"Yangın Var": Akad'ın İstanbul Tutkusu

K Ü R E Y A Y IN L A R I / 2 0 1 . K ita p H a y a l P e rd e s i 2 2 E s k im e y e n F ilm le r 2 T im e le s s M o v ie s 2 D e rle y e n B ans S a y d a m © K ü re Y a y ın la rı, 2 0 1 8 İ n g iliz c e Ç e v iri EDU Ç e v iri B ir in c i B a s ım M a r t 2 0 1 8 IS B N 9 7 8 - 6 0 5 - 9 1 2 5 - 7 3 - 4 TC K ü ltü r v e Turizm B a k a n lığ ı S e r tifik a n o : 1 5 8 1 3 Y a y ın a H a z ır lık E lif R eis T a s a r ım /K a p a k Z a h id Y ıld ırım G ö rse l A rşiv: B ilim v e S a n a t V a k fı TSA A r ş iv i, A g â h Ö z g ü c A r ş iv i, B u rç a k E v re n A r ş iv i, V a d u lla h Tas A r ş iv i B u k it a p E s k im e y e n F ilm le r p r o je s i k a p s a m ın d a T .C . K ü ltü r v e T u r iz m B a k a n lığ ı v e S in e m a G e n e l M ü d ü r lü ğ ü k a t k ıla r ıy la b a s ılm ış t ır . B a s k ı/S e n y ıld ız M a tb a a c ılık S e r tifik a no: 1 1 9 6 4 G ü m ü s s u y u C a d . Işık S a n . S it. No: 1 9 /C 1 0 2 T o p k a p ı/ls ta n b u l Tel: 0 2 1 2 4 8 3 4 7 9 1 KÜRE YAYINLARI V e fa C a d . N o : 4 8 K a t: 3 V e fa /ls ta n b u l Tel 0 2 1 2 . 5 2 0 6 6 4 1 - 4 2 Faks 0 2 1 2 . 5 2 0 7 4 0 0 w w w . k u r e y a y l n la ri .c o m k u r e @ k u r e y a y in la r i.c o m Akad’ın Istanbul Tutkusu I............... I I j M e su t B o s ta n * Nostalji ve Gerçekçilik Yangın Var g ib i f ilm le r i n e d e n iz le m e li? B u s o ru in s a n ın a k lın a g e le b ilir . F ilm , | Y c ş ilç a m a n la tıs ın ın iy i b ir ö r n e ğ i s a y ıl­ i_ ____ _ „ „ _ __ j m a z . B ilin ç li b ir ş e k ild e k e n d in i f a r k lı­ Yangın Var 1 9 6 0 y a p ım ı b ir L ü t f i A k a d la ş tırıy o r. A k a d ’ ın d e n e y c iliğ in in b ir film i. F ilm in s e n a ry o s u ise N e c ip F a - ü rü n ü . B u y/ ü z d e n film d e n z e v k a la b il- z ıfa a it. B ir t ü r n o s ta lji h â k im film e . m e k iç in b ir a z d a y ö n e tm e n in n e y a p ­ Ç o k b a r iz o lm a s a d a b ü y ü k ş a ir in ş a h ­ m a y a ç a lış tığ ın ı ç ö z m e k g e re k iy o r. Y c ­ s iy e tin d e n k a y n a k la n a n p o lit ik b ir y a n ı ş ilç a m a n la tıs ı k liş e le rd e n o lu ş m u ş b ir d a v a r b u n o s ta ljin in . F ilm in ç e k ild iğ i d il o lu ş tu ru r. ta r ih te h e n ü z 2 7 M a y ıs g e rç e k le ş m e ­ a n la tım ın d e n e m e le rin i y a p m ış A k a d . m iş , a n c a k a y d ın la n ıl z ih n in d e d a rb e Ita ly a n Y e n i G c r ç e k ç iliğ i’ n d c n ve Y e n i s o n ra s ın d a b illu r la ş a c a k d ü ş ü n c e le rin D a lg a ’d a n e s in le r ta ş ıy a n b iç im s e l a r a ­ n ü v e le ri düşünce­ y ış la ra g ir m iş , iş in ilg in ç y a n ı A k a d ’ m le r T ü r k iy e ’n in r a d ik a l b ir d ö n ü ş ü m e b u d e