Arkeolojik Alanlar

Özet:
İnsanlık var olduğundan beri yapılan eserler, nesiller arası kültürel, ekonomik, sosyal ve politik devamlılığı sağlamış ve bu devamlılık içinde geleceğe doğru uzanan bir düzen oluşturulmuştur. Bu düzendeki her eser, toplumun kimliğini yansıtır. Bireyler, içinde bulunduğu döneme olduğu kadar kendisinden önceki dönemlerin eserlerine ve kimliğine de sahip çıkmalıdır. Bu noktada kültürel ve doğal mirasın korunması söz konusudur. Geçmiş dönemleri aydınlatacak arkeolojik alanların kalıntılarına ulaşılması, çevrenin o dönemki koşulları hakkında bilgi edinilmesi ve bunların belgelenip, doğru politikalar ve koruma bilinciyle ,günümüz koşullarıyla entegre edilerek sergilenmesi gerekmektedir. Ancak arkeolojik alanların korunmasında devletlerin, halkın ve görevli kişilerin bilerek ya da bilmeden yaptığı hatalar bulunmaktadır. Bunlar doğal koşullardan tarih bilincinin yoksunluğuna, yanlış koruma uygulamalarından vandalizme, bilinçsiz yapılaşmalardan çıkarlar için verilen yanlış politik kararlara kadar geniş bir skalada incelenebilir. Bu hataların sonucu olarak, arkeolojik alanlar hasar alma ve hatta yok olma tehditleriyle karşılaşmaktadırlar. Bu araştırmada, arkeolojik alanları korumada uygulanan bazı yöntemlerden ve bu yöntemlerdeki hatalar sonucu ortaya çıkan tehditlerden bahsedilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Arkeolojik Alan, Koruma, Sit, Tehdit, Tarihi Çevre, Koruma Çatısı,Tarih Bilinci

With its city walls which reached until today, Serapis temple, shipyard, port, madrasa, tomb, fountain and various architecture structures, Sinop includes many historical values. In early periods it was conquered by different states as it was an international port and trading city. Therefore it is an important data that structures from different periods and with different functions can be found in the lower layers of the ground. With the Sinop Balatlar Church excavation initiated by Prof. Dr. Gulgun Koroglu in Sinop in 15th of July 2010, with the permission of ministry of culture and tourism and cabinet, the aim is to reach those values.
In excavation regions which are urban archeological areas, thesis study named “Sinop Balatlar Construction Group Analytical Resolution and Protection Methods” was conducted in direction of wholistic protection and synchronized archeological excavation‐protection approach. The structure group known as Balatlar Church or Mitridates Palace in literature with history back to Late Roman – Early Byzantium period is located in Sinop city center, Ada neighbourhood, 24 section, 251 map section, 2 parcel and one of the most important ruins within the city. This structure group which is spread to a very wide area, is partially within new accomodation today due to city development and its physical integrity is interrupted.
Excavation studies starting in July 2010, the previous studies being few and most of the structure group being ruinous, the singular functions of the structures have not been properly defined yet. Balatlar structure group is considered to be “gymnasium‐Roman bath”. Depending on the changes of accomodation starting from 3.century until 20.century, different functions were attributed to the structure group which is examined under the scope of this study. In the first part of the study, literature abstract, aim of the thesis and hypothesis was explained.
In the second part, the history and geographical location of Sinop was investigated and the cult and beliefs and important structures that effect physical locality formation was researched.
In the third section, the place and importance of Balatlar structure group in history was explained and then gymnasium‐bath structures were examined in direction of unique function of the structure group. The water heating systems of bath structures and classification of bath structures were explained. In addition, the legend which I determined to form the spatial‐functional analysis of the Roman bath structure groups in the world was used to finalize the study. After that the evaluation of analytical relief in context of analysis was made, restitution trial studies were made and evaluation of nearby cistern structure and other ruined walls was concluded.
In fourth and last section, the study made so far was synthesized and the general approach for protection of archeological area and preventive precautions to be taken for especially Balatlar structure group were introduced.
Özet
Günümüze kadar ulaşmış olan kent surları, Serapis tapınağı, tersane, liman, medrese, cami, türbe, çeşme ve mimari yapılar ile Sinop birçok tarihi değeri barındırmaktadır. Erken dönemlerde uluslararası liman ve ticaret kenti olması sebebiyle farklı devletler tarafından birçok kez alınmıştır. Bu yüzden toprağın alt katmanlarında farklı dönemlere ait farklı işlevlere sahip yapıların burada yer alması durumu önemli bir veridir. Bakanlar Kurulu ve Kültür‐Turizm Bakanlığının izinleriyle 15 Temmuz 2010 yılında Prof. Dr. Gülgün Köroğlu tarafından Sinop’ta başlatılmış olan “Sinop Balatlar Kilisesi Kazısı” ile bu değerlere ulaşılabilmeye çalışılmaktadır.
Kentsel arkeolojik alan olan kazı çalışmasının sürdürüldüğü bölgede “bütüncül koruma” yaklaşımı doğrultusunda eş zamanlı arkeolojik kazı‐koruma yaklaşımı ile “Sinop Balatlar Yapı Topluluğu Analitik Çözümlemesi ve Koruma Yöntemleri” adlı tez çalışması sürdürülmüştür.
Sinop il merkezinde, Ada Mahallesi, 24 pafta, 251 ada, 2 parselde bulunan ve literatürde ‘Balatlar Kilisesi’ ya da ‘Mitridates Sarayı’ olarak bilinen Geç Roma‐Erken Bizans dönemlerine tarihlenen yapılar topluluğu, kent içinde yer alan en önemli kalıntılardan biridir. Oldukça geniş bir alana yayılan bu yapı topluluğu, kentin gelişmesiyle kısmen yeni yerleşim içinde kalarak fiziksel bütünlüğü kesintiye uğramıştır. Kazı çalışmalarının Temmuz 2010’da başlaması, daha önce yapılmış araştırmaların azlığı henüz tam olarak tanımlanamamıştır.
Balatlar Yapı Topluluğunun özgün halinde “gymnasium‐roma hamamı” olduğu düşünülmektedir. 3. yy.dan 20. yüzyıla ulaşana kadar yerleşimin geçirdiği değişikliklere bağlı olarak farklı işlevler verilen yapı topluluğu bu çalışma kapsamında ele alınmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde, literatür özeti, tezin amacı ve hipotez açıklanmıştır. İkinci bölümde, Sinop’un tarihi ve coğrafi konumu araştırılarak, buradaki kült ve inanışlar, fizik mekan oluşumunu etkileyen önemli yapılar anlatılmıştır.
Üçüncü bölümde ise, Balatlar Yapı Topluluğu’nun tarihteki yeri ve önemi anlatılmıştır ve ardından yapılar topluluğunun özgün fonksiyonunun incelenmesi doğrultusunda gymnasium‐hamam yapıları araştırılmıştır. Hamam yapılarında ısıtma, su sistemleri, hamam yapılarının sınıflandırılması anlatılmıştır. Bunun yanında dünyadaki roma hamam yapı topluluklarının planlarını mekan‐işlev analizlerini oluşturmak için belirlemiş olduğum lejandı kullanarak çalışma tamamlanmıştır. Daha sonra analitik rölövesinin analizler bağlamında değerlendirilmesi, restitüsyon denemesi çalışmalarının yapılması, yakın çevresinde bulunan sarnıç yapısının ve diğer kalıntı duvarların değerlendirilmesi ortaya konmuştur.
Dördüncü ve son bölümde, buraya kadar yapılmış olan çalışma sentezlenerek arkeolojik alan korumasına genel yaklaşım ve Balatlar Yapı Topluluğu özelinde ise alınması gereken koruma önlemleri ile ilgili yöntemlerin sunulması hedeflenmiştir.

