according to subject area variable) Alt Boyutlar Cinsiyet N Ort. ss Sd t p İşdoyumu Sınıf öğret. 190 3,54 ,496 351 1,06 ,29 Branş öğret. 163 3,60 ,526 Motivasyon Sınıf öğret. 190 3,51 ,445 351 ,72 ,47 Branş öğret. 163 3,55 ,491 Bağlılık Sınıf öğret. 190 3,63 ,560 351 2,10 ,03* Branş öğret. 163 3,52 ,399 Sınıf öğret. 190 3,36 ,423 Kabullenme 351 1,51 ,13 Branş öğret. 163 3,28 ,504 *p<.05 Tablo 5’e göre branş değişkeni, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerinden sadece Bağlılık boyutunda ,05 düzeyinde anlamlı farklılık ortaya çıkarmış, diğer boyutlarda öğretmenlerin sosyalleşme düzeylerine ilişkin puanlarında ,05 düzeyinde anlamlı bir farklılık ortaya çıkarmamıştır. Bağlılık boyutu incelendiğinde, sınıf öğretmenlerinin ortalama puanları [( x =3,63);(S=,560)] ile branş öğretmenlerinin ortalama puanları [( x =3,52);(S=,399)] arasında, sınıf öğretmenleri lehine anlamlı farklılık (t351=2,10;p<0,05) bulunmaktadır. Bu durumda sınıf öğretmenlerinin branş öğretmenlerine göre daha yüksek ortalama ile bağlılık sağlayarak örgütsel sosyalleşmelerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Branş öğretmenlerinin görevleri gereği sınıf öğretmenlerine göre okulda daha az zaman geçirmeleri, hatta bazı branş öğretmenlerinin birden fazla okulda görev yapması okullarına sınıf öğretmenlerine göre daha düşük düzeyde bağlılık duymalarına neden olabilir. Çünkü, okul ortamında geçirilen süre sosyalleşme sürecine olumlu etki yapabileceği gibi; birden fazla okulda derse girerek aynı anda farklı okulların kültürleriyle etkileşim içerisinde bulunma örgütsel sosyalleşme düzeyine olumsuz etki yapabilmektedir. Araştırmada elde edilen bu bulgu, Kartal (2003) ve Çapar (2007)’ın yaptıkları araştırma bulgularıyla örtüşmektedir. 3.2.4. Medeni Durum DeğiĢkeni (Marital Status Variable) Evli ve bekâr öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin alt boyutlarda aldıkları puanlar arasında anlamlı farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla t-testi yapılmıştır. Yapılan t-testi sonuçları, Tablo 6’da görülmektedir. Tablo 6. Medeni durum değişkenine göre öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin görüşleri t-testi tablosu (Table 6. t-test table about teachers’ opinions about organizational socialization levels according to marital status variable) Alt Boyutlar Cinsiyet N Ort. ss Sd t p İşdoyumu Evli 201 3,56 ,492 351 ,54 ,59 Bekâr 152 3,59 ,534 Motivasyon Evli 201 3,53 ,459 351 ,02 ,98 Bekâr 152 3,53 ,477 Bağlılık Evli 201 3,62 ,565 351 1,76 ,08 Bekâr 152 3,53 ,378 Evli 201 3,33 ,442 Kabullenme 351 ,41 ,68 Bekâr 152 3,31 ,491 203 e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. Tablo 6’ya göre medeni durum değişkeni, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin hiçbir alt boyutta ,05 düzeyinde anlamlı bir farklılık ortaya çıkarmamıştır (t351=p<.05). Bu bulgudan hareketle evli ve bekar öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin görüşleri işdoyumu, motivasyon, bağlılık ve kabullenme boyutlarında birbirine benzerdir. 3.2.5. Kadro Durumu DeğiĢkeni (Professional Status Variable) Öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerinin kadro durumu değişkenine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek yönlü varyans analizi yapılmıştır. Yapılan analiz sonuçları Tablo 7’de görülmektedir. Tablo 7. Kadro durumu değişkenine göre öğretmenlerin örgütsel sosyalleşmelerine ilişkin ANOVA sonuçları (Table 7. ANOVA table about teachers’ opinions about organizational socialization levels according to professional status variable) (a) (b) (c) Kadrolu (N=180) Sözleşmeli Ücretli Alt Boyutlar (N=85) (N=88) ss ss ss F P Fark x İşdoyumu Motivasyon Bağlılık Kabullenme *p<.05 3,54 3,50 3,55 3,26 x ,48 ,45 ,51 ,43 3,52 3,46 3,54 3,37 x ,54 ,48 ,43 ,54 3,68 3,65 3,69 3,40 ,53 ,47 ,51 ,44 2,86 4,54 2,92 3,36 ,06 ,01* ,06 ,07 a-c,b-c - Tablo 7’ye göre öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin görüşlerine ilişkin aritmetik ortalamalar incelendiğinde kadro durumu değişkenine göre, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin puanların sadece Motivasyon boyutunda (F(2-350)= 4,54; p<.05) anlamlı farklılık ortaya çıkardığı görülmektedir. Motivasyon boyutunda farkın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için yapılan Tukey HSD testi sonucu, kadrolu ve ücretli öğretmenler ile sözleşmeli ve ücretli öğretmenler arasında anlamlı farklılık olduğu tespit edilmiştir. Buna göre, kadrolu ve ücretli öğretmenler arasında ücretli