Kırgız Türkçesinin Calal-Abad Ağızlarına Özgü Seslik Farklılıkların Kırgız ve Özbek Edebî Dilleriyle Mukayesesi, Tarihin Peşinde, 219-262.

    ULUSLARARASI                           YIL:2 SAYI:3   YEAR:2 ISSUE:3    03 I • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH •                                         YIL:2•SAYI:3 NSAN2010    YEAR:2• ISSUE:3 APRIL2010  IV • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS  THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH                                                 BaskÖncesi: MinyaTU®K    Bask: MESA    letiim: SelçukÜniversitesiEdebiyatFakültesi TarihBölümüKampüs/Konya  «0.332.2231423/0.542.3566471 http://www.tarihinpesinde.com www.thepursuitofhistory.com  tarihinpesinde@hotmail.com, dergi@tarihinpesinde.com, thepursuitofhistory@hotmail.com TARùHùN PEúùNDE • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø • III TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS  THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH    (edergi) ISSN:13085468 (basl) ISSN:1308545X     Editör Yrd.Doç.Dr.NecmiUYANIK    YönetimKurulu Doç.Dr.AbdullahÖZTÜRK,Yrd.Doç.Dr.AbdurrahmanSAVA,Doç. Dr. A. Murat SÜNBÜL, Doç. Dr. Âlim GÜR, Prof. Dr. Bahaeddin YEDYILDIZ, Yrd. Doç. Dr. Çaatay BENHÜR, Prof. Dr. Emine YENTERZ, Prof. Dr. Hasan BAHAR, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin MUMAL, Prof. Dr. Muhittin TU, Doç. Dr. Mustafa DEMRC, Doç. Dr. Necmi UYANIK, Doç. Dr. Özdemir KOÇAK, Doç. Dr. Ramazan ÇALIK,Yrd.Doç.Dr.SinanGÖNEN,Yrd.Doç.Dr.UfukDenizAÇI  EditörYardmclar Cemal ÇETN, Fatih ÇOLAK, Hatice Gül KÜÇÜKBEZC, Harun YIL DIZ, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin MUMAL, Mehmet Fatih BERK, Mustafa ARSLAN, Salih KAYMAKÇI, Salih KI, Dr. Sinan TADELEN, Yunus NCE,ZehraODABAI  YaynKurulu Prof.Dr.AbdullahKAYGI,Prof.Dr.Abdüsselam ULUÇAM,Prof.Dr. AdnanMAN,Prof.Dr.AhmetYaarOCAK,Prof.Dr.AliBRNC, Prof. Dr. Ali brahim SAVA, Prof. Dr. Anvarbek MOKEEV, Prof. Dr. Azmi ÖZCAN, Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ, Prof. Dr. Bahaeddin YEDYILDIZ, Prof. Dr. Benjamin FORTNA, Doç. Dr. Birol AKGÜN, Prof. Dr. Claus SCHÖNG, Yrd. Doç. Dr. Çaatay BENHÜR, Prof. Dr. HalukHadiSÜMER,Prof.Dr.HasanBAHAR,Prof.Dr.HüseyinBA CI, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin MUMAL, Yrd. Doç. Dr. brahim Halil SUGÖZÜ, Prof. Dr. lber ORTAYLI, Prof. Dr. Kurtulu DNÇER, Prof. Dr.M.AkifERDORU,Doç.Dr.MehmetKIRBIYIK,Doç.Dr.Mehmet ÖZDEN,Prof.Dr.MetinAYIII,Prof.Dr.MetinHÜLAGÜ,Prof.Dr. Muhittin TU, Doç. Dr. Mustafa DEMRC, Dr. Mürteza HASANOLU, Doç. Dr. Necmi UYANIK, Doç. Dr. Özdemir KOÇAK, Prof.Dr.RainerCZCHON,Doç.Dr.RamazanÇALIK,Prof.Dr.Salim CÖHÇE,Prof.Dr.S.WaleckDALPOUR,Yrd.Doç.Dr.SeferSOLMAZ, Prof. Dr. Semih YALÇIN, Prof. Dr. Süleyman BEYOLU, Prof. Dr. Thomas DrewBEAR, Prof. Dr. Temuçin Faik ERTAN, Dr. Ufuk AY HAN, Yrd. Doç. Dr. Ufuk Deniz AÇI, Doç. Dr. Yusuf SARINAY, Dr. ZekeriyaMR TARùHùN PEúùNDE • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø • V HakemveDanmaKurulu  Prof.Dr.AbdullahKAYGI(HacettepeÜniversitesi),Doç.Dr.Abdullah ÖZTÜRK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Abdullah