n e y le ri b ir d ö n e m f ilm i iç e r is in d e u ğ ra y a c a ğ ı d a y a n ıy o r. y a p m ış o lm a s ı. K la s ik le r h iç b ir z a m a n Ö n g ö rü n ü n ö te s in d e b ö y le b ir g e rç e k ­ ta m o la ra k s in d irile m e y e c e k k a d a r z o r lik de v a r. T o p lu m b u d ö n e m d e h ız la e s e rle rd ir. B u d a o n la r ı h e r d a im g ü n - d e ğ iş iy o r. İs ta n b u l d e ğ iş iy o r. D e ğ iş im e c c l k ıla r. k ım ıld a n ıy o r. Bu ö n g ö rü s ü n e y ö n e lik o lu m lu b ir y a k la ş ım v a r a y d ın ­ la rd a . Yangın Var\n r u h h â li ise b u n a Yangın Varda, Yangın Var d a ise y e n i b ir ta m b ir k la s ik . F ilm , O s m a n lı d e v ri İs ta n b u l’ u n u a n ­ la tıy o r. P a ş a la rın h â lâ O s m a n lı a r is to k - ta b a n ta b a n a z ıt. F ilm in a ç ılış je n e r iğ i o r y a n ta lis t İs ta n ­ b u l m a n z a ra la rın ın ü z e rin d e n a k ıy o r. A r k a p la n d a ç a la n ise b ir İs ta n b u l t ü r ­ kü sü : “ Y a n g ın o lu r, b iz y a n g ın a g id e ­ r iz .” A s lın d a f ilm in ö n e m li b ir k ıs m ı b u tü rk ü n ü n g ö rs e lle ş tirilm e s in d e n o lu ş u ­ yo r. N e c ip F a z ıl’m t r a jik m u h a y y ile ­ s in d e n fırla y a n b ir k a ra s e vd a h ik â y e s i ve A k a d ’ın İs ta n b u l’a, o n u n ta r ih in e , d o ğ a s ın a ve in s a n ın a d u y d u ğ u b ü y ü k s a y g ın ın n iş a n e s i g ö rs e l e s k iz le r o n a eş­ lik e d iy o r. F ilm b u a ç ıd a n ç o k k a tm a n lı b ir y a p ı a rz e d iy o r. Ç o k b ü tü n lü k lü o l­ d u ğ u s ö y le n e m e s e d e k e n d i iç in d e b ir tu ta r lılığ a s a h ip . * Marmara Üniversitesi iletişim Fakültesi Araştırma Görevlisi T im e le s s M o v ie s 2 I i i 31 d ın la r g ib i h a lk ta d a n o s ta lji d u y g u s u ç o k y e r e tm e d iğ i iç in m i b ilin m e z , h im s e y irc id e p e k k a r ş ılık b u lm a z . A kad Yangın Varda y a r a ttığ ı n o s ta ljik tu lu m b a c ıla r im g e s in in g e r i p la n ın a ise d ö n e m in y a ş a n tıs ın ı y e r le ş tir iy o r . Y c ş ilç a m s ta n d a r tla r ın ı a şa n in c e lik li s a n a t y ö n e tim i, k a la b a lık fig ü r a n k a d r o s u y la s a ğ la n a n to p lu m s a l m a n z a ra d e r in liğ in e dayanan ve a la n g ö r s e llik film d e y e r y e r ç o k g ü z e l s e k a n s la r o lu ş tu r u y o r . U z u n G ö k s u D e re s i b ö lü m ü b u a ç ıd a n p ito re s k r e s im le r iy le a k ıld a k a lıy o r. A k a d ’ ın İs ta n b u l ilg is i film d e dönem f ilm i s ö y le m in i a ş ıp n e re d e y s e b e lg e c i r a d a r ın d a n s e ç ild iğ i z a m a n la r. B e y a z ıt b ir ta v ra d ö n ü ş ü y o r. B u ta v ır A k a d ’ın K u le s i'n d e n b a k a ra k h ız lıc a