İstanbul'un İskanı: Değişen Şehirli ve Evi

İsta ul’u İska ı: Değişe Şehirli ve Evi Gi iş Bu çalış a Os a lı E i i st üktü e fo unun evriminin önemli i aşa ası ı i ele ek a a ı la ge çekleşti ildi. Os a lı e i i st üktü ahşap çatkı siste i i kökenini A adolu da Ilıpı a , Bu sa 1 bulmakla birlikte daha sonra izini süremedim. Os a lı ö esi A adolu evi ile ilgili eli izde çok kısıtlı ilgi bulunmaktadı e ola la ı ta a ı ığ a apıla la ilgilidi . Bu ede le de ahşap çatkı ı Os a lı e i ö esi gelişi i hakkı da gö üş oluştu ak he e he e ola aksızdı . Bizans evi konusunda da elimizdeki ilgi çok kısıtlıdı ; Be ga a a aç e le i le aşla - Bergama yamaç evleriyle biter. Os a lı - Bizans etkileşi i ko usu ise oldukça ta tış alıdı . A aştı a ıla -eli izde ete li e i ulu a ası ede i lege ek Ko sta ti opolis ge ekse İsta ul e i ko usu da ili sel da a ağı ol a a ge elle ele apa il işle di . Ö elikle Os a lı e i st üktü ünün ve formunun ke tsel iste le ağla ı da e i e ek gelişe ile eği a sa ı ı ı ö e çıka ı o u . Bu ağla da Bizans-Konstantinopolis / Os a lı-İsta ul geçişi ö e li i sı a ol alıdı . A aştı a ı a la lı apa ak çok ö e li iki ka ak ulu aktadı . Bu ka akla 1455 Tahriri2 ve Fatih Ayasofya Vakfı ele i3 ile ilgili dokü a la dı . Tah i i a ak akı za a la da a ı la ış e üze i de he üz ete li sa ıda a aştı a e a ı apıl a ıştı . He iki kaynakta da gü e ili ge elle e apa ile ek sa ıda e le ilgili oldukça zengin ilgi ulu aktadı . A aştı a ı so uçla ı ı ge ek içe iği gerekse boyutu nedeniyle ister istemez iki bölüm olarak planlamak zorunda kaldı . “u u u i elediği izde gö e eği iz gi i İsta ullu aşla gıçta Biza s – Konstantinopolis kagir e i i kulla ış a ak daha so a u la üze i de çeşitli tadilat ve eklemeler ap a a aşla ıştı . O ta a çıka ev örnekleri a ı kagir - a ı ahşap kompozit apıla ola ak gö ül ektedi . Tah i i ile 1477 Tah i i a ası da geçe ıl içi de İsta ul üfusu u aklaşık . kişide . kişi e çık ış e u a ağlı ola ak aklaşık . kada e i e i apıl ası ge ekli ol uştu . Çalış ada zaman zaman sı ı la ımı aş ak zo u da kaldı . Çalış a ı aşla gıçta eli lediği sı ı la ı ı aş ak zo u da kaldığı e le ge ellikle daha ö e çalış ış a aştı a ıla ı üze i de du a ı ge ekli gö e iş oldukla ı oktala dı . Ö eği İsta ul u iska ı ı iki aşa alı ol ası, ukataa e sü gü le le çok aşa ılı ir sosyal ühe dislik ö eği oluştu ası ve bu u gula ala ı İsta ul u aşke t oluş sü e i le akı da ağla tılı olduğu gi i. Bu ko ula da a la lı so ula so duğu a i a ı o e fa klı disipli le de a aştı a ıla ı dikkatini bu noktalara çekmek istiyorum. Fetih Öncesinde Konstantinopolis İsta ul u su içi topla k ka e kada dı e . Yüz ıla kada hiçbir zaman tümüyle iskân edil e işti . Şeh i içi deki ağla e çiftlikle i a lığı da daha . Yüz ılda Komnenos Ha eda ı (1081- 1185) döneminde söz edilmektedir.4 Özellikle . Haçlı “efe le i i – ede olduğu ıkı e a gı la ede i le Ko sta ti opolis ü ük i ka a uğ a ıştı . Fetih öncesi Konstantinopolis ile ilgili olarak, . Yüz ılı ö e li i se ahı ola e a kası da oldukça a ı tılı e gü e ili i 1 Roodenberg 1999. İ al ık . 3 Vakıfla . 4 İ al ık , ss. , “ h eide e da a a ak. Ge çekte de de apıla i a tah i i Ki -Ma tas, Kılıç, İst aduthla, AltıMe e , İpso eth a, İsa-Ke esi Mahalle i de edide fazla şa apha e ile i i çalış a a , ikisi i at gü ü le çalıştığı belirtilen (Top-Yıkığı, Altı-Me e , İsa-Ke esi e Aze a ahallele i de eş deği e i ka dı ile u u ka ıtla aktadı İ al ık , ss. . E gi , ss. : . Ya da . Yüz ılda Ko sta ti opolis de u u i e hususi e gi gü ü le çalışa deği e i a lığı ı az aktadı . A e di , ss. . A ı a, “ h eide , ss. de çeşitli ka akla da de lediği ağla ı dökü ü ü e ektedi . 2 1 se ahat a e ı aka e u A dullah Muha ed i Battuta Ta i i Şu at , Ta a – 1369, Fes) gözle le i çok ö e lidi . İ Battuta, ılı da Altı o du üze i de Ko sta ti opolis e gel iş ve 1 ay, 6 gün kal ıştı . Ko sta ti opolis izle i le i i pa laştığı sa fala da: Astanbul de e kısı , eh i doğu yakasıdı . Hükü da la devlet e ka ı u ada otu uyo , üfusu üyük ölü ü de u aya ye leş işti . Ça şıla ı taşla döşelidi ve gayet ge işti . He za aat e a ı ke di başı adı , aşkala ıyla ka ışık değildi le . He ça şı ı ay ı kapıla ı va dı ; ge ele i kapatılı . Ve e te esa i okta, ça şı es afı ı ve za aatka la ı çoğu kadı dı !.. Şehi de ize doğ u gi iş i dağ eteği e kuruludur. Üstünde küçük bir kale ve hükü da lık sa ayı va dı . Şeh i su la ı, tepe i etekle i i he ya da çevi iyo ; de izde ki se içe i gi e iyo . Şehi de o üç kala alık ahalle5 ve olağa üstü üyük bir kilise var... E le esi e dağılışı da yi e ay ı ölçülerde; belki biraz daha fazla. Şeh i öteki kıs ı Galata adı ı taşıyo . De i ahsettiği suyu atı yakasıdı u ası... Bu ta afta ça şıla gayet e kli ve ze gi ol ası a ağ e çok pis. Ça şıla ı i i i de ayı a küçük de e sade lağı akıtıyo , dese ye idi ! 6 İ Battuta da ıl so a, Papa ı özel e González de Clavijo (- ölü ü Nisa , i le Kastil alı He i III ü elçisi ola ak Ti u le k e gide ‘u ılı da Ko sta ti opolis te bulundu: Şehi , ge iş ol akla i likte üfus pek fazla değildi . Şeh i içi deki tepelere, vadilere ekinler ekilmekte ve he ye de ahçele oluştu ul aktadı . Şeh i kala alık ye i, Ma a a ya uza a çıkı tıdı . Şeh i ti a et e kezi Beyoğlu du . Küçük üyük ge ile u ada de i leye ek geti dikle i alla ı çıka akta ve ala akla ı eşyala ı yükle ektedi . Beyoğlu halkıyla İsta ul halkı, u ada i leşip işle i i yü ütüyo la ... Şeh i he ta afı da uazza sa ayla , kilisele ve a astı la va dı . Fakat u la ı çoğu ha aptı . Bütü u la da İsta ul u ilk devi le i de dü ya ı e asil payitahtla ı da i i olduğu a laşılıyo . Fakat ugü şeh i içi de üyük küçük üç i kilise ulu duğu tah i ediliyo 7 Cla ijo da i kaç ıl so a (1432 – 1433) ha ı gi i Kudüs e kada git iş, bir gizli aja ola e İsla devletlerini ve beyliklerini dolaşa Bertrandon de la Broquiére (c. 1400 – Ma ıs çeşitli se tle de e da a gel iş çok ü ük e ez edi i Ko sta ti opolis i içi de eskû e le de çok oş a azile ulu duğu u eli t işti.8 İsta ul a tık ö e li i ti a i e kez değildi ; u işle i Galata a kaptı ıştı . Fetihte ö e İsta ul a ak ölü i şehi di… İşgal sü esi e i kö du u u a dö üştü. Bağla e ta lala şehi su la ı içi de ge iş saha a a ıl ıştı. 9 Fetih ö esi Ko sta ti opolis le ilgili gözlemlerini aktaran son gezginimiz ise Kastil alı Pe o Tafu du (c. 1410, Kordoba – c. 1484).10 1436 – ılla ı da Akde iz e Ka ade iz de so a Doğu A upa ı gezdi. Bu gezi sı ası da 1437 – ılla ı da henüz Biza s ı aşke ti du u u da ola Konstantinopolis i e Os a lı ı iki aşke ti Bu sa e Edi e e gitti. Tafu , sos oeko o ik ilgile a ı da ha atı tü ö le i e dai gözle le i i de pa laş ıştı . II. Mu at ı gördü ve Biza s İ pa ato u VIII. Io es Paleogos la ta ış ak fı satı ı uldu. Hatta İ pa ato Paleogos, Ko ta ti opol de kal ası ko usu da ik a et e e çalış ıştı . O da şeh i kala alık ol adığı ı, se tle e a ıl ış olduğu u e e fazla üfusu sahil kesi i de a ı akta olduğu u, aza . İ sa la ı akı sız, üstelik utsuz e faki di . Bu a ada i pa ato luk sa a ı a11 ka ul edili e “a a –imparator, imparatoriçe e efakatçile i aşadığı e le ha iç tutulu sa – akı sızdı e o la ı aşadığı e le de II. Theodosius za a ı da kal a i Lati e i ese e da a a ak, u ahallele ölgele , ı tıkala e ol ağı içi akı ız: Ülge , ss. -14 ya da Kós 1995, ss. 23-27. 6 ibn Battuta (2005), ss. 336. Bu ada sözü edile ehi Haliç ol alıdı . Bu a gö e Ko sta ti opolis i eh i gü e i de ol ası ge eki , doğusu da değil. Yi e, ça şıla ı i i i de a ı a küçük de e i de a la ak güçtü , a ak, Buo del o ti ha itası da ‘esi Ka akö Me da ı ı he e doğusu da i ko gözük ekte, su u de a ı Galata Kulesi e doğ u ugü kü Yüksek Kaldı ı ı izle e kale du a la ı ı a dı da gözde ka ol aktadı . 7 Clavijo 2016, ss. 60; a ı a Ba i ge , ss. . 8 Broquiére 2000, ss. 214; ‘u i a , ss. ; a ı a Ba i ge , ss. . 9 İ al ık , ss. , A. M. “ h eide e da a a ak. 10 Tafur 2016. 11 Tekfur (Porphyrogenitus) “a a ı 5 2 sıkışık i haldedi . 12 Biza s asıllı e el ta ihçi e Fatih i ha a ı ola Kritovulos, Fatih e de let ü ükle i, ü e a, üze a e ule a ı çağı a ak aptı dığı ku a a ko uş ası da dikkat ede se iz gö ü sü üz ki top akla ı, ahçe e otlakta i a et, i ala ı i a , su la ı oştu , dedi t ektedi . 13 Elimizde bir de Fetih öncesini betimleyen le de kala çok ö e li i Ko sta ti opolis ha itası ulu aktadı . Bi papaz ola Flo a salı C istofo o Buo del o ti 1386- . Ege Adala ı üze i de çalış ak a a ı la ılı da ola çıktı e 1-1422 gi i Ko sta ti opolis e ulaştı. A dı da a ı ladığı Liber Insularum Achipelagi isi li kita ı da, e ta ihle di ile e eski Ko sta ti opolis ha itası ulu aktadı . Resim 1. Haritada Ko sta ti opolis su la ı, he e tü a ıt ese le ve evler oldukça doğ u i şekilde eti le işle di . He e dikkat çeke a ı tı ev dokusu u e de li düşük oğu lukta olduğudu . Evleri ü ük çoğu luğu u tek katlı, çok az i kıs ı iki katlıdı . Ge çekte de u özellik aşağıda a ı tılı i şekilde i ele e eği iz 1455 Tahririyle de doğ ula aktadı . 12 13 Tafur 2016, ss. 169. Kritovulos, ss. 45. 3 R E“İM 1 CRISTOFORO B UONDELMONTI K ON“TANTİNOPOLİ“ H A‘İTASI 1422, LIBER INSULARUM A RCHIPELAI , M ETROPOLITAN M USEUM , NEW Y ORK , DC. 4 Çöküntünün ede le i a ası da -belki de en önemlisi- Os a lı ı e . Yüz ıla a ıla he A adolu da he de ‘u eli deki top ak kaza ı la ı sonucu Bizans ı adeta oğul uş, he e he e Ko sta ti opolis sı ı la ı a kada küçül üş ol asıdı .14 Berger, Ko sta ti opolis i ge çek i şehir ol akta çok oğu şekilde iska edil iş i kı sal ala ola ak ta ı la ; … üfusu u çoğu u ka et işti e kala la da zi adesi le ge iş ola i ala ı çe ele e su la ı içi de, daha zi ade kı sal i ha at sü ü o la dı .15 Be ze şekilde ‘u i a da, Uzu luğu i i iki kilo et e i ula su la ı çe i diği şehi de eskide ahallele i i i i de a ı a pa kla e ahçele a dı. Şi di ise u ahallele i çoğu o tada kalk ıştı. Kala la ı, oş ta lala e e e ahçele i i i i de a ı ı o du , demektedir. 16 XIV. Yüz ılı o tala ı politik akı da a tık Biza s ı so udu . Başke ti i Me e ta afı da ko u duğu a i a a e u üzde de a a ı ele geç e e eği e gü e i ola Biza s, de let ola ak sade e i gölgede i a etti . 17 Iconoklazm (730 – dö e i so ası da a astı la top akla ı ı ü ük i kıs ı ı ka et iş a ak . Yüz ılda e ide di i e sos al güçle i i kaza a il işle di. XIV. Yüz ılda şehi tek a küçülüyor; koca mahalleler terk ediliyor, u la ı e i e, ahçele i e ağla ı ile ü ük a astı tesisatı ika e edili o . 18 . Yüz ılı aşı da a gı laşa a astı la düze i kilisele çe esi de topla a e le i içe e ek şekilde gelişe ek, a astı la ı du a la ı a kası da i a a a gele e g upla ı o ta a çıka aktı . Bu güçlü a astı la daha çok şeh i e kezi de kuze doğuda Pet a da Pet io – Balat e şeh i gü e doğusu da Psa athia da “a at a oğu laşa akla dı .19 Aşağıda u ko u a e ide dö e eği e a astı la ı İsta ul iska ı içi de i dö e e de li özel i ko u la ı olduğu u ta tışa ağı . Ko sta ti opolis’i Fetih Ö esi de Nüfusu . Yüz ılda üfusu . kada ola Ko sta ti opolis i Lati İstilası so ası . e ge ilediği, de çıka e a salgı ı ı da ö e li üfus ka ı a ede olduğu ili ektedi . ılı da papalık delegas o u içi de Ko sta ti opolis e gele Cusalı Nicolaus nüfusu 40.000 olarak, Fetih te Biza slıla la birlikte şeh i sa u ası a katıla Flo a salı Ja opo Tadaldi – 36.000 olarak tahmin ederken, en yüksek tahmini Andrea di Arnoldo, . kişi ile ap aktadı . Ba i ge e gö e de Ko sta ti opolis te al ız a 0 kişi a dı.20 Alfons Maria Schneider, Fetihten önceki nüfusu 40 – . kişi ola ak tah i et ektedi . Agosti o Pe tusi ise Tadaldi i e diği – 45.000 aka ı ı sağlıklı ul aktadı .21 “akız Adalı Leo a do, şeh in savunması a katıla la ı 6.000 de fazla ol a a Biza slı e diğe le i Ce o a, Ve edik d . kada dı.22 Cu hu i et i ilk şehi ta ihçisi ola Osman Nuri Ergin, 5 iltlik i Os a lı ta ihi az ış ola ‘o a alı Profesör Nicolae Jo ga ı sa aşı kızıştığı sı ada 23 sa ısı üze i de , 1950 li ılla da İ pa ato u şehi de eli silah tuta la ı tahririni aptı ıp, ulaşıla , İstatistik U u Müdü ü Celal A a dan şeh in toplam nüfusu için bir tah i de ulu ası ı iste işti . Bu sa ı üze i de A a , Ko sta ti opolis i üfusu u . kişi ola ak tah i et işti . A ak gözetilen ili sel du a lılığa ağ e hesapla a çok sa ıda a sa ı a da a aktadı ve a ıla sonuç kabul ‘u i a , ss. ; de la B o uié e , ss. e Üsküda da Pe a a geçe ke öde esi ge eke e gile i tahsil ede Tü kle de söz ede . Ko sta ti opolis te a ıldıkta so a geçtiği Küçük Çek e e ‘igo e Bü ük Çek e e (Atyra) Türkler ta afı da e le i edil iş, al ız a “ili i “alu ie Biza s top ağı ola ak kal ıştı. 15 Be ge , ss. e , o Ge ka e Ma go da . 16 Runciman 1972, ss. 26. A ı a akı ız: Di i teki . 17 Eyice 1995, ss. 29. 18 Schneider 1952, ss. 36, n. 7, Miklosich – Mülle e da a a ak. 19 İ al ık ss. -392. 20 Ba i ge , ss. e . . Bu sa ıla a kuşat a sı ası şeh e sığı a la da dahildi . 21 Pertusi 2004, c. 1, ss. 86. 22 Pe tusi , . , : “akızlı Leo a do da . 23 Babinger 2002, ss. de sa ı . dü . İkisi de de takdi tehi söz ko usu ol alıdı . “ph a tzes , da sa ı , ola ak e il ektedi . A ı a kada da a a ı sa aşçı a dı . İ pa ato , ta i Ko sta ti opolis sa ı ı iste işti ancak Sphrantzes bu bilgi i al ız a İ pa ato a su uş, hatta kita ı da da a ı la a ıştı . 