___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ SOL‹-POMPE‹OPOL‹S ARKEOLOJ‹K S‹T ALANINI VE ÇEVRES‹NDEK‹ KORUMA – PLANLAMA SÜREÇLER‹N‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Arafl. Gör. Dr. Yasemin Sar›kaya Levent Mersin Üniversitesi (Orta Do¤u Teknik Üniversitesi, Doktora Program›) Mersin Üniversitesi, Yeniflehir Kampusu Mimarl›k Fakültesi, C Blok, Kat: 3 Yeniflehir, Mersin. Cep: 0.533.2337444 yasemin-sarikaya@hotmail.com ÖZET Mezitli ‹lçesi, 1980’lerde bafllayan ikinci konut geliflimi ve ard›ndan 1990’larda yeni yerleflim alanlar›n›n aç›lmas›yla birlikte kentsel sisteme dahil olmufltur. Ancak, bu süreç içerisinde Mezitli ‹lçesi h›zla kentsel sisteme dahil olurken, s›n›rlar› içinde bulunan Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›, her ne kadar kentsel yap›l› çevrenin ortas›nda kalsa da, kentsel sistemin ve kent yaflam›n›n bir parças› olamam›flt›r. Bütüncül bir anlay›flla ele al›nmayan koruma ve planlama kararlar› otuz y›l boyunca birbirinden farkl› süreçler fleklinde ifllemifl, bundan ötürü hem kentsel yap›l› çevre, hem de arkeolojik sit alan› çeflitli problemlerle karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Ço¤u zaman arkeolojik sit alan› kentsel geliflme önünde bir engel gibi görülmüfl, al›nan planlama kararlar› koruma alan›n› yok saym›fl, koruma kararlar› yetersiz kalm›fl ve bütün bunlar›n sonucunda arkeolojik sit alan› tahrip edilmifl ya da d›fllanm›flt›r. Bu çal›flma, Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› ve çevresindeki koruma ve planlama süreçlerini de¤erlendirmeyi amaçlamaktad›r. Bu amaçla, ilk sit karar›n›n al›nd›¤› 1978 y›l›ndan günümüze koruma kararlar›, imar plan›, koruma amaçl› imar plan› ve de¤ifliklikleri incelenecek ve bu süreç içerisinde ya da sonucunda ortaya ç›kan problemler tespit edilecektir. Bu tespitler do¤rultusunda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› ve çevresine iliflkin koruma ve planlama sürecinden ç›karsamalar yap›larak çal›flma sonland›r›lacakt›r. Anahtar Kelimeler: Kentsel Geliflme, Koruma, Planlama, Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›. ABSTRACT Second house development process of 1980s, and then, providing new areas for urban development after 1990s has resulted in Mezitli District integrated into the main urban system. Consequently, Soli-Pompeiopolis Archaeological Site, being previously outside the urban system, is surrounded by urban built environment. During this process, while Mezitli District is integrated into the urban system, Soli-Pompeiopolis Archaeological Site could not be an integral part of urban system and urban life. Conservation and planning decisions, without considering integration, operated as different processes throughout the last thirty years, as a result of which both urban built environment and archaeological site are faced with different problems. Most of the time archaeological site is considered as a barrier against urban development, planning decisions ignored conservation area, conservation decisions became inadequate, and resulting from these treatments, archaeological site is either given damage or excluded. This paper aims to evaluate conservation and planning processes in Soli-Pompeiopolis Archaeological Site and its vicinity. Aiming this, since first designation decision of 1978 to present, conservation decisions, development plans, conservation plan and its modifications will be examined. Then, problems occurred during this conservation and planning processes will be explored. Concluding the paper, inferences from SoliPompeiopolis Archaeological Site conservation and planning processes will be discussed. Keywords: Urban Development, Conservation, Planning, Soli-Pompeiopolis Archaeological Site. 1056 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ 1. Girifl* Ülkemizde, 1950’li y›l›ndan itibaren yaflanan h›zl› kentleflme süreci, birçok kültürel de¤erin yitirilmesine neden olurken, bir k›sm›n› da yitirilme tehlikesi ile karfl› karfl›ya b›rakm›flt›r. Özellikle kentsel yap›l› çevre içerisinde ya da etraf›nda bulunan arkeolojik sit alanlar› kentsel geliflme bask›s›n›n en çok hissedildi¤i kültürel de¤erlerden birisi olarak karfl›m›za ç›km›flt›r (Tuna, 1998; Madran, 2000: 243; Kejanl› ve di¤erleri, 2007: 185). Her ne kadar arkeolojik sit alanlar› kentsel yerleflmelerin ayr›lmaz birer parças› olsalar da, kentsel geliflmenin ayr›lmaz parças› olan yeni yerleflim alanlar›n›n aç›lmas›, altyap› ve ulafl›m hizmetlerinin sa¤lanmas› gibi uygulamalar arkeolojik sit alanlar›na do¤rudan ya da dolayl› olarak zarar vermifltir. Kentsel yerleflmeler içerisinde ya da çevresinde bulunan arkeolojik sit alanlar›n›n korunmas› ve gelecek nesillere aktar›labilmesi salt arkeoloji ve koruma çal›flmalar› ile de¤il, ayn› zamanda koruma ve planlama süreçlerinin birlikte ifllemesi ile mümkün olabilir. Bu nedenle, özellikle kentsel yap›l› çevre içerisinde ya da etraf›nda bulunan arkeolojik sit alanlar›n›n korunmas› konusu ayn› zamanda kentsel geliflmeyi yönlendiren ve kontrol eden temel mekanizmalar› tan›mlayan planlama süreçlerinin bir parças› olarak tan›mlanmaktad›r (ICOMOS, 1990; Avrupa Konseyi, 1992; Pearson ve Sullivan, 1995; Demas, 2002). Türkiye mevzuat›nda arkeolojik sit alanlar›ndaki kentsel geliflmeyi yönlendiren ve kontrol alt›nda tutan ‘koruma amaçl› imar plan›’ olarak adland›r›lan özel bir plan türü bulunmaktad›r. 2863/5526 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yasas›’n›n 3/a-8 maddesinde belirtildi¤i üzere koruma amaçl› imar plan›, “… sit alanlar›nda, alan›n etkileflim-geçifl sahas›n› da göz önünde bulundurarak, kültür ve tabiat varl›klar›n›n sürdürülebilirlik ilkesi do¤rultusunda korunmas› amac›yla arkeolojik, tarihi, do¤al, mimarî, demografik, kültürel, sosyo-ekonomik, mülkiyet ve yap›laflma verilerini içeren alan araflt›rmas›na dayal› olarak … haz›rlanan, hedefler, araçlar, stratejiler ile plânlama kararlar›, tutumlar›, plân notlar› ve aç›klama raporu ile bir bütün olan naz›m ve uygulama imar plânlar›n›n gerektirdi¤i ölçekteki planlar” olarak tan›mlanmaktad›r. Ülkemizdeki mevcut yasal ve örgütsel sisteme göre arkeolojik sit alanlar›na iliflkin tespit ve tescil kararlar› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma (KTVK) Bölge Kurullar› taraf›ndan verilmektedir. KTVK Yüksek Kurulu’nun 685 say›l› ‹lke Karar›’na göre arkeolojik sit alanlar› üç derecede tescil edilmekte ve koruma derecesine göre arkeolojik sit alan›nda ne türden uygulamalar› yap›labilece¤i ya da yap›lamayaca¤› belirlenmektedir. 