İleişim Kuram ve Araşırma Dergisi - Sayı 42 / Bahar 2016
Gazi Üniversitesi İleişim Fakültesi
Süreli Elektronik Dergi
Copyright - 2016 Bütün Hakları Saklıdır
E-ISSN: 2147-4524
Radyonun Demokratikleştirilmesinde Yeni Bir Olanak:
İnternet Radyoculuğu
A New Opportunity in Democratization of the Radio: Internet Radio Broadcasting
Ersoy SOYDAN, Yrd. Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi İletişim Fakültesi, E-posta: ersoy.soydan@gmail.com
Anahtar Kelimeler:
Radyo, İnternet,
İnternet Radyoculuğu,
Demokratikleşme.
Öz
Radyonun yazılı basından sonra geniş kitlelere seslenen en eski kitle iletişim aracı
olduğu kabul edilmektedir. Radyo yayınlarının başlamasıyla birlikte işlevi de sorgulanmaya
başlamıştır. Uzun yıllar boyunca Avrupa’da radyoculuk alanında devlet tekeli olduğu için
toplumun büyük bir kesimi radyoda kendisine yeterince yer bulamamıştır. Hükümetlerin
denetimindeki radyo yayıncılığına karşı muhalefet ve işlevinin değiştirilmesi talebi ise
çok geçmeden dillendirilmeye başlamıştır. Alman yazar Bertolt Brecht daha 1932 yılında
radyonun işlevinin değiştirilerek demokratikleştirilmesi gerektiğini, yani radyoyu bir iletim
aygıtı olmaktan çıkarıp, iletişim aygıtına dönüştürmek gerektiğini söylemiştir.
Radyonun demokratikleştirilmesi tartışması, internetin yaygınlaşmasıyla birlikte
bir kez daha gündeme gelmiştir. İnternet teknolojisi radyodan sesini duyurmak isteyen
herkesin son derece basit ve ucuz bir şekilde dünyanın dört bir tarafına sesini duyurmasını
sağlayarak, radyonun daha önce olmadığı kadar demokratikleşmesinin yolunu açmıştır.
Çalışmada literatür taraması yöntemi kullanılmış, radyonun icadı ve gelişimi, radyoyu
demokratikleştirme arayışları, internet radyoculuğunun özellikleri ve sunduğu yeni
olanaklar anlatılmaya çalışılmıştır.
Keywords:
Radio, Internet,
Internet Radio
Broadcasting,
Democratization.
Abstract
Radio has been accepted as the oldest media -after the printed press- that reaches
large masses of people. The function of radio had begun to be questioned in conjunction
with the start of radio broadcasting. A large segment of society couldn’t have found enough
media coverage in the radio for many years because of the government monopoly in the
field of radio broadcasting. Not long after, opposition to the radio broadcasting under the
control of government and demand on the change of its function had started to be expressed.
German writer Bertolt Brecht said in 1932 that the function of the radio must be changed
and democratized, in other words; radio must transform from being a means of difusion to
become a means of communication.
The widespread of the internet has reawakened the discussion on democratization
of the radios. The technology of internet has laid the way open for democratization of the
radios as much as never before by making all people heard their voice to the four corners of
the world in an enormously cheap and easy way.
The paper will study the invention and development of the radio, democratization
quests of the radio, the characteristics and opportunities of the internet radio broadcasting.
The literature review will be done as a method in the study.
Ersoy Soydan
Giriş
Yazılı basından sonra en yaygın kitle iletişim aracı olduğu kabul edilen radyo,
19.yüzyılın ikinci yarısında başlayan bir dizi keşif ve teknik gelişme sayesinde insanlığın
hizmetine sunulmuştur. Radyo yayınları sayesinde ses dalgaları binlerce kilometre öteye
iletilebilmiş ve böylece Dünya tam anlamıyla küresel bir köye dönüşmüştür. Kitle iletişim
araçlarının insanlığın ihtiyaçlarına, teknolojik gelişmelere ve toplumsal seçimlere göre
önem kazanıp, yitirdiği bilinmektedir. İkinci Dünya savaşından sonra televizyonun
gelişmesi önce yazılı basının, sonrasında da radyonun önemini azaltmıştır. 1970’li yıllardan
itibaren yapılmaya başlanan korsan radyo yayınlarıyla, devlet tekelleri fiili olarak ortadan
kalkmıştır. Böylece radyo hem ulusal ölçekte yayınlardan yerelleşmeye doğru gitmiş, hem
de yaygınlaşarak geniş kitlelerin sesini duyurduğu bir kitle iletişim aracına dönüşmüştür.
Her ülkede farklı tarihlerde ve biçimde yaşanan bu gelişmeler sonrasında radyo yeniden
ve farklı bir biçimde insan yaşamına geri dönmeyi başarmıştır. Televizyona karşısında
öldü denilen radyo, 1970’li yıllarda alternatif radyolar sayesinde yeniden canlanmış ve
ayağa kalkmıştır. Benzer şekilde 1990’larda öldü denilen radyo, internet radyoculuğu
sayesinde yeniden gündeme gelmiş, hatta yerini daha sağlamlaştırmıştır.
Radyoya yeni olanaklar sağlayan en önemli gelişme ise 1994 yılında Microsoft’un
geliştirdiği bir yazılım sayesinde radyo yayıncılığının hizmetine sunulan internet
teknolojisidir. İnternet radyosu, geleneksel radyolara göre çok daha avantajlıdır, hem daha
ucuz, hem de kolay kurulabilmektedir. Ortalama bir internet kullanıcısının amatör radyo
yayını yapabilmesi için neredeyse hiçbir teknik altyapıya ve ön bilgiye ihtiyacı yoktur.
İnternet radyoculuğu böylece isteyen herkesin son derece basit ve ucuz bir şekilde sesini
duyurmasını sağlamıştır. Bu çalışmada toplumun tüm kesimlerinin kendisini radyodan
kolaylıkla ifade edebilmesinin yolunu açan ve böylece radyonun demokratikleştirilmesinde
yeni bir olanak sağlayan internet radyoculuğu anlatılmıştır.
İcadından Günümüze Radyo Yayıncılığı
Radyo sözcüğü, Latince radius (ışınlama) ve Yunanca fone (ses) sözcüklerinin bir
araya gelmesinden oluşan Radyofoni sözcüğünün kısaltılmış halidir (Tekinalp, 2011:45).
