TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI İki A y d a Bir Y a y ı n l a n ı r Sahibi Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Adına Prof. Dr. Turan YAZGAN Yazı İşleri Müdürü Saadet Pınar YILDIRIM Dizgi Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yuluğ Tekin Dizgi Merkezi İdarehane Ankaravi Mehmed Efendi Medresesi Belediye Sarayı Arkası, Saraçhane/İstanbul Tel: 0(212) 511 10 0 6 ­ 511 18 33 Posta Çeki Hesabı: 141720 Adedi 2.500.000 TL. Abone Bedeli Yurtiçi: 12.000.000 TL. Yurtdışı: 150 DM > j Baskı 129 ARALIK 2000 Türk Dünyası Araştırmaları Sayı: 129 Aralık 2 0 0 0 KİTAP TANITMA PROF. DR. ISMAIL AKA ARMAĞAN Özer KÜPELİ" İlim ve fikir hayatına katkılarından dolayı, ithaf edildiği k i m s e y e bir sevgi ve şükran ifadesi olarak y a y ı m l a n a n a r m a ğ a n l a r , bunun yanı sıra yeni araştırmaların topluca ilim d ü n y a s ı n a s u n u l m a s ı b a k ı m ı n d a n e h e m m i y e t arz etmektedirler. Lâkin bir kişiye ithaf e d i l m i ş olan armağanların pek azı, o kişinin sağlığında y a y ı m l a n a ­ bilmiştir. M a m a f i h , bu tür kitapların kişinin sağlığında y a y ı m l a n m a s ı ayrı bir anlam ifade etmektedir. İşte b u r a d a n hareketle, d ü n y a d a ve ü l k e m i z d e T i m u r i u l a r devri T ü r k tarihi üzerine yaptığı çalışmalar ile tanınan Prof. Dr. İsmail A k a H o c a m ı z a , meslek hayatının 35. y ı l d ö n ü m ü m ü n a s e b e t i y l e bir g r u p ö ğ r c ; . ^ ' tarafından bir a r m a ğ a n kitabı ithaf edilmiştir. S ö z konusu kitapta Prof. Dr. İsmail Aka'ya dâir bir tanıtım yazısı ve sonrasında otuz üç m a k a l e yer almaktadır. M e h m e t Ersan t a r a f ı n d a n k a l e m e alınan "Prof. Dr. İsmail Aka'nın Hayatı ve Ek­ serleri" (s. VIII­XX1II) adlı tanıtım yazısında H o c a m ı z ı n hayatı h a k k ı n d a ana hatla­ rıyla bilgiler verilmektedir. Hayatının d ö n ü m noktaları özetle şöyledir: "Prof". Dr. İsmail Aka, 25.10.1942 tarihinde İzmir'in Kemalpaşa ilçesine bağlı Ulııcak nahiyesinde, Mehmet Bey ile Saadet Hanım'ın ikinci çocuğu olarak diinyaya geldi. " "Üniversite hayatına 1961 yılında başlayan İsmail Aka. özellikle Prof. Dr Faruk Sümer, Prof. Dr. Akdes Nimet Kıırat ve Prof Dr. Osman Turan'ın ilmi ve fikri bakım­ dan tesirinde kaldı. Balkan tarihi ile ilgili bir alanda çalışmayı arzu etmesine rağmen, ikinci sınıfta iken Prof. Dr. Akdes Nimet Kurat'ın telkinleri ile Ortaçağ Tarihi Kürsii­ sü'nü seçti. Ayrıca o yıllarda çok faal olan Ankara Tiirk Ocağı'ndaki konferanslar ve Üniversiteliler Kültür Derneği'ndeki sohbet toplantıları ile burada tanıdığı bazı milli­ yetçi aydınların onun fikri gelişmesi üzerinde büyük tesirleri oldu. " "1965 yılında Fakülte'den mezun olan İsmail Aka, 'Timur 'un Ölümünden Sonra Hakimiyet Mücadeleri' adlı teziyle Ocak 1971 'de doktor, 'Mirza Sahruh Zamanında Tarih Uzmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi. 237 T Ü R K DÜNYASİ A R A Ş T I R M A L A R I Timur/ıı imparatorluğu' adlı teziyle Kasım 1978'de Üniversite Doçenti ve 30 Ekim 1986 