SAYDAM (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Abdullah TOPÇUOLU (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman SAVA (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Abdülkadir YUVALI (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Abdüsselam ULUÇAM (Batman Üniversitesi), Prof. Dr. Adil DAISTAN (Akdeniz Üniversitesi), Prof. Dr. Adnan SOFUOLU (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. AdnanMAN (Uak Üniversitesi), Doç. Dr. AhmetÇAYCI (SelçukÜniversitesi),Yrd.Doç.Dr.AhmetGÖGERCN(SelçukÜniver sitesi), Prof. Dr. Ahmet KANKAL (Dicle Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ahmet amil GÜRER (Rize Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet TABAKOLU (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet YAMAN (Sel çukÜniversitesi),Prof.Dr.A.AdilTIRPAN(SelçukÜniversitesi),Prof. Dr.A.BicanERCLASUN(GaziÜniversitesi),Prof.Dr.A.HalûkYÜK SEL(AnadoluÜniversitesi),Prof.Dr.A.Kâz mÜRÜN(SelçukÜniver sitesi), Yrd. Doç. Dr. A. Kürat GÖKKAYA (Gazi Üniversitesi) , Prof. Dr.A.YaarOCAK(HacettepeÜniversitesi),Doç.Dr.AlaaddinAKÖZ (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Alexander A. SOTNCENKO (St. Petersburg  Devlet Üniversitesi/Rusya), Prof. Dr. Ali AKYILDIZ (Mar mara Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ali BAYKAN (Selçuk Üniversitesi), Prof.Dr.AliBRNC(TürkTarihKurumuBakan ),Yrd.Doç.Dr.Ali BÜYÜKARSLAN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. A. brahim SAVA (Çank r  Karatekin Üniversitesi), Doç. Dr. A. Murat SÜNBÜL (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Âlim GÜR (Selçuk Üniversitesi)  , Prof. Dr. Anvarbek MOKEEV (Manas Üniversitesi/K rg zistan), Doç. Dr. Arif BLGN (Sakarya Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Athina A. SPTANOU (Makedonya Üniversitesi /Makedonya), Prof. Dr.Ayfer ÖZÇELK (Pa mukkaleÜniversitesi),Prof.Dr.AygünATTAR(GiresunÜniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Aziz MERHAN (Y ld z Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Azmi ÖZCAN (Bilecik Üniversitesi), Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ (Ankara Üniversitesi),Prof.Dr.BahaeddinYEDYILDIZ(HacettepeÜniversitesi ),Prof.Dr.BayramÜREKL(SelçukÜniversitesi),Prof.Dr.BehçetKe malYELBURSA(AbantzzetBaysalÜniversitesi),Prof.Dr.Benjamin FORTNA (Londra Üniversitesi/ngiltere), Prof. Dr. Birol AKGÜN (Sel çuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Birol GÜLNAR (Selçuk Üniversitesi), Yrd.Doç.Dr.BülentATALAY(TrakyaÜniversitesi),Yrd.Doç.Dr.Bü lent BAKAR (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA (Çukurova Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Caner ARABACI (Selçuk Üni versitesi),Yrd.Doç.Dr.CemalGÜVEN(SelçukÜniversitesi),Prof.Dr. CemilÖZTÜRK(MarmaraÜniversitesi),Prof.Dr.CezmiERASLAN(s tanbul  Üniversitesi/Atatürk Arat rma Merkezi Bakan ), Doç. Dr. Charles WILKINS (Wake Forest Üniversitesi/ABD), Prof. Dr. Claus SCHÖNG (Freie Üniversitesi Berlin/Almanya), Yrd. Doç. Dr. Çaatay BENHÜR(SelçukÜniversitesi),Prof.Dr.DavidKUSHNER(HaifaÜni versitesi/srail), Prof. Dr. Deniz