öğretmenler, sözleşmeli ve ücretli öğretmenler arasında ücretli öğretmenler daha yüksek ortalama ile motivasyon sağlayarak örgütsel sosyalleşme gerçekleştirmektedirler. Beklenilen durumun aksine ücretli öğretmenlerin daha fazla örgütsel sosyalleşme gerçekleştirdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumun temel nedenlerinden biri öğretmenlerin durumlarını olduğundan iyi gösterme düşüncesi olabilir. Çünkü ücretli öğretmenler konumları gereği, okulda ihtiyaç olması durumunda ücret karşılığı derse girmektedirler. Okulun ihtiyacı olmadığı durumda ise derse girememektedirler. İşsizlik ortamında işini kaybetme kaygısı gibi durumlar ücretli öğretmenlerin bu şekilde düşünmelerine neden olmuş olabilir. 3.2.6. Kıdem DeğiĢkeni (Years of Experience in Teaching Variable) Öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerinin kıdem değişkenine göre anlamlı fark oluşturup oluşturmadığını belirlemek amacıyla tek yönlü varyans analizi yapılmış, sonuçları Tablo 8’de gösterilmiştir. 204 e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. Tablo 8. Kıdem Değişkenine Göre Öğretmenlerin Örgütsel Sosyalleşme Düzeylerine İlişkin Görüşleri t-Testi Tablosu (Table 8. t-test table about teachers’ opinions about organizational socialization levels according to years of experience in teaching variable) (a) (b) (c) (d) Alt 1-5 yıl 6-10 yıl 11-15 16 yıl ve Boyutlar (N=121) (N=75) yıl üstü(N=77 (N=80) ss ss ss ss F P Fark x İşdoyumu Motivasyon Bağlılık Kabullenme *p<.05 3,63 3,58 3,57 3,34 x ,49 ,42 ,37 ,47 3,60 3,57 3,60 3,33 x ,49 ,48 ,37 ,40 3,47 3,41 3,47 3,29 x ,52 ,52 ,48 ,47 3,54 3,53 3,71 3,32 ,54 ,45 ,71 ,50 1,65 2,51 3,10 ,15 ,18 ,06 ,03* ,93 c-d - Tablo 8’e göre öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin görüşlerine ait aritmetik ortalamaların birbirine yakın değerler aldığı görülmektedir. Kıdem değişkenine göre öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin puanları sadece Bağlılık boyutunda (F(3-349)= 3,10; p<.05) anlamlı farklılık ortaya çıkarmıştır. Bağlılık boyutunda farkın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için yapılan Tukey HSD testi sonucu, 11–15 yıl kıdeme sahip olanlar ile 16 yıl ve üstü kıdeme sahip olanlar arasında anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Buna göre, 16 yıl ve üstü kıdeme sahip olanlar 11–15 yıl kıdeme sahip olanlara göre daha yüksek ortalama ile bağlılık sağlayarak örgütsel sosyalleşmeleri yüksektir. Mesleki kıdeme göre öğretmenlerin bağlılık boyutunda verdikleri görüşlerden kıdem arttıkça ortalamaların da arttığı görülmektedir. Bu durumda kıdem arttıkça mesleğe olan bağlılığın artacağı dolayısıyla örgütsel sosyalleşmenin artacağı sonucuna ulaşılabilir. Bu sonuç, Kartal (2005)’ın yönetici ve öğretmenler üzerinde yürüttüğü araştırma sonucu ile benzerlik taşımaktadır. 4. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER (RESULTS AND RECOMMENDATIONS) 4.1. Sonuçlar (Results) Öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin bütün boyutlarda birbirine benzer düşündükleri görülmekle beraber; en yüksek aritmetik ortalama Bağlılık boyutunda olup bunu İşdoyumu, Motivasyon ve Kabullenme boyutları izlemektedir. Cinsiyete göre, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin görüşleri Motivasyon ve Bağlılık boyutlarında anlamlı farklılık gösterirken, İşdoyumu ve Kabullenme boyutlarında birbirine benzerdir. Motivasyon boyutunda, erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre daha yüksek ortalama ile motivasyon sağlayarak örgütsel sosyalleşmelerinin yüksek olduğu söylenebilir. Bağlılık alt boyutunda da erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre daha yüksek ortalama ile bağlılık sağlayarak örgütsel sosyalleşmelerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Branşa göre, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyleri sadece Bağlılık boyutunda anlamlı farklılık ortaya çıkarmıştır. Bağlılık boyutunda sınıf öğretmenlerinin branş öğretmenlerine göre daha yüksek ortalama ile bağlılık sağlayarak örgütsel sosyalleşmelerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Diğer boyutlarda öğretmenlerin sosyalleşme düzeylerine ilişkin puanları anlamlı bir farklılık ortaya çıkarmamıştır. Medeni duruma göre, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin hiçbir alt boyutta anlamlı bir farklılık ortaya çıkmamıştır. Evli ve bekar öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin görüşleri işdoyumu, motivasyon, bağlılık ve kabullenme boyutlarında birbirine benzerdir. 