tarihinde Profesör olarak Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bö/iimiine atanarak Bölüm Başkanı olmuştur. " " 31.03.1973 tarihinde, Hüseyin Avni Bey ve Lâle H anım'm kızları olan ve Selçuk'ta oturan Adviye (Atmç) hanım ile evlendi. Bu evlilikten 3 çocukları ol­ du. " 'İsmail Aka, idarî görevleri ve Türk tarihinin çeşitli devirleri ite ilgili değişik konulardaki dersleri yanında birçok kitap ve makale kaleme almış, çeviriler yap­ mıştır. Özellikle Timur ve Timıırhilar tarihi ile ilgili olarak, yurt içi ve yurt dışın­ da katıldığı kongrelerde verdiği tebliğler ve yaptığı yayınlarla, bu hiiyiik Türk hükümdarının daha yakından tanınmasını, takip ettiği siyasetin daha iyi anlaşıl­ masını sağlamış, Tiirk ve diinya literatürüne bu konuda önemli katkılarda bulun­ muştur. Bu sahada yaptığı yayınlar onun, dünyanın sayılı bilim adamları arasında yer almasına sebep olmuş, yazdığı bazı kitap ve makaleleri çeşitli dillere çevril­ miştir. " "Hâlen Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü BaşkanhğTnt yü­ rüten Prof Dr. İsmail Aka. 1985­1988 yılları arasında Kültür Bakanlığı Yayın Danışma Kurulu Üyeliği'nde bulunmuştur. 1979 yılından itibaren Türk Kültürü­ nü Araştırma Enstitüsü (Ankara) üyesi olan İsmail Aka, 1990 yılında bu yana Societcıs I ranolagica Eııropcıea ve 1983 yılından beri Türk Tarih Kurumu üyesi­ dir. 1995­1998 yılları arasında Tiirk Tarih Kurumu Yayın Kuru lu üyeliğinde bulunduğu gibi, hâlen aynı kurumda Yürütme Kurulu iiyesi olarak görev yap­ maktadır. " Armağan 'a gelince ilk bakışta dikkatimizi çeken birkaç makaleden bahsetmek is­ tiyoruz. Bunlardan ilki Tıtııcer Baykara'nm "Kaşgarlı'ya Göre Tiirk Ziraat Havalı" cıdh maka/esidir. Türk Kültürüne dâir araştırmalarıyla tanıdığımız Tuncer Baykara; Kaşgarh 'ya dayanarak X. yüzyılda Oğuzlar ve diğer Tiirk boylarında ziraatla ilgili tâbirler, kullanılan aletler ve ziraatı yapılan mahsûller üzerinde durmaktadır. F e r i d u n M. E m e c e n ' i n " İ l k O s m a n l ı K r o n i k l e r i n d e T i m u r İ m a j ı " adlı m a ­ kalesi ile A b d ü l k a d i r Ö z c a n ' ı n " S o n D ö n e m B a z ı O s m a n l ı T a r i h l e r i n d e ve D e r s K i t a p l a r ı n d a T i m u r İ m a j ı " adlı m a k a l e s i k o n u ve k r o n o l o j i b a k ı m ı n d a n b i r b i r i n i n d e v a m ı d ı r . Bu m a k a l e l e r d e T i m u r ' u n A n a d o l u s e f e r i n i n O s m a n l ı l a r ü z e r i n d e y a r a t t ı ğ ı e t k i y i ; F e r i d u n M . E m e c e n , X V . y ü z y ı l d a k i ilk O s m a n l ı k r o n i k l e r i n e d a y a n a r a k e l e a l ı r k e n , A b d ü l k a d i r Ö z c a n ise, X I X . y ü z y ı l d a y a ­ zılmış Osmanlı tarihleriyle, g ü n ü m ü z tarihçilerinin araştırmalarına göre de­ ğerlendirmektedir. Kitaptaki ilgi çekici yazılardan birisi de N e c m i Ülker'in "Siyasi Bir D o k t r i n : III. Roma Olarak M o s k o v a " adlı m a k a l e s i d i r . S ö z konusu m a k a l e d e O s m a n l ı l a r ı n İstan­ bul'u fetihlerinden sonra M o s k o v a ' n ı n R