H a liç ’te n daha S ı ı r iç i'n c d e k g ö z g e z d ir iy o ru z . D ö n e ­ b u l'u n m e u y m a y a n m o d e rn y a p ıla n ve y o l b ir b a k ış la a n la tm a k ş e k lin d e e t k ili o la ­ d ü z e n le m e le r in i g ö rm e z d e n g e liy o ru z . c a k tır. K a r iy e r in in G ö z c ü le r, C ib a li ta ra fın d a b ir y a n g ın Dört Mevsim İstanbul (1 9 9 0 ) te s p it e d iy o r. ta v rın e n g e liş m iş ü r ü n ü d ü r . İs ta n b u l, y a n ın a U la k la r , S u r iç i’ n in k o ş tu ru lu y o r. n id a la r ıy la ç ın la y a n her “ Y a n g ın v a r” İs ta n b u l’ u n eski m a h a lle le r i b ir d ö n e m p a n o ra m a s ı su­ s o n ra k i f ilm le r in d e de İs ta n ­ to p lu m s a l y a ş a n tıs ın ı g e rç e k ç i s o n la r ın d a A k a d ’d a b ir tu tk u d u r . ç e k tiğ i f ilm i ise b u Yangın Var d a bu tu tk u n u n s in e m a p e rd e s in d e k i e n g ü z e l y a n s ım a la rın d a n b ir id ir . n u y o r. İs ta n b u l’a m u h a b b e t b e sle ye n ç o ğ u k iş in in B e y a z ıt K u le s i’ n i g ö rü n c e Trajik M utlu Son k u ra c a ğ ı h a y a li A k a d b ö y le c a n la n d ı n - A k a d , h a tır a la r ın d a film e a ş k h ik â y e s i­ y o r. Y a n g ın ı h a b e r a la n tu lu m b a c ıla r ın n i ç e v re le y e c e k m iz a h i b ir to n v e rm e y e n a r a la r ıy la in le ttiğ i s o k a k la r ve a h ş a p ç a lış tığ ın ı s ö y lü y o r. B u n u k o n a k la r d a n b a ş a ra m a d ığ ın ı d a i t i r a f e d iy o r. m ü te ş e k k il b ir ş e h ird e ta m o la r a k Cilalı y a n g ın s e y re tm e y i z e v k h a lin e g e tirm iş Ibo’nıın Çilesi in s a n la r. A r t ı k b u b ir h a y a ld ir. K o n a k ­ fo rm a n s ın a d a y a lı b ir f ilm i s a y m a z s a k , la r b ir b ir a p a rtm a n a d ö n ü ş m e k te d ir. A k a d ’ın k o m e d iy i d e n e d iğ i n a d ir f ilm ­ İs ta n b u l’ u n y ü z le rc e y ı llık m a n z a ra s ı­ le rd e n b ir id ir n ı b e to n a rm e y a p ıla r k a p la m a k ta d ır. d a b u n u d e n e m e y e c e k tir. Y e ş ilç a m m i­ A k a d , s ö n m e k te o la n b u h a y a li Ç a r ­ z a h ı s ö z e ld ir. G ü n d e lik d iy a lo g la r ile ş a m b a ve K o c a m u s ta fa p a ş a g ib i eski o lu ş tu ru lu r. F ilm d e k i “ k a r a n lık ta k a v ­ s e m tle rd e k a la n g a e d e n ik i z e n c i” e s p ris in d e g ö rü le c e ­ k o n a k la r la p e rd e ü z e rin d e te k r a r a le v ­ ğ i g ib i f ilm in m iz a h ı m e tin d ü z le m in d e le n d irm e y e k a lıy o r. A k a d ’ ın a r tık a tıl ç a lış ır. d u ru m d a Buna ta m o la ra k m u v a ffa k o la m a m a s ın d a n m ı y o k s a a y ­ 32 i ' I E s k im e y e n F ilm le r 2 % (1 9 6 0 ) g ib i o y u n c u p e r ­ Yangın Var. A k