2863/5226 say›l› yasan›n 17. maddesine göre tescil edilen arkeolojik sit alan› içerisinde her türlü ve her ölçekteki imar plan› uygulamas› durdurulmaktad›r. Yerel yönetimler taraf›ndan haz›rlanan koruma amaçl› imar plan› ilgili KTVK Bölge Kurulu taraf›ndan onaylan›p yürürlü¤e girene kadar arkeolojik sit alan› s›n›rlar› içerisinde 658 say›l› ‹lke Karar› do¤rultusunda KTVK Bölge Kurulu taraf›ndan belirlenen ‘geçifl dönemi yap›laflma koflullar›’ geçerli olmaktad›r. Her ne kadar yukar›da k›saca bahsedilen süreç ülkemizde arkeolojik sit alanlar›n›n koruma ve planlama süreçleri bir arada iflletiliyor oldu¤unu gösteriyor olsa da, koruma amaçl› imar plan› anlay›fl›na dayal› bu koruma ve planlama sürecinin aflamalar› birçok teorik ve uygulamal› çal›flmada elefltirilmektedir (Tuna, 1998; Tuna, 2004; Bademli, 2005; Madran ve fiahin Güçhan, 2005; Parlak, 2007; Tapan, 2007). Ne kentsel geliflmeyi düzenlemeyi ve kontrol etmeyi hedefleyen planlama sistemleri, ne de kültürel de¤erlerin karfl›laflt›¤› sorunlar› çözmeye yönelik koruma çal›flmalar› birçok arkeolojik sit alan›n›n kentsel geliflme sonucu zarar görmesini engelleyememektedir. Koruma ve planlama çal›flmalar›na karfl›n kentsel geliflme bask›s›n›n en net izlenebildi¤i arkeolojik sit alanlar›ndan birisi, Mersin ‹li, Mezitli ‹lçesi’nde yer alan ‘Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›’d›r (fiekil 1). Bu çal›flman›n bir k›sm›, 2008 y›l›nda Orta Do¤u Teknik Üniversitesi, fiehir ve Bölge Planlama Bölümü’nde tamamlanm›fl olan doktora tezinin bir parças›d›r. Tezin ve dolay›s›yla bu çal›flman›n veri taban›n›n oluflturulmas›nda Mezitli Belediyesi’nden Savafl Gündüz, Mersin Müzesi’nden Filiz Kerem, Mustafa Ergün ve Yaflar Ünlü, Adana KTVK Bölge Müdürlü¤ü’nden ‹smail Salman ve Hasan Batun, ve SoliPompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› Bilimsel Kaz›s› baflkan› Doç. Dr. Remzi Ya¤c› ve kaz› ekibinden Fatih Hakan Kaya teknik destek vermifltir. 1057 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ fiekil 1: Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n› kapsayan çal›flma bölgesinin Mersin kentindeki konumu Kentsel geliflmenin Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› üzerindeki olumsuz etkileri iki farkl› dönemde incelenebilir. ‹lk dönem, Mersin kentinin kurulufl y›llar› olarak belirtilen 19. yüzy›l›n ikinci yar›s›n› kapsamaktad›r. Bu dönemde Kilikya bölgesini ziyaret eden Avrupal› gezginlerin notlar›nda da belirtildi¤i gibi (Beaufort, 1862: 319; Davis, 1879: 25), Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›ndaki antik yap›lara ait tafllar, Mersin kentindeki binalar›n yap›m›nda kullan›lm›flt›r (Erten, 2002; Borgia, 2003). ‘Yeniden kullan›m’ (spoliation) olarak tan›mlanan bu zarar sonucunda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›ndaki birçok antik yap› yok edilmifltir. Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n kentsel geliflmeden etkilendi¤i ikinci dönem 1960’lar›n bafl›ndan günümüze kadar geçen süreyi kapsamaktad›r. Kentsel geliflme sonucu oluflan olumsuz etkiler ikinci dönemde farkl› bir boyut kazanm›flt›r. Mersin’deki kentsel geliflmenin bat› yönünde ilerlemesi ve ikinci konut geliflimi sonucunda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Aalan›n›n modern yerleflmenin ortas›nda kalmas›na neden olmufltur (fiekil 2). Arkeolojik alan›n çevresini saran kentsel geliflme ikinci dönemde bir bask› unsuru olarak karfl›m›za ç›km›fl ve arkeolojik alana do¤rudan ve dolayl› zarar vermifltir. fiekil 2: Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› ve çevresine iliflkin hava foto¤raf› Kaynak: Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› bilimsel kaz› ekibi H›zl› ve yo¤un kentsel geliflmenin izlendi¤i 1970’lerden günümüze kadar uzanan bu otuz y›ll›k 1058 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ dönem ayn› zamanda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› ve çevresine iliflkin koruma ve planlama karalar›n›n yo¤un bir biçimde al›nd›¤› bir dönemdir. Çal›flma, bu dönemdeki kentsel geliflme sürecini koruma ve planlama kararlar› çerçevesinde özetlemeyi ve ard›ndan da bu süreçte ortaya ç›kan problemleri tespit etmeyi amaçlamaktad›r. Bu tespitler do¤rultusunda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n›n çevresindeki kentsel yerleflme ve kent yaflam› ile nas›l bütünleflebilece¤ine iliflkin öneriler gelifltirilecek ve bu süreçten ç›karsamalar yap›larak çal›flma sonland›r›lacakt›r. 2. Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› Koruma – Planlama Süreci 1961 senesinde modern liman›n kurulmas›, tar›msal üretimde çeflitlilik ve verimlili¤in artmas›, 1970lerin bafl›nda Akdeniz Gübre Sanayi, Ç‹MSA Çimento Sanayi, Anadolu Cam Sanayi gibi büyük sanayi sitelerinin kurulmas›, 1980lerde ise Serbest Bölgenin kurulmas› Mersin’in Çukurova ve Orta Do¤u bölgesinde bir odak haline gelmesine neden olmufltur. Artan ekonomik faaliyetler ve bunun beraberinde ortaya ç›kan yeni ifl olanaklar› Mersin kentinin yo¤un bir biçimde göç almas›na ve nüfusta h›zl› bir art›fla neden olmufltur (Erayd›n, 2002: 15-16). 1960 ile 1990 y›llar› aras›nda Mersin nüfusu, her on senede ikiye katlanarak, 68.485 kifliden 422.357 kifliye yükselmifltir (D‹E, 2002). Mersin’deki kentsel geliflmenin h›zland›¤› bu dönemin bafllar›nda Mezitli kentsel geliflme dinamiklerinden henüz etkilenmemifl bir yerleflme olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Mezitli yerleflmesinin merkezi bugün Eski Mezitli olarak bilenen bölgede, Mersin-Silifke Asfalt›’n›n kuzeyinde yer almaktad›r. 1968’de Mezitli’nin ilçe ilan edilmesi ile yerleflim merkezi Eski Mezitli bölgesinden güneye, Mersin-Silifke Asfalt›’na do¤ru kaymaya bafllam›flt›r. Ayn› dönemde Mersin kentindeki yerleflim sistemi de bat›ya yönelmifltir. 