Radyonun insanlığın hizmetine sunulması 19.yüzyılın ikinci yarısında başlayan bir dizi
keşif ve teknik gelişme sonucunda gerçekleşmiştir. 1855’te İngiliz fizikçi Maxwell’in
elektromanyetik dalgaları keşfi, 1888’de Alman fizikçi Hertz’in elektromanyetik
dalgaları laboratuarda üretmesinden sonra, 1895’de İtalyan araştırmacı Marconi sesi
elektromanyetik dalgalar aracılığıyla iletmeyi başarmıştır. 1907’de Fransız bilim adamı
Lee de Forest’in geliştirdiği sesi düzenli dalgalar halinde ileten aygıt sayesinde ilk radyo
yayını yapılmıştır (Cazenave, 1980:5-11).
Ses, havadaki titreşimlerden oluşmaktadır. Bir saniyede oluşan titreşimler (dalgalar)
sayılarak sesin frekansı elde edilir. Bir saniye içinde kulağımıza ulaşan ses dalgasına (ya da
radyoya ulaşan radyo dalgasına) frekans denilmektedir. Saniyelik devirler olarak ölçülen
frekanslara Hertz (Hz) denilmektedir. Bin tanesi kiloHertz (kHz), bir milyon tanesi de
megahertz (MHz) olarak adlandırılmaktadır. Ses dalgalarıyla aynı olan radyo dalgalarının
sesten temel farkı, dolaşım için havaya gereksinim duymamaları ve frekanslarının çok daha
341 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Radyonun Demokratikleştirilmesinde Yeni Bir Olanak:
İnternet Radyoculuğu
yüksek olmasıdır. Belli frekanslar, belli dalga boylarıyla adlandırılır. Frekans büyüdükçe
dalga boyu küçülmektedir. Geleneksel radyolar dört ayrı banttan yayın yapmaktadır.
Düşük frekanslı Uzun dalga; orta frekanslı Orta dalga; yüksek frekanslı Kısa dalga ve
çok yüksek frekanslı FM bandı (Kaye-Popperwell, 1995:17-18).
Geleneksel radyo alıcısı ya da aygıtı, elektromanyetik radyo dalgalarındaki ses
modülasyonunu önce elektronik ortama, sonra da sese çeviren alettir. Radyo alıcıları,
radyo frekansları aracılığıyla hava boşluğunda yayılan ve kulakla duyulabilecek sinyalleri
dinlemek üzere tasarlanmıştır. Radyo sayesinde ses dalgaları binlerce kilometre öteye
iletilebilmiş, uzaklar yakın olmuş ve böylece Dünya tam anlamıyla küresel bir köye
dönüşmüştür. Medya cinine benzetilen radyo için “bir şişeye sığacak kadar küçük, bütün
kıtaları alabilecek kadar büyüktür” denilmiştir. (Kaye-Popperwell, 1995:13)
Düzenli radyo yayınları ABD’nin Pittsburg kentinde 2 Kasım 1920 günü KDKA adlı
bir istasyondan verilen seçim haberleriyle başlamıştır. Radyo büyük bir hızla yayılmış
ve iki yıl sonra ABD’de düzenli yayın yapan istasyonların sayısı 392’ye ulaşmıştır.
Avrupa’daki ilk radyo yayını 1922 yılında İngiltere’de BBC tarafından yapılmıştır. Diğer
ülkelerde de düzenli yayınlara geçilmiştir. 1922 yılında Fransa ve Sovyetler Birliği’nde,
1923 yılında ise Almanya’da radyo yayınları başlamış, sonra sırasıyla 1927 yılına kadar
Arjantin, Avustralya, İtalya, Japonya, Norveç, Yeni Zelanda, Hollanda, İsveç, İsviçre ve
Güney Afrika’da radyo yayınları başlamıştır (Aziz, 1981:10). Türkiye’deki düzenli radyo
yayınları 1927 yılında bir Fransız firmasının kurduğu iki istasyonla önce İstanbul’da,
daha sonra Ankara’da başlamıştır (Kocabaşoğlu, 1980: 9-12).
1920’li ve 1930’lu yılların hemen ardından başlayan İkinci Dünya Savaşı radyonun
etkin bir propaganda aracı olarak kullanılmasına sahne olmuştur. Radyo yayınları bu
süreçte bir silah olarak görülmüş ve iyi kullanılırsa birçok askeri birliğe bedel olabileceği
düşünülmüştü. Radyonun kitleler üzerindeki etkisini en iyi kavrayan ve onu propaganda
amacıyla kullanan ise 53 farklı dilde radyo yayınları başlatan Almanya’nın Propaganda
Bakanı Goebbels olmuştur. Goebbels, radyo sayesinde rejimin her türlü isyan düşüncesini
ortadan kaldırdığını söylemiş ve Hitler’in “Kavgam” adlı kitabından bir cümleyi tekrar
etmiştir: “Savaş zamanı sözcükler birer silahtır” (Jeanneney, 1998:168-172). Nazi
Almanya’sı ve başta Sovyetler Birliği gibi diğer ülkeler İkinci Dünya Savaşı yıllarında
cepheden çok radyo yayınlarıyla güç kazanmışlardır. 1989 yılına kadar süren Soğuk Savaş
yıllarında da en önemli propaganda aracı yine radyo olmuştur. (Kuruoğlu, 2006:9-11)
İkinci Dünya savaşından sonra televizyonun gelişmesi önce yazılı basının,
sonrasında da radyonun önemini azaltmıştır. 1948 yılında transistörün icadı radyo için
bir devrim olmuş, kolay taşınabilir hale gelen radyo ucuzlayarak daha da yaygınlaşmıştır.
Transistör sayesinde radyo; arabalarda, sokaklarda velhasıl her yerde dinlenebilir duruma
gelmiştir. Bant kayıt teknolojisindeki gelişmeler, FM bandının keşfi, 1955’te başlayan
stereo yayın tekniği radyo yayınlarındaki kaliteyi arttırmış, bu ilerlemeler radyonun
gelişmesini ve televizyon karşısında ayakta durmasını sağlamıştır (Tekinalp, 2011:49).
1950’li yılların sonunda radyo ve televizyon yayınlarında ticari anlayış egemen
olmuş, vergi gibi yasal yükümlülüklerden kaçmak isteyen bazı yayıncılar korsan radyo
ve televizyon yayınları yapmaya başlamıştır. Uluslararası sulardaki gemilerden yayın
Sayı 42 /Bahar 2016
342
Ersoy Soydan
yapmaya başlayan korsan radyoların ilki, 1958 yılında İsveç ile Danimarka arasında Sund
bölgesindeki bir gemiden Kopenhag’a (Danimarka) yönelik olarak başlamıştır. Daha
çok Danimarka ve İsveç’e yönelik yapılan bu yayınlara, 1960 yılından sonra Hollanda,
Belçika ve İngiltere’ye yönelik korsan radyo yayınları eklenmiştir. (Aziz, 1981: 41)
Korsan radyo yayınlarıyla, devlet tekelleri fiili olarak ortadan kalkmıştır. Böylece
radyo hem ulusal ölçekte yayınlardan yerelleşmeye doğru gitmiş, hem de yaygınlaşarak
geniş kitlelerin sesini duyurduğu alternatif bir kitle iletişim aracına dönüşmüştür. Her
ülkede farklı tarihlerde ve biçimde yaşanan bu gelişmeler sonrasında öldü denilen
radyonun gelişerek, farklılaşarak büyüdüğü görülmüştür. Radyo yeniden ve farklı bir
biçimde insan yaşamına geri dönmeyi başarmıştır (Akarcalı, 1993).