a d b ir d a h a g e n e l o la r a k kom e­ d i k o n u s u n d a k i y e te r s iz liğ i k it a b i b ir k ü ltü re s a h ip o lm a k ta n k a y n a k la n ıy o r n in im a m m u h te m e le n . İs ta n b u llu b ir o k u ry a z a r k ın ı iç in y a n ın a k a tm a k is te d iğ i ş e k ild e o la ra k g ü n d e lik h a y a ta u z a k lığ ı h a lk ın b ir a h lâ k z a b ıta s ı d e ğ il. G e re k tiğ in d e m iz a h a n la y ış ın a ta m o la ra k v a k ıf o la ­ z a m p a ra y ı d a o n a e v in i a ç a n d u l k a d ı­ m a m a s ın a Y c ş ilç a m ’ın n ı d a u s u lü n c e k o lla y a c a k k a d a r m ü ş ­ e m e k ta r s e n a ris tle rin in k a le m e a ld ığ ı fik . Y in e b u n a m u s d u y g u s u ve s o ru m ­ ve ç e k ti­ lu lu k b ilin c iy le M u r a t R eis, M ü jg a ıı’ ın ğ i film le r in y a n ın d a k la s ik s in e m a m ız a ş k ın a d ire n iy o r. A m a b u k a ra s e v d a ya g e n e l o la ra k k o m e d i k o n u s u n d a s ın ıfta d ire n m e k ne m ü m k ü n , ik i s e v g ili so­ se b e p o lu y o r. z a n a a tk â r y ö n e tm e n le r in in k a lıy o r. Yangın ffr r ’d a d a b u s e m p to m u E fe n d is i’ n in z a m p a ra b a s ­ n u n d a y a n a n b ir evd e t r a jik s o n la rı­ n a b ir ç e şit “ m u tlu lu k la ” g ö z le m e k m ü m k ü n . F ilm in h ik â y e s in e g e lirs e k , ik i to p lu m ­ sal â le m in ç a lk a n tılı iliş k ile r iy le k a rş ıla ­ ş ıy o ru z . B ir y a n d a H u lu s i K e n tm e n ’in c a n la n d ırd ığ ı H ilm i Paşa, o n u n g ü z e l ve s a k ın ılm ış k ız ı ve tu lu m b a c ılığ a h e ­ v e s li ve to y â şık o ğ lu v a r. D iğ e r y a n d a ise tu lu m b a c ı re is i M u r a t, o n u n e k ib i ve r a k ip le r i Y a la z a N u r i’ le r v a r. Paşa­ n ın k o n a ğ ın d a ç ık a n y a n g ın la p a ş a n ın k ız ı M ü jg a n ’m g ö n lü n e M u r a t R e is ’in aşkı d ü ş ü y o r. P a şa n ın o ğ lu n u n g ö n lü n e ise tu lu m b a c ılık a ş k ı... H ilm i Paşa s ıra ­ d a n b ir p a ş a d e ğ il. O ğ lu n u n h e ve sin e o lu m lu y a k la ş a c a k k a d a r a ç ık f ik ir li, a m a k ız ı söz k o n u s u o ld u ğ u n d a ta v iz A v e rm iy o r. A ş ık la n t r a jik s o n la rın a d o ğ ­ r u s ü rü k le y e n im k â n s ız aşk m o tifi iç in b ö y le b ir d ü ğ ü m e ih tiy a ç v a r. B u d ü ­ ğ ü m ü n o rta y a k o y d u ğ u s ın ıfs a l a y rım m o d e r n lik le b ir lik te z o ra g iriy o r. Y in e d e ik i â le m in b irle ş m e s i b u d ü n y a d a m ü m k ü n o lm u y o r. g id iy o rla r. B u tr a jik m u tlu son g e le n e k s e l y a p ıla r ç a tırd a rk e n s ın ıfsa l a y rım la rın y in e d e v a rlığ ın ı s ü rd ü re c e ğ in e d a ir to p lu m s a l k a d e rc iliğ i de m ü h ü rlü y o r. Bir İstanbul