AHN (Hacettepe  Üniversitesi), Doç. Dr. Dimitris MAVROSKOUFS (Aristotle Üniversitesi/Yunanistan), Doç. Dr. Doan YÖRÜK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Donald QUATAERT (Binghamton Üniversitesi/ngiltere), Doç. Dr. Durmu BULGUR (stanbul Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Dursun  GÖK (Selçuk Üniversitesi),Doç.Dr.ErdalAÇIKSES(F ratÜniversitesi),Yrd.Doç.Dr. ErdinçYAZICI(GaziÜniversitesi),Prof.Dr.EmineYENTERZ(Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. ErcanYILMAZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Esra BURCU (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Evangelia BALTA (MilliHelenikArat rmaVakf /Yunanistan),Prof.Dr.FahrettinTIZLAK VI • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH (Süleyman Demirel Üniversitesi), Prof. Dr. Fahri UNAN (Hacettepe Üniversitesi),Yrd.Doç.Dr.FatihERBAY(SelçukÜniversitesi),Prof.Dr. FerdaAYSAN(DokuzEylülÜniversitesi),Doç.Dr.FerudunATA(Sel çukÜniversitesi),Yrd.Doç.Dr.FikretHACIZADE(SelçukÜniversite si), Prof. Dr. Géza Dávid (ELTE Török Tanszék Budapest Múzeum/Macaristan), Prof. Dr. Gökhan ÇETNSAYA (stanbul Teknik Üniversitesi), Doç. Dr. Gümeç KARAMUK (Hacettepe Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Hale IVGIN(GaziÜniversitesi),Prof.Dr.HalilNALCIK(BilkentÜniversi tesi), Prof. Dr. H. Hadi SÜMER (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Hasan BAHAR (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Haim KARPUZ (Selçuk Üni versitesi), Prof. Dr. Hayati AKTA (Karadeniz Teknik Üniversitesi), Prof.Dr.HayraniALTINTA(AnkaraÜniversitesi),Prof.Dr.Hüseyin BACI (Ortadou Teknik Üniversitesi), Doç. Dr. Hüseyin ÇINAR (K  r kkaleÜniversitesi),Prof.Dr.HüseyinGÜMÜ(MarmaraÜniversite si),Yrd.Doç.Dr.HüseyinKANDEMR(SelçukÜniversitesi),Yrd.Doç. Dr. Hüseyin MUMAL (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. brahim LKHAN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. brahim KUNT (Selçuk Üniversitesi),Doç.Dr.brahimSOLAK(SelçukÜniversitesi),Yrd.Doç. Dr.brahimHakk KAYNAK(SelçukÜniversitesi),Yrd.Doç.Dr.bra himHalilSUGÖZÜ( rnakÜniversitesi),Prof.Dr.hsanGÜNE(Ana doluÜniversitesi),Prof.Dr.lberORTAYLI(Topkap Saray MüzeMü dürü),Prof.Dr.lhanAHN(ManasÜniversitesi/K rg zistan),Prof.Dr. zzet ÖZTOPRAK (Ankara Üniversitesi), Doç. Dr. zzet SAK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Jon T. OPLNGER (Maine Üniversitesi/ABD), Prof.Dr.JudithSPENCER(AlbertaÜniversit/Kanada),Prof.Dr.Kemal ÇÇEK(KaradenizTeknikÜniversitesi),Doç.Dr.KezbanACAR(Celal Bayar Üniversitesi), Prof. Dr. Kubilay AKTULUM (Süleyman Demirel Üniversitesi), Prof. Dr. Kurtulu DNÇER (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Levent ZOROLU (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mahmut ATAY(F ratÜniversitesi),Prof.Dr.MehmetAÇA(Bal kesirÜniversite si), Doç. Dr. Mehmet AKGÜL (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Mehmet PÇOLU (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Mehmet KIRBIYIK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet ÖZ (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Mehmet