Bu süreçte dijital teknolojinin gelişmesi radyoculuğa yeni olanaklar sağlamıştır.
Zira FM ya da AM bandından yayın yapan geleneksel radyolar ekonomik olarak yüksek
maliyetli radyolardır. Teknoloji giderek ucuzlasa da, ülke ya da bölge çapında yayın
yapıldığı için, altyapı, kuruluş ve işletme giderleri hala çok yüksektir. Dijital teknolojinin
radyoculuğa sağladığı olanakların başında 1990’larda geliştirilen uydu yayıncılığı
gelmektedir. Artık neredeyse her evin çatısında yer alan çanak antenlerle kolaylıkla
erişilebilen onlarca uydu üzerinden televizyon kanallarının yanı sıra binlerce dijital
radyo yayınını da dinlemek olanaklıdır. Dijital uydu alıcılarının ucuzlaması, giderek daha
fazla evde uydu sistemlerinin kullanılmasını sağlamıştır. Uydu teknolojisi küçük bütçeli
bir yerel radyo yayıncısına, geniş coğrafyalara yayınlarını ulaştırma olanağını, radyo
dinleyicilerine de farklı coğrafyalardaki yayınları dinleme fırsatını vermiştir (Atabek,
2010).
Öte yandan Avrupa’nın birçok ülkesinde daha yüksek bir ses kalitesinde yayın yapma
olanağı sağlayan dijital karasal radyo yayınlarına (DAB-Digital Audio Broadcasting)
geçilmiştir. Örneğin Norveç Kültür Bakanlığı FM radyo kullanımına 2017 yılından
itibaren son verileceğini ve DAB yayınlarına geçileceğini açıklamıştır. FM frekansı radyo
yayınlarına kapatılacak ve FM frekansı yalnızca kamu ya da devlet tarafından resmi
amaçlarla kullanılacaktır (Bahçekapılı, 2015).
Radyoya yeni olanaklar sağlayan en önemli gelişme ise 1994 yılında Microsoft’un
geliştirdiği bir yazılım sayesinde radyo yayıncılığının hizmetine sunulan internet
teknolojisidir. Yaklaşık yirmi yıl önce internet hayatımıza bu denli girmemişken,
radyonun artık geleneksel anlamda radyo olmaktan çıkacağı, teknolojik gelişmelerin
radyonun içeriğini ciddi olarak değiştireceği öngörülüyordu (Vivien, 1999: 188:189).
Beklenildiği gibi de olmuştur. İnternet teknolojisi radyonun geleneksel mimarisini
kökünden değiştirmiştir. Büyük bir yatırım yapmadan ve frekans sorunu yaşamadan
internet üzerinden radyo yayıncılığı yapılabilmesi radyonun yeniden önem kazanmasını
da sağlamıştır. İnternetin şimdiye kadar ki kitle iletişim araçları içinde en hızlı gelişen
iletişim aracı oluşu ve büyük hızla yaygınlaşması internet üzerinden yayın yapan
radyoların sayısının da hızla artmasına neden olmuştur.
Teknolojideki büyük gelişmelere rağmen radyonun gündelik yaşamımızdaki yeri
neredeyse hiç değişmemiştir. Örneğin 2016 yılının Temmuz ayında Nielsen tarafından
yapılan “Radyo Dinleyici Ölçümü Araştırması”na göre Türkiye nüfusunun yüzde 61,5’i
343 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Radyonun Demokratikleştirilmesinde Yeni Bir Olanak:
İnternet Radyoculuğu
düzenli olarak radyo dinlemektedir (http://uryad.org.tr/duyuru/1087/uryad-temmuz2016-haftalik-ve-gunluk-radyo-dinleme-oranlarini-acikladi).
Radyoyu Demokratikleştirme Arayışları
Radyo yayınlarının yönetimi/sahipliği ülkeden ülkeye değişmekle birlikte iki ana
grupta değerlendirilmektedir. Bunlardan ilki başından beri kişilerin sahip olduğu Amerikan
sistemi, ikincisi ise yayın kuruluşlarının devletin/hükümetin denetiminde olduğu Avrupa
sistemidir. Avrupa ya da merkeziyetçi devlet sisteminde radyo yayınlarında maddi
olarak hükümetlere bağımlılık vardır, bu durum doğal olarak siyasal iktidarların radyo
yayınlarına karışmasına neden olmaktadır (Aziz, 2012:13-16).
Uzun yıllar boyunca Avrupa’da radyoculuk alanında devlet tekeli olduğu için
toplumun büyük bir bölümü radyoda kendisine yeterince yer bulamamıştır. Devletin
denetimindeki radyo yayıncılığına karşı muhalefet ve işlevinin değiştirilmesi talebi çok
geçmeden dillendirilmeye başlamıştır. Bu nedenle radyonun demokratikleştirilmesiyle
ilgili tartışmaların neredeyse radyo yayınlarının başlamasıyla birlikte ortaya çıktığı
söylenebilir. Radyonun ilk yıllarında sanatla, kültürle, siyasetle ilişkisinin nasıl olması
gerektiği bütün Dünyada tartışılmıştır. Radyonun işlevinden sıkıntı duyanlardan biri olan
Alman yazar Bertolt Brecht radyo yayınlarının başlamasıyla birlikte “birdenbire herkes
için her şeyi söyleme imkanı doğmuştu, fakat düşününce, söylenecek hiçbir şeyin olmadığı
ortaya çıkmıştı” diyerek radyo yayınlarının aslında insanlara bir şey veremediğini öne
sürmüştür. Brecht 1932 yılında radyonun işlevini değiştirmek gerektiğini, yani radyoyu
bir iletim aygıtı olmaktan çıkarıp, iletişim aygıtına dönüştürmek gerektiğini söylemiştir
(Brecht, 2012:16-23).
Bu tartışmalardan birkaç yıl sonra başlayan İkinci Dünya Savaşında propagandadaki
etkisi anlaşılan radyo Almanya başta olmak üzere bir çok ülke tarafından adeta bir silah
gibi kullanılmış ve savaş boyunca psikolojik savaşın en önemli aracı olmuştur (Aziz,
2012: 8-10).