Hayali Yangın Var'da m ü z ik le rle d e -Beyaz MendiPdc (1 9 5 5 ) d e n e d iğ i g ib i— A kad, y e rli b ir m ü z ik b a n d ı o lu ş tu rm a y a ç a ­ lış ıy o r. B u se fer tü r k ü le r y e rin e k o n u y a u y g u n ş e k ild e T ü r k s a n a t m ü z iğ i e se r­ le rin d e n fa y d a la n ıy o r. K a h v e h a n e le r­ de, m e y h a n e le rd e , m e s ire d ie g e tik b ir ş e k ild e y e rle rin d e s u n u la n m ü z ik n e red e yse e tn o g ra fık b ir y e n id e n ü r e ­ tim ö z e lliğ i g ö s te riy o r. A k a d film e a rk a p la n te ş k il e d e n to p lu m s a l m a n z a ra y ı h ik â y e y e k a tk ıs ın ın ö te s in d e d ö n e m in k ü ltü rü n e d a ir s o s y o lo jik b ir m u h a y ­ y ile g e liş tirm e k iç in k u lla n ıy o r. K e n d i ç o c u k lu ğ u n d a y a ş a d ığ ı te c rü b e le ri ve k e n d is in e a n la tıla n h ik â y e le ri k u r g u la ­ y a ra k b ir İs ta n b u l h a y a li o rta y a k o y u ­ A ş k h ik â y e s in e e n trik a ve a k s iy o n k a ­ y o r. D ö n e m f ilm in in g e re ğ i o la r a k s is li ta n b ir d iğ e r h ik â y e k a tm a n ı ise ik i tu ­ İs ta n b u l s a b a h la rın d a g e rç e k le ş tirile n lu m b a c ı ta k ım ı a ra s ın d a k i re k a b e tte n ç e k im le r d e o rta y a ta r ih ü s tü b ir İs ta n ­ d e v ş iriliy o r. T u lu m b a c ılık sadece b ir b u l im g e s i ç ık a rıy o r. A k a d ’ın k e n d in i k a m u h iz m e ti d e ğ il. A y n ı z a m a n d a re ­ b u im g e y e k a p tırıp h ik â y e d e n k o p tu ğ u k a b e te d a y a k b ir s p o r ve k a b a d a y ılık d a o lu y o r. G e rç i b u n u A k a d ’ın h ik â y e ­ ra c o n u te m e lin d e g e liş e n b ir to p lu m s a l ye d a y a lı o lm a y a n a n la tı ş e k lin d e m o ­ ö rg ü tle n m e . d e rn is t b ir d e n e m e s i o la ra k d a d e ğ e r­ M u ra t R e is m a h a lle n in n a m u s u n d a n s o ru m lu , a m a m a h a lle ­ le n d ir m e k m ü m k ü n . T im e le s s M o v ie s 2 i i 33 A k a d ’ ın b iç im s e l d e n e m e le r in d e n en a ç ık v e ç a r p ıc ı o la n ı K a r a g ö z o y u n u s e k a n s ın d a o r ta y a ç ık ıy o r. M u r a t R e is ’ in k a fa s ın d a y a n s ım a s ı ç a r p ış a n o la r a k bu f ik ir le r in s e k a n s ta b ir K a ra ­ g ö z c e H a c iv a t ’ ın m u h a v e r e s in i iz liy o ­ ru z . H ik â y e y e g ö rü n ü rd e o lm a y a n b u b ö lü m b ir k a tk ıs ı a s lın d a k a r a k te r e d r a m a t ik b i r b o y u t e k le m e d e n e m e s i. A k a d f ilm b o y u n c a k a r a k te r le r e y a p tı­ ğ ı y ü z ç e k im le r iy le d e b e n z e r b ir e tk i u y a n d ır m a y a ç a lış ıy o r. Y e ş ilç a m ’ ın t ip ­ le r i te m e l a la n v e d iy a lo g la r la g e n iş le ­ y e n