1970’li y›llarda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n› içeren bölge, bugünkü ismi ile Viranflehir Mahallesi, k›rsal bir yerleflme düzeni sergilemektedir. A¤›rl›kl› olarak tar›msal faaliyetlerin gözlendi¤i bölgede tarla ve portakal bahçelerinin içinde bir iki katl› evler bulunmaktad›r. Alan›n Mersin-Silifke Asfalt›’na ba¤lant›s› Viranflehir Plaj Yolu ile sa¤lan›rken, tarla yollar› da iç parsellere ba¤lant› sa¤lamaktad›r. Viranflehir Plaj Yolu’nun sonunda, antik liman çevresinde günübirlik turizme hizmet veren plaj, motel, lokanta ve büfeler yer almaktad›r (fiekil 3). fiekil 3: 1970’li y›llarda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Alan› ve çevresindeki yerleflme düzeni 1980’lerde bafllayan ifraz uygulamalar› ile çal›flma alan›n›n özellikle kuzeydo¤u k›sm›nda daha küçük parseller üretilmifl ve bu parseller üzerinde ikinci konut geliflimi bafllam›flt›r. Bu geliflim 1976 1059 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ senesinde inflaat ruhsat› alan Doktorlar Sitesi ile bafllam›fl, ard›ndan 1979 senesinde Günefl Sahil Sitesi, 1980 senesinde Çapa Sitesi, 1982 senesinde Günefl Evleri Sitesi ve 1984 senesinde Akçam 1 Sitesi inflaat ruhsat› alm›flt›r. Bu ikinci konut geliflimi sonucunda 1985 senesinde bölgedeki toplam 60 blok içeren 15 adet site, 23 adet tekil apartman infla edilmifltir (fiekil 4). Alan›n›n kuzeydo¤usunda yo¤un ve h›zl› bir flekilde bafllayan ikinci konut geliflimi Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› çevresindeki öncül kentsel geliflme faaliyetleri olarak nitelendirilebilece¤i gibi, bu bölgedeki geliflmenin altyap›s›n› haz›rlayan ifraz uygulamalar› ise öncül planlama çal›flmalar› olarak de¤erlendirilebilir. fiekil 4: 1985 y›l›nda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› ve çevresindeki yerleflme düzeni ‹kinci konut gelifliminin bafllad›¤› bu dönemde Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Alan› Gayrimenkul Eski Eserler ve An›tlar Yüksek Kurulu (GEEAYK) taraf›ndan ilk kez 1978 senesinde I. ve III. derece arkeolojik sit alan› olarak tescil edilmifltir. 1982 senesinde sit alan›ndaki s›n›fland›rmada bir de¤iflikli¤e gidilmifl, tüm arkeolojik alan I. derece arkeolojik sit alan› ilan edilmifltir (fiekil 4). 1985 senesinde sit karar› Tafl›nmaz Kültür ve Tabiat Varl›klar› Yüksek Kurulu (TKTVYK) taraf›ndan yeniden gözden geçirilmifl, 1982 senesinde alan›na karar aynen benimsenmifltir. 1989 senesinde Antalya KTVK kurulunun sit statüsündeki de¤iflikli¤ine karar Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Alan› I. derece arkeolojik sit alan› olarak belirlenmifltir. Bu karar› takiben 1982 y›l›nda GEEAYK Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n› I. derece arkeolojik sit alan› ilan etmifl, 1989 y›l›na kadar alan I. derece arkeolojik sit alan› olarak korunmufltur. Her ne kadar 1978 ve 1989 y›llar› aras›ndaki tespit ve tescil kararlar› kentsel geliflmenin sit alan› içerisine s›çramas›n› engellemiflse de, arkeolojik sit alan› içerisinde bat› kesimlerde yap›laflmaya gidildi¤i görülmektedir (fiekil 4). Ayn› zamanda arkeolojik sit alan›n›n hemen etraf›nda, yo¤unlukla kuzeydo¤u k›s›mlar›nda yap›laflma h›zl› bir biçimde devam etmifltir. Bu yap›laflma 1986 senesinde onaylanan ve sit alan› çevresini kapsayan 1/1.000 ölçekli uygulama imar plan› ile h›zlanm›flt›r. Bu planda, 2863 say›l› yasan›n maddesine göre arkeolojik sit alan› plan dahilinde bofl alan olarak belirlenmifl ve arkeolojik sit alan›na iliflkin bir karar üretilmemifl, ancak sit s›n›r›n›n hemen d›fl›ndan itibaren alanda yeni yap›laflma koflullar› belirlenmifltir. Uygulama imar plan› ile öngörülen yap›laflma koflullar› emsal üzerinden belirlenmifl, E = 1,50 koflulu getirilmifl, yap›lacak yap›larda ise kat s›n›rland›r›lmas›na gidilmemifltir. 1986 ve 1990 y›llar› aras›nda 120 adet bina infla edilmifl, bu yap›lar›n ço¤u öncül planlama ve kentsel geliflmenin bafllad›¤› kuzeybat› yönünde gözlenmifltir (fiekil 5). 1060 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ fiekil 5: 1990 y›l›nda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› ve çevresindeki yerleflme ve yap›laflma düzeni Sit alan› d›fl›nda yap›laflma faaliyetleri uygulama imar plan› çerçevesinde h›zla devam ederken, Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› sit s›n›rlar›nda de¤iflikli¤e gidilmifltir. 1980 ve 1985 y›llar› aras›nda ruhsatl› yap›laflman›n gözlendi¤i I. derece arkeolojik sit alan›n›n bat› ve kuzey taraflar› Antalya KTVK Kurulu’nun 1989 tarihli karar› ile III. derece arkeolojik sit alan› olarak de¤ifltirilmifltir. Bu karar do¤rultusunda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n›n I. derece arkeolojik sit alan› olan koruma derecesi I. ve III. derece arkeolojik sit olarak de¤ifltirilmifltir. Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›na iliflkin haz›rlanan 1/1.000 ölçekli koruma amaçl› imar plan› 1992 senesinde Adana KTVK Kurulu taraf›ndan onaylanarak yürürlü¤e girmifltir. Haz›rlanan 1/1.000 ölçekli koruma amaçl› imar plan› temelde III. derece sit alan› içerisindeki yap›laflma koflullar›n› belirlerken, I. derece arkeolojik sit alan› için Antik Liman ve liman›n bat› k›sm› ile Sütunlu Yolu içeren bir park önerisi getirmifltir. III. derece arkeolojik sit alan›ndaki yap›laflma koflullar› parsel ölçe¤inde TAKS = 0,30 KAKS = 0,60 ve h.max = 6,50 olarak belirlenmifltir. Yap›lacak olan binalarda çat› kat› ve bodrum yap›lamayaca¤› ve ayr›k nizam uygulamas›na gidilemeyece¤i plan notlar›nda belirtilmifltir. 1992 tarihli koruma amaçl› imar plan›, onay›n›n hemen ard›ndan çeflitli plan tadilatlar›na ve revizyonlar›na tabii tutulmufltur. Yap›lan en önemli tadilat 1998 y›l›nda Antik Liman’›n bat› kesiminde kalan alan›n ‘At›k Su Ar›tma Tesisi Alan›’ olarak de¤ifltirilmesidir. 2002 senesinde Mezitli Belediyesi taraf›ndan sürdürülen yol çal›flmalar› s›ras›nda antik mezar alan› (nekropol) tespit edilmifl, bu alan I. ve III. derece arkeolojik sit alan› olarak ilan edilmifltir. Bu bölgeye iliflkin 1/1.000 ölçekli ilave koruma amaçl› imar plan› 2006 senesinde Adana KTVK Bölge Kurulu taraf›ndan onaylanm›flt›r. ‹lave koruma amaçl› imar plan› yap›laflma koflullar› imar adas› ölçe¤inde E = 1,25 olarak belirlemifl, en yüksek 5 kat olmak üzere III. derece ilave arkeolojik sit alan›nda yap› yap›lmas›na izin verilmifltir. I. derece arkeolojik sit alan› olarak belirlenen Milli Güvenlik Caddesi’nin devam› niteli¤indeki 25 metrelik yolun güzergah› de¤ifltirilmifltir, I. derece ilave arkeolojik sit alan› için bir öneride bulunulmam›flt›r. Bu koruma ve planlama kararlar› çerçevesinde son otuz y›ld›r geliflmesini sürdüren çal›flma alan›n›n mevcut durumda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› çevresi yüksek katl› binalar ile çevrilmifl, III. derece arkeolojik sit alan› ise h›zla yap›laflmaya devam etmektedir. 