Dünya genelinde radyonun işlevini değiştirme çabalarının büyük bölümü sivillerden
gelmiştir. Radyoyu devlet tekelinden kurtaran ve işlevini değiştiren olgu ise alternatif
radyo kavramı olmuştur. Kamusal bir radyo türü olan Alternatif radyo demokratik bir
anlatım biçimini uygulamaktadır. Devlet ve özel sektör karşısında bağımsız durumdadır,
yerel bir yapıya dayanır, özgür ya da özerktir, dinleyicilerin yönetime ve program
oluşturma sürecine katılımını sağlar. Alternatif radyolar, kamusal radyo, halk radyosu,
özgür radyo, eğitsel radyo ve topluluk radyosu gibi alt türleri bulunan geniş bir çerçeveyi
kapsamaktadır (Topuz v.d., 1990: 52-62).
Alternatif radyoların gelişim süreci şu şekilde özetlenebilir. Geleneksel radyoların
sağladığı bölgesellik ve özerklik bir süre sonra dinleyicilere yetmemeye başlamış ve
insanlar radyolardan daha somut konuların incelenmesini ve kendi sevdikleri müziklerin
çalınmasını istemeye başlamışlardır. Çeşitli topluluklar halkın ulusal radyolarda dile
getiremediği duygu ve düşüncelerini özgürce açıklayabilmelerini sağlamak için kendi
radyo istasyonlarını kurmaya yönelmişlerdir. Teknolojik gelişmeler bu olanakları
Sayı 42 /Bahar 2016
344
Ersoy Soydan
sağladığı için çeşitli topluluklar ve sivil örgütlenmeler yasaları zorlamaya başlamış ve
ilk başlarda korsan radyolar kurarak yayıncılığa geçmişlerdir (Topuz v.d., 1990: 63-64).
Alternatif radyolar ilk olarak 1946 yılında ABD’de kamu radyosu adıyla kurulmuş,
aynı yıllarda Brezilyalı eğitimci Paolo Freire’in düşüncesinden esinlenen halk radyosu
Latin Amerika’da kurulmaya başlanmıştır (Delorme, 1992: 68-69). Avrupa’da 1970’li
yıllarda “Özgür Radyo” ya da “Yerel-Özel Radyolar” adıyla başlayan radyo devrimi,
devlet tekellerinin yıkılmasına neden olarak yeni bir anlayışın doğmasını sağlamıştır.
Hükümetler bir süre sonra başlangıçta karşı çıktıkları özgür radyoları yasallaştırmış ve
onlara frekans tahsisleri başta olmak üzere, çeşitli ayrıcalıklar tanımışlardır (George,
1992: 65).
Avrupa ülkelerinde uluslararası sulardan gemilerle yapılan korsan yayınlarla
gündeme gelen yayıncılık dalgası, birçok ülkede devlet tekellerinin yıkılmasına neden
olurken bazı ülkelerde de yasaların yumuşatılması ya da daha fazla devlet kuruluşlarının
yayınlarına katılım hakkı olarak ortaya çıkmıştır. Alternatif radyolar sayesinde radyo ilk
yıllarındaki saygınlığına ve dinlenme oranına tekrar kavuşmuştur (Cazenave, 1980: 3342).
Türkiye’de 1989 yılına kadar radyo ve televizyon yayınlarında devlet tekeli
bulunuyordu. 1989 yılında belediyeler kendi radyo ve televizyonlarını kurarak devlet
tekelini fiili olarak kaldırdılar. Ardından 1992 yılında özel radyo ve televizyonlar
kurulmaya başlanmış ve sayısı çok kısa bir sürede 5000’i bulmuştur (Cankaya: 1083).
Hem radyo sayısı, hem de dinleyici sayısı bu süreçte artmıştır. 17 Ağustos 1999 günü
yaşanan Marmara Depremi radyonun vazgeçilmez bir araç olduğunu bir kez kanıtlamıştır.
Vatandaşlar, hatta devleti yönetenler depremden ilk kez özel radyolar sayesinde haberdar
olmuşlar ve depremle ilgili gelişmeleri radyolardan takip etmişlerdir (Eryılmaz, 2003:
94).
Türkiye’de devlet tekelinin kaldırılmasından sonra yalnızca ticari yayıncılığın
yapılmasına izin verilmiştir. Oysa dünyanın diğer ülkelerinde devlet yayıncılığı ve
ticari yayıncılığın dışında üçüncü bir tür olan alternatif yayıncılığa ya da ticari olmayan
yayın kuruluşlarına da yer verilmiştir. Kimi zaman ABD’de PBS, Hollanda’da NOS,
Almanya’da Açık Kanal gibi kurumlarla devlet kendi isteğiyle halkın program üretip
yayıncılığa katılımını kendisi isterken, kimi zamanda Fransa, İtalya ve Belçika gibi
ülkelerde devlet yayıncılığına karşı korsan olarak başlatılıp yasallık kazanan yayınlarla
halkın geniş bölümü yayıncılığa katılmıştır. Üstelik bu ülkelerde devlet bu yayınları
yasaklamak yerine, ekonomik olarakta desteklemektedir. Vatandaşlarının radyo ve
televizyonlarda kendi seslerini duyurup, eğitici, kültürel ve bilimsel işlev taşıyan yayınlar
yapmasını her yönden teşvik etmektedir. 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş
ve Yayınları Hakkında Kanunun 29. Maddesiyle sivil toplum kuruluşlarının ve hatta
iletişim fakültelerinin bile yayın yapmaları yasaklanmıştır (hala yasaktır). Bu nedenle
radyo ve televizyon yayıncılığı TRT’nin yanında yalnızca ticari yayıncılık yapmak üzere
kurulan radyo ve televizyon istasyonlarına bırakılmıştır. Özel yayın kuruluşlarının tek
geliri reklam olduğu için, piyasa koşullarına uygun, kültürel ve eğitsel hiçbir amacı
bulunmayan yayınlar yapmak zorunda kalmışlardır (Soydan, 1998:95-96).
345 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Radyonun Demokratikleştirilmesinde Yeni Bir Olanak:
İnternet Radyoculuğu
Türkiye’de 3984 Sayılı Kanuna rağmen çeşitli topluluklara yönelik yayın yapan
radyolar bulunmaktadır. Ancak geleneksel radyolarla ülke ya da bölge çapında yayın
yapıldığı için, altyapı, kuruluş ve işletme giderleri hala çok yüksektir. Düşük maliyetlerle
yayın yapmanın olanaklı olduğu internet radyoculuğu ise radyonun demokratikleştirilmesi
açısından yeni bir olanak sunmaktadır.
İnternet Radyolarının Özellikleri
FM, AM ya da kablolu yayınla ulaşan geleneksel radyoların dışında internet
bağlantısı üzerinden yayın akışını sağlayan radyolara internet radyosu denilmektedir.