14 5 edilemeyecek kadar düşüktü .24 Fetih sı ası da Pe a da ulu a e A ko alıla ı ko solosu ola Be e uto u ke ti sa u a la ı sa ıla ı ile ilgili tah i i oldukça doğ u gözük ektedi : Biza slı . müdafi, a ı a ka a su la ı da üdafile e eislik apa e aşla ı da Ve ediklilerin bailosu eşhu Giolamo Venetorum bulunan 300 kişi e Ve eto u u ahi eti de ulu a Ce o alı.25 Toplam 7.3 sa aşçı sa ısı içi Celal A a ı hesapla a ö te i i kulla ı sak şehi deki topla Biza slı sa ısı ı 28.285 olarak ulu uz ki u sa ı daha a tıklı gözük ektedi . Be e uto sa u a a katıl ış e kaça ak a ı ı ku ta a il e şa sı ı akala a il işti . Sa aşta öle le ve esirler ko usu da da fa klı ü üklükle ileri sürülmektedir. Runciman, ölenlerin halkta azı ki sele i de içi de olduğu . dola ı dadı 26 derken, C ito ulos u sa ı ı 5.000 olduğu u ileri sürer, esi sa ısı ise 20.000 ile . a ası da değişir. C ito ulos esi le i sa ısı ı . ola ak, sa aşta öle aske le i sa ısı ı ise kada az aktadı . Bu rakamlara göre, Fetih öncesi Konstantinopolis te ulu a la ı sa ısı 35.000 de az ola a a ağı kesin gibidir. Bu sa ı a şeh e sığı a la da dahildi . Aşağıdaki ölü lerde a ı tılı i şekilde i ele e eği iz 1455 Tahriri ve tahririn so uçla ı ı ö ek ola ak kulla a ağı içi ütü u ada sı ala a aka la önem kaza aktadı . Bu verilerden hareketle nüfusu, Fetih öncesi, 40 – 50.000 i, o tala ası ola 45. kişi gibi kabul etmek emin bir a sa ı olarak gözükmektedir. Bu la ı ise al ız a . i i Ko sta ti opolis te uki olduğu u, aklaşık 5.000 kadar da sığı a ı ı ulu duğu u a sa ı o u . Yuka ıda sı aladığı verilere dayanarak, nüfusu . kada ı ı sa aşta öldüğü, . kada ı ı ise esi edildiği e Ko sta ti opolis dışı a götü üldüğü ü düşü eli . Gerçekten de Fetih so ası özellikle Edi e e kezli ü ük ölçekli i esi ti a eti olduğu gö ül ektedi .27 Bunlara dayanarak 1455 tahririnde Yahudi28, Ermeni a ı da elde a akta düş üş İsta ullu sa ısı ı a ak . ola ak ula ili o u , ki u sa ı -aşağıda alı tıla a ağı - ‘u i a ı K ito ulos a da a a ak e diği sa ı la ö tüş ektedi . Fetih İsta ul u fethi oldukça çok sa ıda ta ihçi ta afı da çok a ı tılı i şekilde a latılı .29 Ben burada Fetih i a ı tıla ı a gi e e ek, doğ uda Ko sta ti opolis i Fetih so ası şehi sel gelişi i i i ele e e çalışa ağı . Galata, Ko sta ti opolis i düştüğü ü gö üp )ağa os Paşa ı ku etle i e tesli ol uş, u ede le de ağ ala akta ku tul uştu; a ı ede le, şe -i hukuka göre Konstantinopolis ahalisi de fa klı i statü kaza a aktı . Galata değil, al ız a İsta ul üze i de oğu laşa ağı .30 Ka ı a Os a lı e i se tezi Galata da değil İsta ul da ge çekleşe ek e e i ecektir. Galata ağ aya uğ a adığı içi eniden iskân konusunda ağı askı gö ediği gi i, koz opolit sos al apısı ede i le hep ecnebi ola aktı . Fetih “o ası İsta ul Bi Os a lı ka ağı a gö e, Fatih kuşat a e istila ı hukuku u şu şekilde eli le : Şeh i taşı, top ağı e ittifak hakla ı e i , diğe ütü alı e ülkü, esi le , i e ekle e ga i et askerindir .31 Bundan E gi , ss. , Jo ga ı , sa ısı ı ta ihçi Geo ge “ph a tzes aldığı ı düşü ektedi . Ba i ge , ss. de sa ı . dü . Özgü ka ağı i ele edi ; ikisi de i i de takdi tehi söz ko usudu . A ı a A e di , . 25 Pertusi 2008, c. 3, ss. 3- . Pe tusi , . , ss. : a ı ilgi Ni ola della Tu ia ta afı da da pa laşıl aktadı . 26 Runciman 1972, ss. 232 ve n. 1. İ al ık , ss. ; A giolello , ss. ; Di i teki , ss. de Leo a do e Dolfi e ? da a a ak alı a esi sa ısı ı . kişi ola ak eli t ektedi ; Kritovulos ss. 98. 27 Babinger 2002, ss. 104. 28 Fetih ö esi Ko sta ti opolis teki Yahudi e aatle i içi akı ız: Başka , ss. -67 29 Tursun 2013, Dukas 2013, Kritovulos tarihsiz, Pertusi 2004, Runciman 1972, Dirimtekin 2003 vd. 30 İ al ık , de zate Galata da uki çok az sa ıda Tü k ulu duğu gö ül ektedi . Ka dı ulu a kişile i i i Galata “u aşısı Ka a a, o a-zen Zekeriya, ha a sahiple i A ka alı Ha ı Meh et e “üle a Beg a ı da ga iMüslü le le e le iş az sa ıda e kekti . 31 İ al ık / , ss. , Ta ı-zade Ca fe Çele i e da a a ak. Te ü e e i . A ı a Dukas , ss. . 24 6 menkullerin Fatih i ke disi e, ga i e kulle i sa aşa la a ait ola ağı a laşıl aktadı , Babinger, şehi düştükte so a, Yağ a ıla gi sile i, halıla ı, değe li etalle i, i ile i, ü e he le i, ula ildikle i he şe i aldı. Pek çok Tü k, sahiple i öl üş a da esi düş üş e le i seçip eğe e ek el ko du 32 diye yazar. Şeh i düştüğü ü gö e Pet io lu ‘u alıkçıla e le i e e ailele i e doku ul a a ağı aadi i aldıkta so a u adaki kapı ı Tü kle e aç ışla dı. Be ze şekilde Ma a a kı ıla ı daki Psamathia (Samatya) ve “tudiu İ aho ile Na lıkapı a ası daki ölge halkı da Ha za Be i do a ası a tesli ola ak ağ ala akta ku tuldukla ı gi i azı se tle de pa a topla a ak çok sa ıda Biza slı ı ha atı ı ku ta ışla dı.33 Şeh e gi ek üze e ekle e “ulta a, elle i de se tle i i a ahta la ı la tesli ol ak içi adeta a ışa ak gele ku ulla ı otu dukla ı se tle ağ ada ko u uştu. 34 Fatih, Fethin ikinci gü ü de şeh e gi di, şeh i gezdi e ugü İsta ul Ü i e sitesi i ulu duğu ala da i sa a apıl ası emretti, Bizans ileri gelenlerine ait evlerin vezir, komutan ve maiyetine hediye etti. 35 Bu ağla da Evliya Çele i Ka a a “e ti de sa a ı ilgi le e, sa a e içe ile e, sa a ezi e e sa a ediku e ezi i e, kısa a u te tip üze e İsta ul içi de ola apıla ı ütü gazada hazı ola la a dağıttı 36 demektedir. Kritovulos da u du u u te it et ektedi : … so a de let ü ükle i ile şeh i gez e e aşladı. E güzel e kii i ke disi içi sa a aptı ak üze e seçti. Bi çok seç e i ala ı da de let ü ükle i e hedi e etti. Kulla ı da i kıs ı a içi de otu ak içi uhteşe i ala tahsis etti. 37 31 Ma ıs ta, Fatih a tık ağ a ı so a e diği e i i e di; aske le kışlala ı a, do a a üssü e dö dü. 38 Şehi düştükte üç gü so a “ulta Meh et Fethi ü ük i oşku la kutladı e bir fermanla henüz akala a ış a da fid e ka şılığı se est ı akıl ış ‘u la ı e le i e dö elerine izin verdi [aman].39 Bu fe a da al e a gü e liği i de sağla a ağı ı eli t işti. A ak u ‘u la pek fazla ol adıkta aşka, çoğu luğu u e le i otu ula ak du u da değildi… Biza slıla da a ak ihti a e işe a a az olduğu içi ı akıla o i kişi ile E e ile e Muse ile kal ıştı. Sultan Mehmet, 21 Hazi a te Edi e e gide ke geçtiği e le i az ha ap ol uş e oşal ış, u ü lü aşke te şi di ga ip i sessizlik çök üştü; … u gö ü tü ka şısı da göz aşla ı ı tuta adı. 40 Fatih, şehi de kaça la ı ge i kaza ıl ası içi ü ük ça a ha a ıştı . Ge i dö e ‘u la ı ağ ala a ış ola se tle e e leşti il esi e ka a e işti. 41 Fetihte gü so a tesli alı ıp, su la ı ı ıktı dığı, Fetih te ö e kaça ak sığı dıkla ı Silivri42 ve Galata da azı ‘u ailele i Ko sta ti opolis e geri getirtti.43 Tu su Be , Fatih i Kafi le i ıssız e ha ap a ı akla ı a e oş e le i e sı ada olsu , seçki olsu he ki ke di isteği le gelip e leşi se, gi ip otu duğu e ülkü olsu diye buyurdu. Bu istek u a dı ı ı ka a ı la, ze gi de , oksulda , he a da koşup geldile , e le e sa a la tuttula . Ne a ki ke dile i le e leşi e le i güç kaza dığı düşü üle ki sele , a i ze gi 32 Babinger 2002, ss. 96. Runciman , ss. e ; Pet io , Fe e de ugü Pat ikha e i de içi de ulu duğu su la çe ili e di . 34 Runciman 1972, ss. 242. 35 Kritovulos, ss. 103; Dirimtekin 2004, ss. , Os a E gi e da a a ak. 36 Evliya 2003, c. 1, ss. 75. 37 Kritovulos ss. 103-104. 38 Pe tusi , . , ss. . ‘u i a , , ss. zate ağ a ı ilk gü ta a la dığı ı, E tesi gü gö e le i dola ısı la Biza s ga i etle i de hakla ı ı ala a ış ola la a hissele i i e il esi sağla dı. 39 Melissenos 198 , pp. : …the esto atio of houses a d p ope t to those ho had a a do ed ou Cit efo e the siege, if the etu ed ho e, the ould e t eated a o di g to thei a k a d eligio , as if othi g had ha ged . 40 Runciman 1972, ss. 236-237. Runciman u u içi K ito ulos u ka ak al ış ol alıdı . K ito ulos, ss. da Şehi deki e le i şi i liği e iç süsle esi de çok güzel olduğu da Padişahı ha ette ı ak ıştı di e de aza . A ı a akı ız: Teki dağ 1964. Pe tusi , . , ss. , Fatih i Hazi a da Edi e e dö düğü ü aza . Pe tusi , . , ss. : e ze i hüzü ü Mo taldo lu Ada o u azısı da da gö ü üz; Fetih i . Gü ü de İsta ul a gi e Fatih içi … O, se t ka akte e sahip olmakla beraber, kanlardan kirlenen sokaklardan çeki i o du e kal i de ak ağa da a a ı o du. 41 Runciman 1972, ss. 243. 42 Dirimtekin 1964, ss. 58. 43 İ al ık / , ss. . Ye asi os , ss. , u la a Ma a a kı ıla ı da ulu a Pa ados e Ma a a E eğlisi ile Ka ade iz kı ıla ı da ulu a Ahtopol e Nesse ae ı ekle . 33 7 ti a et e a ı, ihti açla ı ulu adığı da , e le i i u tla ı ı ı ak a olu u seç edile 44, demektedir. Aşık Paşazade ise, … ütü ila etle i e kulla gö de di. İste e le gelsi le . E le , ağla , ahçele , ülkle e eli dedile . He ki geldi se e dile . Bu şeh i a u ettile . Padişah i e e etti. )e gi le de e faki le de e le gö de dile e he ila eti su aşısı e kadıla ı a ada la gö de dile . O la da İsta ul a pek çok e le gö de dile e u gele halka da e le e dile . Şehi a u oldu. 45, di e az aktadı . Be ze şekilde Ho a “adetti Efe di ise, …çe ede ege e olduğu ille deki e le e azdığı fe a da hükü le i altı da aşa a iş e le i i, za aatka la ı çoluk ço ukla ı la i likte e ide ku duğu taht-ke ti e olla ala ı ı u u uştu. Bu ö le le le söz ko usu elde sa ıla a a ak ölçüde i sa ı topla dığı, padişahlığı huzu dağıta gölgesi de aşa a , ahatça çalışıla i gü e di a ı hali i al ış oldu 46, demektedir. Bundan a aç oşala e eko o ik gü ü ü ka et iş ulu a İsta ul da sosyoeko o ik apı ı e ide ku a ça asıdı .47 Bütü ça ala a ka şı ilk gelenler tutu a a ıp kısa i sü e so a, İsta ul u te k edeceklerdir.48 Bunu azı ka akla da ile i sü üldüğü gi i e le i eğe edikle i49 şekli de değe le di ek e sizdi . Asıl so u İsta ul u , bir şehir örüntüsüne, u kada kısa i sü e içi de ulaşa a asıdı . Fetih so ası tü ü le dağıl ış ola ü eti ilişkile i i e ide ku ul ası oldukça uzu za a ve çaba gerektirecektir. İsta ul u e ide iska ı sü e i i kısa a özetle ek ge eki se ö elikle Fatih i esi le de ke di pa ı a düşe le i / ailele i le i likte Haliç kı ıla ı a50 e leşti il esi i e ettiği i eli t ek ge eki . Gö e le i ıkıl ış ulu a şehi su la ı ı e Yedikule ta i et ek Fo u Tau i de51 Ye i “a a ı ap aktı. Esi le i şaat işle i de çalışa ak e kaza dıkla ı pa a la fid ele i i öde e ek hü i etle i i satı ala akla dı. Bu a ada Papalık sa a ı da i es i e u ol ası ge eke e ö e li elgele e ulaşa ile “oe e li E iko u Yal ız küçük el sa atla ı ı e özellikle de tahta işçile i e ge i apı ı ustala ı ku ta ıp o la ı da hiz eti de çalıştı dı 52 şekli deki i ilgi i pa laş ıştı . Fatih güçlü i do a a a sahip ol a ı pla la aktadı . İki i aşa ada, Fatih Fetih te üç gü so a şeh i te k ede ek çeşitli e le e sığı ış ‘u nüfus belli bir süre içinde geri dö ele i koşulu la affedildi. Üçü ü aşa ada ise esi edile ek Edirne, Bu sa e Geli olu da satıl ış e çeşitli e le e dağıl ış53 İsta ullula ı ge i çağı ıl ası ol uştu . A ı a, ta ihçi Ha e e gö e Fatih, ‘u eli deki ütü ‘u aşpapazla ı a İsta ul a gelip e leş ek iste e le e e e e eği i ildi e da et ektupla ı gö de işti .54 Fatih i fetih so ası İsta ul a su aşı ola ak atadığı Ka ıştı a “üle a Be i gö e i, …şeh i te izle ek, hasa gö üş su la ı o a ak, şehi ida esi i Tü k odeli e u du ak, Tü k e u la ata ak e özellikle de şeh i eski saki le i i ge i geti ek e e i saki le ul ak olu la şeh i üfusu u a tı aktı. Ye ide e leşi içi hazı lıkla hızla ta a la dı. Bu la ı e ö e lisi, fethedil iş şehi le i saki le i i İsta ul a gö de il esi di. He şeh i saki le i a ı i se te e leşti ildi e u se tle e o la a u gu adla e ildi. 55 İsta ul u İskâ ı Bi fa klı oku a la, Fatih i iskâ politikası ı za a içi de fa klılaştığı ı ile i sü ü o u . Başla gıçta, İsta ul u iska ı politikası dışa ıda i saldı ı ekle e e ke di i sa u ak ge ektiği üze i e –çok da 44 Tursun 2013, ss. 81. Aşık Paşazade , . 46 Hoca Sadettin 1992, c. 2, ss. 1-2. 47 Bu ko u içi iki a ı ö e lidi , u la : Ek e Hakkı A e di e İ al ık, . 48 K ito ulos, ss. : İlle de geti ile halk içi hükü ette öde ek a ıldı. ol ası a ka şı . 49 Öz 2013, ss. 111. 50 Ye asi os , ss. : “te os Boğaz de ile e e. 51 Bugü İsta ul Ü i e sitesi a a ka pusu u ulu duğu ala . 52 Pertusi 2006, c. 2, ss. 44. 53 İ al ık , ss. . Runciman 1972, ss. 236. 54 Ergin 1953, ss. 2358. 