1990 senesinden günümüze sit alan› d›fl›nda kalan bölgede toplam 374 yap›, sit alan› içerisinde ise 53 yap› infla edilmifltir (fiekil 6). 1061 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ fiekil 6: Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› ve çevresindeki yerleflme ve yap›laflma düzeninin mevcut durumu 3. Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› Koruma – Planlama Sürecinin De¤erlendirilmesi Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n›n ilk tespit ve tescil karar›n›n al›nd›¤› 1978 senesinden günümüze kadar geçen sürede bölgedeki kentsel geliflme çeflitli plan kararlar› ve uygulamalar› ile düzenlenmeye ve kontrol edilmeye çal›fl›lm›fl, çeflitli koruma kararlar› da alandaki arkeolojik eserlerin günümüze kadar gelmesinde etkin rol üstlenmifltir. Ancak, koruma ve planlama çal›flmalar›n›n sürdürüldü¤ü otuz y›ll›k süreçte Mezitli ‹lçesi h›zla kentsel sistemin bir parças› olurken, s›n›rlar› içinde bulunan SoliPompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› ayn› h›zla kentsel sisteme ve kent yaflam›na dahil olamam›flt›r (fiekil 7). fiekil 7: Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n›n genel görüntüsü Birbirinden farkl› zamanlarda, farkl› plan müellifleri taraf›ndan haz›rlanan 1/1.000 ölçekli uygulama imar plan› ve koruma amaçl› imar plan› birbirine komflu iki alana iliflkin farkl›, hatta yer yer birbiri ile çeliflen imar kararlar› üretmifltir. Bunun sonucunda, hem modern yerleflme hem de antik kent bütünleflememenin getirdi¤i çeflitli problemlerle karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Bu problemlerin temelinde koruma ve planlama sürecinin de¤iflik aflamalar›nda tespit edilen çeflitli sorunlar yatmaktad›r. Bu sorunlar befl grupta incelenebilir. Sorun 1. Uygulanmayan koruma – planlama kararlar›: Koruma ve planlama sürecinde karfl›lafl›lan en temel sorunlardan birisi karar vericilerin, uygulay›c› ve denetleyici yetkili kifli ve kurumlar›n al›nan koruma ve planlama kararlar›n uygulanmas›ndaki yetersizlikleri ya da isteksizliklerid 1982 senesinde al›nan GEEAYK karar›nda Sütunlu Yol’un hemen yan›ndan geçen elektrik direklerinin Viranflehir Caddesi’nin di¤er taraf›na geçirilmesi gerekti¤i belirtilmesine ra¤men, elektrik direkleri 1062 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ halen Sütunlu Yol’un yan›ndan geçmekte, hatta en kuzeydeki sütun do¤rudan elektrik telleri ile çevrilmifl durumdad›r (fiekil 8). fiekil 8: Sütunlu yol kenar›ndan geçen elektrik direkleri Kaynak: Kiflisel arfliv, 2008 Di¤er uygulanmayan koruma ve planlama karar› ise 1/1.000 ölçekli koruma amaçl› imar plan›nda belirtilen ve Sütunlu Yol ile Antik Liman ve çevresinin park olarak düzenlenerek, Viranflehir Caddesi’nin yayalaflt›r›lmas› karar›d›r. Koruma amaçl› imar plan›na iliflkin plan notunda belirtildi¤i üzere, çal›flma alan›ndaki tafl›t yollar› düzenlene kadar Viranflehir Caddesi’nin tafl›t yolu olarak kullan›labilece¤i, ancak uygulama imar plan› ile tan›mlanm›fl olan tafl›t yollar›n›n aç›lmas› ile bu yolun yayalaflt›r›lmas› gerekti¤i belirtilmifltir. Bu yaya yolu Sütunlu Yol ve Antik Liman› içeren bir kentsel park›n içerisinden geçerek, kuzey kesimdeki yo¤un yerleflme alan›n› k›y›ya ba¤layan bir yaya yolu olarak tasarlanm›flt›r. Bu öneri, Sütunlu Yolun antik dönemlerdeki fonksiyonunu da geri kazand›racak bir öneri olmas›na ve bölgedeki di¤er tafl›t yollar› aç›lm›fl olmas›na ra¤men Viranflehir Caddesi’nin yaylaflt›rma karar› uygulanmam›flt›r. Halen tafl›t yolu olarak kullan›lmas› arkeolojik eserlere egzoz kirlenmesi ve titreflimden kaynaklanan do¤rudan zarar verdi¤i gibi, arkeolojik eserlere eriflimde de problemlere neden olmaktad›r (fiekil 9). fiekil 9: Sütunlu Yol’a eriflim problemi Kaynak: Kiflisel arfliv, 2008 Sorun 2. Yetersiz koruma – planlama kararlar›: Koruma ve planlama süreçlerinde problem yaran önemli eksikliklerden birisi de arkeolojik alan›n s›n›rlar›n›n tam anlam› ile tespit edilmemesi ve bunun sonucunda da arkeolojik sit s›n›rlar›n›n devaml› bir de¤iflime tabii tutulmufltur (Tablo 1). Sit s›n›r›ndaki de¤ifliklikler bu bölgede mülk sahibi olan kiflilerde kendi mülkleri üzerindeki sit karar›n›n bir gün de¤ifltirilebilece¤i ihtimali ile kamulaflt›rma ya da takas ifllemlerine yanaflmamalar› ile sonuçlanm›flt›r. 1063 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ Tablo 1: Koruma kararlar›na göre Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›ndaki de¤iflim Koruma ve planlama çal›flmalar›na bir di¤er eksiklik ise Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›na iliflkin tabelalar›n yetersiz olmas›d›r. Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›na iliflkin birisi Mezitli Belediyesi’nin yan taraf›nda yön tabelas› bir di¤eri de alan›n tarihi hakk›nda genel bilgi içeren bilgilendirme tabelas› olmak üzere iki adet tabela bulunmaktad›r (fiekil 10). Di¤er arkeolojik eserler hakk›nda bir yönlendirme ya da bilgilendirme tabelalar› mevcut de¤ildir. Bunun sonucunda çevrede yaflayan halk›n sadece Sütunlu Yol’u arkeolojik sit alan› olarak alg›lamas›na neden olmakta, Antik Liman, Soli Höyük, Roma Hamam› kal›nt›lar› ve Nekropol alan› çok az bilinmektedir. fiekil 10: Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›na iliflkin yön ve bilgilendirme tabelalar› Sorun 3. Denetimsiz koruma – planlama uygulamalar›: 1992 tarihli Koruma ‹mar Plan› geliflim koflullar›na göre arkeolojik sit alan› içerisinde infla edilecek binalar›n iki katl› olmas› gerekti¤i, yap›lacak binalar›n ayr›k nizamda infla edilmesi ve çat› kat›n›n yap›lamayaca¤› belirtilmifltir. Ancak III. derece arkeolojik sit alan› içerisinde koruma amaçl› imar plan› ile belirlenen yap›laflma koflullar›na uygun olmayan, buna ra¤men ruhsatl› olarak infla edilmifl yap›lar tespit edilmifltir (fiekil 11). fiekil 11: III. derece sit alan› s›n›rlar› içerisinde koruma amaçl› imar plan› ile belirlenen yap›laflma koflullar›na ayk›r› infla edilen ruhsatl› binalar Kaynak: Kiflisel arfliv, 