Genellikle MP3, Ogg Vorbis, Windows Media Audio, RealAudio, ve HE-AAC akış
biçimlerinden birini kullanarak gerçek zamanlı yayın yapmaktadır. İnternet radyoları
e-radyo, net radyo, online radyo olarak da adlandırılmaktadır. Geleneksel radyonun gerçeğe
yakın bir simülasyonu olan internet radyo yayını; internette herhangi bir lokasyonda
bulunan bir sunucudan radyo yayınının veya ses dosyalarının aktarımı yoluyla şeklinde
kullanıcıya, bilgisayarında bulunan bir program üzerinden veya kullanıcının sahip olduğu
bir internet radyo alıcısı tarafından ulaşması işlemidir. İnternet radyosu geleneksel
radyolara göre çok daha avantajlıdır, hem daha ucuz, hem de kolay kurulabilmektedir.
Uygun bir donanım ve yazılımla herkes internet radyoculuğu yapabilir, kolaylığı ve
ucuzluğunun yanısıra dünyanın her yerinden, dünyanın her yerine canlı olarak radyo
yayıncılığı yapmak olanaklıdır (Yavuz, 2008: 97).
Carl Malamud’un 1993 yılında başlattığı Internet Talk Radio adlı talk showla
internet radyosunun gelişimine öncülük ettiği kabul edilmektedir. 1994 yılında Microsoft’un
ortağı Paul Allen’ın kurduğu bilişim şirketi Starwave, yalnızca şirket çalışanlara seslenen
ve motivasyonu arttırmayı hedeleyen basit bir radyo yazılımı geliştirmiştir. Geliştirilen
bu radyo yazılımı internet radyosunun da temellerini atmıştır. Amerika’da WXYC adlı
geleneksel radyo istasyonu 7 Kasım 1994 günü internet üzerinden yayına geçen ilk
radyo istasyonu olmuştur. Dünyanın yalnızca internetten yayın yapan radyolarının ilk
ağı olan NetRadio.com’u 1995 yılında Scott Bourne kurmuştur. 1996 yayına başlayan
Londra merkezli Virgin Radio ise Avrupa’nın tüm yayınını internet üzerinden yapan ilk
radyosudur (Safko, 2010:280-281).
2004 yılında Onur Engin ve İlke Şahin tarafından kurulan ve artık yayında olmayan
Nuist Türkiye’nin ilk internet radyosu olduğu kabul edilmektedir. Günümüzde Türkiye’de
çok sayıda internet radyosu bulunmaktadır. İnternet üzerinden yayın yapan bu radyolar
herhangi bir yasal mevzuata tabii değildir, fiili olarak yayınlarını sürdürmektedir. Kişisel
girişimlerin yanısıra 3984 Sayılı Kanunun 29.Maddesi gereği yayın yapamayan dernekler
ve üniversiteler de kendi internet radyolarını kurmuştur (Ulusum, 2013).
İnternet radyoculuğunun en önemli özelliği, bilgisayar kullanabilen herkesin basit
programlar sayesinde kendi radyosunu kurabilmesidir. İnternet radyosu kurabilmek için
öncelikle hızlı bir internet bağlantısı gereklidir, programı yayacak basit bir radio stream
altyapısı ve de şarkıların yer aldığı bir playlist bile yayına başlayabilmek için yeterlidir
(Alpbuğra, 2012).
Sayı 42 /Bahar 2016
346
Ersoy Soydan
İnternet radyosunda da tıpkı geleneksel radyolar gibi söz söylemek, düşünce
paylaşmak, canlı performans sergilemek olanaklıdır. İnternet üzerinden yapılan radyo
yayınları yerel ya da bölgesel değildir, dünyanın her yerinden dinlenebilir. İnternet
radyoları bilgisayarlardan, cep telefonlarından ya da son yıllarda piyasaya sürülen
internet radyosu cihazlarıyla dinlenebilmektedir. Yayınları dinleyebilmek için ilk şart
-tıpkı yapmak içinde gerekli olduğu gibi- internet bağlantısıdır. Ancak her yerde internet
bağlantısının bulunmayışı, ses kalitesinin teknik koşullar nedeniyle düşük oluşu ya da
yayın esnasında dinleyicilerin ya da yayını yapanın internet bağlantısının kopması en
büyük sorunlar arasındadır. İnternet üzerinden yayın yapan radyoları dinlemenin ilk
yolu internet bağlantısı olan bir bilgisayar ya da tabletten radyonun web sitesine girerek
podcast veya canlı yayın linkine tıklamaktır. Radyoya kendi web sitesinden olduğu gibi,
TuneIn gibi radyo ağları üzerinden de bağlanarak dinlemek olanaklıdır. İkinci yol tabletler
yada cep telefonlarıdır. Tabletlere yada cep telefonlarına dinlenilmek istenilen radyo
istasyonunun uygulamasını indirerek internet bağlantısı üzerinden radyo yayınlarına
ulaşmak olanaklıdır. Üçüncü yol ise son yıllarda piyasaya sürülen internet radyosu
aletidir. Geleneksel bir radyo aygıtına benzeyen internet radyosu, internet bağlantısına
ihtiyaç duymakta ve transistörlü radyolar gibi taşınabilmektedir.
İnternet radyoculuğuyla birlikte “podcasting” kavramıyla da tanışılmıştır.
Podcasting, çoğunlukla dizi halindeki radyo programları ve video gibi dijital medya
ürünlerinin internet üzerinden bilgisayar ve taşınabilir cihazlara indirilebilecek şekilde
yayınlanmasıdır. Bu şekilde indirilen dosyalara podcast denilmektedir. Podcastler
sayesinde internet üzerinden yapılan radyo programları istenilen zaman ve yerde
dinlenebilmektedir. (http://dictionary.reference.com/browse/podcast?s=t)
İnternet radyoculuğuyla radyo networkleri de (ağları) gelişmiştir. Radyo ağlarının
en ünlüsü Dünya üzerindeki hemen hemen tüm geleneksel radyo frekansları ve internet
üzerinden yayın yapan diğer radyoları aynı çatı altında barındıran bir radyo ağı olan
TuneIn’dir. 2002 yılında ABD’nin Dallas kentinde kurulan TuneIn bünyesinde 230 ülkeden
100 binden fazla radyo istasyonu, 4 milyon podcast ve aylık 50 milyon aktif kullanıcısı
bulunmaktadır. TuneIn’in, web sitesi olan “tunein.com” web adresinden de çevrimiçi
olarak radyolar dinlenebildiği gibi; akıllı cep telefonları başta olmak üzere 200’den fazla
cihazdan da dinlenebilmektedir (http://tunein.com/about).