55 Babinger 2002, ss. 45 8 aceleye getirilerek- oluştu ul uştu . Os a lı ka a gahı da i İtal a do a ası ı e Ma a ista assalı Yohannes (Hunyadi) ko utası da sü a i e topçu i likle i i Ko ta ti opolis e a dı et ek üze e olda olduğu sö le tisi dolaş aktadı .56 Fetih so ası de let alı ola Biza s e le i kafi iyyü l-bina aşla gıçta he gele e, ilhassa İsta ul u fethi de a a lık göste e le e pa asız e ülk ola ak e il iş, hatta a zu edenlere Divan, mülk-name-i hümayun dağıt ıştı .57 Fetih so ası İsta ul u alela ele doldurulmaya çalışıl ası a ı da ilk iş ola ak he e su la ı ta i edil esi u u e ö e li ka ıtla ıdı . Eski Saray’da Ye i Saray’a Eski “a a , i sa a da çok i iç kale ola ak tasa la ıştı , bir ahmedektir; surlardan uzak bir noktaya şeh i e kezi de ulu a Fo u Tau us a apıl ıştı . Tursun Bey: Mıs a: İki ka aya ve iki de ize aka ye seçip, i sa ta iatı ı dö t u su u a e ze , dö üp du a gök gi i sağla kıs ı özel ha e i e ki, Beyit: Gü eş içi e gi dö t ke a lı duva yaptı dı. Bi eye yol ul azdı, o u eğe Adla ı koya , dişil ola ak adla dı asaydı- ve i kıs ı ke di istirahati ile yakı la ı ı ve hiz eti de ulu a la ı ahatı içi , hoş ve güzel sa ayla ve köşkle i şa etti di, güve ili ve di da sa ay ağala ıyla ko u a altı a aldı, Beyit: üze i de pe i geçse tüy döke Şeyta gelse eşiği e aş koya ; ki i ye le i i diva tahtı içi sofa ye i ol ak üze e düze e koydu, i ya ı ı has avlak ola ak ayı ıp tü lü tü lü ya a hayva la ıyla doldu du. Za a za a gö lü ü eğle di ek içi o la la kılıç ve ke e t oyu uluğu göste di58 Saray oldukça üksek a ı a ı iki su la çe il işti .59 Aslı da u ko u klasik “elçuklu – Os a lı kale ke tle i le e zeş ektedi . Ça şı la i likte ko u la ası e he e Eski “a a ı altı daki se te Taht alkal a olarak isimlendirilmesi de u u ka ıtla aktadı . Eski “a a la Haliç a ası daki ala ta i ti a i ölge ola ak pla la ış, “a a ı he e doğusu da ugü Kapalı Ça şı ola ak isi le di diği iz ü ük ko pleksi çeki deği i teşkil ede ek Bedeste -i Atik i te elle i atıl ıştı.60 Haliç kı ısı da ise çeşitli yükün i di ildiği iskelele Bokluk İskelesi vd) ve ağazala (Un Kapa ı vd), gümrükler (Eminönü vd), pazarlar Balıkpaza ı vd), ça şıla 61 e ha la ulu akta dı. Bizans tan beri Karai Yahudileri bugün Yeni Caminin ulu duğu ala da e leşiktile . Os a lı ı dışa ı a açıla kapısı ola Galata a geçiş de buradan, pereme ola ak isi le di ile ka ıkla la sağla akta dı. “tefa os Ye asi os, İsta ul u diğe “elçuklu – Os a lı ke tle i gi i kale dışı da geliş ediği i, içe i e doğ u sıkıştığı ı az aktadı .62 Bu gö üş ta i ki doğ udu , tü ü le de izle le çe ili ol ası u u zo u lu kıl ıştı . Şehi sıkış a ış, içe i doğ u ü ü üştü . Bu ağla da e kez işle le i hep Fo u Tau us i a ı da çözül e e çalışıl ış, ida e i sı ıf e Os a lı eliti de Karaman mahallesinde e leş işti . İsta ul su la ı kısa i sü ede o a ıl ış, İsta ul e Ça akkale oğazla ı topla la tahki edil iş e ilhassa Akde iz de gel esi elhuz do a ala a ka şı ko ak içi Melissenos 1980, pp. 116 ve 133: Bu sö le e i Halil Paşa ile ilişkile di i e ida ı a ede ola ak göste i . A ı a “akızlı Leonardo: Pertusi 2004, c. 1, ss. 171. 57 Teki dağ , ss. . 58 Tursun 2013, ss. 80-81. 59 Kós 1995, ss. 70-71 ve resim 13. Kós da Dilli h i atü ü e da a a ak, Eski “a a ı asıl sa a ol adığı ı geçi i çözü olduğu u ile i sü ektedi , ki u gö üşü e de pa laşı o u . Kö ü i an 1988, ss. 163. Ni ola e da a a ak su la ı toise , olduğu u eli t ektedi . 60 Kömürciyan 1988, ss. 29561 Kö ü i a , ss. : ugü Mısı Ça şısı ı ulu duğu e de Biza sta kal a i aha at ça şısı ulu u o du. 62 Yerasimos 1999, ss. 197- Ke tsel Büzül e : ge çekte üzül e değil içe doğ u ü ü edi . 56 9 Ça akkale oldukça üdafaa edili de e e ku etle di il işti 63. He e e tesi de Fatih i saldı ı tehlikesi ulu adığı ı gö düğü de İsta ul u a azi kulla ı ka a la ı ı değişti ekte i beis gö e iş e Ye i “a a ı, Zeytinlik olarak isimlendirilen Bizans Akropolis ine ap a a ka a e işti . A tık ida i merkezle ticari merkez birbirinden uzaklaş ıştı . Başla gıçta Fatih, İsta ul u aşke t ol ası ko usu daki gö üşü ü aklı da geçi o olsa ile, dile geti e işti . Edi e sa a ı daki i şaatla ı Fetih te so a da de a edi o ol ası u u ka ıtıdı .64 Bu konudaki ka a ı ı Fetihte a ak iki ıl so a açıkla a aktı . Bazı ta ihçile e gö e aslı da Edi e a gı ı da so a u ka a alı ıştı . Bu konuda çeşitli azı e su u la ı da Halil İ al ık, Tu su Be e da a a ak, daha ilk günden Şu a da iti a e İsta ul e i taht ı dı dediği i ile i sü ektedi .65 A ak, u u ka ıtla ak ola aksızdı . Neş i Ta ihi de u ko u ile ilgili ola ak: Ri a etti ki, “ulta Meh et, e el İsta ul da i kule apıp, hazi e edip, a da Eski “a a ı apıp, kal a- eş66 bir harem çevirdi. A da ta attu etti. “o a a ı eğe e ip i kale dahi aptı ıp, ha e edip, içinde âli sa a la apıp, a ı taht-gah edindi-kim, ol yere kâfir za a ı da )e ti lik de le di, a da üte ekki oldu. Ve kapı halkı ı dahi e i i sü üp, İsta ul da karar ettiler. Ve dahi i ta afı da i âli ahçe edip, ha e çe i di , de ektedi .67 Bu ko uda e açık gö üşü M. C. Şeha eddi Teki dağ pa laş aktadı : Bü ük i ihti alle so la ı da Edi e de ü ük tah i at apa a gı ı üteakip, e i uha i le le şe le e İsta ul u Os a lı De leti i salta at e kezi ittihaz ede Fatih, u aksatla şehi de ü ük i a faali eti e gi işti 68. Biza s i pa ato luk ailesi i “ı ista a e leş iş i kolu da gele de şi e Veli Mah ut Paşa – Ağustos 1474) Fetih so ası İsta ul u i a ı ko usu da ö e li etki lik göste işti . “u içi ilk a ıtsal apı ola Mah ut Paşa Ca isi, ed esesi, ha a ı e ugü İsta ul Vila eti i ulu duğu ala ı da içe e e Topkapı “a a ı a kada uza a ala a e leşik “ad aza lık “a a ı, Eski “a a la Ye i “a a a ası da topog afik i ağla tı ku a .69 Buna ağlı ola ak e i i ahalle ö ü tüsü pla la a ak, Os a lı eliti bir süre sonra Yeni Saray çevresine, Sultanahmet – Kadı ga aksı a taşı a aktı . Sonuçta, bizim bugün gö ekte olduğu uz İsta ul u oluşu u ge çekleşti ile ek; i dü a aşke ti ol a olu daki İsta ul u sos al ühe disliği de asıl şi di aşla a aktı . Aşağıda u sa ı ta tışacak, ka ıtla ı ı pa laşa ağı . 1455 Tahriri Tursun Beyin Ta ih i E ü l feth isi li kita ı da İsta ul da Mülk ola ak ve ile i adı , ye ise vakıftı , ukataasız ol az diye he i i içi ukataa ka şı geli ez uy uğu çıktı şekli de a açla a i tahrir apıldığı ı e u tahrir içi Ce e Ali gö e le di il iş ol akla irlikte, tahriri asıl ke disi i Bu sa da ulu a tı a la ı ı ı ak ak pahası a aptığı ı eli t ektedi .70 Böyle bir tahriri apıldığı ili ekle birlikte, ancak oldukça akı za a la da İ al ık ı çalış ala ı so u u gü ışığı a çık ıştı . İ al ık, konuyla ilgili ola ak Galata e İsta ul ha e ka ıtla ı ı , P of. D . Beki “ıtkı Ba kal ı ke disi e e diği fotokopile le ulaştığı ı, Baş aka lık De let A şi le i de aptıkla ı a aştı ala ı tahriri o iji ali e ulaş a ça ala ı ı ise i so uç e ediğini belirtmektedir.71 Bu a ka şı fotokopi, ese i aslı ı tah i defte le i de a ıl ış i pa ça a ait olduğu u göste ektedi . Fotokopile i asılla ı özgü e i de a ıla ak, mevkufat de leti de eti i de ola ga ı e kulle ölü ü e akta ıl ış ol alıdı , Uzu ça şılı , ss. . İ al ık , ss. Tu su Be e da a a ak daha İsta ul a gi diği ilk gü de e i İsta ul u pa itaht olduğu u eli t işti de ektedi . Tursun 2013, ss. 80. 64 Babinger 2002, ss. 108. 65 İ al ık , ss. de Tu su Beg e da a a ak Fatih i daha ilk gü f o o o İsta ul is that, th o e it dediği i eli t ektedi . 66 Kal a- eş: kale gi i 67 Meh et Neş i , ss. . 68 Teki dağ 1964, ss. 45. 69 Yerasimos 1999, ss. 202. 70 Tursun 2013, ss. 82. 71 İ al ık ı Ba kal da fotokopile i e za a aldığı ko usu da i ilgi e ulaşa adı . Tah i le ilgili ilk ilgile e, İ al ık de astlı o uz. A ak İ al ık ı ilk ta ıt a azısı ılı da a ı la ıştı , İ al ık . Bu ildi i i so u da pa laştığı ta lola da al ız a ahalle a dı . Bildi ide eksik ölü le i ul akta ke disi e a dı ı ola P of. D . İd is Bosta a teşekkü et ektedi . A ak ildi i de al ız a ahalle i e ile i i i özeti i su a il işti . 63 10 demektedir. Ne azık ki, fotokopide Pe a a, Neo io e A a “of a ahallele i ile ilgili ölü le ulu a aktadı . Tahrir yal ız a Galata e İsta ul un iska ı ile ilgili değil, a ı za a da üfusu et ik ve dinsel apısı la da ilgili ilgile sağla aktadı . Daha da önemlisi konumuzla doğ uda ilgili olarak, ugü he e he e hiç i ilgi e sahip ol adığı ız Biza s – Konstantinopolis evi için de önemli bir ka aktı . İsta ul u di e esi e ancak sa aşa ak alı ası ede i le, şe -i yasalara göre anwatan olarak değe le di il iş, ağ a a açıl ış e tü ga i e kulü ülki eti de let hazi esi e akta ıl ıştı . İşte u nedenle tahrirle, devlete ait ola ga ı e kulle i du u u u tespiti a açla ıştı. Tahrir işle i e Fetih te iki ıl so a aşla ış ol alıdı . Tahrir ve tahrir işle i içi eski Bu sa su aşı e so ası, sa ak e i ola Ce e Ali Be gö e le di il iş e çalış ada ke disi e dö e i ö e li ta ihçisi ola kuze i Tu su Be a dı ı ol uştu. Galata ı içe e ölü , 11- A alık ılı da ta a la ış ol akla i likte, İsta ul ölü ü ü so u da ulu a Fili e Kadısı “a a i-zade Me lâ a Muslihitti ta afı da ko t ol edildiği e ilişki ot u ölü ü daha so a ta a la dığı ı göste ektedi . 72 Konstantinopolis evleri – uka ıda da akta dığı gi i- ilk aşta, fethi ge çekleşti iş aske le ta afı da pa laşıl ış ol alıdı .73 A adolu e ‘u eli de a ış za a ı çiftçilikle geçi e Tü kle e sahiple il iş a ak uka ıda eli ttiği gi i çoğu tutu a a ış kısa i sü e içi de izin alarak ya da kaçarak İsta ul u te k et işle , azısı ise öl üştü . Bu du u da e le e ide de let hazi esi e i tikal et ekte, resmi olarak mevkuf duruma girmektedir. Aslı da Fatih ılı ı so aha ı da İsta ul a dö düğü de e ide iska ı ete i kada aşa ılı ola adığı ı gö üş daha etki ö le le alı ası a ka a e iş bulunuyordu.74 İki i aşa ada ise A adolu u çeşitli e le i de Ça şa a, İz i , Kasta o u, Ma isa, “i op, “a su , “i as e Ti e aklaşık . Tü k ailesi i İsta ul a göçürüldü.75 Bu la da oş uldukla ı e le e e leştile . Tahrirde e kuf statüsü e düşe e le i tespit edilirke , e le i hali hazı du u u u e e le de –varsaso ada gele ek aşa a a aşla a la ı ka ıt altı a alı ası ı a açla aktadı . Ka ıtla da ö elikle evlerin tek tek mevkuf oldukla ı eli til ekte, ilk sahiplerinin memleketi, dini ile birlikte isimleri ve varsa meslekleri verilmekte, git iş, kaç ış, çok az bir bölümü için izi le git iş ya da öl üş denilmektedir. Yapı oşsa hali yazıl akta, değilse e i sahiple e le i dinleri, geldikleri yer ve isimleri ve yarsa meslekleri ekle ektedi . Ka ıtla da al ız a e i eisi i adı azılıdı . Diğe ha e halkı ile ilgili hiç i ilgi e il e ektedi . Bu ede le ha e sa ıla ı üze i de apılacak nüfus tahminleri a sa ı la a da a ak zo u dadı . E le de otu a la ı çok az i kıs ı ı esleği azılıdı . Bu da ha eketle İsta ul a gele le i çoğu luğu u şeh i ü eti ilişkile i içi de he üz ta ı la ış ve bir meslek sahibi ol adığı ı a lı orum. Ko u uzla doğ uda ilgili ola ak e le i fiziki du u u harab ya da haraba müteveccih ola ak eli til ektedi . A ı a çok sa ıda e i kaç katlı oldukla ı e oda sa ıla ı eli til ektedi . Listede kilisele , a astı la , dükka la , deği e e şa apha e gi i işlikle de ka ıtlıdı . Tahrirde, İsta ul da bulunan çeşitli özellikle de 1.120 ağı sız ha e e ait ka ıt ulu aktadı . İ al ık , ss. -9. Ayverdi 1958, ss. 71. Emecen 2001, ss. 213: Fetih i ge çekleşti e o du u gü ü ü A adolu e ‘u eli tı a lı aske le i teşkil et ektedi . Muha e ele de ise kapıkulu e ö safla da ça pışa aze le ol o a ışla dı . O duda a ı a çeşitli ölgele de gel iş gö üllüle e aşı ozukla ulu u o du. Liste e a ı a aske e a e i destek e e tekke şe hle i e de işle i de ekle ek ge eki . 74 İ al ık , ss. . 75 Ça şa a ı “a su Ça şa a ola ak ka ul edil esi i gö üş ola ak pa laşıl akla i likte, e k o olojik akış açısı da Ça şa a ı Ça şa a Paza ı, Ça şa a “u u Ko a olduğu gö üşü e katılı o u . Bakı ız: K ito ulos, ss. , . ; Aşık , ss. ; Teki dağ , ss. ; Uzu ça şılı , ss. ; Başka , ss. -129, ancak, 1455 Tah i i de hiç i Ça şa alı, “i oplu, “a su lu e “i aslı ı izi e astla a a aktadı . 72 73 11 Tahrirdeki Evler Evlerin al ız a % ü (34 adet) ıkık a da ıkıl ak üze edi . İst aduth a Mahallesinde bulunan mükellef evdeki top tah i atı ot edil işti . İkisi Ba -ı “ili i, i i Altı-Mermer mahallesinde bulunan evlerin üstü sazla la ö tülüdü . İsta ul ikli i e u gu ol a a u üst ö tü ü ıkık du u daki apıla ın konsolidasyonundan aşka bir a a ı ol adığı kesi di . Bad ak Mahallesi de ulu a oş ir ev ise ağaç da lı ola ak tespit edil işti . Bu e eda alı ol alıdı . İlgi ç i itele eyle ile Kızla -Ma astı ı Mahallesinde bulunan 3 evin kapısız bi-der ola ak azıl ış ol asıdı . Belli ki u e le i al ız a içi değil a ı za a da do atısı da ağ ala ış ol alıdı . Yıkık ola ak ot edile ev sa ısı ı, tahriri ka ıp 76 mahalleye gö e a tı ı e toplam 7.000 - . e içi değe le di i sek , ıkık e le i al ız a %05 (38/ . olduğu so u u a ulaşı ız ki de a tık ıkık i İsta ul oktu . Bu a ka şı tahriri apıla 1.120 e i % u adet oştu . Yi e a ı aklaşı la İsta ul daki tü oş e le i o a ı ı %7 (497/7 ulu uz ki u sa ı da a a tılı i sa ı değildi . Ge i e dö e sek, ö elikle İsta ul u Fetih ö esi ıkık olduğu ko usu daki tezle i de kabul ede i o u . Ge çekte ke t çökü tü e uğ a ış, aşta ka usal e a ıt apıla ı akı ı ı gerçekleşti e e iş ola ili ; Büyük Saray uzun bir süredir terk edilmiş, Eski “a a ı ulu duğu ala ze ti lik ola ak değe le di il ektedi . Bütü u la a ka şı , ke ti tutu duğu a ı kı sal, a ı ke tsel i Konstantinopolis ölçeği de, e le i otu ul a a ak du u da ol adığı kesi di . Hatta Ko sta ti opolis a ı kı sal – a ı ke tsel i efahı aşa aktadı . Aslı da ga i eti ze gi liği de u u ka ıtla aktadı . Tursun Be ağ a ı a latı ke Ve altı e gü üş kap ka ak, değe li e he le e i s i s eş a e ku aş tekfu sa a ı da , ze gi e a lıklı kâfir e le i de o kada çıka dıla ki… de ektedir. 