2008 1064 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ Sorun 4. Uygun olmayan ya da uygulamas› problemli koruma – planlama kararlar›: 1986 tarihli uygulama imar plan›n›n önerdi¤i emsal uygulamas› kat s›n›rlamas› olmamas› nedeni ile arkeolojik sit alan›na komflu parseller de bile çok yüksek katl› binalar›n infla edilmesine olanak sa¤lam›fl, bu yüksek binalar da arkeolojik eserlerin alg›lanmas›nda ve görsel problemlerin oluflmas›na neden olmufltur (fiekil 12). fiekil 12: Sütunlu Yol’un Antik Liman taraf›ndan görünümü Kaynak: Kiflisel arfliv, 2008 Antik liman›n bat›s›nda önerilen ve daha sonra bir k›sm› infla edilmifl olan at›k su ar›tma tesisi ise arkeolojik sit alan›n›n korunmas› ve kullan›lmas› konular›nda birçok problemi beraberinde getirmifltir. Di¤er taraftan 2004 senesinde tescil edilen ilave arkeolojik sit alan› Milli Güvenlik Caddesi’nin devaml›l›¤›n› etkilemifl ve ilave koruma amaçl› imar plan›nda tafl›t yolunun bafllang›ç ve bitiflinin I. derece arkeolojik sit alan›nda önerilmifl olmas› ulafl›ma iliflkin planlama kararlar›n›n uygulanmas›n› güçlefltirmifltir. Ayr›ca, I. derece arkeolojik sit alan› içerisinde sürdürülmekte olan mevsimsel tar›m faaliyetlerinde seralar›n kullan›m› Koruma Kurulunun izni ile devam ediyor olmas›na ra¤men, bu seralar arkeolojik kal›nt›lar›n, özellikle sütunlu yolun alg›lanmas›nda sorunlara yol açmaktad›r. Sorun 5. Koruma – planlama kararlar›na ayk›r› uygulamalar: Koruma ve planlama kararlar›na ayk›r› uygulamalar›n bafl›nda ruhsats›z yap›lan binalar gelmektedir. Arkeolojik sit alan› içerisinde son otuz y›lda ruhsats›z yap›lar infla edilmifltir. Bu yap›lar halen ifllevlerine devam etmektedir. Özellikle antik liman üzerine kurulmufl olan Taflk›ran Tesisleri’ne ait 1970’lerde ve 1980’lerde ruhsats›z olarak infla edilmifl iki bina antik liman›n alg›lanmas›n› güçlefltirmekte ve liman›n yap›s›na do¤udan zarar vermektedir. Di¤er taraftan Soli Höyük üzerine infla edilmifl Jandarma Karakolu ve ek binalar› yeralt›nda bulunan arkeolojik kal›nt›lara zarar vermifltir. Antik liman›n bat›s›nda bulunan Mezitli Belediyesi lojmanlar› ve gecekondular yine inflat ruhsat› al›nmadan infla edilen binalar aras›ndad›r. Ruhsats›z yap›laflman›n yan› s›ra, arkeolojik sit alan› içerisinde izinsiz sürdürülen tar›msal faaliyetler de bulunmaktad›r. Her ne kadar hem ilke karar› hem de alana iliflkin koruma kararlar› I. derece arkeolojik sit alan› içerisinde a¤aç dikimine izin vermese de, baz› parseller de meyve a¤açlar›n›n dikildi¤i tespit edilmifltir. Bu befl temel tespit göstermektedir ki Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n›n korunmas› ve dahil oldu¤u kentsel sistemle bütünleflmesi konusunda en temel etkenler denetim eksikli¤i ve koruma ve planlama kararlar› aras›nda bir eflgüdümün ya da ortaklaflman›n olmamas›d›r. Koruma amaçl› imar planlar›n›n sadece sit alan› içersinde iflletilmesi ve üst ölçekli naz›m imar planlar› ve sit alan› d›fl›ndaki bölge için haz›rlanan uygulama imar planlar› ile ba¤lant›s›n›n kurulmamas› sonucunda kentsel geliflmenin arkeolojik sit alanlar› üzerindeki olumsuz etkileri tam anlam› ile ortadan kald›r›lamam›flt›r. Koruma ve planlama çal›flmalar›n›n bir arada iflletilememesi sonucunda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› dahil oldu¤u yerleflme sisteminden izole edilmifl, bunun sonucunda da arkeolojik sit alan› ve alan›n bütünlü¤ü do¤rudan ya da dolayl› olarak zarar görmüfltür. Bu zarar›n önüne geçilememesi sonucunda arkeolojik sit alan› kentsel yap›l› çevre ile bütünleflememifl, yerel halk taraf›ndan de¤eri tam olarak anlafl›lamam›flt›r. Oysa Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› dahil oldu¤u kentsel sistem içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu önem öncelikli olarak içerdi¤i bilgi de¤erinden kaynaklanmaktad›r. Antik liman, Kilikya 1065 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ bölgesindeki antik liman kentleri içerisinde çok önemlidir (Vann, 1992; Vann, 1994). Ayr›ca, Soli Höyük, Hitit dönemine ait birçok önemli bilgiyi içermesi aç›s›ndan önemlidir (Ya¤c›, 2003; Ya¤c›, 2004). ‹çerdi¤i bilgi de¤erinin yan› s›ra Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›n›n bulundu¤u kentsel sistemde önemli bir kullan›m de¤eri vard›r. için birçok olanak sunmaktad›r. Arkeolojik park olarak düzenlenmesi, yo¤un bir yerleflme düzenine sahip olan Viranflehir Mahallesi ve çevresindeki çevre kalitesinin ve yaflam düzeyinin artmas›na katk›da bulunacakt›r. Bu düzenleme ayn› zamanda bölgedeki ekonomik geliflmeyi canland›rmak ve farkl› ekonomik faaliyetlerin alanda yer seçmesi için itici bir güç olacakt›r. Böylesi bir düzenlemenin yap›labilmesi için öncelikli olarak arkeolojik sit alandaki kamulaflt›rma çal›flmalar›n›n bir an önce tamamlanmas›, antik liman›n›n hemen bat›s›na infla edilmifl olan at›k su deflarj istasyonlar›n›n faaliyetinin durdurulmas› ve Viranflehir Caddesinin Sütunlu Yol’a paralel olan k›sm›n›n yayalaflt›r›lmas› gerekmektedir. Kamulaflt›rma çal›flmalar› için 2863/5226 say›l› yasan›n 12. maddesinde belirtilen ve ‹l Özel ‹daresi bünyesinde emlak vergilerinden toplanan fonun bir k›sm› kullan›labilir. At›k su deflarj istasyonlar› ise yak›n bir gelecekte faaliyete geçecek olan Mersin At›k Su Ar›tma Tesisi ile birlefltirilerek, deflarj istasyonlar› kapat›labilir ve bunlardan kaynaklanan sorunlar ortadan kald›r›labilir. Viranflehir Caddesi’nin Sütunlu Yol bölümünde kalan k›sm› ise yayalaflt›r›larak buradaki tafl›t ve toplu tafl›m trafi¤i çal›flma alan›n›n kuzeydo¤u k›sm›ndaki sokaklara aktar›labilir. Bu uygulamalar›n ötesinde, Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› ve çevresi için önemli olan koruma ve planlama kararlar›n›n uygulanmas›nda ve denetlenmesinde yetkili kifli ve kurumlar›n kararl›l›¤› ve isteklili¤idir. Arkeolojik sit alan› s›n›rlar› içindeki mülk sahiplerinin bu alan›n›n koruma statüsünün de¤iflece¤i ya da plan kararlar›n›n de¤iflebilece¤i konusunda beklentilerinin azalt›lmas› ve kamulaflt›rma ya da takas ifllemlerinin h›zl› bir flekilde tamamlanmas› için bu kararl›l›¤›n gösterilmesi önemlidir. 