Radyo ağları, zengin içerik ve birden fazla işlemi aynı anda yapma olanağı sunarak
radyo yayıncılığını yepyeni bir boyuta taşımıştır. İnternet üzerindeki radyo ağından bir
radyoyu dinlerken aynı anda haberleri okumak, resim galerilerine bakmak, diğer radyo
kanallarını takip ederek ve o kanallarda hangi şarkının çaldığını görmek olanaklıdır.
Türkiye’de de radyo ağları kurulmuştur, bunların en tanınmışı ise karnaval.com’dur. Ulusal
ve bölgesel FM bandı, uydu (Turksat, DigiTurk ve D-Smart), web, akıllı telefon, tablet
ve Smart TV uygulamalarından yaptığı yayınlarla dinleyiciye ulaşmaktadır. Bünyesinde
Süper FM, Metro FM, JoyTurk, Joy FM ve Virgin Radio Türkiye gibi geleneksel radyoların
yanı sıra Borusan Klasik, Efkar, Radyo Mydonose gibi dijital radyolar bulunmaktadır.
Kırktan fazla kentte karasal, dijital ve online yayın yapan karnaval.com Türkiye’deki
radyo dinleyicilerinin %17’sine ulaşmaktadır (Tugen, 2013: 156).
347 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Radyonun Demokratikleştirilmesinde Yeni Bir Olanak:
İnternet Radyoculuğu
İnternet Radyoculuğunun Sunduğu Yeni Olanaklar
Microsoft’un geliştirdiği bir yazılım sayesinde 1994 yılında radyo yayıncılığının
hizmetine sunulan internet radyosu artık gündelik yaşamımızın bir parçası durumuna
gelmiştir. Karasal frekans ya da kablolu yayınlar üzerinden yayın yapan geleneksel
radyolarında internet üzerinden yayına başladıkları görülmektedir. Türkiye’deki
geleneksel radyoların neredeyse tamamı artık internet üzerinden de yayın yapmaktadır
(Tugen, 2013: 156).
İnternet, program çeşitliliğini arttırmak ve paylaşımda bulunmak içinde etkin
bir araç olarak kullanılmaktadır. İnternet üzerinde radyo programı veritabanı olarak
faaliyet gösteren çeşitli networkler kurulmuştur. İnternet bir haber kaynağı ya da iletim
aracı olmasının yanısıra bizzat kendisi de bir mecra olarak radyoya dönüşme olanağı
vermektedir. Ayrıca yerel dinleyiciyle sınırlı olan radyo yayınları, internet üzerinden
yapılan yayınlarla sınırötesi bir nitelik kazanmıştır. Böylece belli topluluk kimliğiyle
kendini tarif eden dinleyici radyonun yayının ulaştığı bölgeden çok uzaklarda yaşamasına
rağmen radyonun faaliyetlerine ve yayınlarına erişebilmekte, program üretim süreçlerine
katılabilmektedir (Güney, 2009: 123-124).
İnternet radyoculuğu radyo yayını yapmak isteyen ve başta maddi sorunlar nedeniyle
yayıncılık yapamayan topluluklara yeni olanaklar sunmuştur. İnternet radyoculuğu
özellikle etnik ve dini toplulukların seslerini radyodan daha kolay duyurmasını da
sağlamıştır. İnternet radyoculuğu Türk topluluklarının bulundukları bölgede ve yaşadıkları
coğrafyaların dışında da sesini duyurması için yeni bir olanak olmuştur. Zira önceki
yıllarda Kosova, Makedonya ve Kanada gibi birçok ülkede Türklerin kurduğu geleneksel
radyolar işletme giderlerini karşılayamadıkları için kapanmak zorunda kalmıştır. 1970’li
yıllardan sonra Avrupa ve Balkanlarda yaşayan Türkler gerek bulundukları ülkelerin
devlet radyolarında kendilerine ayrılan pay oranında, gerekse de kendi kurdukları özel
radyolarla seslerini duyurmaya çalışmışlardır. Fransa, Almanya, Hollanda, İngiltere,
Avusturya gibi Türk göçmenlerin yaşadığı Avrupa ülkelerinde ve Kosova, Makedonya,
Yunanistan ve Romanya gibi Türk azınlığın yaşadığı Balkan ülkelerinde FM ya da AM
bandından Türkçe karasal yayın yapan birçok radyo istasyonu bulunmaktadır. İnternet
sayesinde bu radyo istasyonların birçoğunu artık internet üzerinden de dinlemek
olanaklıdır. Günümüzde Avrupa ve Balkanlarda Türklerin yaşadığı yerleşimlerin büyük
bölümünde Türkçe yayın yapan ve Türk toplumu arasında oldukça popüler olan internet
radyoları kurulmuş ya da karasal yayın yapan Türk topluluk radyoları internet üzerinden
de yayına geçmiştir. Sınırötesi yayın yapabilen Türkçe internet radyoları yerel anlamda
Türk kültürünün korunması sağladığı gibi birlikte yaşadıkları halklarla kültürel alışverişi
de sağlamaktadır. Yayının yapıldığı bölgeyle, ondan çok daha uzak coğrafyalarda yaşayan
Türklerin birbirleriyle ve anavatanla iletişimini de sağlamaktadır (Soydan, 2014:181189).
Lozan antlaşmasına göre ülkemizde yaşayan gayrimüslim azınlıklar kendi dillerinde
gazete yayınlayabilmektedir. Ancak azınlıklar radyo yayıncılığı yapabilmek için internet
radyosunu beklemişlerdir. Devlet tekeli döneminde de, 1992 yılında başlayan özel
radyoculuk döneminde de azınlıkların kendilerine ait bir radyoları olmamıştır. 2008 yılında
Sayı 42 /Bahar 2016
348
Ersoy Soydan
3984 sayılı RTÜK yasasında yapılan değişiklik sonrasında radyo ve televizyonlarda farklı
dil ve lehçelerde yayın yapılabilmesinin yolu açılmıştır. 2 Nisan 2009 günü TRT’de Kürtçe
yayınlarla birlikte, Doğu Ermenicesiyle radyo yayınları başlamıştır (Tekinalp, 2011:71).