u s y a ' d a O r t o d o k s d ü n y a s ı n ı n siyasi bir mer­ kezi olarak ö n e m k a z a n m a y a başlaması ve b u n u n uluslar arası p l a t f o r m d a kabulü üzerinde durulmuştur. Turan A k k o y u n ise, "Batı A n a d o l u Kuvâ­yı Milliyesi'nde İki K u m a n d a n " adlı makalesinde Milli M ü c a d e l e sırasında Batı A n a d o l u ' d a ön plana çıkan iki k u m a n d a ­ nın Ç e r k e z Ethem ile Demirci M e h m e t Efe'nin biyografisini v e Millî M ü c a d e l e yıllarındaki faaliyetlerini anlatmıştır. Son o l a r a k d e ğ i n e c e ğ i m i z " O s m a n l ı S u l t a n l a r ı n ı n Y a z A y ı G e l e n e ğ i : G ö ç ­ i H ü m â y û n " adlı m a k a l e d e ise C a h i t T e l c i , g e ç m i ş y ü z y ı l l a r d a T ü r k t o p l u m h a y a t ı n d a ö n e m l i bir y e r e s a h i p o l a n g ö ç g e l e n e ğ i n i n s a r a y d a k i t a t b i k a t ı n ı işlemektedir. 238 O R H A N T Ü R K D O Ğ AN/A KAŞTI RIM A LARD A A H L A K İ (ETİ KAL) K O N U L A R Prof. Dr. İsmail se ş ö y l e d i r : Aka'ya Tuncer Baykara Mikail Bayram Mesut Çapa F e r i d u n JVI. E m e c e n Enver Konukçu Kâzım Yaşar Kopranıan Erdoğan Merçil Abdülkadir Özcan İsenbike T o g a n Necmi Ülker Ali Y a r d ı m Ali Birinci Remzi Duran Vahdettin Ensin M. A k i f E r d o ğ r u Samıra Kontantamer Ahmet Özgiray Erhan Afyoncu Ali A h m e t b e y o ğ l u Turan Akkoyun Hayrunnisa Alan N e j d e t Bilgi Hanefi Bostan Mehmet Ersan Turan Gökçe Vehbi Giinay Armağan 3 k i t a b ı n d a yer alan m a k a l e l e r i n t o p l u c a listesi i­ " K a ş g a r h ' y a G ö r e T ü r k Ziraat H a y a t ı " (s. 1­14), "Anadolu Selçukluları Z a m a n ı n d a Konya'nın Yeniden K u r u l m a s ı ve G e l i ş m e s i " (s. 15­22), " T r a b z o n ' d a O s m a n l ı K i t a b e l e r i n i n Tesbiti Ç a l ı ş m a l a ­ rına H a m a m i z a d e İhsan Bey'in K a t k ı l a r ı " (s. 2 3 ­ 2 6 ) , "İlk O s m a n l ı K r o n i k l e r i n d e T i m u r İ m a j ı " (s. 2 7 ­ 3 6 ) , " K a r a K o y u n l u l a r ı n A v n i k K a l e s i " (s. 3 7 ­ 4 2 ) , " I k d u ' i ­ c u m â n ' d a K a r a m a n ­ o ğ u l l a r ı n a Dair K a y ı t l a r " (s. 4 3 ­ 5 4 ) , " S e l ç u k l u l a r d a T a ş t d â r M ü e s s e s e s i " (s. 5 5 ­ 6 0 ) , " S o n D ö n e m Bazı O s m a n l ı T a r i h l e r i n d e ve D e r s Ki­ t a p l a r ı n d a T i m u r İ m a j ı " (s. 6 1 ­ 7 0 ) , "Türklerde Devlet Oluşum Modelleri: Osmanlılarda v e T i m u r l u l a r d a " (s. 7 1 ­ 8 4 ) , "Siyasi Eiir D o k t r i n : III. R o m a O l a r a k M o s k o v a " (s. 85­94), " A n a d o l u S e l ç u k l u l a r ı ve B e y l i k l e r i Devri M i m a r î E s e r l e r i n d e K u l l a n ı l a n H a d i s l e r ve Bu H a d i s l e r i n K a y n a k l a r ı " (s. 9 5 ­ 1 0 4 ) , " K o c a S e k b a n b a ş ı Risalesinin M ü e l l i f i T o k a t l ı M u ş t a ­ la A ğ a (1 1 3 1 ­ 1 2 1 9 ) " (s. 105­120), " T u r g u t ( L e y n e ) İlyas Bey C â m i i " (s. 121­134), " M a h m u d Raif E f e n d i T a r a f ı n d a n K a