İstanbul’un Mekansal Büyüme Eğilimlerinin Analizi

Şehirsel yayılma ve açık alanların hızla yapılaşmaya açılması, dünyada birçok şehir gibi İstanbul için de önemli bir problem haline gelmiştir. 1975 ve 2007 yılları arasında nüfusu her yıl yaklaşık 270 bin kişi artan ve Türkiye'nin en büyük şehri olan İstanbul’un, 1950'lerden beri hızlı büyüme ve kırsal göç nedeniyle mekânsal gelişimi sürekli değişim göstermiştir. İlk dönemlerinde düşük yoğunlukta olan ve çeperlerde yer seçen enformel konut alanları, başlangıç olarak İstanbul'un mekansal yayılmasında önemli bir etken olmuştur. Makroformdaki bu yayılma sonucunda yasadışı yerleşim alanları, su havzaları, ormanlar ve nitelikli tarım arazileri işgal edilmiştir. Ayrıca, Boğaziçi ve Haliç köprülerinin inşası sonucunda metropoliten alanda erişim olanakları artmış ve böylece arazi kullanım deseni bir mekânsal dönüşüm sürecine girmiştir. Buna ilave olarak sanayinin desantralizasyonu ve toplu konut yatırımlarının artması da İstanbul’un mekânsal değişimini etkileyen diğer önemli unsurlar olmuştur.
Şehirlerin mekânsal biçimlenişinde desantralizasyon-merkezileşme, yoğunlaşma-yayılma, tek merkezli ve çok merkezli gelişme gibi farklı karakteristik özellikler rol oynamaktadır. Mekânsal biçimlenişe etki eden bu gelişmeler İstanbul’da ikili bir süreç içerisinde günümüze kadar devam etmiştir. Zaman içerisindeki bu ikili süreçte, İstanbul, bir yandan gecekondulaşma ile özellikle çeperlerde düşük yoğunluklu olarak yayılmış; diğer taraftan merkez bölgelerine yakın düzenli konut alanlarının devamlı bir yenilenme süreciyle sağlıksız bir biçimde giderek yoğunlaşmıştır.
Bu çalışmanın amacı mekânsal biçimlenmeye etki eden temel faktörlerden olan arazi değerleri ile yoğunlukların değişiminin analiz edilerek, mekânsal büyüme ile ilişkisinin ortaya konmasıdır. Burada, ‘yoğunluk ve arazi değerlerinin azalım eğimi’ yöntemi kullanılarak İstanbul'un çekirdek-çeper ilişkisi açısından kentsel yapısal değişimi analiz edilmiştir. Üç farklı zaman diliminde her bir mahalle için, brüt yoğunluk (19803 1995 ve 2005 yılları), arazi değerleri (1994, 2002, 2006 yılları) ve kent merkezine olan mesafeler hesaplanarak bir CBS veritabanı oluşturulmuştur. Daha sonra elde yoğunluk ve arazi değerleri için ‘değer azalım eğimi (density-land value gradient) üç dönem için hesaplanmış ve ArcGIS programı ile görselleştirilmiştir. Genel olarak, standart kentsel modeller nüfus yoğunluğunun çeperlere doğru gidildikçe mesafe ile ters orantılı olarak azalan bir üstel fonksiyon olarak tahmin etmektedir. Bu çalışmanın sonucunda da, İstanbul’un negatif üstel yoğunluk ve arazi değeri yapısına sahip olduğu görülmüş ve mekânsal biçimlenişin tek merkezli yapıdan çok merkezli yapıya doğru bir değişim gösterdiği görülmüştür. Ayrıca zaman içerisinde çeperlerdeki arazi değerleri değişiminin merkez bölgelerdekinden fazla olması ve yine çeperlerdeki yoğunluk değerlerindeki değişimdeki artış, İstanbul’un geçmişten günümüze doğu olan makroform gelişiminde yayılarak ve yoğunlaşarak geliştiğini göstermektedir.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında, 1927’de, İstanbul
vilayeti 7 kazadan ibaretti. Bunlar; İstanbul (Merkez),1
Adalar, Bakırköy, Beyoğlu, Çatalca, Şile ve Üsküdar’dı.2
Bunlardan İstanbul (Merkez), Adalar, Bakırköy, Beyoğlu
ve Üsküdar’ın kaza merkezi, İstanbul Belediyesi
sınırına dâhildi.

"İstanbul'un İskanı: Değişen Şehirli ve Evi" başlıklı makalem baskıya hazırlanıyor. Çalışma sırasında oluşturduğum ve yararlandığım tabloları araştırmacılarla paylaşmak istiyorum. Bu tabloları zaten uzun olan makaleme eklemeyeceğim, yalnızca link vereceğim. Tabloda 1453-1470 arası İstanbul ve Çevresine Göçürülenlerle ilgi kaynak taraması aktarılmaktadır.

"İstanbul'un İskanı: Değişen Şehirli ve Evi" başlıklı makalem baskıya hazırlanıyor. Çalışma sırasında oluşturduğum ve yararlandığım tabloları araştırmacılarla paylaşmak istiyorum. Bu tabloları zaten uzun olan makaleme eklemeyeceğim, yalnızca link vereceğim.