Düşük maliyetlerle yayın yapmanın olanaklı olduğu internet radyoculuğu sayesinde
Türkiye’de yaşayan Ermeni ve Rum azınlıklar ilk kez radyodan seslerini duyurma olanağı
bulmuştur. Bir grup Türkiyeli Ermeni genç tarafından kurulan ve bir süre sonra kapanan
Ararat Radyo Ermenilerce kurulmuş ilk radyodur. Ararat Radyo’yu 2009 yılında internet
üzerinden yayına başlayan Nor Radyo izlemiştir (Algül, 2016:89). Ermenice’de Yeni
Radyo anlamına gelen Nor Radyo, Türkiye Ermenilerinin başlattığı Nor Zartonk (Yeni
Uyanış) adlı sivil toplum inisiyatifi tarafından kurulmuştur. Nor Radyo kendisini şöyle
tanımlamaktadır.”Türkiyeli Ermenilerin kurduğu Nor Radyo, tüm halkların kendilerini
özgürce ifade edebilecekleri, kültürlerini paylaşabilecekleri bir topluluk radyosudur. Nor
Radyo, çok kültürlülüğün ve bir arada yaşamın sesidir.” Nor Radyo’da, Türkçe, Kürtçe,
Ermenice, Rumca, Çerkezce, Hemşince ve Lazca programlar yapılmaktadır (http://www.
norradyo.com/ilkelerimiz). Nor Radyo farklı dil ve lehçelerde yayın yaparak Anadolu’da
yaşayan tüm halklara ve topluluklara ulaşmayı hedelemektedir.
Nor Radyo’nun Türkiye’nin ilk topluluk radyosu olduğu kabul edilmektedir (Kuyucu,
2014:20). Zira Nor Radyo, katılım, içerik ve yönetim açısından benzerleri Dünyanın bir
çok ülkesinde bulunan topluluk radyolarının tüm karakteristik özelliklerini taşımaktadır.
Programcılar radyonun İstanbul’daki merkezinden programlarını gerçekleştirebildikleri
gibi, Ankara, İzmir, Diyarbakır, Fransa ve Almanya’dan da yayın yapabilmektedir.
Radyonun masralarını Nor Zartonk karşılamakta ve reklam almamaktadır (Algül,
2016:192-194).
İstanbul Rumlarının 2012 yılında kurduğu internet radyosu ise Radyo İho Tis Polis
(Kentin Sesi) adını taşımaktadır. İstanbul Rumlarının tek Yunanca internet radyosu olan
İho Tis Polis başta İstanbul Rum azınlık mensupları olmak üzere dünya genelindeki
Türkiye kökenli Rum diasporasının sesi olmaya çalışmaktadır. İho Tis Polis’ten önce Nor
Radyo’da Melodia Tis Polis adlı İstanbul Rumlarından haberlerin verildiği ve Yunanca
müziklerin çalındığı bir program yapılmıştır (Algül, 2016:90).
Türkiye, Yunanistan ve Avrupa ülkeleri başta olmak üzere beş kıtada dinlenen
Radyo İho Tis Polis hedef kitle olarak Rum cemaatini seçmiştir. Yapılan bir araştırmaya
göre İstanbul Rum Cemaati tarafından da benimsendiği ve topluluğun bir parçası olarak
görüldüğü anlaşılan radyonun Rum toplumuna hizmet ettiği de kabul edilmektedir
(Kuyucu, 2014:30-31).
Sonuç
Kitle iletişim araçlarının özellikle de radyonun İkinci Dünya Savaşı yıllarından
başlayarak manipülasyon aracı olarak kullanıldığı hemen herkes tarafından kabul
edilmektedir. Bu süreçte radyo, toplumun geniş kesimlerinin kendisine yer bulamadığı
ve daha çok hükümetlerin propaganda amacıyla kullandığı bir araç olmuştur. Ancak
korsan yayınlarla başlayıp devlet tekellerinin yıkılmasıyla sonuçlanan alternatif radyo
349 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Radyonun Demokratikleştirilmesinde Yeni Bir Olanak:
İnternet Radyoculuğu
akımı daha önce radyodan sesini duyuramayan toplulukların seslerini duyurabilmesini
ve radyonun demokratikleşerek yeniden gündeme gelmesini sağlamıştır. Radyonun
demokratikleştirilmesi tartışması, internetin yaygınlaşmasıyla birlikte bir kez daha
gündeme gelmiştir. Kitle iletişim ortamının “fenalığından” yakınan ve söyleyecek
sözü olan insanlar, artık Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi bir araya gelerek radyo
kurabilmekte ve böylece kendilerini ifade edebilmektedir. İnternet teknolojisi radyonun
demokratikleştirilmesini sağlayarak tüm kesimlerin kendisini radyodan kolaylıkla ifade
edebilmesinin yolunu açmıştır. Geleneksel bir radyonun yayına başlayabilmesi ve bu
yayının geniş coğrafyalara ulaştırılabilip, sürdürülmesi de yatırım ve organizasyon
gerektiren masralı ve zahmetli bir süreçtir. İnternet radyosu ise geleneksel radyolara
göre çok daha avantajlıdır, hem daha ucuz, hem de kolay kurulabilmektedir. Ortalama
bir internet kullanıcısının amatör radyo yayını yapabilmesi için neredeyse hiçbir teknik
altyapıya ve ön bilgiye ihtiyacı yoktur. Üstelik internet radyoculuğu herkese/her kesime
radyoculuk yapma olanağı sunmuştur. İnternet radyoculuğu böylece isteyen herkesin
son derece basit ve ucuz bir şekilde sesini duyurmasını sağlamıştır. Bu yolla dünyanın
herhangi bir yerinden, dünyanın her yerine canlı olarak radyo yayını yapmak olanaklıdır.
İnternet yoluyla yapılan yayınları internet bağlantısına sahip olmak şartıyla dünyanın her
yerinden dinlemek olanaklıdır. İlk kez 1970’li yıllarda televizyona karşısında öldü denilen
radyo alternatif radyolar sayesinde yeniden canlanmış ve ayağa kalkmıştır. Benzer şekilde
1990’larda öldü denilen radyo, internet radyoculuğu sayesinde yeniden gündeme gelmiş,
hatta radyonun gündelik yaşamımızdaki yerini daha sağlamlaştırmıştır.
Microsoft’un geliştirdiği bir yazılım sayesinde 1994 yılında radyo yayıncılığının
hizmetine sunulan internet radyoları artık gündelik yaşamımızın bir parçası durumuna
gelmiştir. İnternet radyoculuğu hava boşluğunu kullanarak yayın yapmayı sağlayan
radyonun geleneksel mimarisini de değiştirmiş, radyo yayıncılığı sınır getiren frekanslara
ihtiyaç kalmamıştır.
Türkiye’de radyo ve televizyon yayıncılığını düzenleyen 3984 Sayılı Kanun başta
üniversiteler olmak üzere, sivil toplum örgütlerinin, etnik yada dini toplumsal grupların
yayıncılık yapmasına izin vermemektedir. İnternet radyoları sayesinde birçok kesim
radyoculuk yapma olanağına sahip olmuştur. Özellikle Türkiye’de radyo ve televizyon
yayıncılığını düzenleyen 3984 Sayılı Kanun nedeniyle yayıncılık yapamayan başta
üniversiteler olmak üzere birçok sivil toplum örgütü ve etnik ya da dini topluluk internet
üzerinden radyo yayıncılığı yapmaya başlamıştır. Örneğin Türkiye’de yaşayan Rum ve
Ermeni azınlıklar Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez internet sayesinde radyodan
seslerini duyurma şansı bulmuşlardır. Bu radyolar Türkiye’de yaşayan azınlıkların
toplumun diğer kesimleri ve başka ülkelere göç etmiş diasporayla iletişim kurmasını da
sağlayan bir araç olmuştur.