4. Mersin Bat› K›y› fieridi Arkeolojik Sit Alanlar› için Ç›karsamalar Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› d›fl›nda Mersin ‹li bat› k›y› fleridinde bulunan Akkale, Ayafl ve K›zkalesi yerleflmelerinde de Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› benzeri yayg›n ve büyük ölçekli arkeolojik sit alanlar› bulunmaktad›r (fiekil 13). Bu arkeolojik sit alanlar›n›n çevresinde ikinci konut ve pansiyonculuk a¤›rl›kl› bir kentsel geliflmenin bafllam›fl oldu¤u gözlemlenmektedir. Bat› k›y› fleridinde bulunan ve henüz kentsel geliflmenin etkilerinin yeni yeni hissedildi¤i bu arkeolojik sit alanlar› için SoliPompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› koruma ve planlama sürecinden ç›karsamalar yap›labilir. fiekil 13: Mersin ‹li bat› k›y› fleridinde bulunan di¤er arkeolojik sit alanlar› Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› koruma ve planlama sürecinden yap›lacak olan ç›karsamalar›n en bafl›nda gelen konu, yap›lacak olan koruma amaçl› imar planlar› ile mevcut imar planlar›n›n üst 1066 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ ölçekli planlardan bafllamak üzere yeniden ve bir arada ele al›nmas› gereklili¤idir. Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› koruma ve planlama sürecinden de izlenebilece¤i gibi ikili planlama süreci birbirine komflu iki alan›n›n asl›nda hiç iliflkisi yokmufl gibi alg›lanmas›n› ortaya ç›kartmaktad›r. Sit alan› içinde bu türden bir koruma ve planlama süreci iflletilirken, sit alan›n›n hemen d›fl›ndaki kentsel yerleflmede imar plan› ya da ilgili mevzuat do¤rultusunda kararlar verilmeye devam etmektedir. Bunun sonucunda koruma amaçl› imar plan› korumadan çok çevresinde geçerli olan imar uygulamalar›n›n devam›n› sit alan› içerisinde sürdüren bir plan olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Koruma amaçl› imar plan› ve uygulama imar plan› aras›nda ‘planlama geçifl bölgesi’nin tan›mlanmas›, kentsel sistemi etkileyecek ana plan kararlar›n›n bu bölge içinde verilmemesi, ileride ortaya ç›kabilecek problemlerin önlenmesinde yard›mc› olacakt›r. Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› koruma ve planlama sürecine iliflkin ç›karsamalardan bir di¤eri de arkeolojik alanlara içinde bulunduklar› kentsel sisteme dahil olmalar›na olanak sa¤layacak kullan›mlar›n tayin edilmesi ve bu kullan›ma uygun düzenlemelerin hayata geçirilmesidir. Mevcut sistemde özelikle I. derece arkeolojik sit alanlar› tespit ve tescil edildikten sonra hem imar planlar›nda hem de koruma amaçl› imar planlar›nda ‘bofl alan’ olarak belirtilmekte, alan yok say›lmaktad›r. Bunun sonucunda arkeolojik sit alan›, çevresini saran kentsel yerleflmenin parças› olamamaktad›r. Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan›nda da görüldü¤ü gibi, arkeolojik sit alan› güvenlik ve bak›m problemi olan ve kentsel sistem ile uyumlu olmayan kullan›mlara terkedilmifl at›l bir alan haline gelmektedir. Oysa arkeolojik sit alanlar›na uygun fonksiyonlar›n önerilmesi ve bu fonksiyonlar do¤rultusunda gerekli düzenlemelerin yap›lmas› arkeolojik sit alan›n›n hem kentsel sistem, hem de çevrede yaflayan halk ile bütünleflmesini sa¤layacakt›r. Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alan› koruma ve planlama sürecine iliflkin en önemli ç›karsama ise denetim ve kararl›l›k konusunda olacakt›r. Al›nan koruma ve planlama kararlar›n›n uygulanmas› s›ras›nda ve uygulama sonras› denetiminin etkin bir biçimde sürdürülmesi kaçak ya da plana uygun olmayan yap›laflmay› önleyecektir. Al›nan kararlar›n uygulanmas›ndaki kararl›l›k ise halk›n uygulay›c›lara ve al›nan kararlar›n geçerlili¤ine ve do¤rulu¤una olan güveni pekifltirecektir. Kaynaklar: Avrupa Konseyi (1992), Malta Konvansiyonu: Arkeolojik Miras›n Korunmas› Hususunda Avrupa Konvansiyonu, 17 Ocak 1992, Valetta. Bademli, R. (2005), Do¤al, Tarihi ve Kültürel De¤erlerin Korunmas›, Ankara: ODTÜ Mimarl›k Fakültesi. Beaufort, E. A. (1862), Egyptian Sepulchres and Syrian Shrines Including Some Stay in the Lebanon, at Palmyra, and in Western Turkey, Volume II, Second Edition, London: Longman, Green, Longman and Roberts. Borgia, E. (2003), “Archaeology in Cilicia in the Ancient Travellers’ Notes”, OLBA VII – Özel Yay›n, Mersin Üniversitesi Kilikya Arkeolojisi Araflt›rma Merkezi, ss. 41-78. Davis, E. J. (1879), Life in Asiatic Turkey, London: Published by E. Stanford. Demas, M. (2002), “Planning for Conservation and Management of Archaeological Sites: A ValueBased Approach”, in Jeanne Marie Teutonice ve Gaetano Palumbo (der.) Management Planning for Archaeological Sites, Los Angeles: The Getty Conservation Institute. D‹E (2002), 2000 Genel Nüfus Say›m›: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri - ‹çel, Ankara: Devlet ‹statistik Enstitüsü Matbaas›. Erayd›n, A. (2002), “A Gateway Region that Looks for New Opportunities in Economic Development: The Assets and Problems of the Region and the City of Mersin”, 31st Annual IUFA Conference: The Problems of Urban Growth: Preserving while Developing, June 9-15 2001, Mersin. Erten, E. (2002), “19th Century Travellers and Soli-Pompeiopolis”, Mersin, the Mediterranean, and Modernity Colloquium, April 18-20 2002, Mersin. ICOMOS (1990), Arkeolojik Miras Yönetimi Uluslararas› Beyannamesi. 1067 ___________________________________ M E R S İ N SEMPOZYUMU 2 0 0 8 ___________________________________ Kejanl›, D. T. ve di¤erleri (2007), “Türkiye’de Koruma Yasalar›n›n Tarihsel Geliflimi Üzerine Bir ‹nceleme”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 6, Say›: 19, ss.179-196. Madran, E. (2000), “Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Y›l›nda Kültürel Varl›klar›n Korunmas›”, Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Y›l›nda Bilim ‘Bilanço 1923 – 1998’ Ulusal Toplant›s›, Ankara:TÜBA. Madran, E. ve fiahin Güçhan, N. (2005), “14.7.2004’de TBMM’nce Kabul Edilen 5226 Say›l› “Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu ile Çeflitli Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun”la ‹lgili Olarak ODTÜ Mimarl›k Fakültesi Görüflü”, N. fiahin Güçhan ve S. Kayasü (der.) Do¤al ve Yap›l› Çevrenin Dönüflümüne ‹liflkin Yasal Düzenlemeler: ODTÜ Mimarl›k Fakültesi Görüflleri, ss. 57-78, Ankara: ODTÜ Mimarl›k Fakülesi. Parlak, D. (2007), fiehrin Hukuku: Çevre ve Kültür De¤erlerinin Korunmas›nda Bir Karfl› Sald›r› Arac› Olarak Hukuk, ‹stanbul: Kanat Kitap. Pearson, M. ve Sullivan, S. (1995) Looking after Heritage Places: The Basics of Heritage Planning for Managers, Landowners and Administrators, Melbourne: Melbourne University Press. Tapan, M. (2007), Sorular ve Cevaplarla Koruma, ‹stanbul: TMMOB Mimarlar Odas› ‹sanbul Büyükkent fiubesi. Tuna, N. (1998), “Çevresel Etki De¤erlendirme Çal›flmalar›nda Arkeolojik Kültür Miras›n›n Korunmas›”, Arkeoloji ve Sanat, Say›: 85, ss. 39-48. Tuna, N. (2004), “Sustainability in Cultural Heritage Management, Setting Strategies of Cultural Heritage Preservation with Modern Development”, European Union Mosaic Programme: Mersin Region Steeped in Ancient History and Culture, Mersin. Vann, R. L. (1992), “A Survey of Classical Harbors in Cilicia (Turkey)”, 93rd Annual Meeting of the Archaeological Institute of America Source, American Journal of Archaeology, Say›:. 