Giriş
Bu çalışma Osmanlı Evinin strüktür ve formunun evriminin önemli bir aşamasını incelemek amacıyla gerçekleştirildi. Osmanlı evinin strüktür (ahşap çatkı) sisteminin kökenini Anadolu'da (Ilıpınar, Bursa) 1 bulmakla birlikte daha sonra izini süremedim. Osmanlı öncesi Anadolu evi ile ilgili elimizde çok kısıtlı bilgi bulunmaktadır ve olanların tamamı yığma yapılarla ilgilidir. Bu nedenle de ahşap çatkının Osmanlı evi öncesi gelişimi hakkında görüş oluşturmak hemen hemen olanaksızdır. Bizans evi konusunda da elimizdeki bilgi çok kısıtlıdır; Bergama yamaç evleriyle başlar-Bergama yamaç evleriyle biter. Osmanlı-Bizans etkileşimi konusu ise oldukça tartışmalıdır. Araştırmacılar-elimizde yeterli veri bulunmaması nedeniyle-gerek Konstantinopolis gerekse İstanbul evi konusunda bilimsel dayanağı olmayan genellemeler yapabilmişlerdir. Öncelikle Osmanlı evi strüktürünün ve formunun kentsel isterler bağlamında evrinerek gelişebileceği varsayımını öne çıkarıyorum. Bu bağlamda Bizans-Konstantinopolis / Osmanlı-İstanbul geçişi önemli bir sınav olmalıdır. Araştırmayı anlamlı yapacak çok önemli iki kaynak bulunmaktadır. Bu kaynaklar 1455 Tahriri 2 ve Fatih Ayasofya Vakfıyeleri 3 ile ilgili dokümanlardır. 1455 Tahriri ancak yakın zamanlarda yayınlanmış ve üzerinde henüz yeterli sayıda araştırma ve yayın yapılmamıştır. Her iki kaynakta da güvenilir genelleme yapabilecek sayıda evle ilgili oldukça zengin bilgi bulunmaktadır. Araştırmamın sonuçlarını gerek içeriği gerekse boyutu nedeniyle ister istemez iki bölüm olarak planlamak zorunda kaldım. Sunumu incelediğinizde göreceğiniz gibi İstanbullu başlangıçta Bizans – Konstantinopolis kagir evini kullanmış ancak daha sonra bunlar üzerinde çeşitli tadilat ve eklemeler yapmaya başlamıştır. Ortaya çıkan ev örnekleri yarı kagir-yarı ahşap kompozit yapılar olarak görülmektedir. 1455 Tahriri ile 1477 Tahriri arasında geçen 22 yıl içinde İstanbul nüfusunun yaklaşık 40.000 kişiden 74.000 kişiye çıkmış ve buna bağlı olarak yaklaşık 7.000 kadar yeni evin yapılması gerekli olmuştur. Çalışmada zaman zaman sınırlarımı aşmak zorunda kaldım. Çalışmanın başlangıçta belirlediğim sınırlarını aşmak zorunda kaldığım yerler genellikle daha önce çalışmış araştırmacıların üzerinde durmayı gerekli görmemiş oldukları noktalardır. Örneğin İstanbul'un iskanının iki aşamalı olması, mukataa ve sürgünlerle çok başarılı bir sosyal mühendislik örneği oluşturması ve bu uygulamaların İstanbul'un başkent oluş süreciyle yakından bağlantılı olduğu gibi. Bu konularda anlamlı sorular sorduğuma inanıyor ve farklı disiplinlerden araştırmacıların dikkatini bu noktalara çekmek istiyorum.

Yerel yönetimlerin etkin gücünü en üretken biçimde kullanarak Türkiye’yi çağdaş, yaşanabilir ve sürdürülebilir bir kent vizyonuna ulaşmanın” hedef olarak konulduğu belgede, İstanbul'da MHP’nin yerel yönetimleri; en ücra köşedeki vatandaş ile iletişim halinde olan, ihtiyaç ve sorunlarından haberdar olan, vatandaş memnuniyetini ve hayat kalitesinin yükseltilmesini ülkü edinen hizmet kurumları olarak değerlendiriyoruz

Fahri Yağlı
MHP İstanbul Büyük Şehir Belediye Başkanlığı
Aday Adayı, 2019

boğazdan içerlere dev kanallar istiyorum
içerlere koku, ses ve tuz...
 
Özlem Bahadır Karaoğlu'nun, duyularını körelten planlama hatalarına, kişiyi bir algoritmanın içine sıkıştıran dönemin ruhuna belli ki itirazı var.
Eleştirilerini, mimari izlenimlerini, kentsel taleplerini, metroda karaladıklarını görsel şiire dair nitelikli denemelerle aktarıyor.

İstanbul çözüldü, gözüpek bir şiir girişimi olarak ve aynı zamanda kent okuma alışkanlıklarını sarsmaya, istanbul’la aramızda çıplak gözle görülmesi zor bağları güçlendirmeye yöneliyor.