l e m e A l ı n m ı ş İngiltere S e y a h a t i G ö z l e m l e r i " (s. 1 3 5 ­ 1 6 2 ) " O s m a n l ı K ı b r ı s ' ı n d a İhtida M e s e l e s i ( 1 5 8 0 ­ 1 6 4 0 ) " (s. 163­172), " M e m l û k l a r ' d a T ü r k K ü l t ü r ü " (s. 173­190), " T ü r k S o v y e t İlişkileri ( 1 9 3 0 ­ 1 9 3 8 ) " (s. 191­206), " X V I . Y ü z y ı l d a H a s s a M i m a r l a r ı " (s. 2 0 7 ­ 2 1 6 ) , " T u n a B u l g a r H ü k ü m d a r ı M a l a m i r H a n ( 8 3 1 ­ 8 3 6 ) " (s. 217­220). ^ "Batı A n a d o l u K u v â ­ y ı M i l l i y e s i ' n d e İki K u m a n d a n " (s. 2 2 1 ­ 2 3 0 ) , " B i r Tirnurlu H a n ı m ı ; G e v h e r ş a d A ğ a ve T a r h a n î E m i r l e r " (s. 2 3 1 ­ 2 4 8 ) , " T a n z i m â t ' ı n Ö n c e s i ve S o n r a s ı n d a S a r u h a n S a n c a ­ ğ ı ' n d a N ü f u s " (s. 2 4 9 ­ 2 9 0 ) , " X I V ­ X V 1 . Y ü z y ı l l a r A r a s ı n d a G i r e s u n ve Ç e v r e s i n d e Ç e p n i l e r " (s. 2 9 1 ­ 3 0 0 ) , " K i l i k y a E r m e n i Krallığı'nın T ü r k i y e S e l ç u k l u l a r ı ' n a T â b i y e t i M e s e l e s i " (s. 301 ­ 3 16), " T a h r i r D e f t e r l e r i n e G ö r e X V I . Y ü z y ı l d a H o n a z Ka­ z a s ı n d a N ü f u s ve Y e r l e ş m e " (s. 3 17­348), "XVI11. Y ü z y ı l İzmir Tarihi K a y n a ğ ı O l a r a k T e v z î ' Defterleri ve 1776 Tarihli T e v z î ' D e f t e n " (s. 349­ 392), 239 T Ü R K DÜNYASI A R A Ş T I R M A L A R I 4 Cüneyt Kanat "Memluk Sultanı Çakmak'ın Rodos Melik Seferleri ez­Zâhir Seyfeddîn (1440­1443­1444)" (s. 393­406), M . Ali K a y a " P a r t h l a r ( A r s a k l a r ) v e İ.Ö. I. Y ü z y ı l ı n İlk Y a r ı s ı n d a P a r t h ­ R o m a İlişkileri" (s. 4 0 7 ­ 4 2 6 ) , Süleyman Özbek "Türkiye Selçuklulan­Eyyûbîler Arası Siyasî Müna­ s e b e t l e r Ü z e r i n e ( 1 1 7 5 ­ 1 2 5 0 ) " (s. 4 2 7 ­ 4 4 8 ) , Süleyman Özkan " O s m a n l ı D e v l e t i ' n d e A r k e o l o j i k K a z ı ve Müzecilik F a a l i y e t l e r i " (s. 4 4 9 ­ 4 7 8 ) , Şayan Şahin " M u s u l M e s e l e s i ' n i n 1924 Yılı M ü z a k e r e l e r i n i n İzmir B a s ı n ı n d a k i Y a n k ı l a r ı " (s. 4 7 9 ­ 4 9 0 ) , Cahit Telci "Osmanlı Sultanlarının Y a z Ayı Geleneği: Göç­i Hü­ m â y û n " (s. 4 9 1 ­ 5 1 4 ) , Emine Uyumaz "Türkiye Selçuklu­Eyyûbî Siyasî Münasebetleri" (s. 515­535), S o n u ç o l a r a k , L i s a n s e ğ i t i m i m s ı r a s ı n d a ö ğ r e n c i s i o l d u ğ u m ve b u n u n l a d a her z a m a n g u r u r d u y d u ğ u m , h â l â adını s a y g ı y l a a n d ı ğ ı m , " i n s a n î ve ilmî v a s ı f l a r l a m ü ­ c e h h e z bir tarihçi o l a r a k , ç a l ı ş m a l a r ı y l a tarih i l m i n e y a p t ı ğ ı katkı y a n ı n d a , p e k ç o k a r a ş t ı r ı c ı y a yol g ö s t e r i c i v e ö r n e k o l a n " ( T a k d i m , s. V I I ) H o c a m ı z P r o f . Dr. İsmail A k a ' y a ithaf e d i l e n bu A r m a ğ a n , b i z e v e r d i ğ i e m e k l e r y a n ı n d a o n u ise, ne m u t l u b i z ö ğ r e n c i l e r i n e . m e m n u n eder