205 e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. Kıdeme göre, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin puanları Bağlılık boyutunda anlamlı farklılık göstermektedir. 16 yıl ve üstü kıdeme sahip olanlar 11–15 yıl kıdeme sahip olanlara göre daha yüksek ortalama ile bağlılık sağlayarak örgütsel sosyalleşmeleri yüksektir. Mesleki kıdem arttıkça öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları artmakta, bu durum örgütsel sosyalleşme düzeylerini yükseltmektedir. Yaşa göre, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin hiçbir alt boyutta anlamlı bir farklılık ortaya çıkmamıştır. Yaş değişkeni, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine ilişkin görüşlerinde etkili bir değişken değildir. Kadro durumu değişkenine göre, öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeyine ilişkin görüşleri Motivasyon boyutunda anlamlı farklılık ortaya çıkarmıştır. Motivasyon boyutunda kadrolu ve ücretli öğretmenler arasında ücretli öğretmenler, sözleşmeli ve ücretli öğretmenler arasında ücretli öğretmenler daha yüksek ortalama ile motivasyon sağlayarak örgütsel sosyalleşme gerçekleştirmektedirler. 4.2. Öneriler (Recommendations) Öğretmenlerin daha yüksek düzeyde işdoyumu, motivasyon, bağlılık ve kabullenme ile örgütsel sosyalleşmelerini gerçekleştirebilmeleri için çalışma yaşamında özendirici durumlar oluşturulmalıdır. İlköğretim okulu sınıf ve branş öğretmenlerinin bağlılık boyutunda örgütsel sosyalleşme düzeylerinin farklılaşma nedenleri araştırılmalıdır. Kadrolu, ücretli ve sözleşmeli öğretmenler arasında olan motivasyon boyundaki örgütsel sosyalleşme düzeyindeki farklılığın nedenleri araştırılarak, motivasyonu düşüren sebepler ortadan kaldırılmalıdır. NOT (NOTICE) Bu çalışma 16–18 Ekim 2010 tarihleri arasında Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi’nde gerçekleştirilen 19. Eğitim Bilimleri Kurultayı’nda sözlü bildiri olarak sunulmuş ve bildiri özet kitabında basılmıştır. KAYNAKLAR (REFERENCES) 1. Balcı, A., (2003). Örgütsel sosyalleşme kuram strateji ve taktikler. 2. Baskı. Ankara: Pegem A Yayıncılık. 2. Can, H., (1999). Organizasyon ve yönetim. Ankara: Siyasal Kitabevi. 3. Çapar (Aşçıbaşıoğlu), D., (2007). İlköğretim okulu sınıf ve branş öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşme düzeyleri (Antalya İli örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. 4. Çelik, V., (1998). Alan dışından gelen sınıf öğretmenlerinin sosyalizasyonu. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi. 4(14), 191–208. 5. Doğan, S., (1997). İnsan kaynakları potansiyelini artırmada işletmeleri etkinliğe götüren yol: Örgüt kültürü. Amme İdaresi Dergisi, 30(4), 53–74. 6. Garip, N.E., (2009). Okul yöneticilerinin göreve yeni başlayan öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme sürecinde sosyalleştirme stratejilerini kullanma düzeylerinin incelenmesi (Tekirdağ İli örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Tekirdağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 7. Güçlü, N., (1996). Öğretmen olma süreci: Sosyalleşme. Eğitim ve Bilim. 20(99), 55–63. 8. Güçlü, N., (2004). Öğretmenlik mesleğine başlarken yeni öğretmenlerin örgütsel sosyalleşmeleri. İlk Günden Başöğretmenliğe. (Ed: Ş. Erçetin), 17–39. Ankara: Asil Dağıtım. 9. Kartal, S., (2003). İlköğretim okulu yönetici ve öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşme düzeyleri (Ankara İli örneği). Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 206 e-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 1C0287, 6, (1), 197-207. Argon, T. 10. Kartal, S., (2005). İlköğretim Okulu Yönetici ve Öğretmenlerinin Örgütsel Sosyalleşmeleri (Ankara İli Örneği). Ege Eğitim Dergisi. 6(2), 99–112. İnternet adresi: http://egitim.ege.edu.tr/efdergi/arsiv/2005_6_2/makale_5.pdf. İndirilme tarihi: 2008. 11. Kartal, S., (2007). Eğitimde örgütsel sosyalleşme. Ankara: Maya Akademi. 12. Kuşdemir, Y., (2005). İlköğretim okulu müdürlerinin öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme sürecinde sosyalleştirme stratejilerini kullanma becerileri (Kırıkkale İli örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkale. 13. Morrison, E.W., (2002). “Newcomers’relationaship: The role of social network ties during socialization”. Academy of Management Journal. 45(6),1149. 14. Mutlu, B., (2008). İstanbul ortaöğretim kurumlarında okul kültürü ve öğretmenlerin örgütsel sosyalleşmeleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. 207