77 Kente ilk girenler çok ze gi ol uştu . Ke ti düşüş ede i de i ilikti . O sa, değe li taşla ı e pa ası . du a değe i de 78 ola i kadı , . du a ola i ada ulu uştu . Bi E e i keşiş ol ası ihti ali ulu a A ka alı A aha ise Çok sa ıda hazi e, gü üş, altı e i i, kı etli e adi taşla , ağ a ettikle i za a dü adaki hiç i halk ö le i şe gö e iş idi e çok kı etli ukaddes tasla i i e kı etli eş ala ile dolu olup, gü üş uhafazala içi de İ il eti le i, çok kı etli ta lola da ulunuyordu. Edirne şeh i i doldu dula e Bu sa şeh i i de do ası ı sağladıla . A ka a a kada da çok şe le götü düle , ütü dü a a dağıttıla , di e aza .79 Yu a lı asilzadele i Tü k e yaranmak için tepsiler dolusu para gö de dikle i i, Fakat u hedi ele i a kası kesili e geti e le i hepsi i kellele i i kesti di. Bu la ı efe dile i e e e ip de şeh i ka edil esi e ol açtıkla ı içi ko a köpek sa dığı ı sö ledi. 80 Pertusi, Tedaldi i Os a lı ı eli e geçe pa a ı 4 milyon duka olduğu u sö le esi e ka şı u aka ı e az o la ça pıl ası ge ektiği i eli t ektedi .81 Mo taldolu Ada o, Nota as ı fid e ola ak . . altı 82 pa a ödediği i ile i sü ektedi . Bi çok ka akta Fetih sı ası da sı ada halkı ça esiz kıla sefalet e oksulluk te ası et aflı a işle i ke öte a da Ko sta ti opolis te ze gi i azı lığı aşa akta olduğu olduğu u u a ka şı addi ola akla ı ı şeh i sa u ası içi kulla akta kaçı dıkla ı 83 a laşıl aktadı . E le i Fetih sı ası da ıkı a uğ a ış olduğu ko usu da ta ihçile i fa klı gö üşle ile i sü düğü ü görürüz. Fetih te apıla a za a e e aske le i akala ala ı du u u da şiddetle ezala dı ıldıkla ı dö e i ka akla ı a doğ ula aktadı . Özellikle Fatih i ga ı e kulle i ke disi e ait olduğu . e dışı dakile i otu ula ili du u da olduğu u a sa ı o u . Tursun Bey 2013, ss. 74. 78 Özba oğlu , ss. , Pe tusi e da a ı o ol alıdı . Pe tusi , . , ss. “akızlı Leo a do Hal uki düş a ı ız sizi ze gi olduğu uzu so ada keşfetti. 79 Pertusi 2006, c. 2, ss. 259. 80 Pertusi 2004, c. 1, ss. 120. 81 Pertusi 2004, c. 1, ss. 86. Bu tuta a Galata da e leşik Ve edik, Ce o a, Flo a sa e A ko a kolo ile i i ka ıpla ı da dahildir. 82 Pertusi 2008, c. 3, ss. 145. 83 Ne ipoğlu , ss. . 76 77 12 konusundaki duyurusu i çok ka akta gö ekte iz e ıkı apa ak aske i şiddetle ezala dı ıla ağı u a ısı kesi likle etki ol uş ol alıdı . Bu ko uda A a “of a ı döşe ele i e za a e e aske e Fatih i kılıç çek esi, ö e li i ö ekti . Şe -i kanuna göre 3 gün ağ ada kal ası ge eke şehi de, ağ a ikinci gü ü akşa ı so la dı ıl ıştı .84 1455 tahririnde al ız a i e i topla ıkıldığı ot edil ektedi . İ al ık, Keza şehi de kaç ış ola la a e ile ühlet içi de ge i dö ele i hali de, e le i i a kla ı ı ke dile i içi ta i edile eği i ildi di demektedir.85 1455 tahririnde Altı Mermer Mahallesinde bulunan tek katlı i e i kiremitlerinin de let ta afı da e ile iş ol ası ilginç bir örnektir. Evlerin %44 ünün (497/1120) tahrirde oş ol ası e le i ıkık olduğu a da Tü kle i aşa tısı a u gu ol adı gö üşü le savunulamaz. Hatta, Yani, Arrantharya Mahallesinde ve Hamza, Balat I Mahallesinde haraba müteveccih evler bile iskân edile il işlerdir. İsta ul u anwatan statüsü ede i le tü apı stoku u de lete ait olduğu u e u e le i büyük ve göste işli ola la ı ı Fatih ta afı da Os a lı eliti e e Fetih te aşa ı göste e le e tahsis edil iş olduğu u uka ıda da az ıştı . Bu u dışı da ge ek Fe e de ge ekse “a at a i a ı daki azı e le i alıkçı e de iz ilik apa ‘u la a tahsis edildiği i de ili o uz. Ge i kala ı ise A adolu e ‘u eli de gele le e tahsis edil işti ; aşağıda ta tışa ağı . Yi e de i kısı e oş kal ıştı. Tahrirde tahsis edil iş 1.120 evle ilgili ilgi ulu aktadı . Bu sa ı İsta ul u Fetih so ası e le i içi % lük i ö ekle e kümesini ifade etmektedir ve yüksek bir confidence level sağla aktadı . Tah i i i ta lo ola ak hazı la ası e istatistik değe le di esi so u u 1.120 evden %26 sı ı iki katlı olduğu u86 gö ekte i . Oda sa ıla ı tespit edile il iş ola la üze i de ze i katta o tala a , oda 87 (max: 4); ikinci katta ortalama 2 oda a : ulu aktadı .88 Topla oda sa ısı ise o tala a , (max: dı . Tahrirde, evlerin apı siste i e alze e ile ilgili ir bilgi verilmemekle birlikte, 37 tanesinin mükellef (drapez a da ge iş olduğu eli til işti . Bu la ı azıla ı ı kat sa ısı eli til e iş, azıla ı tek katlı ola ak azıl ıştı . Eldeki e ile i çok kısıtlı ol ası ede i le ge el apı stoku ile ükellef e le i ka şılaştı ası ı ap a ola ağı ula ı o u .89 adet ükellef e i f eka s ü üklüğü sı ala ası a göre sı Altı Me e ; e ta esi Top Yıkığı e Ba -ı “ili i; e ta esi İpso eth a e İsa Ke esi; si Kılıç e diğe ahallele de ulu aktadı . Tu su Be Ko sta ti opolis düştükte so a ağ ala ışı ı a latı ke Eyva ı Keyva a ve katla ı göğe yaklaş ış ola he i evde 90 ta ı la ası ı kulla ıştı . Buradan hareketle Konstantinopolis evini çok katlı ol a akla i likte, Os a lı e i de daha üksek olduğu şekli de i sapta a apa ili iz. Çok az sa ıda e ahçeli ola ak ka dedil iş, azı e le i ise özellikle adde üze i de oldukla ı eli til işti . Bu a ada Os a lı ke ti de i a ı a p atiği ola ak hücü atı ilk ö ekle i tespit edil işti . )ağa os Paşa e Lips ahallele i de ulu a la ı i i diğe i hücü atlıdı 91. A ı a Ki -Ma tas e İsa-Kermesi Mahallesinde bulunan Ayaz-Ma oz Ma astı la ı da çok sa ıda hücürat sa ıl ıştı . Mahallele de ü fe it dükka la ulu akla i likte, adet e e itişik a da alt katı da dükkâ ulu a e a dı . Bu la ı ta a ı Kızıl-Taş Mahallesi de ulu aktadı .92 Tahrirden elde ettiği e ö e li so uçla da i i, a astı la da Biza s ahşap e le i i tespit ede il ek ol uştu .93 İ al ık / , ss. , Dukas a da a a ak. Ba i ge , ss. . Pe tusi , . , ss. . İ al ık , ss. . 86 Üç katlı he ha gi i e i ka dı oktu . 87 Tah i de azı katla da oda değil bölme ta ı ı kulla ıl aktadı . Bu la ı tadilat oldukla ı ı düşü ü o u . 88 Tah i i de ükellef e ulu aktadı . Çoğu u kat e oda sa ıla ı azılı değildi . Ö e li i kıs ı tek katlı adet ola ak ot edil işti . Yal ız a Fila, Balat I, İsaduth a e Kastel Hi ise ahallele i de ge çekte drapez olarak ta ı la a ile ek e i ka dı ulu aktadı . Bu ede le istatistiki ola ak a ı i g up ola ak ta ı la a adı . 89 “ h eide , ss. : Fatih i iki akfi esi üze i de Hı isti a la a ait a sala daki e le le ilgili azı istatistik e i pa laş aktadı . A ak listede te i oloji çelişkile i ulu aktadı . Bu ede le i ka şılaştı a apa ı o u . 90 Tursun 2013, ss. 71. Keyvan: Satürn. 91 Tanyeli 1996. 92 İ al ık . 93 E i e , ss. : Biza s ta E apı ı da ge iş ölçüde ahşap da kulla ıl ıştı de ektedi . Bu u içi ir kaynak göste e işti . 84 85 13 İ al ık ı kita ı da a astı la üç a ı e de a latıl aktadı . Ö e doğ uda ahalle tah i le i de özet olarak sonra, A Summary aşlığı altı da ta lo hali de e so a da b. Churches and Monastries aşlıklı ölü de oldukça a ı tı e ile ek a latıl aktadı . Bu ölü de a ı a azı ka akla ot edil işti . Bu da ize ölü ü al ız a tah i de değil aşka ka akla da da a a la ıla ak a ı tıla dı ıl ış olduğu u göste ektedi . Ma astı la da ulu a apıla ı dökü ü e ili ke ö e li sa ıda çartak a astla aktadı . İ al ık oldukça çok sa ıdaki ça takla ı e le le i likte değe le di e ek doğ u ap ıştı . Ancak farkları ko usu da bir o u ap a ıştı . Ka ı a ça takla ahşap apıla dı . Ö eği Ba -ı Edi e Mahallesi deki Pe odhe ez Ma astı ı da ulu a e a ası da ça tak, üksek ça tak e aşka ça tak ; Ca -Alı ı Mahallesi de ulu a A a-Ma i a Ma astı ı da topla e a ası da ça tak e aşka ça tak e ilgi i ise Lips Mahallesi de ulu a Lips Ma astı ı ı ze gi apı stoku içinde, 108 ev a ası da üst katı da oda, alt katı da oda ulu a ça tak; üst e alt katla ı da a oda ulu a çok üksek ça tak; üst katı da e alt katı da oda ulu a aşka ça tak e iha et üst katı da , alt katı da oda ulu a aşka ça tak ulu asıdı . Bu aka la da ça takla ı çoğu u katlı oldukla ı e o tala a üst katla ı da , alt katla ı da odala ı ulu duğu u gö ü o u . Hele Lips Ma astı ı da ulu a i ça takı he iki katı da da a oda ile çok gö ke li olduğu a laşıl aktadı . Tü kçe ka akla da gö üşü ü destekle e i ilgi ula adı , a ak tah i i de Tu su Be i g up apı ı e değil çartak ola ak ta ı la ıştı ; İ al ık ise u la ı e ola ak ütalaa et işti . Bu la ahşap apıla ol alıdı la . Belki de o dö e de Os a lıla , ahşap apıla a ça tak de ekte dile . Fetih So rası İsta ul’u Sosyal Yapısı Tahrirde evlerin yasal ilk sahipleri ile ilgili –kısıtlı olsa da- ilgi a dı . Bu ise % lük i ö ek kü e i ifade etmektedir. Bi kıs ı izi ala ak a ıl ış, i kıs ı kaç ış, i kıs ı da öldüğü içi e ide de let ülkü haline gelen (mevkuf) 1.120 evin ü e sonradan i ile i ta afı da el ko ul uştu . Bu la la ilgili ola ak da eli izde ilgi ulu aktadı . Bu kü e ise % lık bir örnekle e a la ı dadı . Ta lo de ka ıtla ı ı gö e eği iz evlerin ilk sahiplerinin A adolu e ‘u eli deki E aletle i de gelenlerden oluş uştu . F eka s ü üklüğü e gö e sı ala a la u la Kasta o u, A dı , Edi e, Karesi Balıkesi e diğe sa akla ı da dı . Fetih i izleyen ıl içinde e leketle i azılı 75 kişi i a ala ı da ulu duğu 1.120 hane reisi öl üş a da e le i i te k ede ek git işle di . Listede al ız a 26 sı ı esleği azılıdı u la : yapucu, de ağ, kaşıkçı, doku a ı, a akka ı ı, eğe i sa aç , te zi, hel a ı, sa u u, nalbur, 2 ahi, epe e sa ıda di ada ı a ası da ulu a papaz, şe h, de iş e fakih a ı da evlenmesi yasak olan bir de ye içe idi . Listede al ız a kişi i et ik özelliği ‘u ola ak azıl ıştı . 94 Ö ek kü ede ha eketle listede gö üle ‘u üze i de İsta ul da te ‘u üfusu u e kada az olduğu u ile i sü ek, iskle taşı aktadı . Tü ka akla İsta ul da Fetih te so a aklaşık . kada İsta ullu u kaldığı ı hatta ke dile i e ağ a gö e iş ahallele de e tahsis edildiği i eli t ektedi le . Bu la ı e le i i te k et e iş oldukla ı ı ile i sü e ili iz. ılı da aşla a tah i de e kuf du u daki e le de mukim olanlarla ilgili daha a ı tılı ilgi ulu aktadı . Bu ü ük olasılıkla ha e eisle i le üz üze gö üşüle il iş olu ası da ka akla ış ol alıdı . İsta ul a ikinci dalgada gelerek, oş e le e e leşe le ise f eka s ü üklüğü e gö e ‘u eli, “ela ik, “of a, Ma astı e diğe e aletle de di . İsta ul içi de e değişti e le de ö e li i sa ı a ulaş aktadı . Listede a tık A adolu E aleti ağı lıkta değildir, A upa E aletle i ö e çık ıştı . Tah i de 70 ha ede Yahudi aile eisi ka ıtlıdı . Bu la f eka sla ı a gö e Kes i e “ela ik , İzdi “ela ik , Filibe “of a , İşti Ma astı e diğe le i ola ak ka ıtlıdı . E le e e leşe topla 62395 aile a ası da 170 aile oldukça ü ük i o a ı (%27) ifade et ektedi . A ı a 45 de ‘u ka dedil işti , a ak u la ı Kişile i i kıs ı ı isi le i de Tü k ol adıkla ı a laşıl aktadı a ak i e de et ik özellikle i i tah i et e e çalış adı . İ al ık ı E e i isi le i le ilgili du a lığı ı a la ak içi akı ız: İ al ık , ss. 95 Tah i de oş ol a a evlerin sa ısı. 94 14 çoğu İsta ul içi de e değişti iş gi i gözük ektedi . A ala ı da ta esi özellikle İsta ullu olarak not edil işti . Ge ek e le i fetih so ası e leşe e sonra terk edenler, ge ekse u la a so ada e leşe ailele de ha eketle İsta ul u çokta Tü kleş iş olduğu u sö le e ili iz. İki i dalga içinde 15 hanede dul ve 15 hanenin reisi kadı dı . Dulla ı ta esi Tü k tü . Kadı ola ak ka dedile le i ise ü ük çoğu luğu (12) Yahudiyye di . Bu ada Yahudile i göçü sı ası da oldukça çok sa ıda aile eisinin kadı lar olduğu a laşıl aktadı . Altı Mermer Mahallesinde oturmakta olan bir köle kadı ve ço uğu u da ka dı a dı . İki i dalga içi de eslekle he daha eli gi he de ke tsel iş ölü ü e u u sağla ış gi idi . Listede azılı kişile i ta esi i esleği ili ektedi . Bu la : Oldukça çok a akka ı ı ki i i pa uşi, i ise aş akçı ola ak ka dedil işti ; pa uşile i e e i e ze i te lik e hafif a ak a akka ı aptıkla ı ı düşü ü o u . Yi e gi i eş ası ü eti isi ola ak te zi e Bu salı kuşakçı a dı . Yi e ek e içe ek işi le uğ aşa ezi i, osta ı, oza ı, saka e hel a ı ı ka dı a ı da pe e i96 pişi e Kes i eli i Yahudi olan İl ah ı gö ü o uz. Yük hayvanları için hizmet veren 2 alefçi a pa ı, e i), 1 nalbur (nal yapan demirci) a ı da de de e i ulu aktadı . E eş ası ü ete dolabi a a goz e kaza ı listede e i i al ıştı . Listede aske i gö e lile ölük- aşı, asker, 2 denizci, 2 deniz azebi (piyadesi), 3 yeniçeri, ulufeci (yeniçeri sipahisi) bulunmaktadı . Di ada la ı ı sa ısı oldukça çoktu , ka ıtlı Kastamonulu bir imama, halifeye ve şe he ka şılık, papaz, ta a ı İsa-Kermesi Mahallesinde mukim 8 kaligruya (rahibe) ve kaligruyos (keşiş liste e gi işti . Ka ıtla da ta e fakih ulu aktadı . Bu la ku a da e hadisle de açık i şekilde ifade edil e e ko ula da o u ap a etkisi e sahip kişile di . Müderrislik, belki de kadılık gö e le i a dı. A ı a tarikat ayinlerinde görev alan Be ga alı ve zikirci olan Ha ı Muk il i u g upta değe le di ek ge eki . Listede çok sa ıda hiz etli ulu aktadı : u la si sa a da gö e li kapu-kulu, a ı a kul e katipti . Kulla ı Çakı Begi , Ha ze Begi , Halil Begi e Bo aza Meh et Begi kulla ı oldukla ı tah i de özellikle eli til işti . Eğle e safhası a geli diği de doğa ı e çakı ı ola İ i dili Sendil ve Fatih i ü ük gü e i e sahip Çakı ı- aşı Ha za Bege astlı o uz. Bunlar av ko usu da uz a kişile di . ‘u ola Li oz ve Menomahos ise çengerdir, yani çengi97. A tık, Muğlalı yapucu Hızı da İsta ul u i a ı da gö e al ak içi hazı dı . Bir Barı a Pratiği Olarak Ma astırlar Yuka ıda eli ttiği gi i a astı la . Yüz ılı aşı da aşla a ak Biza s ta e le a ı da i ko ü al aşa p atiği su a ak geliş işler ve önemli bir a ı ma i elik sağla akta dılar. İsta ul u Fetih so ası üfusu ko usu da apıla ak tah i le içi ö elikle Fetih ö esi e so ası da a astı la da a ı a üfus içi de tah i ap ak ge ek ektedi . A ak u şekilde İsta ul da kaç ta e ağı sız e ulu duğu konusunda –kesin olmasa da- i tah i apa ili iz. tah i i de al ız a İsta ul da 1.120 e a ı da a astı ı da ka dı ulu aktadı .98 Ko sta ti opolis te tah i i e gi e a astı da üstakil e e çeşitli se is apıla ı sa ıl ıştır. 