96:2, ss. 337. Vann, R. L. (1994), “Street and Harbor: The Urban Axis of Soli-Pompeiopolis (Rough Cilicia)”, 94th Annual Meeting of the Archaeological Institute of America Source, American Journal of Archaeology, Say›: 97:2, ss. 341-342. Ya¤c›, R. (2003), “Soli-Pompeiopolis 2002”, ANMED - Excavation Reports, Say›: 2003-1, ss. 3437. Ya¤c›, R. (2004), “Soli/Pompeiopolis Antik Liman Kenti Kaz›lar› 2003”, ANMED - Excavation Reports, Say›: 2004-2, ss. 55-57. 1068 M E R S ‹ N S E M P O Z Y U M U 19-22 KASIM 2008 B‹LD‹R‹LER C‹LT 2 ED‹TÖR Prof. Dr. Yüksel ÖZDEM‹R ED‹TÖR YARDIMCISI Yrd. Doç. Dr. D. Ali ARSLAN MERS‹N VAL‹L‹⁄‹ SEMPOZYUM D‹Z‹S‹: 1 MERS‹N SEMPOZYUMU 19 – 22 KASIM 2008 B‹LD‹R‹LER C‹LT 2 ED‹TÖR Prof. Dr. Yüksel ÖZDEM‹R ED‹TÖR YARDIMCISI Yrd. Doç. Dr. D. Ali ARSLAN © Yay›nlanan bildiri metinlerindeki yaz›, foto¤raf, harita, illüstrasyon, yaz›m, noktalama vb. konusundaki tüm sorumluluklar bildirilerin yazarlar›na aittir. Mersin Sempozyumu Bildiriler Kitab› Mersin Valili¤i Destekleriyle Bast›r›lm›flt›r. Birinci Bask›: Eylül 2009 Mersin Tasar›m: ‹brahim Aslan - Hüseyin Akyar Bask›: Güven Ofset BÖLÜM ED‹TÖRLER‹ Prof. Prof. Prof. Prof. Prof. Prof. Prof. Doç. Prof. Prof. Prof. Prof. Prof. Prof. Doç. Doç. Doç. Prof. Doç. Doç. Dr. Ata TEZBAfiARAN Dr. Bahar TANER E. Berika ‹PEKBAYRAK Dr. Fevzi DEM‹R Dr. Halil KUMBUR Dr. Mahir TURHAN Dr. Musa ALPASLAN Dr. Sedat B‹LGEN Dr. Mustafa AKSAN Dr. Özden BAfiTÜRK Dr. Serap ERGENE Dr. Serra DURUGÖNÜL Dr. Tamer GÖK Dr. Ünsal YET‹M Dr. Ayfle fiAH‹N Dr. M.‹smail YA⁄CI Dr. Süleyman DE⁄‹RMEN Dr. M.fiefik T‹RYAK‹. Dr. Yaflar ERJEM Dr. Resul BU⁄DAYCI E¤itim Turizm Müzik ve Güzel Sanatlar Tarih ve Sanat Tarihi Çevre ve At›k Yönetimi Tar›m-G›da ve Hayvanc›l›k Yer Bilimleri Ve Madencilik Dil ve Edebiyat Deniz ve Su Ürünleri Ekoloji Arkeoloji Kentleflme ve Mimarl›k Psiko-Sosyal Yaflam ve ‹nsan Lojistik Ekonomi ve Ticaret Sosyal, Kültürel Yaflam ve Co¤rafya MERS‹N SEMPOZYUMU 19 – 22 KASIM 2008 Onur Kurulu: Hüseyin AKSOY (Mersin Valisi) Prof. Dr. Süha AYDIN (Mersin Üniversitesi Rektörü) Macit ÖZCAN (Mersin Büyükflehir Belediye Baflkan›) Sempozyum Düzenleme Kurulu Baflkan›: Prof. Dr. Yüksel ÖZDEM‹R Sempozyum Sekretaryas›: Sekretarya Kurulu Prof.Dr.Yüksel ÖZDEM‹R Yrd.Doç.Dr.D.Ali ARSLAN D.Ali ÇITAK Okt.Eser OLGUNCAN Hasan GÖKBEL Okt.N.Yeflim ARICI Özgül BERBER YA⁄DIRAN Süleyman CENG‹Z Mersin Mersin Mersin Mersin Mersin Mersin Mersin Mersin Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Valili¤i Üniversitesi Üniversitesi Büyükflehir Belediyesi Sempozyum Düzenleme Kurulu Abdulkadir DÖLEK Ali DO⁄AN Prof.Dr.Ata TEZBAfiARAN Doç.Dr.Ayfle fiAH‹N Prof.Dr.Bahar TANER Bedii CANATAN Prof.Dr.C.Cengiz ARCASOY Prof.E.Berika ‹PEKBAYRAK Emin KÜÇÜKGÖNCÜ Esin ERKOÇ Faruk YALNIZ Prof.Dr.Fevzi DEM‹R Gürhan DAYICIK Prof.Dr.Halil KUMBUR Hasan GÖKBEL Hasan fiEMS‹ Hüseyin ADIBELL‹ ‹smail Haluk TEKEL‹ ‹smail SARI Kamer GÜLBEYAZ Kerim Tufan Doç.Dr.M.‹smail YA⁄CI M.Niyazi D.O⁄ULLARI Prof.Dr.M.fiefik T‹RYAK‹ Prof.Dr.Mahir TURHAN Mekin Merter SALT Prof.Dr.Musa ALPASLAN Prof.Dr.Mustafa AKSAN Mustafa KALE Mükerrem TOLLU Numan OLCAR Nuran KURTULUfi Nurettin BARUTÇU Prof.Dr.Özden BAfiTÜRK Doç.Dr.Resul BU⁄DAYCI Doç.Dr.Sedat B‹LGEN Prof.Dr.Serap ERGENE Prof.Dr.Serra DURUGÖNÜL Doç.Dr.Süleyman DE⁄‹RMEN Prof.Dr.Tamer GÖK Tevfik BAfiARIR Prof.Dr.Ünsal YET‹M Yalç›n UÇAK Doç.Dr.Yaflar ERJEM Y›lmaz SÖZMEZ Mersin Ticaret ve Sanayi Odas› MES‹AD Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Deniz Ticaret Odas› Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Akdeniz Belediyesi Tarsus Belediyesi TAS‹AD Mersin Üniversitesi Mersin Ziraat Odas› Mersin Üniversitesi Mersin Valili¤i TAS‹AD Tarsus Ticaret ve Sanayi Odas› Tarsus Ziraat Odas› Mersin Ticaret Borsas› TMMOB-‹KK Tarsus Belediyesi Mersin Üniversitesi Mersin Esnaf ve Sanatkarlar Od. B. Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi MÜS‹AD Mersin fiubesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi MERT‹D Toroslar Belediyesi TURSAB Yeniflehir Belediyesi Akdeniz ‹hracatç›lar Birli¤i Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Tarsus Ticaret Borsas› Mersin Üniversitesi Mersin Büyükflehir Belediyesi Mersin Üniversitesi Tarsus Kaymakaml›¤› Sempozyum Bilim Kurulu Prof.Dr. A.Mete IfiIKARA Prof.Dr. Adil TÜRKO⁄LU Prof.Dr. Ahmet YÜCEER Prof.Dr. Ali YILDIRIM Prof.Dr. Ata TEZBAfiARAN Prof.Dr. Ayla OKTAY Prof.Dr. Bahar TANER Prof.Dr. C.Cengiz ARCASOY Prof.Dr. Cafer MART Prof.Dr. Caner AÇIKADA Prof.Dr. Cevat TOSUN Prof.Dr. Ça¤atay ÖZDEM‹R Prof.Dr. Dilek BOYACIO⁄LU Prof. E.Berika ‹PEKBAYRAK Prof.Dr. Ersin DO⁄ER Prof.Dr. Fevzi DEM‹R Prof.Dr. Gönül AKÇAMETE Prof. Günay ATALAYER Prof.Dr. H.‹brahim EK‹Z Prof.Dr. Halil KUMBUR Prof.Dr. Haluk PAM‹R Prof.Dr. Hasan fi‹MfiEK Prof.Dr. Kemalettin KÖRO⁄LU Prof.Dr. M.fiefik T‹RYAK‹ Prof.Dr. Mahir F‹SUNO⁄LU Prof.Dr. Mahir TURHAN Prof.Dr. Musa ALPASLAN Prof.Dr. Mustafa AKSAN Prof.Dr. Mustafa KURU Prof.Dr. Nafiz BOZDEM‹R Prof.Dr. Nebi SÜMER Prof.Dr. Nilgün ÇELEB‹ Prof.Dr. Orhan ERDAfi Prof.Dr. Özden BAfiTÜRK Prof.Dr. Serap ERGENE Prof.Dr. Serra DURUGÖNÜL Prof.Dr. fievkat Bahar ÖZVARIfi Prof.Dr. Tamer GÖK Prof.Dr. Turgut YEfi‹LO⁄LU Prof.Dr. Ünsal YET‹M Prof.Dr. Vahap SA⁄ Prof.Dr. Yaflar BAYKUL Prof.Dr. Zekai GÖRGÜLÜ Doç.Dr. Ayfle fiAH‹N Doç.Dr. Dündar DEN‹ZER Doç.Dr. M.