Mezitli İlçesi, 1980’lerde başlayan ikinci konut gelişimi ve ardından 1990’larda yeni yerleşim alanlarının açılmasıyla birlikte kentsel sisteme dahil olmuştur. Ancak, bu süreç içerisinde Mezitli İlçesi hızla kentsel sisteme dahil olurken, sınırları içinde bulunan Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alanı, her ne kadar kentsel yapılı çevrenin ortasında kalsa da, kentsel sistemin ve kent yaşamının bir parçası olamamıştır. Bütüncül bir anlayışla ele alınmayan koruma ve planlama kararları otuz yıl boyunca birbirinden farklı süreçler şeklinde işlemiş, bundan ötürü hem kentsel yapılı çevre, hem de arkeolojik sit alanı çeşitli problemlerle karşı karşıya kalmıştır. Çoğu zaman arkeolojik sit alanı kentsel gelişme önünde bir engel gibi görülmüş, alınan planlama kararları koruma alanını yok saymış, koruma kararları yetersiz kalmış ve bütün bunların sonucunda arkeolojik sit alanı tahrip edilmiş ya da dışlanmıştır.

Bu çalışma, Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alanı ve çevresindeki koruma ve planlama süreçlerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla, ilk sit kararının alındığı 1978 yılından günümüze koruma kararları, imar planı, koruma amaçlı imar planı ve değişiklikleri incelenecek ve bu süreç içerisinde ya da sonucunda ortaya çıkan problemler tespit edilecektir. Bu tespitler doğrultusunda Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alanı ve çevresine ilişkin koruma ve planlama sürecinden çıkarsamalar yapılarak çalışma sonlandırılacaktır.

Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi ülkemizde de, arkeolojik kalıntılarla çağdaş yapılaşmanın bir arada bulunduğu şehirlerin yanı sıra, şimdiye kadar göz ardı edilmiş ama aynı nitelikte olan birçok kırsal yerleşim bulunmaktadır. Yaz›da ülkemizdeki sayısız örnek yerleşim bir yana Mu¤la yöresinden seçilen iki örneğe değinilerek bu tür yerleşimlerde yaşanan sorunları gözler önüne sermek amaçlanmıştır. Bu örnekler, arkeolojik kalıntılar ile geleneksel köy dokusunun birlikte korunması konusunda bu güne kadar nasıl bir politika izlendiği, ne gibi sorunların yaşandığı konusunda bilgi ve belgeye ulaşılabilmiş olması ve sorunun daha iyi gözlenebilmiş olması nedeniyle seçilmiştir. Bu bağlamda seçilen örnekler Muğla'nın Milas ilçesine bağlı Ören Kasabası (Keramos), aynı ilçe sınırları içinde kalan Bafa Gölü kıyısında kurulmuş Kapıkırı Köyü (Herakleia)’dür. Ören Kasabası (Keramos) Bodrum Yarımadası’nın güneyinde Gökova Körfezi’ne bakan küçük bir kasabadır.