1455 Tahririnde görememekle birlikte Dukas, Pa tok ato Ma astı ı a el ise o a ısı e te izle i ile gi e ek o ada otu u o la he a edi o tası da sa atla ı ı i a edi o la 99, demektedir. Bu oktada aklaşık . - 3.500 gibi bi a astı saki i öngörebilirim. Bu du u da Ko sta ti opolis halkı ı ge ide ı aktığı aklaşık . kada üstakil e i ol ası ge eki . Ka ıt altı a alı ış ahalle e isi de ha eketle, te k edil iş 1.120 e de İsta ul topla ı a apıla ak doğ usal i te -polasyonuyla te k edil iş ola la ı sa ısı ı . kada 1120x36/33) bulmakla birlikte, a dı da işgal edil iş ol ala ı ede i le oş ola la ı sa ısı ı ise al ız a / ul akta ı . 96 Pereci: pretzel Çenger içi İ al ık , ss. 98 İ al ık , ss. -499. 99 Dukas 2013, ss. 215. 97 çe gi ? ta ı ı ı kulla ıştı . Bu u i eli o u , oksa çenger akı ı da ola ili . 15 Bu sa ı üze i de İsta ul u Fethi i izle e ıl içi de üfusu u şi diden 35.000100 kada ı ı üstakil e le de otu akta ola ile eği i tah i edi o u . İsta ul u ılı da topla üfusu u ula il ek içi ise u sa ı a a astı la da aşa a üfusu, a astı la ı e i işle le i i göz ö ü de ulu du a ak tahmin etmek gerekir. Ma astı la da Fetih so ası üç a ı sos al g u u a ı akta olduğu u gö ekte iz; u la hala a lıkla ı ı sü dü ekte ola ‘u keşiş e ahi ele , a astı la a de let ta afı da e leşti il iş de işle e son olarak ke dile i sığı ış Os a lı halkıdı . Ma astı la ı azıla ı ı ise de let i ali e tahsis edildiği gö ül ektedi . Ö eği II. Balat Mahallesi de ulu a Kı al Tı a ha esi, İ ki da ika da ? Başı, Ist udh a Ma astı ı ise Ha za Beg edi dedi , Ca -Alı ı Mahallesindeki Aya-Ma ia Ma astı ı Ba a Ali Ha da i e tahsis edil işti . Yuka ıda eli ttiği gibi a astı la da üstakil e gö ül ektedi . Ka a i tah i le u la ı a ısı ı iskâ edil iş olduğu u a sa a ak, a astı la da da . – . kişi i aşa akta olduğu u ile i sü e ili iz. Fetih So rası İlk Mahalleler Bu du u da İsta ul u üfusu u i iki ıl içi de üstakil e le e a astı la da aşa a la ı topla ı ola ak şi dide 37.5 kişi e ulaştığı ı ul akta ı 101, ki u sa ı Fetih öncesi Konstantinopolis nüfusuyla ka şılaştı ılınca, az değildi . Asıl sorun, üfusu iteliği ol alıdı . Bu u la i likte a tık Biza s Ko sta ti opolis ölçeği i aşıl ası e i dü a aşke ti a atıl ası pla la aktadı . Ge i e dö e sek, Fetih te e le e gelişigüzel el ko a aske , zate ke tsel iş ölü ü içi de etki lik kaza a a ış e ge i dö üştü ; o la ı oşalttığı evlere e leşe e i göçe le ise gelişigüzelliği de a ı gi idi . Evlerin ilk sahiple i i e leştikle i ahallele e aka sak: Be ga alı aile, Balat I, Kir Ma tas, Kızıl Taş e Lips ahallele i e dağıl ıştı . E ü ük g up aile ile Kızıl Taş ta görülmektedir. Bolulu 11 aile, Altı Mermer, Balat I, Eski Balat, İpso eth a, Kızıl Taş, ‘al Ka i e Top Yıkığı ahallele i e dağıl ıştı . İflaha lı Efla i 14 aile, Balat II, Istraduth a, Liko “pi os, “of a e Top Yıkığı ahallele i de e edi işle di. Liko Spiros e Top Yıkığı ahallele i de İflaha lı e ailenin evi ulu aktadı . . Bü ük g up ola Ko aeli aile ise, Balat II, Eski Balat, Ki Nikola e Top Yıkığı ahallele i e dağıl ıştı . E ü ük f eka s, ile Ki Nikola Mahallesinde görülmektedir. Boşala e le e ikinci evrede el ko uş ailele e göz attığı ızda: büyüklük sı ası la Teki dağlı aile Ayos Hristoferoz, Bab-ı “ili i, Ki Ma tas, Ki Nikola, Kılıç, Lips, Top Yıkığı e )aga os Paşa ahallele i e dağıl ıştı . aile ile e ü ük g up Top Yıkığı Mahallesi de otu aktadı . Kesriyeli 41 Yahudi aile, Altı Me e , A a tha a, Balat I, Balat II e Top Yıkığı ahalle i e dağıl ış gibidir, ancak 37 aile, Balat I Mahallesine ığıl ıştı . Ço lulu –ta a ı Müslü a - aile, Altı-Mermer, Balat II, Ki Nikola, Kılıç, ‘al Ka i , “of a e )aga oz Paşa ahallele i e dağıl ıştı . aile, Altı Me e Mahallesi de kü ele işti . Fili eli Yahudi aile i ta a ı, Top Yıkığı Mahallesi de otu aktadı . İzdi li aile den iki ta esi Top Yıkığı e Ba -ı Edi e ahalle i de otu akla i likte ge i kala ı ı ta a ı Ipso eth a Mahallesi de kü ele işti . Be ze şekilde İşti li aile i ta a ı Balat II e e leş iş ulu aktadı . Edi eli aile, Altı Me e , Aze a , Ba -ı “ili i, Ipso eth a, Kızıl Taş, Kızla Ma astı ı, Lips e Top Yıkığı ahallele i e dağıl ıştı . Lo e li Yahudi aile i ta a ı “of a Mahallesi e e T ikkalalı Yahudi aile i i Balat I, ü Balat II e i i Ipso th ada otu aktadı . Bu a alizde Müslü a la ı so -sop ilişkisi üze i e elli ahallele de e leş iş ulu dukla ı ı sö le e ola ağı okke , Yahudile de ha eketle he e ta a ı ı i likte a ı ahallele e e leştikle i i gö ekte iz. Bu a ka şı aşağıda da açıkla a ağı gi i, hala ahalle de di azı da ta i a ıştı a ı sağla a a ış olduğu görülmektedir. Ha e aşı a o tala a kişi ka ulü ge el ka ul gö üş i a sa ı dı . Bu ko u içi akı ız: “ h eide , ss. , . . “ h eide aile ü üklüğü ü - kişi ola ak ka ul ede . Bu ko uda A e di , ss. , fa klı gö üştedi . Os a lı ailesi i 7- kişi ka ul ede . Bu ede le A e di i üfus tah i le i hep üksekti . 101 Başla gıçta, sa a gö e lile i e aske le i çok fazla sa ıda ol adığı ı tah i edi o u . Fatih i Edi e e dö e ke İsta ul da al ız a . e içe i ı ak ıştı . Hatta u la ı asıl gö e i ke te çeki düze e ekti. Bö le ol ası a ka şı Fetih te ıl so a İsta ul u topla üfusu u Fetih ö esi sa ı a ulaştığı ı ile i sü e ili i . 100 16 Bir Sosyal – Mühendislik Projesi Olarak Sürgünler ve İskâ Başke t İsta ul u iska ı eli gi i sos al- ühe dislik ağla ı da ge çekleşti il ek zo u dadı . Ye i aşke ti de e i li gi işi ile e e u la a hiz et ede ek eslek g upla ı a ihti a ı a dı . Gelişigüzel oluşa ahallele i çok etnik kökenli nüfus yapısı Os a lı gele eği le e a laşıla evlerin fiziki özellikleri ile a ı a ailele i sos al statüsü le ağdaş a aktadı .102 1455 Tahriri kontrollü göçürme ve iskân öncesi hem bir saptama he de e gile di e ö te i le iska ı düze le esi a a ı taşı aktadı . Ko u uzla doğ uda ilgili ola ise çok kısa i sü e içi de a tık İsta ul u e i e le i apı ı a da ihtiyaç göste e eğidi . Fatih dönemi zorunlu göçürme ve iskanlarla ilgili olarak tüm önemli kaynaklardan de lediği ta lo u Ek. te ula aksı ız. Aşağıda, özellik a z ede le i a ı a ta tışa ağı a ak ta lo u k o olojik sı a a gö e düze le iş ol ası e ka akla ı ı azılı ol ası a aştı a ve o u la ı ız için gereken veriyi sağla a aktı . Çeşitli birincil kaynaklar e ta ihçile İsta ul u iska ı ile ilgili ge elde çeliş esele de fa klı gö üşle ile i sü ektedi le . İsta ul u iska ı üze i e azıla i çok kitap e akale İ al ık ı Tah i i ile ilgili kaynak eserini a ı la ası da ö e kale e alı ıştı . Bu nedenle dönemin tarihçileri ve sıkça da E li a Çele i i azdıkla ı ı ka ak ola ak kulla ışla dı . Ancak bugün İsta ul u iska ı ile ilgili ola ak ugü daha kesi ko uşa il ekte iz, çü kü azıla la la Tah i i so uçla ı ı ka şılaştı a il e ola ağı ız ulu aktadı . İl e O ta lı ı İsta ul u Mekâ sal Yapısı ı Ta ihsel E i i e i Bakış aşlıklı azısı ilgi çti . Bi ka ak göste eksizi ılı da İsta ul a sü gü olu la Ko aeli, “a uha , A dı e Balıkesi de Müslü a e aatle geti ildiği i az aktadı .103 Mehmet Öz de benzer bir yöntem izle işti .104 Hatta diğe ka akla da azılı ol a a azı göçü ele i izle i i gö e il işti . Ö eği A adolu da Be ga a, Bolu e İfliha Efla i ; ‘u eli de Ço lu e Teki dağlıla ı iska ı u şekilde belgelenmektedir. He e ütü ö e li ka akta Fatih i ilk elde A adolu da e ‘u eli de . e Tü k, Yahudi e Hı isti a aile i İsta ul a gö de il esi i istediği eli til ektedi . . aile aklaşık 40.000 yeni nüfus demektir. A ı ilgi Dukas ta afı da , -sa ı fa klı ol akla i likte- “ulta , a ı za a da doğu e atı ila etle i de e lül a ı a kada . aile i şeh e geti ilip iskâ olu ala ı ı e akille i için deftere ithal olu a ak ola aile ef adı Ko sta ti opolis e gel ek iste e e ek olursa idam olu ala ı ı e etti şekli de te it edil ektedi .105 A ak Tah i i ö le i üfusu İsta ul daki a lığı ı göste e ektedi . Gerek diğe ö e li ka akla da ge ekse Tah i i de Fatih i çok di li 106 e çok et ik köke li i İsta ul pla ladığı a laşıl aktadı . Başla gıçta Biza slı Megadük Loukas Nota as ı İsta ul a ali ola ak ata a ı düşü esi u u e ö e li ka ıtıdı .107 Edirne, Filibe, Gelibolu ve Bu sa daki İsta ullula ulu a ak ge i geti il işle di . Edi e de ili e fe e a ı ile za aatka e Yahudiler İsta ul a göçü ül üştü . Ba i ge e gö e ise Müslü a la ı İsta ul a e leş ek ko usu daki isteksizlikle i u a ede ol uştu . Lati düş a ı Ge adios II pat ikliğe ata ış e O todoks kilisele i e ö e li a ı alıkla sağla ıştı . Bu aklaşı Ko sta ti opolis i Fetih e di e iş ol ası ede i le Şe i asala a te s düş ekle i likte Fatih yeni olası i haçlı sefe i i ge ekçesi i o tada kaldı ıştı . Özellikle E e i Piskoposu O aki e azı E e i ailele İsta ul a geti il iş e Galata a e leşti il işti . Bursa aşlı aşı a ilgi ç i ö ekti . İpek ti a eti e e düst isi ko usu da önemli i ti a et e sa a i şeh i ola Bu sa ı ge ek eş afı ge ekse işçi lo ala ı sü gü e ka şı çık ış e u yolda “ulta a ka şı direnme Mahallele deki üfusu et ik apısı ile ilgili ola ak a ı a akı ız: Öz , ss. , Ta lo . O ta lı a, ss. . Bü ük olasılıkla a ı akalede ka ak göste diği İ al ık ol alıdı . Bu ese de İ al ık, a ı eli t eksizi The Ce us of / şekli de i ot geç işti . İ al ık , , . de … İsta ul Baş ekalet A şi i de uhafaza edile a aştı a, a ı a hazı la aktadı de ektedi . Bu da dola ı Tah i i ile ilgili kop ala ı O ta lı ı eli e çok ö ele i geç iş olduğu u düşü ü o u . 104 Öz 2013. 105 Dukas 2013, ss. 212. 106 Daha a ı tılı i oku a içi , Ba i ge , ss. - ve Ercan 2004. 107 Daha so a Nota as ı alela ele ida edil işti . Melisse os , pp. , . u u Fetih sı ası da Biza s la ilişkide ola Halil Paşa ı tezgâhladığı ı sa u aktadı . Pe tusi , . , ss. . 102 103 17 cesareti gösterebil işle di . Fatih, u a açla gü Bu sa da kal ış, ete i kada etki ola a a ali i değişti işti e sü gü ge çekleş işti . Fatih özellikle Bu sa da a lıklı kişile i , ili e fe e a ı, za aatka ı İsta ul a hızla göçü ül esi içi izzat de ede ol uştu . Bu salıla e i ku ula E üp te iskâ edil işle di .108 Bu olla İpek olu u Os a lı te i ali, Bu sa da Muda a e Ge lik li a la ı İsta ul a akta ıl ıştı .109 Yi e Yu a ista da a lıklı Atinalıla e Mo a da çok sa ıda fe sahi i, ilgili za aatka la geti ile ek Fe e çe esi de iskâ edil işti . Göçü üle Tü kle i i kıs ı ise Üsküda a e leşti il iş e İsta ul u he e ka şısı da i A adolu köp ü aşı oluştu ul uştu .110 İki i e ede ise İsta ul u sos al apısı ı destekle e ek –e aşta esle e e hiz etle - unsurlar olarak Yu a lı, Bulga , Ma a , “ı p, Boş ak e A a utla İsta ul u çe esi de kı sal e leş ele oluştu ul uştu .111 Bu sü eç hep e i fetihle e pa alel ola ak gelişecektir. Runciman da, Krito ulos a da a a ak, çe ede e fethedile D a a , “ı ista e e ze i e le de Hı isti a la geti ile ek e leşti il iş oldukla ı ı eli t ektedi . A ı a, Ko a, Ka a a , Aksa a e Ça şa a da İsta ul a Müslü a göç e le geti ile ek şehi a la dı ıl a a çalışıl ıştı .112 Başla gıçta Tü kle İsta ul a e leş e ko usu da istekli ol a ışla dı .113 Gerçekten sürgünler halka külfet e a ıla geti diği kesi di . A ka alı A aha , Tü k i sa ı içi de a ı oldu, çok ü ük sızla a la ağladıla , zi a a ala oğulla ı da a ıldıla , kız ço ukla ı a ele i de a ılı ke , ka deş ka deşi te k ede ke , çoğu da ata la ı da uzaklaştı ıldıla … Yal ız Tü k halkı değil fakat Hı isti a la da da aklettile di e aza e A ka a da İsta ul a gö de ile dö t Ermeni i isi le i i Ast adzadu “atıl ış, “i eo Pa i aş, Ba a oğlu A a e Ha ı Eşi Ke o k ola ak eli ti .114 ‘o e t Ma t a a gö e, İsta ul u, Ka u i dö e i e geli e e kadar … çeşitli A adolu e aletle i de gele Tü k u su la la iskân et işle di ; ö lesi e ki ‘u la ı , E e ile i e Yahudile i a lığı a ağ e şehi halkı ı çoğu luğu Tü k tü 115, de ektedi . A ı tılı i inceleme sonucu, İsta ul u iska ı ı aşla gıçta Os a lı ege e liği altı daki A adolu e ‘u eli de kısıtlı sa ıda Tü k e tebaa göçürül üş olsa da iska ı daha çok cihat politikası a ağlı ola ak hep e i ele geçi ile top akla da olduğu gö ül ektedi . Bu u so u u ola ak Bu sa ı sa azsak, aşla gıçta Yu a lı, Boş ak, “ı p e A a ut ola et ik apı a a ak Fatih doğu a dö üp, Ka a a lı e Akko u lula a ka şı sa aşa aşladığı da Tü kle (Türkmenler) katıl a a aşla ıştı . Bu cümleden olarak Tursun Bey, Bu a ada kılı ı la ele geçi diği kâfir ille i de esi le i geti ip, İsta ul u çe esi e e leşti di, kö le , mezralar ku du. Şö le ki oş e kal a ıp şehi tü ü le akı lı e şe likli oldu 116 demektedir. Bunun için Bakı ız Ek . Bu du u Ba i ge ta afı da da eli til ektedi . Ka ı a za a içi de İsta ul u et ik apısı al ız a göçürmelerle değil, göçü üle le i asi ile olarak, Müslü a laş ası e Tü kleş e so u u oluş uştu . Bu ko u A e di ta afı da ta tışıl aktadı . Özellikle K ito ulos u “ı pla ı Hı isti a oldukla ı ko usu da i ada ulu duğu u ile i sü e ; Edi e, Bu sa, Fili e e Geli olu da gele le i de a ı şekilde değe le di diği i eli ti .117 Başla gıçta ‘u la a ı akıla kilise sa ısı oldukça çokke , u la ı Kö ü i a , ss. da E üp ü fetihte so a ta i Tü k ahallesi ola ak ku ulduğu u eli ti . Ka akla da Bu salı ‘u la ı e e e e leşti ildiği ko usu da i ilgi e ulaşa adı . İ al ık / , ss. e . : Bu sa şe i e sicillerine dayanarak. 