ÖZDEN (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Mehmet SEYTDANLIOLU (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet AHNGÖZ(GaziÜniversitesi),Doç.Dr.MehmetTEMEL(MulaÜni versitesi), Yrd. Doç. Dr. Mehmet YILMAZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. M. Akif ERDORU (Ege Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. M. Ali HACIGÖKMEN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. M. Hulusi LEKESZ (Hacettepe Üniversitesi),Yrd.Doç.Dr.M.MuratÖNTU(UakÜniversitesi),Yrd. Doç.Dr.M.SerhatYILMAZ(KastamonuÜniversitesi),Yrd.Doç.Dr.M. Ziya KÖSE (Nevehir Üniversitesi), Prof. Dr. Mesut ÇAPA (Karadeniz Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Metin AYIII (Bal kesir Üniversitesi), Prof. Dr. Metin HÜLAGÜ (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Michel BALVET (Province Üniversitesi/Fransa), Prof. Dr. Mikail BAYRAM (EmekliÖretimÜyesi/Konya),Doç.Dr.MevlütÇELEB(EgeÜniversi tesi),Prof.Dr.MuhittinTU(SelçukÜniversitesi),Prof.Dr.MusaÇA DIRCI(AnkaraÜniversitesi),Prof.Dr.MushtaqAhmadKAW(Kemir Üniversitesi/Hindistan), Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARIKAN (Selçuk Üni versitesi),Prof.Dr.MustafaAVCI(SelçukÜniversitesi),Yrd.Doç.Dr. Mustafa BIYIKLI (Dumlup nar Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÇIPAN (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Mustafa ÇOLAK (Mustafa Ke mal Üniversitesi), Doç. Dr. Mustafa DEMRC (Selçuk Üniversitesi), Prof.Dr.MustafaOFLAZ(YüzüncüY lÜniversitesi),Prof.Dr.Mustafa TARùHùN PEúùNDE • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø • VII ÖZCAN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mustafa TOKER (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa TURAN (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa YILMAZ (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Münir ATALAR (GaziosmanpaaÜniversitesi),Prof.Dr.NaciBOSTANCI(GaziÜniver sitesi),Yrd.Doç.Dr.NaileHACIZADE(SelçukÜniversitesi),Yrd.Doç. Dr. Nazl  GÜNDÜZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Necdet HAYTA (Gazi Üniversitesi), Doç. Dr. Necmi UYANIK (Selçuk Üniversitesi), Prof.Dr.NedimPEK(OndokuzMay sÜniversitesi),Prof.Dr.N.Gün gör ERGAN (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Nikos P. TERZS (Aristotle Üniversitesi /Yunanistan), Prof. Dr. Nilgün ÇELEB (Ankara Üniversitesi), Doç. Dr. N. Sabiroviç NYAZOV (St. Petersburg  Devlet Üniversitesi/Rusya), Prof. Dr. Nuri KÖSTÜKLÜ (Selçuk Üniversitesi), Yrd.Doç.Dr.NuriMEKLER(SelçukÜniversitesi),Prof.Dr.Nurul lah ÇETN (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Ouz AYTEPE (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Orhan KILIÇ (F rat Üniversitesi), Prof. Dr. Os manAKANDERE(SelçukÜniversitesi),Prof.Dr.ÖmerTURAN(Orta douTeknikÜniversitesi),Doç.Dr.