d r a m a tu r jis in d e n f a r k lı b i r y a k la ­ ş ım b u . H a liy le Y e ş ilç a m s e y irc is in e d e y a b a n c ı... A y h a n Iş ık v e L e y la S a y a r’ ın tu tu k o y u n c u lu k la r ıy la da b irle ş in c e A k a d ’ ın k a r a k te r le r in p s ik o lo jis in i y a n ­ s ıtm a y a y ö n e lik bu ç a lış m a la rı b o ş a d ü ş ü y o r. A k a d d a h a s o n ra Taralı Kurt'ta (1 9 7 2 ) a n c a k b u ç a b a s ın ı u s ta lık lı b ir a n la tıy a d ö n ü ş tü r e b iliy o r . Y in e d e gın Var'd a k i k e n d in c e Yan­ K a r a g ö z o y u n u s e k a n s ın ın b ir g ü z e lliğ i v a r. H a tta şu d a s ö y le n e b ilir . S e k a n s ın b a ş ın d a , o r ­ y e n i b ir f ilm e s te tiğ i y a r a tm a g ir iş im i­ n in e rk e n b ir ö r n e ğ i o la r a k d e ğ e rle n ­ ta s ın d a v e s o n u n d a k a m e ra K a r a g ö z p e rd e s in d e n s e y irc ile re b a k tığ ın d a m u ­ c iz e li b i r a n g e rç e k le ş iy o r. B u b a k ış la A k a d ’ ın f ilm le r in i s e y re d e n T ü r k h a l­ k ın a b a k ış ın d a b ü y ü k b i r k o ş u tlu k v a r. d ir m e k m ü m k ü n . A k a d ’ ın d a h a s o n ra s in e m a s ın ın d a y a n a k la r ın ı o lu ş tu r a c a k k e r te r iz n o k ta la r ın ı film d e te s p it e d e b i­ liy o r o lm a k b u a ç ıd a n h e y e c a n v e r ic i. K a r a g ö z p e rd e s in d e n ü z e r le r in e y a n s ı­ Y e ş ilç a m ’ ın a lış ıld ık ve d u y u s a l o la n a y a n g ö lg e le r in a ltın d a g ü le n , e ğ le n e n d a y a n a n v e in s a n d a g a y r i ih t iy a r i b i r b u k a la b a lığ a y ö n e lik m e r a k ve s e v g i e tk iy i h a re k e te g e ç ire n s e y ir te c r ü b e ­ s a h n e y e y a n s ıy o r. B e lk i d e A k a d ’ın f il- s in d e n fa r k lı b ir te c rü b e s u n u y o r f ilm . m o g r a fis i b o y u n c a ta n ım a y a ç a lış a c a ğ ı Ç o k k a tm a n lı ve e k le k tik y a p ıs ıy la in ­ b u in s a n la r a , b u in s a n la r ın f ilm le r i sey­ s a n a d a h a d ü ş ü n s e l b ir z e v k v a d e d iy o r. re d iş te c r ü b e le r in e v e T ü r k s in e m a s ın a B ilm e n in , d ü ş ü n m e n in z e v k in i. .. A k a d d a ir e n v e c iz s a h n e le rd e n b i r i d i r b u . s in e m a s ın ın g e n e li iç in d e s ö y le n e b i­ Ye­ le c e k b ir şey b u . D a h a g e n e ld e T ü r k ş ilç a m a n la tıs ın ın d ış ın d a b ir d il g e liş ­ s in e m a s ın d a 19 6 0 T ı y ılla r d a Y e ş ilç a m tir m e y e ç a lış ır. N e v a r k i f ilm b ir a ra ş ­ s in e m a s ın ın y a n ı s ıra g e liş e c e k k la s ik t ı r m a b o y u tu n d a k a lır. F ilm i A k a d ’m s in e m a n ın g e n e li iç in d e b u g e ç e rli. S o n u ç o la r a k A k a d , Yangın Var'da r n * 1 35 :