109 Babinger 2002, ss.105-106. 110 ‘u i a , ss. : “ulta Meh et, Biza s i pa ato la ı ı çök ekte ola u köh e aşke ti i o tada kaldı a ak e i e çeşitli ı kla da e ulusla da oluşa u uğu u a ış, düze e gü e lik içi de aşa a ile ekle i göste işli i şehir a attı. 111 Ye asi os , ss. : T ak a da ulu a o takçı kö ü ü Hı isti a , si Müslü a dı . Müslü a la ı ü Tokat –“i as a ası da göçe Ağçako u lula ı dı . 112 Runciman 1972, ss. 309, n. 1. 113 Babinger 2002, ss. 106. 114 Pertusi 2006, ss. 260. 115 Mantran 1965, ss. 15. 116 Tursun Bey 2013, ss. 91. 117 A e di , . Je i gs , pp. . Müslü a la ı gü de kez a i e git e p atiği de dola ı Müslü a ahallele i i a i e es ide uzaklığı ı eli le i i olduğu u e u üzde ga i Müslü ahallelerinden daha küçük oldukla ı ı ile i sü ektedi . İsta ul da za a içi de a ile i sa ısı ı hızla a t ış ol ası ı i ede i de u ola ili . 108 18 za a içi de a i e çe il esi a ak ö le açıkla kalender119 ve din adamları ı işle i i göz a dı ede Müslü a dı ; Fethi izle e ıl içi de İsta ul u al ız a , kat a t ıştı . Bu ko u a i e dö e eği a ili .118 İsta ul da gö üle çok sa ıda de iş, e iz. de apıla tah i e gö e, İsta ul u % ı toplam nüfusu 7,4 kat artarken, gayrimüslim nüfusu . Bu e ede al ız a iska ı i eliği gözetil e iş, iteliği e ahalle dokusu u Os a lılaştı ıl ası ö pla da tutul uştu . Os a lı ahallesi çok az istis a dışı da120 i a i i a da kilise i et afı da ku ulu e di azı da a ıştı ıl ıştı . O ta lı, Müslü a üfusu e kezde, gayri Müslüman nüfusun ise çe ede e leştiği i ile i sü ekte, Aksa a , Laleli, Şehzade aşı, “üle a i e, Vefa, )e ek, Ça şa a, Fatih, Atikali, Dizda i e Müslü a ahallele i i ulu duğu se tle di .121 Halbuki, 1455 Tahririnde ö e li sa ıda ahalle i ka ışık üfus a ı dı dığı gö ül ekteydi. Ö eği , Altı-Mermer, Bab-ı “ili i, Kızıl-Taş, Ki Ma tas e )aga oz Paşa ahallele i de Müslü a e ‘u la , Balat I, Balat II, Top-Yıkığı mahallelerinde Müslüman ve Yahudiler ve Ipsomethya Mahallesinde Müslü a , ‘u e Yahudile ka ışık ola ak otu aktadı la .122 Ergenç, gerçekte soy-sop a ı ı ı ge el gü e liği sağla a ı a açladığı ı, u a ka şı güçlü i i pa ato luk e gü e liği sağla akla gö e li ku u la ı etki apıla ası ede i le şeh i e leşikle i i daha ahat ilişki içi e gi e ildikle i i eli t ektedi .123 Ben bir de buna soy-sop ilişkisi içi de kü ele e i aşla gıçta o la ola ak göçe ek toplu a e leşe g upla ı oluştu duğu ahalle modelinin, İsta ul ö eği deki ağla tısız ola ak göçe ek ke tleşe toplulukla içi eli le i i ola adığı ı ile i sü ekte i . Fetih so ası İsta ul a gele ek e leşe ailele i e seçi le i de se est oldukla ı ı u ede le ka ışık e leştikle i i gö ekte iz. İska ı aşla gı ı da a ı e de göçsele ile fa klı ahallele e e leş işle di . İska ı de a ı da zo u lu göçü ele sü gü le aşla ı a de let e ki u kişile i ko t ollü i şekilde e leşti e e aşla ıştı . Bu du u zate ta ihçile ta afı da e çok eli le e özellikti . Aksa a lıla Aksa a a, Ka a a lıla Ka a a a . Diğe ö e li ir sorun ise Fetih so ası Biza s e le i i kapa ı eli de kal ası ede i le aile ü üklüğü e sos al statü ile aşa akta ulu dukla ı e le i fiziki özellikle i i u u lu ol a asıdı . İsta ul ahallele i i , 1455 Tahriri so ası daki göçürmelerdeki seçici ta ı da dola ı so -sop azı da oluş adığı a i a ı o u . Zaten aşla gıçta u seçi i aklaşı elki de Os a lıdaki ilk so lulaştı a (gentrification) ö eği i o ta a çıka a aktı . İsta ul daki ilk Os a lı ahallele i uka ıda eli ttiği seçi i aklaşı e mukataa yoluyla de etle e ek tasa la ıştı . )ate E li a, uka ıda akta dığı gi i Ka a a “e ti de 3 sa ayı bilginlere, 162 saray yeniçerilere, 70 saray 70 vezire ve 7 saray yedi-ku e vezi i e diye ek aşla gıçta Bizans seçkinlerinin evlerinin, Os a lı seçki le i e tahsis edildiği i az aktadı . Mukataa İskâ ça ala ı çok kola ol a ıştı . Fatih, oş e le i e i e leşe le e eda a dağıtıla ağı ı ila et işti. 124 Yağ a ı a dı da II. Meh et iste e i İsta ul da işgal ettiği e i ülki eti e sahip İ al ık , ss. de: …so e of these G eeks e a ed Isla . Kalenderhane: Aya Marya Diyakonis Kilisesi a ı daki papaz odala ı. 120 )a a za a fa klı et ik apıda ol akla i likte a ı eslekte ola la ı ahallele i, gi i. 121 O ta lı, a, ss. . O ta lı gele eksel Os a lı ahalle düze i e gö e ahallele i so -sop ilişkisi e da alı olduğu u belirt ektedi . Bi tek ule a se tle i ola ak ed esele e akı lığı ulu a Ça şa a, “üle a i e e Fatih i a ı alığı ulu aktadı . İ al ık , s. de Şeh i e güzel e le i a aske i e e a da ta ikatla da dahil ol ak üze e il i e e e sup kişile e tahsis edildi . Ku a , ss. te Ta ihi ili e di i apıla ı % u u u ölgede apıldığı ı sö le ektedi . Bu Kö ü i a ı aşağıda da gö e eği iz gi i Be efe di E le i ta ı la ası la ö tüş ektedi . Aslı da u apı da ge el Os a lı ahalle düze i içi dedi . )a a za a Os a lı da eslek g upla ı ı oluştu duğu ahallele görülür. 122 Öz 2013, ss. 117. 123 E ge ç , ss. . ‘aduşe , ss. Güçlü Os a lı ö gütle esi so ası Balka la da ka a e leş ele i o ta a çıkışı ı akta aktadı . Bu u de a ı da “o etle i e Yugosla a ı pa çala ası so ası da o ta a çıka ka lı çatış ala ı ka a e leş ele de gö ül e esi i i likte gü e le aşa a de e i i e o aktadı . 124 İ al ık , ss. . 118 119 19 ola ağı ı ila et iş a a şeh e gele le e le i ha ap hali i gö ü e ge i dö üşle di. 125 Gerçekte, süreç oldukça fa klı işle işti . İlk aşta e le e el ko a Fethi ge çekleşti e aske le a da çeşitli ka akla da azılı olduğu gi i gelip e le i sahiple e A adolu e ‘u eli e aletle i de gele Os a lıla olsu , İsta ul da tutu a a ışla dı .126 Belki de ili çli ola ak “a a ta afı da ke ti i edi iska ı a a ı la getirtil iş ola la a ihti aç kal a ış ola ili . Bu ede le i dü a aşke ti ola ak İsta ul u daha etki i sos al doku a ihti a ı ulu aktadı . Mukataa e ö esi de ge çekleşti ile Tahrir amaca tam ola ak hiz et et işti . Tu su Be , Çok sıkı tı çekilip, e e , oda oda, ü ükle küçükle , ahçele ağla azıldı. Bu a ada ukataa se e i le çok değişiklik oldu. Mesela i kişi ukataası ı öde e e e ek e i ı akıp, ke di seçi i le du u u a u gu e aldı… Yazı işi itip padişaha su uldu, he i i elli inlik aklaşık iki i fıçı ıllık geli gö ü dü. 127 De iş Ah ed Aşıki, ukataa u gula ası a ka şı halkı ka şı ko ası ı Bizi e leketi izde sü dü üz, u kâfi e le i e geti di iz. Ge i e e iz içi i geti di iz? sözleriyle belirtmektedir. Bunun üzerine evlerin yeniden mülk olarak verilmesi önerisini sert ve otoriter Fatih e a ak Şaha etti Şahi Paşa Kula Şahi götü e il iş ve kabul ettir işti .128 A dı da ukataa u gula ası du du ul uş ve evler mülk olarak kabul edil işti . Bu sü e za fı da ö e li sa ıda e i sahiple i ta afı da te k edil iş olduğu u düşü ek ge eki . Bu durumu Tursun Bey de -Fatih in ağzı da - teyit etmektedir: Mukataa koy akta dileği al değildi, elki halkı işle i i düze e koy ak, gu up ve ta ah ehli i alla ı ı ve du u la ı ı düzelt ekti. Çü kü ülk edi e aç gözlülüğüyle i pa asız pulsuz, geli i yete siz ki se, değe i yüksek i eve sahip ol uş ve he üz sat ak al ak hevesi de yok ki satıp pa a sahi i olsu . Hiç şüphe yok az üddette o evle ve köşkle akı sız kalıp, ha ap ol aya yüz tuta dı da asıl iste e akı ve ye ile e yapıl azdı. Öyle olu a ukataa ko ası ı teklif etti . Ki he kes ukataa ı öde e yükle i i taşıya ildiği değe de ev seçsi . Bu isteği ge çekleştiği i gö ü e, dileği ol aya şeyi, ya i alı yi e iyilik ol ak üze e kulla ı a ve halkı a ağışladı . Ve ke di seçe ek aldığı ı ülk edi ek hususu da doğ ula ış oldu.129 A dı da , Şehi a lılık kaza a a aşla a aktı. Halil İ al ık çeşitli azı e su u la ı da130 Batılı ili ada la ı ı Fetih so ası İsta ul u pla sız i içi de ke diliği de şekilsiz i ığı ola ak oluştuğu tezi i ta tış aktadı . Bu ko u u ta tış ası u azı ı o utla ı ı çok aş aktadı . Daha so a i dü a aşke ti ola ak İsta ul ö eği aslı da uzu i sü eçti e çok aşa ılı i şekilde ö etil işti . Bi fiziki pla la a ola ak gö üle İsta ul u gelişi i göç ve iskâ gi i, sü gü le gi i, de şi e e asi ilas o la gi i çok ka aşık sos al ühe dislik p ojele i le destekle işti . Yuka ıda da eli ttiği gi i İsta ul u pla la a ka a la ı Fetih so ası he e değişti il iş e a dı da aşa ılı i şekilde u gula a a sokul uştu . İsta ul u iki i e e pla la ası izle e dö e le de de özellikle Be azıt II e Ka u i ta afı da dikkatli i şekilde ö etil işti . A ak u odeli Biza s Ko sta ti opolis i i fiziki alt apısı üze i e ku ul uş olduğu u göz a dı et e ek ge eki . Fatih Vakfiyeleri Eli izde Fatih dö e i iska ı ile ilgili çok ö e li i grup elge daha ulu aktadı : Fatih Sultan Meh et i İsta ul da iki ü ük akfı a dı .131 Bu la A asof a e E üp “ulta Vakıfla ıdı . Ayasofya Vakfı da kö le e ez ala , ha la , ha a la , deği e le e a azi a ı da ko u uzla doğ uda ilgili 125 Öz 2013, ss. 111. Dukas , ss. : Meh et, a t aşı apıla ak ha e işti ak et ek üze e he kesi 127 Tursun 2013, ss. 82. 128 Aşık , ss. e İ al ık a, ss. 129 Tursun 2013, ss. 83-84. 130 Özellikle: İ al ık / , İ al ık 131 Vakıfla 126 da iti a e ütü ila etle e tellalla gö de e ek Co sta ti opolis ale hi e o du a ilhak et esi i e etti. . e İ al ık . 20 ola ak El Aka at aşlığı altı da kale de, topla ahalle e le i ge el özellikle i a ı da aka eti kulla a kişile le de ilgili de – 1463 gibi aşla ış e 1470 – 1471 gibi ta ta tışa ağı tah i le i a ası da a la lı i kesiti e i o ol e dağıl ış 460 menzil (ev) ka ıtlıdı . Bu ilgi ulu aktadı . Vakfı ku uluşu Hi i a la ıştı . Bu ede le e aşağıda ası ede i le önemlidir. Vakfiyelerdeki Evler İki tah i i e ile i de ha eketle ılı da İsta ul da aklaşık . e ulu duğu a sa ı ı la e i aklaşık % lük i ö ek kü e oluştu aktadı . E le i kat sa ıla ı ka dedil iş ulu a la ı si al ız a süfli (alt kat e si de a ı a ulvi (üst kat) ulu aktadı . Bu sa ıla da ha eketle e le i % ü ü iki katlı olduğu u ulu o u . Bu ada ha eketle iki katlı e le i sa ısı ı geçe ılda a ttığı ı gö ekte iz. Daha ilgi ç ta afı oldukça çok sa ıda e de % a ı a gu fe ulu aktadı . Diğe i ilgi ç a ı tı ise ilk kez Tah i i de o ta a çıka ça takla ı , Ayasofya Vakfiyesinde de görülebilmesidir. 460 menzilin ta esi de ça dak ulu aktadı . Çardaklar a tık a astı sı ı la ı ı dışı a çık ıştı . Çele ioğlu Mes idi, Künfoz e “ulta Paza ı ahallele i de ulu a i e e zili üst katla ı ça daktı . adedi muhavvataya çe esi du a la la çe il iş avlu) sahiptir. e zil dükka la la ilişkile di il işti . A ı a i e zili ista lı ahı ulu aktadı . A asof a Vakfı aka etle i a ası da 14 kalemde toplam 168 hü ü at ulu aktadı . Vakfiyelerdeki Sosyal Doku Vakfiyeler, kentin sosyal dokusuyla ilgili ö e li ip uçla ı a da sahipti . Aka eti kulla a kişi i isimleriyle birlikte di le i a ı a ı ı esleği eli til ektedi . A tık İsta ullu u eli gi eslek g u u a dağılı ı ı da gö e il ekte iz. F eka s ü üklüğü sı ala ası la kasap, ta a ı Yahudi ta i , biri Yahudi olan 3 silahi132, paşa Bali i i Fe aş Paşa e Meh et Paşa , kü kçü, kapı ı, et ekçi, meremetçi133, 2 pehlivan, 2 remmal134, 2 yeniçeri, 2 yeniçeri zaimi135 e diğe le i ulu aktadı . Vakfiyede aka eti kulla a la da Müslü a ol a a la ı di le i Yahudi e Yahudi e ile Nas u i e Nas u i e ola ak eli til işti . Bu la ı i Hı isti a e ü Yahudi di . Bu a gö e örnek kümenin aklaşık üçte i i i % gayri-Müslüm olduğu u görüyoruz. Bu u a ı da ge ellikle ühtedile e a a adı ola ak e ile i i A dullah la ı sa ısı ise tü e u la ı ü yeniçeridir. kişi i e leketi de azılıdı . Buradan köke i ö e i kal a ış, halk a tık İsta ullu ol uştu . Ancak 4 A ka alı, Karamanî ve 2 Trabzonlu belli ki akı za a la da İsta ul a göç üş ol alıdı . Nas u i e Nas i i e le i a ı ahalle e dağıl ış ol akla i likte kişi ile Kı k Çeş e, kişi ile Fil Da ı, kişi ile Molla Hüs e Ca ii e kişi ile Fe e Kapı ahallele i de ulu a aka eti tasa uf ettikle i i gö ekte iz. A ı ağla da ahalle e dağıl ış ulu a a Yahudi e Yahudi e hane reisinin -f eka s ü üklükle i sı alaması la- i Edirneli Yahudiler, 14 ü A e oğlu Mes idi, si Günkoz, 7 si Halil Paşa Bu goş u, sı Bozahaneler, 6 sı Fil Da ı e diğe ahallele e dağıldıkla ı gö ül ektedi . E i ö ü de kü ele iş A e oğlu Mes idi, (adı üstünde) Edi eli Yahudile , Halil Paşa Bu goş u ve Ka a Şe s Mes idi ile Günkoz tipik Yahudi mahalleleri ola ak gözük ektedi . Be ze şekilde Fe e Kapısı i Hı isti a ahallesi ola ak eli ektedi . İlgi çti bu et ik ahallele e ka şı Hı isti a e Yahudi ailenin e leştiği e topla aka eti ka ıtlı ulu duğu Fil Da ı Müslü a , Yahudi e Hı isti a ka ışık; topla aka eti ulu duğu Bozaha ele , topla 12 aka eti ulu duğu Hızı Be Mes idi, toplam aka eti ulu duğu Ho a Alaüddi , toplam 13 akaretin ulu duğu “a ı Ti u u ahallele i Müslüman ve Yahudi ka ışık; toplam 1 aka eti ulu duğu Kı k Çeş e, toplam aka eti ulu duğu Molla Hüs e Ca i i Müslüman ve Hı isti a ka ışık ahallele di . “ilah i alatçısı olduğu u düşü ü o u . Ta i at ustası 134 Fal ı 135 Ye içe i aşı 132 133 21 Sonuç A se e , Biza s e i i Tü kle i i şa et iş oldukla ı e le de çok fa klı oldukla ı ı ile i sü e e Biza s evleri Türklerin harem adetle i e e aşa ışla ı a u gu gel ediği de , İsta ul a e leşe Tü kle , he e ke dile i e gö e e le aptı a a aşla ışla dı , de ektedir.136 A se e i u u ile i sü ek içi ete li ede i ulu a aktadı . Konstantinopolisli Andronico Calliso, Konstantinopolis i ethede ke Ne ede ö le uazza te sa ele , ö le pa ıltılı e le e köşkle gö üle ili iş de ektedi . 