ÖzdemirKOÇAK(SelçukÜniversi tesi), Prof. Dr. Özkan ZG (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Parviz ABOLGASSEM (Province Üniversitesi/Fransa), Doç. Dr. Raif PARLAKKAYA(SelçukÜniversitesi),Prof.Dr.RainerCZCHON(Freie Üniversitesi Berlin/Almanya), Doç. Dr. Ramazan ACUN (Hacettepe Üniversitesi),Doç.Dr.RamazanÇALIK(SelçukÜniversitesi),Doç.Dr. RamazanYELKEN(SelçukÜniversitesi),Doç.Dr.ReyhanSUNAY(Sel çuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ruhi ÖZCAN (Selçuk Üniversitesi), Prof.Dr.RüçhanARIK(EmekliÖretimÜyesi/Ankara),Doç.Dr.Rüya KILIÇ (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Saadettin GÖMEÇ (Ankara Üniversitesi),Prof.Dr.Sad kSARISAMAN(AfyonKocatepeÜniversi tesi),Yrd.Doç.Dr.SelahattinAVAROLU(SelçukÜniversitesi),Yrd. Doç. Dr. S. Süleyman KUCUR (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. S. Waleck DALPOUR (Maine Üniversitesi/ABD), Prof. Dr. Saim SAVA (UakÜniversitesi),Prof.Dr.SalihAYNURAL(GebzeYüksekTeknoloji Enstitüsü),Prof.Dr.SalimCÖHÇE(nönüÜniversitesi),Prof.Dr.Salim KOCA (Gazi Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ (Selçuk Üni versitesi),Prof.Dr.SelahittinÖZÇELK(PamukkaleÜniversitesi),Prof. Dr.SelamiKILIÇ(AtatürkÜniversitesi),Prof.Dr.SemihYALÇIN(Ga zi Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Serdar SALAM (Hacettepe Üniversite si),Yrd.Doç.Dr.SinanGÖNEN(SelçukÜniversitesi),Prof.Dr.Süley man BEYOLU (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. ahin AKINCI (Sel çuk Üniversitesi), Prof. Dr. efika KURNAZ (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. erif AKTA (Gazi Üniversitesi), Doç. Dr. T. Niyazi KARACA (Bozok Üniversitesi), Prof. Dr. T. Faik ERTAN (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Thomas DrewBEAR (Lyon Üniversitesi /Fransa), Prof. Dr. TuncerBAYKARA(EmekliÖretimÜyesi/zmir),Yrd.Doç.Dr.U.De nizAÇI(SelçukÜniversitesi),Doç.Dr.YaseminDOANER(Hacette peÜniversitesi),Prof.Dr.YasinAKTAY(SelçukÜniversitesi),Yrd.Doç. Dr. Yaar ERDEMR (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Yaar ÖZÜÇETN(AhiEvranÜniversitesi),Yrd.Doç.Dr.YaarSEMZ(Sel çukÜniversitesi),Prof.Dr.YavuzATAR(SelçukÜniversitesi),Doç.Dr. Y lmaz KOÇ (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Yunus KOÇ (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDA (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Yusuf ÖZ (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Yusuf SARINAY (Devlet Arivleri Genel Müdürü), Doç. Dr. Zekeriya KARADAVUT (Selçuk Üniversitesi), TARùHùN PEúùNDE • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø • IX TARHNPENDE Uluslararas TarihveSosyalArat rmalarDergisi  Y ldaikisay (BaharveGüz)olmaküzere internetortam ndaelektronikbelgevebas l olarakyay mlanan uluslararas hakemlibirdergidir.    YAYINLKELER 1. TarihinPeindeUluslararasTarihveSosyalAratrmalarDergisi/ThePursuit OfHistoryInternationalPeriodicalForHistoryAndSocialResearch,uluslararas  hakemlibirdergiolup,baharvegüzolmaküzerey ldaikikezyay nla n r. 2. Dergide Türk tarihi a rl kl  olmak üzere sosyal bilimler alan nda ya z lm olanmakaleleryay nlan r. 3. Dergiye gönderilen makalelerin özgün bir çal ma olmas , daha önce yay nlanmam  olmas  gerekmektedir. Ulusal ve uluslararas  sempoz yumlarda sunulan tebliler baka bir yerde yay nlanmam  olmas  ve makaleiçindesunulduusempozyumvb.belirtilmekkayd ylayay n lanabilir.Makaleiçeriklerininhertürlüyasalsorumluluuyazarlar na aittir. 4. