KİTAP İNCELEME Taliban: Afgan Savaş Ağalarının Hikayesi* RASHID, A. (2001). Taliban: Afgan Savaş Ağalarının Hikayesi, Pan MacMillan. AMIT KUMAR** Birla Teknoloji ve Bilim Enstitüsü, Pilani, Hindistan DR. VEENA RAMACHANDRAN*** Birla Teknoloji ve Bilim Enstitüsü, Pilani, Hindistan TALIBAN: THE STORY OF THE AFGHAN Warlords (Taliban: Afgan Savaş Ağalarının Öyküsü), Afganistan’da Taliban hareketinin yükselişini, ülke ve bölge üzerindeki etkisini kapsamlı bir şekilde inceliyor. Ahmed Rashid tarafından kaleme alınan kitap, Taliban’ın gelişimine katkıda bulunan tarihi, siyasi ve kültürel nedenleri ve Taliban’ın iktidara gelmesinden sonra meydana gelen olayları ayrıntılı bir şekilde açıklamaktadır. Kitap 11 Eylül sal- dırılarından sonra tanınırlık kazanmıştır. Guardian’da yayınlanan ve Tony Blair’in Taliban sonrası Afganistan’a ilişkin planlarının büyük ölçüde bu kitaptan esinlendiğini iddia eden bir makaleden kitabın önemi anlaşılabilir. Birleşik Krallık Başbakanlığı İletişim ve Strateji Direktörü Alastair Campbell ve Başbakanın Özel Asistanı Anji Hunter’a da Afganistan’a bir sefer planlamadan önce bu kitabı okumaları tavsiye edilmiştir. * Metin BRIQ tarafından İngilizce’den Türkçe’ye çevrilmiştir. ** Amit Kumar, Birla Teknoloji ve Bilim Enstitüsü, Pilani, Hindistan’da doktora adayıdır. *** Dr. Veena Ramachandran, Birla Teknoloji ve Bilim Enstitüsü, Pilani, Hindistan’da Yardımcı Doçent olarak görev yapmaktadır. Kendisi Amit Kumar’ın doktora danışmanıdır. 90 Atıf: Kumar, A., Ramachandran, V. (2023). Taliban: Afgan Savaş Ağalarının Hikayesi. [Kitap İncelemesi Taliban: The Story of the Afghan Warlords, Rashid, A.] BRIQ Kuşak ve Yol Girişimi Dergisi, 5(1), 90-92. KİTAP İNCELEME Kitap ilk olarak 2001 yılında yayınlan- Kitabın giriş bölümünde, Taliban başlan- mış olmasına rağmen, Taliban’ın köken- gıçta Kandahar’ın güney bölgesinde küçük leri ve ideolojisi hakkında değerli bilgiler bir grup din öğrencisi olarak tanımlanıyor. sunmaktadır. Kitap, grubun köklerini in- Rashid, Taliban’ın ilk başlarda yıllarca sü- celeyerek okuyucuların Taliban’ın yıllar ren iç çatışmalarla harap olmuş bir ulusu is- boyunca, hatta ilk yayın tarihinden sonra tikrara kavuşturacak olumlu bir güç olarak bile, etkisini ve direncini sürdürmesini görüldüğünü anlatıyor. Ancak Taliban güç- sağlayan faktörleri kavramasına yardımcı lendikçe amaçlarının çok daha kötü olduğu oluyor. Afgan savaş ağaları, bölgesel güçler ve zalim rejimlerinin sadece Afganistan için ve uluslararası aktörler arasındaki karma- değil tüm bölgenin istikrarı için bir tehdit şık ilişkileri inceleyen kitabın bu bağlamı, oluşturduğu ortaya çıktı. Rashid her vila- Afganistan’da devam eden çatışmayı ve so- yetteki olayları canlı bir şekilde anlatıyor. nuçlarını anlamak için çok önemlidir. Taliban’ın Kandahar’da hâkimiyetini sağlamlaştırmasından başlayıp 1995’te Herat’ın, 1996’da Kabil’in, 1997’de Mezar-ı Şerif ’in ve Rashid’in Taliban’ın ortaya çıkışını bölgenin ve dünyanın daha geniş bağlamıyla ilişkilendirme yeteneği, kitabın güçlü noktalarından biridir. son olarak 1998-1999’da Bamiyan’ı ele geçirmesiyle devam eden gelişmeleri titizlikle ele alıyor. Rashid’in Taliban’ın ortaya çıkışını bölgenin ve dünyanın daha geniş bağlamıyla ilişkilendirme yeteneği, kitabın güçlü noktalarından biridir. Rashid, Ortadoğu’da süregelen çatışmaların Taliban’ın inanç ve stratejilerini Taliban: The Story of the Afghan War- nasıl etkilediğini ve Pakistan gibi yakın ülke- lords gibi kitapların incelenmesinin öne- lerden gelen yardımların Taliban’ın güç ka- mi, kamusal tartışmalara ve farkındalığa zanmasına nasıl yardımcı olduğunu ortaya katkıda bulunabilmelerinde yatmaktadır. koymaktadır. Özellikle Pakistan, Taliban ta- İncelemeler kitabın içeriğini değerlendi- rafından uygulanan İslam teolojisini büyük rerek potansiyel okuyucuların kitabın de- ölçüde etkilemiştir. Taliban İslam’ın aşırı bir ğerini ve alaka düzeyini belirlemelerine versiyonunu uygulasa da Peştun kabile de- yardımcı olmaktadır. Ayrıca incelemeler, ğerleri açıkça mevcuttur. Afgan mültecilerin kitabın ele aldığı konular etrafında kar- Pakistan’da Cemaat-i Ulema-i İslam tarafın- şılıklı fikir alışverişini ve tartışmaları ko- dan yönetilen medreselere entegre edilmesi, laylaştırarak Taliban’ın başlangıcından bu İslami ilkeler ile Peştun aşiret inançlarının yana daha derinlemesine anlaşılmasını bu şekilde harmanlanmasına farklı bir boyut sağlamaktadır. kazandırmıştır. 91 KİTAP İNCELEME Sonuç olarak, ne modern Deobandi Şeyhleri ne de günlük Afgan kırsal yaşamının pratik gelenekleri Taliban’ın İslam’ını desteklemektedir. Bu da Taliban’ın kadınları sokak ortasında dövmek ve zina yaptıkları için taşlayarak öldürmek gibi artık hayal bile edilemeyen eylemleri nasıl gerçekleştirebildiğini açıklığa kavuşturuyor. Rashid, Taliban hükümetinin kadın haklarına yönelik yaygın baskıları, tecavüz, çocuk kaçırma ve kaybetme gibi insanlığa karşı işlediği sayısız suçu gündeme getirmekten de geri durmuyor. Devamında eroinin Taliban’ın ekonomisini geçici olarak desteklese de sonunda vatandaşlarını nasıl öldürdüğünü ve Afgan kültüründe uyuşturucu bağımlılığına neden olduğunu açıklıyor. Rashid ayrıca uluslararası toplumun, özellikle de ABD ve müttefiklerinin Taliban’ın oluşumunda ve sonrasında yaşanan olaylarda oynadıkları rolü kapsamlı bir şekilde anlatıyor. Rashid, Taliban’ın askeri ve siyasi yapısını gizemli ve esrarengiz olarak tanımlıyor. Ona göre karar alma süreci son derece gizlidir. Ayrıca Taliban’ın dış ilişkiler ve ticaret konusundaki az bilgisinin UNOCAL ve Delta Oil gibi önemli petrol şirketleriyle anlaşmaya varmalarını nasıl imkânsız hale getirdiğinden bahsediyor. Gelişmiş güvenlik altyapısı için birleşik bir askeri organizasyonun olmaması, petrol ve gaz boru hatlarının inşa edilmesi olasılığını daha da azaltmıştı. Rashid’in Taliban, El-Kaide ve diğer küresel aşırılık yanlısı örgütler arasındaki bağlantıları incelemesi kitabın en dikkat çekici özelliklerinden biridir. Kitapta, Taliban’ın bu örgütlerle olan güçlü ilişkilerinin onu nasıl 92 uluslararası toplumun hedefi haline getirdiğini ve bu örgütlere devam eden desteğinin onu nasıl dünya güvenliği için bir tehlike haline getirdiği sergilenmektedir. Ayrıca Taliban’ın tekil bir örgüt olmadığını, liderlerinin ve katılımcılarının farklı bakış açılarına sahip heterojen bir yapı olduğu da açıkça ortaya konmaktadır. Bu kitap, ABD’nin Afgan topraklarından askerlerini çekmesi ve Taliban’ın Ağustos 2021’de Kabil’i yeniden ele geçirmesinin ardından, Taliban’ı çevreleyen mevcut olayları ve meşruiyet sorunuyla başa çıkma stratejisini, Eylül 1996’daki ilk yükselişi ve Kabil’i fethiyle karşılaştırmak açısından çok önemlidir. Bugün Afganistan 20 yıl önce durduğu yerde duruyor. Ancak bu kez Afgan yönetiminin pek çok açıdan öncekinden farklı olduğu görülüyor. Bu kitap Taliban’ı çevreleyen olaylara hayat veriyor. Afganistan şimdi 20 yıl önce durduğu yere geri dönmüştür. Bununla birlikte, Taliban’ın bir hükümeti yönetmenin birçok boyutunda önemli ölçüde değiştiği görülüyor. Taliban’ı çevreleyen olaylar bu romanda hayat buluyor. Rashid, anlaşılır, özlü ve ilgi çekici bir üslupla yazıyor ve analizleri zekice ve üzerinde düşünmeyi teşvik ediyor. Taliban’ın iktidara gelişini çevreleyen koşulları, Afganistan’daki kısa süreli yönetimini ve bölge üzerindeki etkisini kapsamlı bir şekilde anlatan kitap, bu karmaşık ve zorlu meseleyi daha iyi anlamak için paha biçilmez bir kaynak. Bu kitap, ister öğrenci, ister profesyonel, isterse de genel okuyucu olsun, bu önemli sorunla ilgilenen herkes için okunması gereken bir eserdir.