137 Zaten Tah i i de üfusu Biza s ta kala e le de tutu a a çalıştığı ı açık i şekilde ka ıtla aktadı . Ba i ge e gö e ise Yılı da şehi kadısı Muh iddi i aptı dığı üfus tah i i e gö e a tık şehi de kulla ıla . e e . dükkâ a dı.138 Ha e sa ısı İ al ık ta fa klıdı . Ona göre sa ı ı da İsta ul da , adet ha e sapta ıştı . Bu la ı . i Müslü a , . i ‘u O todoks, . si 139 Yahudi, si Kefeli, si E e i, ü Ka a a lı Hı isti a la , i ise Çi ge ele e aitti . 1455 Tah i i so uçla ı ile a adaki fa kı ka şılaştı a ak geçe ıl içi de İsta ul u üfusu a aklaşık 34.000 kişi . -40. katıl ış olduğu e u üfusu aklaşık 7.000 kadar yeni eve140 ihti aç göste diği i buluyorum. Bu ağla da, İsta ul u hemen yeni e le e ihti a ı ola aktı. İsta ul- Türk evi modelinin bu dö e de i dele e e aşla ış ol ası ge eki . İlk Türk tipi evle i ılı da aşla a ak ilk Os a lı 141 aşke ti, Bu sa da göçü üle ili e fe sahi i e za aatka lar ta afı da e leşti ildikle i e i E üp Mahallesi de o ta a çık ış ola ilir. Gerçekten de vakfiyelerden hareketle Fatih devrinde, İsta ul da a tık, ö e li sa ıda e i apıldığı ı a lı o uz ve ilk kez 146 ılı da, T a zo alı dığı da duva ı ustala ı ı İsta ul a gö de ildiği i gö ü o uz. Bunlar: Dikilitaş ta eş uta e le , -daha sonra II. Selim döneminde ıktı ıla - A asof a Mahallesi eş uta142 e le i, Odu Paza ı da e le , “a ı Ti u u Mahallesi e le i, A az a Kapı da e le , U kapa ı e le i, )e ek te eş uta e le , Kü goz Kapısı eş uta e le i, E üp te eş uta e le , a ı a Galata Balık Paza ı da eş uta e le , Ka akö de iki a ı e de e ler, Kuledi i i a ı da eş uta e le e Topha e kapısı da eş uta e le dir. Bugün bu evlerden geriye hiçbir iz kal a ıştı .143 Ka ı a, ilk e ede A se e i ile i sü düğü gi i he e Tü k tipi e le i i şası a gi işil ediği, Biza s evlerinin tadilatla Türk bekle tisi e u gu hale geti ildiği e i a ı o u . 1455 Tahririnde Kılıç Mahallesi de Teki dağlı Musa ı , bir fakih olan Koyunlu Yusuf ile Davut pa laştıkla ı, Altı-Mermer Mahallesi deki Doğa ı Mustafa ı , Ipso eth a Mahallesi deki İzdi e diğe Yahudi aile i , Kızıltaş Mahallesi deki Kaza ı İz ikli “üle a ı otu dukla ı e de görülen bölmeler bunun ilk örnekleri ol alıdı . 1455 Tahririnde hiçbir gurfeli menzil gözükmezken, A asof a Aka atı a ası da topla adet gurfeli ev bulunmaktadı . Bu la f ekans ü üklükle i e gö e sı A sla lu, e i Edi eli Yahudile , Gü koz, Meh et Paşa Mes idi, şe i Ha ı Küçük, Ha ı Muh üddi , Ho a Alaüddi , “a ı Ti u u Mes idi ve diğe ahallele de ulu aktadı . İlgi i u ahallele i ta a ı ı Haliç e ak aktadı ve özellikle Eminönü i a ı da oğu laş aktadı . Ta a ı süfli e zille i üze i dedi . Bu konuyu aşka i azıda ele ala ak e çeşitli ka akla da gö düğü üz uktes apıla ın ve tadilatla ı izlerini sü e eği . 136 A se e , ss. ; İ al ık , ss. hazi esi e ki a öde ek zo u dadı . Öz teş ik a a ı la kaldı ıldığı ı, e so u da ‘u 137 Pertusi 2006, c. 2, ss. 222. 138 Babinger 2002, ss. 104. 139 İ al ık , - 598. 140 de oş du u da ola tah i i e sa 141 K ito ulos ; İ al ık ; İ al ık (1967) 219, Gündüz 2008, ss. 56. 142 Mülki eti de edile e e akıf e le i, i ev 143 Ülgen 1939, ss. 22-34 ve harita. , Os a lıla da, i e ap ak iste e kişi, kulla dığı a sa ka şılığı da de let , ss. de ukata ola ak ili e işle i ö e u gula dığı ı, so a Meh et Paşa ta afı da e ide ko ulduğu u, akta aktadı . ısı düşüldükte so a. /1970) 237, Tu su Be e da a a ak, Bu sa “i il Defte le i, İ al ık a la da de let gö e lile i e tahsis edile loj a la . İ al ık , ss. : 22 Kaynakça ANGIOLELLO, Giovan Maria (2011) Fatih i İçoğla ı A latıyo … Fatih Sultan Mehmet, Profil Ya ı ılık, İsta ul. AŞIK PAŞA)ADE De iş Ahmet Aşıki (2008) Aşık Paşazade Tarihi, Mostar, İsta ul. AYVE‘Dİ, Ekrem Hakkı (1958) Fatih Devri “o la ı da İsta ul Mahalleleri, Şeh i İska ı ve Nüfusu, Vakıfla Umum Müdü lüğü, İsta ul. BABINGER, F. (2002) Fatih Sultan Mehmed ve Za a ı, Oğlak Bilimsel Ya ı la , İsta ul. BACHMANN, M. ve M. B. TANMAN (2008) Ahşap İsta ul / Konut Mimarisinden Örnekler, İsta ul A aştı a Enstitüsü, İsta ul. BACHMANN, M. (2008) İsta ul Ahşap Evlerinin Teknik ve Yapısal Özellikle i Ahşap İsta ul / Konut Mimarisinden Örnekler, Der. M. Bachmann ve M. B. Tanman, İsta ul A aştı a Enstitüsü, İsta ul, ss. 2062. BAŞKAN, Yahya (2013) Fatih Sultan Mehmet Döneminde Karaman Bölgesinden İsta ul a Nakledilen Nüfus , Tarih Dergisi, İsta ul, s. 55, ss. 107-134. BAŞKAN, Yahya (2014) İsta ul u Fethi ve Yahudile , Modern Türk A aştı ala ı Dergisi, Ankara, c. 11, s. 3, ss. 63-84. ibn BATTUTA Tanci, Ebu Abdullah Muhammed (2005), İ Battuta Seyahatnamesi, Çeviren: A. Sait Aykut, YKY, İsta ul. BERGER, Albrecht (2016) Ko sta ti opolis te Sokaklar ve Kamusal Ala la Dumbarton Oaks Seminerleri / Konstantinopolis: Şeh i Dokusu, Derleyen: Henry Maguire ve Robert Ousterhout; Çeviren: Hazal Yalı , Alfa, İsta ul. BUNDELMONTI, Cristoforo (1422) Liber Insularum Archipelai, Metropolitan Museum, New York, DC. la BROQUIÉRE, Bertrandon de (2000) Bertrandon de la B o uié e i De izaşı ı Seyahati, Editör: Ch. Schefer, Çeviren: İlha Arda, Eren Ya ı ılık, İsta ul. de CLAVIJO, R. G. (2016) Timur Devrinde Kadis te “e e ka t a Seyahat, Köprü Kitapla ı, İsta ul. Dİ‘İMTEKİN, Feridun (2004) İsta ul u Fethi, Gelenek Ya ı ılık, İsta ul. DUKAS (2013) İsta ul u Fethi / Dukas K o iği (1341 – 1462), Çeviren: V. Mi i oğlu, Ka al ı Ya ı ılık, İsta ul. EMECEN, Feridun (2001) İsta ul u Fethi Türkiye Diyanet Vakfı İsla Ansiklopedisi, c. 23, ss. 212-220. ERCAN, Yavuz (2004) Fatih i Kilise Politikası / Os a lı İ pa ato luğu da Müslüman Olmayan Topluluklarla İlgili Devlet Politikası ı Ortaya Çıkışı , İsta ul u Fethinin 550. Yılı A ı Kita ı, Editörler: Esin Kâhya ve Ayten A dı , Ankara Üniversitesi, Osma lı Tarih A aştı a ve Uygulama Merkezi, Ankara. ss. 521. ERGENÇ, Özer (1984) Os a lı Şeh i deki Mahalle i İşle ve Nitelikleri Üze i e Os a lı A aştı ala ı IV, İsta ul.ss. 69-78. E‘GİN, Osman (1953) İsta ul u Fethinden Sonra Şehi Nasıl İ a ve İskâ Edildi? Resimli Tarih Me uası, c. 4, s. 41, Ma ıs 1953, ss. 2352-2364. EYİCE, Semavi (1995) İlk Ku uluşta Türk Devrinin Başla ı a İsta ul İsta ul A ağa ı 1 / Fetih ve Fatih, İBB Kültür İşle i, İsta ul, ss. 11-36. GÜNDÜZ, Ahmet (2008) İsta ul u Os a lıla Ta afı da Fethi, Türk-İsla ve Avrupa Açısı da Ö e i Karadeniz A aştı ala ı, c. 5, s. 17, Bahar 2008, ss. 51-66. HOCA “ADETTİN Efendi (1992) Ta ü t – Tevarih, 5 Cilt, Hazı la a : İs et Pa aksızoğlu, Kültür Baka lığı, Ankara. İNALCIK, Halil (1960) Meh et the Conqueror (1432-1481) and His Ti e Speculum, v. 35, n. 3, pp.408427. İNALCIK, Halil (1967) Fâtih Sultan Mehmed Ta afı da İsta ul'u Yeniden İ şası [Orijinali: The Rebuilding of Istanbul by Sultan Mehmed the Co ue o , Cultura Turcica, vol. IV, 1967, No. 1-2] (trc. F. Unan), O dokuz ayıs Üni. Edb. Fak. Dergisi, 3 (Samsun, A alık 1988), s. 215-225. İNALCIK, Halil (1969/1970) The Policy of Mehmet II toward the Greek Population of İsta ul and the Byzantine Buildings of the Cit Dumbarton Oaks Papers, v. 23/24, pp. 229-249. İNALCIK, Halil (1978) İsta ul The Encyclopaedia of Islam, Brill, Leiden, 1997, v. 4, pp. 224-248. İNALCIK, Halil (1995) İsta ul: bir İsla Şeh i İsla Tetkikleri Dergisi, Çeviren: İ. Kalı , c. 9, ss. 243-268. İNALCIK, Halil (2007a) Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar I, Türk Tarih Kurumu, Ankara. 23 İNALCIK, Halil (2007b) The Ottoman Survey of 1455 and the Co ue o s İsta ul 550. Yılı da Fetih ve İsta ul: Bildiriler, TTK, Ankara, pp. 1-14. İNALCIK, Halil (2009) Seçme Eserleri – II / Devlet-i Aliyye / Os a lı İ pa ato luğu Üzerine A aştı ala / Klasik Dönem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişi , Türkiye İş Ba kası Kültür Ya ı la ı, İsta ul. İNALCIK, Halil (2012) The Survey of Istanbul 1455, Türkiye İş Ba kası, İsta ul. İÜ (1964) Fethin 5 i i Yıldö ü ü Ko fe a sla ı, İsta ul Üniversitesi, İsta ul, 1964. JENNINGS, Ronald C. (1976) U a Population in Anatolia in the Sixteenth Century: a Study of Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon and E zu u International Journal, Middle East Studies, n. 7, pp. 21-57. KÓS, K. (1995) İsta ul / Şehi Tarihi ve Mimarisi, Kültür Baka lığı, Ankara. KÖMÜ‘CİYAN, Eremya Çelebi (1988) İsta ul Tarihi / XVII. Ası da İsta ul, Tercüme ve tahşi e H. D. Andreasyan; Ya ı a Hazı la a K. Pamukciyan, Eren Ya ı ılık, İsta ul. KRITOVULOS (tarihsiz), Fetih 1453, Çeviren: Mustafa Demirer, Panama Ya ı ılık, Ankara. KUBAN, D. (1970) İsta ul u Tarihi Yapısı Büyük İsta ul u Nazı Plan Bü osu a Hazı ladığı Rapor, İsta ul. MANTRAN, R. (1965) XVI. – XVII. Yüzyıl da İsta ul da Gündelik Hayat, Çeviren: M. A. Kılıç a , Eren, İsta ul. MEHMET NEŞ‘İ (2014) Kitab-ı Cihan-Nüma / Neş i Tarihi, 2 cilt, Hazı la a la : Faik Reşit Unat ve Mehmet A. Köymen, Türk Tarih Kurumu, Ankara. MELISSENOS, Makarios (1980) The Chronicle of the Siege of Constantinople – April 2 to May 29 1453, Translated by Marios Philippides, The University of Massachusetts Press, Amherst. NECİPOĞLU, Nevra (1995) İsta ul Fethi Arifesinde Bizans Başke ti e İçe de Bakış: Bizans ve Batı Ka akla ı a Göre Konstantinopolis (1439İsta ul A ağa ı 1 / Fetih ve Fatih, İBB Kültür İşle i, İsta ul, ss. 61-69. ÖZ, M. (2013) Tahriri ve İsta ul u İskâ Tarihi Bakı ı da Ö e i , I. Ulusla a ası Os a lı İsta ullu Sempozyumu Bildirileri 29 Mayıs – 1 Haziran 2013, İsta ul 29 Mayıs Üniversitesi, Editörler: F. M. Emecen ve E. S. Gürkan, İsta ul, 2012, 29 Ma ıs Üniversitesi ve IBB Kültür A.Ş., Bası tarihi 2014, ss. 107-125. Ö)BAYOĞLU, Erendiz (2007) Biza s ve Batı Ka akla ı 550. Yılı da Fetih ve İsta ul, Bildiriler, Türk Tarih Kurumu, Ankara, ss. 105-145. PERTUSI, Agostino (2004-8) İsta ul u Fethi, 3 cilt, Çeviren. Mahmut H. Şaki oğlu, İsta ul Fetih Cemiyeti, İsta ul. ‘ADUŞEV, Evgeni (2007) Balka la ve Fetih , 550. Yılı da Fetih ve İsta ul Bildiriler, Türk Tarih Kurumu, Ankara, ss. 147-156. ROODENBERG, Jacob (1999) Ilıpı a , an Early Farming Village in the İz il Lake Basi . Neolithic in Turkey / the Cradle of Civilization, Text & Plates, Edited by Mehmet Özdoğa & Nezih Başgele , Arkeoloji ve Sanat Ya ı la ı, pp. Text: 193-2002, plates: 157-170. RUNCIMAN, S. (1972) Konstantiniye Düştü, Çeviren: D. Türkömer, Milliyet Ya ı la ı, İsta ul. SCHNEIDER, Alfons Maria (1952) XV. Yüz ılda İsta ul u Nüfusu Belleten, c. XVI, s. 61, Ocak 1952, TTK, Ankara, ss. 35-48+. SPHRANTZES, George (1980) The Fall of the Byzantine Empire / A Chronicle by George Sphrantzes, 1401 – 1477, Translated by Marios Philippides, The University of Massachusetts Press, Amherst. TAFUR, Pero (2016) Pero Tafur Seyahatnamesi, Çeviri: Hakan Kılı ç, Kitap Ya ı e i, İsta ul. TANYELİ, Uğu (1996) Klasik Dönem Os a lı Metropolünde Konutun eel Tarihi: Bir Standart Saptama De e esi Prof. Doğa Ku a a A ağa , Z. Ahunbay, D. Mazlum ve K. Eyüpgiller, Der., Eren, İsta ul, ss. 57-71. TEKİNDAĞ, M. C. Şeha etti (1964) Fetihte Sonra İsta ul Fethin 5 i i Yıldö ü ü Ko fe a sla ı, İÜ, İsta ul, 1964, ss. 42-47. TURSUN Bey (2013) Fetih Ba ası / Fatih i Tarihi, Hazı la a : Mertol Tulum, Kapı Ya ı la ı, İsta ul. U)UNÇA‘ŞILI, İs ail Hakkı (1964) Os a lı Tarihi, II. Cilt / İsta ul u Fethinden Kanuni Sultan “üley a ı Ölümüne Kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara. ÜLGEN, Ali Saim (1939) Fatih Devrinde İsta ul 1453 – 1481 / Ha itası – İzahatı – İ deksle , Vakıfla Umum Müdü lüğü Neş i atı, Ankara. VAKIFLAR (1938) Fatih Mehmet II Vakfiyeleri, Vakıfla Umum Müdü lüğü Neş i atı, Ankara. 24 YE‘A“İMO“, Stephanos (1999) Os a lı İsta ul u u Ku uluşu , Os a lı Mi a lığı ı 7 Yüzyılı / Ulusla üstü bir Mi as , Editörler: Nur Akı , Afife Batur ve Selçuk Batur, YEM Ya ı , İsta ul, ss. 195-212. Ek 1: Tahriri de : Ha e Reisleri i Yerleşme e leketleri. Kay ak: İ al ık Gidenler Gelenler Amas ya 1 Ayathlug S elçuk İzmir 1 Ayazmend Altınoluk Balıkesir 2 2 9 1 Aydın Badr (Bayr? ) 1 Balat İstanbul 2 Balıkesri Balıkesir 3 Ankara 2 Begpazar Beypazarı 2 Bergama İzmir 18 1 Biga Çanakkale 6 1 Bigadic Çanakkale 1 BogazHis ar Boğaz-His ar Bolu İstanbul(?) 1 Bolu 7 Borlu S afranbolu(? ) Karabük Burgaz Bergos Çanakkale Burs a Çağa 14 2 3 Yeniçağa Bolu 3 Çan Çanakkale 4 Çorlu Tekirdağ 4 Manis a 1 Kütahya 2 Çanakkale 1 Demürci Demirci Domanic Eceova Ecebad Edirne 2 Edremit Engürü Eregli Marmara Ereğlisi 6 33 12 Balıkesir 5 Ankara 1 1 Tekirdağ 3 3 Es kihis ar Koca eli 1 Fener İstanbul 9 Filibe Bulgaris tan 2 32 Gelibolu Çanakkale 2 4 Gönen Balıkesir 1 Gördek Kas tamonu 3 Güzelhis ar Aydın 1 Hayrabolu Tekirdağ 1 1 P rovdiv 2 1 14 2 Hızırbeyili Çaycuma Zonguldak İflahan Eflani Karabük İncügiz İnceğiz Çatalca 9 Bilecik 1 İnhisar . 25 İnöyükü Eskişehir 2 İpsala Edirne 1 İstanbullu İstanbul İştib Makedonya 25 İstrumca Bulgaris tan 1 İvrindi Balıkesir İzdin İnönü Lamia 8 1 Yunanis tan İzmir 2 İznigmut İzmit 1 Karahis ar Afyonkarahis ar 2 Kas tamonu Kas tamonu Kayacık ? Keps ut Balıkesir Kerede Gerede Bolu Kes riye Kas toria Yunanis tan 2 1 5 41 Burs a 1 Kires un Gires un 1 Kratova 3 2 Kes tel Kırtova 1 29 İzmir Kepis ud 1 Makedonya 5 KızılcaTuzla Balıkesir 1 Koca eli Koca eli Laps eki Çanakkale 3 Livadye Sırbistan 1 Lovec Bulgaris tan Magnis a Manis a 2 Manyas Balıkesir 1 12 10 Marmara Marmara Adası(?) Balıkesir Melen Koca eli(? ) S akarya 1 Menteşe Muğla 1 Mısır Mısır Mudurlu 1 1 1 Bolu 4 Mugla Muğla 1 Nazilli Aydın 1 Nif İzmir 1 Nikebolu Bulgaris tan 2 P irlepe Makedonya 1 S aruhan Manis a S eferihis ar İzmir 1 S elanik Yunanis tan 1 S emendere Romanya 2 S ilivri İstanbul 2 Yunanis tan 2 Bulgaris tan 1 S iroz S ofya Mudurnu 5 S erez 5 1 2 26 TaraklıBorlu S afranbolu Karabük 1 Teke Antalya Tekürdağı Tekirdağ 2 Tire İzmir 1 Yunanis tan 2 Trikkala Tırkala 1 Kırklareli Vize Yambol Bulgaris tan Yenice ? Karabük 1 4 1 İstanbul 1 Toplam Ek 2: İsta 10 1 Yanbolu Yoroz 50 168 356 ul’a Sürgün Bölge Yerleşme Yıl Yıl Anadolu Bergama 1453 1455 Anadolu Bolu 1453 1455 Anadolu Çarşamba Ova 1453 Anadolu Eğirdir ve İğdir 1453 Anadolu İflihan 1453 Anadolu İzmir 1453 Büyük Galata’ya Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Kuban (1969), 30. Gündüz (2008), 56. Anadolu Kastamonu 1453 Kazancı, Kumkapı Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Gündüz (2008), 56. Anadolu Manisa 1453 Macuncu Mahalles i Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Gündüz (2008), 56. Anadolu Samsun ve Sinop 1453 Tophane Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Kuban (1969), 30. Gündüz (2008), 56. Anadolu Tire 1453 Vefa Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Gündüz (2008), 56. Anadolu Yenişehir 1453 Yeni Mahalle Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Etnisite ve Din Nitelik Yerleşim Kaynak Kızıltaş 13 hane Öz (2013),111. Öz (2013),111. Müs lüman Çarşamba Pazarı Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Runciman (1972), 309, n. 1. Gündüz (2008), 56. Eğrikapı Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Gündüz (2008),56. 1455 Öz (2013),111. 27 Gündüz (2008), 55. Anadolu 1453 4.000 aile, Hıristian, Yahudi ve Türk Türkler Üsküdar’a Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. İnalcık (1967), 217, Gündüz (2008), 56. Başkan (2014). Avrupa 1453 Frank Kavmi Küçük Galata Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Gündüz (2008), 56. Rum Bulgaristan Ahtopol (Agathopoli) ve Nessebaer (Messimvria) 1453 Bulgaristan Sofya 1453 İstanbul Galata 1453 Rum Lübnan Akka, Gazne, Remle ve Havran 1453 Arap Rumeli Çorlu 1453 Rumeli Silivri, Panados ve Marmara Ereğlisi 1453 Rumeli Tekirdağ 1453 Rumeli Üsküp 1453 Rumeli Yemen Safed 1455 Rum 1455 Yeras imos (1999) 197, Zygomalas’a dayanarak. 3.000 bakire(? ) Ayas ofya Evliya (2003), 76. Rumlar Marmara kıyılarına İnalcık (1967) 216, İnalcık (1969) 236, Kuban (1969), 30. Tahtakale Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Gündüz (2008), 56. Altımermer, 12 hane, Kılıç’ta 8 hane, Zağanos Paşa 8 hane Öz (2013),111. Rumlar Marmara kıyılarına İnalcık (1967) 216, İnalcık (1969) 236, Kuban (1969), 30. Yeras imos (1999) 197, Zygomalas’a dayanarak. Top Yıkığı 13 hane Öz (2013),111. Üs küplü Mahalles i Evliya (20039, 76. Ayverdi (1958), 76. Gündüz (2008), 55. 1453 4.000 aile, Hıristian, Yahudi ve Türk Tahtakale İnalcık (1967), 217, Gündüz (2008), 56. Başkan (2014). 1453 Yahudi Has köy Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Gündüz (2008), 56. 28 1454 1459, 1460 İstanbullu ve varlıklı Rumlar. Türkler. Burs a Ermeni P is kopos u Ovakim ve bazı Ermeni aileler Bulgaristan 1454 Bulgar Kritovulos , 129. Macaristan 1454 Macar Kritovulos , 129. 1454 50.000 Sırp Anadolu Sırbistan Bursa Semendire Sırbistan 1454 1455, 1456, 1458, 1459 İlim ve fen erbabı, zana atkar Eyüb’e yerleştirildiler. Ermeniler Galata’ya Kritovulos 155. Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. İnalcık (1960) 413. İnalcık (1967), 219. İnalcık (1969) 237- 238, Burs a S icil Defterleri. Kömürciyan (1988), 73. Gündüz (2008), 56. Uzunçarşılı (1964), 154. Yeras imos (1999), 198. İstanbul’da civar köylere yerleştirildi Dukas (2013), 214. Babinger (2002), 109. 4.000 aile Köylere Kritovulos , s s . 120. Uzunçarşılı (1964), 154. İnalcık (1967) 217, 50 cema at, ticari beceri Tekfur Sarayı ve Şuhud Kapısı önüne Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Babinger (2002), 104. Başkan (2014) 72-73. Yunanistan Selanik 1454 Yahudi Anadolu Aydın 1455 Müs lüman Ortaylı (1986), 86. Öz (2013),111 Anadolu Balıkesir 1455 Müs lüman Ortaylı (1986), 86. Anadolu Kocaeli 1455 Müs lüman Ortaylı (1986), 86, Öz (2013),111 Anadolu Saruhan 1455 Müs lüman Ortaylı (1986), 86 Bulgaristan Dragoman 1455 Bulgar Runciman (1972), 309, n. 1 Rumeli Edirne 1455 1460 İstanbullu ve Yahudiler İstanbullu ilim ve fen erbabı, zana atkar Karayıtlar Balıkpazarı’na (Bab-ı Orya). Kritovulos 155, Babinger (2002), 104, İnalcık (1969) 238, İnalcık (1967) 219, Gündüz (2008),55, Öz (2013),111, Uzunçarşılı (1964), 154. Başkan (2014) 70-71. Yeras imos (1999), 205. 29 Sırbistan Novaberde 30.000 Sırp 1455 1455 has -kul ve ortakçı-kul Runciman (1972), 309, n. 1. Kritovulos 120. Babinger (2002), 122, İnalcık (1969) 239 Tahrir İnalcık (2012) Acciaiuolilerden Zengin Babinger (2002), 166, Yeras imos (1999), 201. Yunanistan Atina 1458 10 Helen Yunanistan Kiparissia 1458 10.000 Helen Yunanistan Mora (Tegea) 1458 1460 4.000 çiftçi, Helen; Dukas ’a göre iki bine yakın aile ve aynı sayıda genç. Hoca Sadettin’e göre “Halkının olduğu gibi…” Yunanistan Rupela 1458 Arnavut, Helen Anadolu Amasra 1459 1461 Şehrin 1/3’ü Rum. Ermeni tüccarlar var. Molla Neşri’ye göre “hisarın tekürünü çoluk çocukları, mal ve eşyaları ile birlikte ve yanında tanınmış beyleri olduğu halde” Schneider’e göre: S ulu Manastırı’na. Marmara kıyılarına. Yerlerine İflihanlıları göçürdüler Anadolu Eski Foça ve Yeni Foça 1459 1460 Hoca Sadettin’e Kritovulos 156, göre: Marmara İnalcık (1969) kıyılarına 238, Uzunçarşılı (1964), 154. İnalcık (1967) 217, Kuban (1969), 30, Ege Adaları İmroz, Limni, Semadirek ve Taşoz 1459 1460 Helen Babinger (2002), 164 Fen s ahibi, bilgili, zana atkarlar merkeze, diğerleri çevreye yerleştirildi Zana atkarlar Fener’e yerleştirildiler. Diğerleri İstanbul çevres ine Kritovulos 148 ve 198, Dukas (2013), 229. Hoca S ade ttin (1992) c. 3, 29. Babinger (2002), 104, 153 ve 164, 165. İnalcık (1969) 239, Gündüz (2008),55, Ayverdi (1958), 76. Öz (2013),112, Uzunçarşılı (1964), 154. Evliya (2003), 76. İnalcık (1978), 238. S chneider (1952), 42. Babinger (2002), 150 Kritovulos 148, Hoca S ade ttin (1992) c. 3, 41, Molla Neşri’ye dayanarak. Aşık (2008), 234. S chneider (1952), 42. Uzunçarşılı (1964), 48 ve 155. Babinger (2002), 168, İnalcık (1967) 217, Kuban (1969), 30, Kritovulos 156, S chneider (1952) 42. Uzunçarşılı (1964), 154. İnalcık (1969) 238, İnalcık (1978), 238. Dirimtekin (2003), 305. 30 Rumeli Filibe 1459 1460 İstanbullu İstanbullu ilim ve fen erbabı Rumeli Gelibolu 1459 1460 İstanbullu İstanbullu ilim ve fen erbabı, zana atkar Rumlar Anadolu Adana, Ankara, Bayburt, Bursa, Tokat ve Sivas 1460 Ermeni, “Altı Cemaat” Anadolu Konya ve Larende (Karaman) 1460 1467, 1468, 1470, 1471, 1474 ve 1478, Kömürciyan’a göre: Ermeniler 1479, Ayverdi (1958), 77 Türk, Ermeni ve Hıristiyan. Ege Adaları İmroz ve Limni 1460 Helen Anadolu Trabzon 1461 1462 5000 Rum (Evliya’da Lazlar). Hoca Sadettin’e göre “Tekürün… çoluk, çocuğu ile” Türkler ülema ve eşraf, Ermeni ve Rum amele , sanat erbabı ve es naf Kritovulos 155, Uzunçarşılı (1964), 154. İnalcık (1967) 219. İnalcık (1969) 238, Tersane’ye Kritovulos 155, Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Uzunçarşılı (1964), 154. İnalcık (1967) 219. İnalcık (1969) 238, Gündüz (2008), 56. Samatya’ya Sulumanastıra yerleştirildiler. Bir kısma Galata’ya Kritovulos 148, Evliya (2003), 76. Kömürciyan (1988) 73. Kuban (1969), 30. Küçük Karaman, 1477’de listede 384 aile yazılı. Büyük Karaman’a: Ermeniler S ama tya , S ulu Manastır, Lange, Yenikapı, Kumkapı ve Has köy; Hıristiyanlar Yedikuleye. Tekindağ: Şikariye dayanarak: gidenlerin 2-3 yıl sonra geri döndüklerini… Aşık (2008), 251. Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 75, Tacü’t tevahir’e dayanarak. Tekindağ (1963). Uzunçarşılı (1964), 89-90 ve 154. Runciman (1972), 309, n. 1, İnalcık (1960), 424, İnalcık (1969) 238; İnalcık (1978), 238. Kuban (1969), 30, Gündüz (2008),56, Başkan (2013). Dirimtekin (2003), 305. İnalcık (1969) 238- 239 S oylu, dükkan sahibi, zanaatçı, duvarcı ustaları, çok sayıda aile Fener civarı. Marmara kıyılarına, Lazları Beyazıt Camis i çevres ine(? ) Turs un Bey (2013) 136. Hoca S ade ttin (1992) c. 3, 55. Aşık (2008) 242243. Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 75, Hammer’e dayanarak. S chneider (1952) 42. Runciman (1972), 245, 270, Babinger (2002), 179, İnalcık (1967) 217-218, İnalcık (1978), 238. Kuban (1969), 30, 31 Gündüz (2008), 56. Ege Adaları Midilli 1461 1462 Helen Zenginler, daha s onra tüm s akinleri, Midilli Başpiskoposu. Nüfusun 1/3’ü. Bosna Bobovac 1462 1463 Boşnak Bir kısmı Babinger (2002), 199 1462 1463 Bosnalı 100 000 kişinin çoğu Hoca S ade ttin (1992) c. 3, 73, Molla Neşri’ye dayanarak. Aşık (2008), 245-247. Babinger (2002), 201202, Uzunçarşılı (1964), 154. Tam nüfus Kritovulos 198, İnalcık (1969) 238, İnalcık (1967) 217. İnalcık (1978), 238. Bosna Yunanistan Argos 1463 Helen 1467 Anadolu Aksaray ve Ereğli 1468 1470, 1471, 1474 İstanbul’da özel mahalle. S ulu Manastırı yakınına. Kritovulos 185186. Aşık (2008) 244245. S chneider (1952) 42. Uzunçarşılı (1964), 154, Babinger (2002), 192, 193, İnalcık (1967) 218. İnalcık (1969) 238, İnalcık (1978), 238. Vebadan günde 600 kişi öldü Türk, Ermeni ve Rum. Bütün halk (Türk, Ermeni ve Rum). Özel seçilmiş zana atkarlar ve zenginler. P ir Ahmed’in ailesi. Aksaray’a yerleştirildi Hoca S ade ttin (1992) 103. Aşık (2008), 254. Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 75. Tekindağ (1963) 62. Uzunçarşılı (1964), 154. Runciman (1972), 309, n. 1, Babinger (2002), 261, İnalcık (1967) 218, Aşık Paşa ve Neşri. İnalcık (1969) 238, İnalcık (1978), 238. Gündüz (2008),55. 32 Dirimtekin (2003), 305. Çok sayıda Adriyatik Dalmaçya 1469 Yunanistan Eğriboz 1469 1470, 1473 Vebadan ölenlerin yerine İstanbul ve Gelibolu’ya Helenler 150 aile Babinger (2002), 241 Babinger (2002), 275, İnalcık (1967) 218, Aşık (2008), 252253. İnalcık (1978), 238. 1469 Vebadan yeniden nüfus artırımı gerekti Rumeli Havsa 1471 Yunanistan Halkis 1471 Helen Babinger (2002), 248 Anadolu Kemah 1472 Ermeniler Hoca S ade ttin 1992, 120. Aşık (2008), 258-259. 1473 Akkoyunlu, Türkmenleri, s anatkar, zanaa tkar ve alimler. Karamanoğlullarından çoluk, çocuk Anadolu ve İran Bütün halk Anadolu Develi 1474 Kırım Feodosya (Kefe), Azak ve Yapo Germe 1475 1477 Latinler (İtalyanlar), Helenler ve Ermeniler. Toplam 267 hane Kırım Mangup 1475 Hıristiyanlar 3.000’den fazla Havs a boşalınca bu defa Karamanlılar onların yerine yerleştirildi. Babinger (2002), 250251 Mahmutpaşa Turs un Bey yakınında Hoca (2013) 210. Hanı Evliya (2003), 76. Babinger (2002), 273. Hoca S ade ttin (1992), 146. Once Üsküdar’a götürüldüler, veba salgını geçtikten s onra Edirnekapı Haliç arasına yerleştirildiler. Bizans kilis es i Kuts al Bakire (Odalar Camis i) ve Manuel Manastırı (Kefeli Mes cidi) onlara tahs is edildi. Turs un Bey (2013) 214. Hoca S ade ttin (1992), 148151. Aşık (2008) 264265. S chneider (1952) 42. Ayverdi (1958), 75. Uzunçarşılı (1964), 154. Babinger (2002), 297, İnalcık (1969) 238, İnalcık (1978), 238. Başkan (2014) 73-74. Hoca S ade ttin (1992), 151- 33 153. İnalcık (1967) 218. 1477 Almanya, İspanya, İtalya, Portekiz ve Macaristan 1478 1492 Baskı gören Yahudiler İsaac Safrati tarafından davet edildi. Şehrin nüfusu 60 - 70.000. 5 kişi/hane hesabıyla 74.000 kişi Babinger (2002), 305, İnalcık (1967) 223. İnalcık (2012), 595-. 1477 sayımında toplam 1.647 Yahudi aile İnalcık (1978), 239. Başkan (2014) 79, Lewis’e dayanarak. Arnavutluk Draç, İşkodra ve Leş 1478 1481 binlerce ins an Yunanistan İyonya Adaları (Zakintos, Kefalonya, Aya Mavra) 1479 Helen Ukraine Akkerman 1484 İran Tebriz 1514 Tüccar ve zana atkar 200 hane İnalcık (1978), 239. Mısır Kahire 1516 Tüccar ve zana atkar 500. Bazıları Kanuni S ultan S üleyman tarafından geri gönderildi. İnalcık (1978), 239. Sırbistan Belgrat 1521 Sırp ve Yahudiler Samatya Kapısı İnalcık (1978), 239. 1570 Endülüs lü Gala ta İnalcık (1978), 239. Kıptiler(?) Çingene olmalı Balat’a Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. İspanya Anadolu Balat (Milet) ? Aklbend(?) ? Silivrikapı Hoca S ade ttin (1992), 159166. Evliya (2003), 76. Ayverdi (1958), 76. Gündüz (2008), 58, Has -kul Marmara adaları, İstanbul civarı has -kul İnalcık (1967) 217. Babinger (2002), 329. 500 hane (1489 sayımında 670 hane) Silivrikapı Uzunçarşılı (1964), 183. İnalcık (1978), 239. Uluç adamları Evliya (2003), 76. 34