İnternet radyoculuğu Türkiye dışında yaşayan Türk topluluklarına da yeni
olanaklar sunmuştur. Zira Kosova, Makedonya ve Kanada gibi birçok ülkede Türklerin
kurduğu geleneksel radyolar işletme giderlerini karşılayamadıkları için kapanmak zorunda
kalmıştır. Günümüzde Avrupa ve Balkanlarda Türklerin yaşadığı yerleşimlerin büyük
bölümünde Türkçe yayın yapan internet radyoları kurulmuş ya da varlığını sürdüren
Türk topluluk radyoları internet üzerinden de yayına geçmiştir. Türkçe internet radyoları
Sayı 42 /Bahar 2016
350
Ersoy Soydan
yerel anlamda Türk kültürünün korunmasına katkıda bulunduğu gibi radyo yayınının
yapıldığı bölgeyle, ondan çok daha uzak coğrafyalarda yaşayan Türklerin birbirleriyle ve
anavatanla iletişimini sağlamaktadır.
Kaynaklar
Akarcalı, Sezer, (1993). Radyonun Dayanılmaz Hafiliği, Ankara: Ankara
Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
Algül, Figen, (2016). Topluluk Medyası “Nor Radyo” Örneği, İstanbul: Pales
Yayınları.
Aziz, Aysel, (1981). Radyo ve Televizyona Giriş, Ankara: Ankara Üniversitesi
Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Aziz, Aysel, (2012). Radyo Yayıncılığı, Ankara: Nobel Yayın.
Brecht, Bertolt, (2012). Radyo Kuramı ve Sinema Üzerine, (Çev: Süheyla Kaya),
İstanbul: Agora Kitaplığı.
Cankaya, Özden, (1995). Türk Radyoculuğunun Gelişimi, Cumhuriyet Dönemi
Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, Cilt:14, s.1083.
Cazenave, François, (1980). Les Radios Libres, Paris: Presses Universitaires de
France.
Delorme, Michel, (1992). “Topluluk Radyosu”, J.M.Charon (Ed.), Medya Dünyası,
İstanbul: İletişim Yayınları, s.68-69.
Eryılmaz, Tuğrul (2003). “Radyo ve Radyoculuk”, Der: Sevda Alankuş, İstanbul:
IPS İletişim Vakfı, s.87-111.
Güney, Serhat, (2009). Tüm Yönleriyle Topluluk Radyoları,
Yayınları.
İstanbul: Punto
George, Erik, (1992). “Radyonun Yeni Hizmeti”, J.M.Charon( Ed.), Medya Dünyası,
İstanbul: İletişim Yayınları, s.64-67.
Jeannneney, Jean-Noel, (2006). “Başlangıcından Günümüze Medya Tarihi”, Çev:
Esra Atuk, İstanbul:YKY.
Kaye, Michael / Andrew Popperwell (1995). Radyo Dersleri, Çev: Tuğrul Eryılmaz,
İstanbul: YKY.
Kocabaşoğlu, Uygur, (1980). Şirket Telsizinden Devlet Radyosuna, Ankara: A.Ü.
SBF Yayınları.
Kuruoğlu, Huriye (2006). Propaganda ve Özgürlük Aracı Olarak Radyo. Ankara:
Nobel Yayın.
351 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Radyonun Demokratikleştirilmesinde Yeni Bir Olanak:
İnternet Radyoculuğu
Kuyucu, Mihalis, (2014). “Community Radio Broadcasting: Use of Community
Radio for Turkish and Greek in Turkey” Athens: ATINER’S Conference Paper Series,
No: MDT2014-0896.
Safko, Lon (2010). The Social Media Bible, New Jersey: John Wiley.
Soydan, Ersoy, (1998). Dünyada ve Türkiye’de Alternatif Radyo Yayıncılığı,
Marmara Üniversitesi SBE, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Soydan, Ersoy, (2014). Avrupa ve Balkanlarda Türkçe Yayın Yapan İnternet
Radyoları, 3.Uluslararası Dil ve Edebiyat Konferansı Bildiri Kitabı, Cilt:2, Tirana, s.179191.
Tekinalp, Şermin, (2011). Karşılaştırmalı Radyo ve Televizyon, İstanbul: Beta
Yayınları.
Topuz, Hıfzı v.d., (1990). Yarının Radyo Ve Televizyon Düzeni, İstanbul: TÜSESİLAD ortak yayını.
Tugen, Bahar, (2013). Dijital Çağda Radyo Yayıncılığı, İnet-Tr’13, XVIII.
Türkiye’de İnternet Konferansı 9-11 Aralık 2013, Bildiriler Kitabı, s.153-157.
Vivian, John (1999). The Media of Mass Communication, Boston: Ally Brown.
Yavuz, Yiğit ,(2008). Radyonun ABeCe’si, Ankara: Ütopya Yayınları.
Elektronik Kaynaklar
Bahadır Gültekin, Alpbuğra, (2012). “Radyoculukta İnternet Çağı”, http://www.
radikal.com.tr/ eglence/radyoculukta_internet_cagi-1074351 (erişim tarihi: 23.09.2015)
Bahçekapılı, Alper, (2015). “Elveda FM Radyolar”, http://www.birgun.net/haberdetay/elveda-fm-radyolar-81119.html (erişim tarihi: 21.08.2015)
Ulusum, Ece, (2013). “Herkesin Radyosu Kendine”,
http://www.sabah.com.tr/cumartesi/2013/09/14/herkesin-radyosu-kendine (erişim
tarihi: 14.08.2015)
Ümit, Atabek, (2010). “Radyo Yine Evlerimizin Demirbaşı: Bu Kez Dijital Radyo
Olarak”, http://ilef.ankara.edu.tr/radyo/yazi.php?yad=3710 (erişim tarihi: 25.07.2015)
http://dictionary.reference.com/browse/podcast?s=t (erişim tarihi: 24.08.2015)
http://tunein.com/about/ (erişim tarihi: 24.08.2015)
http://www.karnaval.com/#/about.php (erişim tarihi: 24.08.2015)
http://www.norradyo.com/ilkelerimiz/ (erişim tarihi: 21.08.2015)
http://uryad.org.tr/duyuru/1087/uryad-temmuz-2016-haftalik-ve-gunluk-radyodinleme-oranlarini-acikladi (erişim tarihi: 21.09.2016)
Sayı 42 /Bahar 2016
352