‹smail YA⁄CI Doç.Dr. Resul BU⁄DAYCI Doç.Dr. Sedat B‹LGEN Doç.Dr. Süleyman DE⁄‹RMEN Doç.Dr. Yaflar ERJEM Türk K›z›lay› Adnan Menderes Üniversitesi Çukurova Üniversitesi Orta Do¤u Teknik Üniversitesi Mersin Üniversitesi Marmara Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi K.Marafl Sütçü ‹mam Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Mustafa Kemal Üniversitesi Gazi Üniversitesi ‹stanbul Teknik Üniversitesi Mersin Üniversitesi Ege Üniversitesi Mersin Üniversitesi Ankara Üniversitesi Marmara Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Orta Do¤u Teknik Üniversitesi Orta Do¤u Teknik Üniversitesi Marmara Üniversitesi Mersin Üniversitesi Çukurova Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Baflkent Üniversitesi Çukurova Üniversitesi Orta Do¤u Teknik Üniversitesi Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi K.Marafl Sütçü ‹mam Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Mersin Üniversitesi Çukurova Üniversitesi Mersin Üniversitesi Cumhuriyet Üniversitesi Yeditepe Üniversitesi Y›ld›z Teknik Üniversitesi Mersin Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Mersin Üniversitesi Destek Veren Kurum ve Kurulufllar Mersin Valili¤i Mersin Büyükflehir Belediyesi Mersin Üniversitesi Tarsus Kaymakaml›¤› Akdeniz Belediyesi Toroslar Belediyesi Yeniflehir Belediyesi Tarsus Belediyesi Mersin Ticaret ve Sanayi Odas› Mersin Deniz Ticaret Odas› Mersin Ticaret Borsas› Mersin Ziraat Odas› Mersin Esnaf ve Sanatkarlar Odas› Akdeniz ‹hracatç›lar Birli¤i MES‹AD MÜS‹AD DAVETL‹ KONUfiMACILAR Prof. Dr. A. Mete IfiIKARA Prof. Dr. Adil TÜRKO⁄LU Prof. Dr. Ali ÇA⁄LAR Prof. Dr. Ata TEZBAfiARAN Atilla YILDIZTEK‹N Prof. Dr. Atilla YÜCEL Prof. Dr. Caner AÇIKADA Prof. Dr. Deniz ZEYREK Doç. Dr. Do¤an CÜCELO⁄LU Doç. Dr. Dündar DEN‹ZER Prof. Dr. Faruk KOCACIK Prof. Dr. Ferit B‹NGEL Doç. Dr. Gülgün KÖRO⁄LU Prof. Günay ATALAYER Doç. Dr. ‹. Hakan YETK‹NER Prof. Dr. ‹lhan TEKEL‹ Prof. Dr. H. Mahir F‹SUNO⁄LU Prof. Dr. Mehmet TANYAfi Prof. Dr. Mesut ANIL Prof. Dr. Mustafa KURU Prof. Dr. Nebi SÜMER Dr. Necmettin YAZICIO⁄LU Uzm. Nejat KÖK Doç. Dr. Resul BU⁄DAYCI Prof. Dr. Sencer fiAH‹N Prof. Dr. Seyhan HASIRCI Prof. Dr. fiükriye RUH‹ DAVETL‹ KONUKLAR [Mersinde ‹z B›rakanlar & Mersinliler] Abdullah KASAPÇI Abdulvahap NANE Ahmet YEfi‹L Ali B‹L‹R Bülent AKBAfi Bülent BEZDÜZ Dr. Viktor VENÜS Ekrem KAHRAMAN Ergun EVREN Ertan AYKIN Etem ÇALIfiKAN Gündüz ARTAN ‹lyas HAL‹L ‹sa Çelik ‹pek ONGUN Mehmet BAL Murat KODALLI Mustafa ESER Nevit KODALLI Orhan B‹RG‹T Oral ÇALIfiLAR Osman MOREL Osman fiAH‹N Özdemir ‹NCE Patrick GRIBSBY Salim YILMAZ Sudi ABAÇ Suna TANALTAY Suphi TEKN‹KER fiinasi DEVEL‹ Taha TOROS Türker ALKAN U¤ur ERSOY Yavuz DONAT SÜRDÜRÜLEB‹L‹R KENTSEL KALKINMADA ORTAK PAZARLAMA: MERS‹N, ADANA, OSMAN‹YE VE HATAY KENTLER‹ ÜZER‹NE B‹R ‹NCELEME Ö¤r. Gör. Dr. Mehmet Cihan YAVUZ .............................................................................................................................. 966 Kentleflme ve Mimarl›k MARE NOSTRUM ORIENTALIS - AKDEN‹ZL‹L‹K, M‹MARLIK VE SÜRDÜRÜLEB‹L‹RL‹K Prof.Dr. Atilla YÜCEL ............................................................................................................................................................ 979 KASABADAN BÜYÜK KENTE MERS‹N’‹N KENTSEL GEL‹fi‹M‹N‹ BEL‹RLEYEN FAKTÖRLER Yrd. Doç. Dr. Mehmet Zeydin YILDIZ .............................................................................................................................. 986 MERS‹N TAR‹H‹ KENT MERKEZ‹N‹N B‹Ç‹MLENMES‹NDE DÖNÜM NOKTASI: ‹LLER BANKASI PLANI Yrd. Doç. Dr. Tolga ÜNLÜ .................................................................................................................................................... 1000 ONDOKUZUNCU YÜZYILDA MERS‹N’‹N KENTSEL GEL‹fi‹M‹ Uzman Tülin SELV‹ ÜNLÜ ................................................................................................................................................... 1016 19.YY. KENT‹ MERS‹N’DE ULUSAL M‹MAR‹ YANSIMALARI Yrd. Doç. Dr. S. ‹rem D‹ZDAR ............................................................................................................................................ 1040 F‹Z‹KSEL VE SOSYAL DOKUNUN KORUMA UYGULAMALARINA ETK‹LER‹ CAM‹ fiER‹F MAHALLES‹ ÖRNE⁄‹ Dr. Duygu SABAN ÖKESL‹ ................................................................................................................................................. 1047 SOL‹-POMPE‹OPOL‹S ARKEOLOJ‹K S‹T ALANINI VE ÇEVRES‹NDEK‹ KORUMA – PLANLAMA SÜREÇLER‹N‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Arafl. Gör. Dr. Yasemin Sar›kaya LEVENT ................................................................................................................... 1056 TARSUS VE KULLANICILARIN TANIMLADI⁄I KENT K‹ML‹⁄‹ Yrd. Doç. Dr. Meltem UÇAR* Doç. Dr. Emre MADRAN .................................................................................. 1069 KENTSEL DÖNÜfiÜM VE YAfiLI YAfiAMI Doç. Dr. Güzin Demirkan TÜREL ..................................................................................................................................... 1082 MUT ‹LÇES‹NDE YAfiANAN MÜLK‹YET SORUNLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI Ö.r. Gör.Kas›m PINAR ........................................................................................................................................................... 1090 MERS‹N’DE NÜFUSUN MEKANSAL DA⁄ILIM ÖRÜNTÜSÜNÜN DE⁄‹fi‹M‹: CBS VE ‹STAT‹ST‹K TEMELL‹ B‹R ÇÖZÜMLEME YÖNTEM‹ Yrd.Doç.Dr. Burak BEYHAN, Araflt›rma Görevlisi, Ali Cenap YOLO⁄LU .......................................................... 1097 KÜRESELLEfiME, BÖLGESEL GEL‹fiME VE KALKINMA AJANSLARI Ertan Z‹BEL ................................................................................................................................................................................ 1120 1980’LERDEN 2000’LERE MERS‹N EKONOM‹K YAPISINDAK‹ DE⁄‹fiMELER Yrd. Doç. Dr. Tolga LEVENT .............................................................................................................................................. 1125 MERS‹N L‹MANI’NIN KÜRESEL L‹MAN V‹ZYONUNUN ÇEVRE DÜZEN‹ PLANI BA⁄LAMINDA DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Senay O⁄UZT‹MUR .............................................................................................................................................................. 1144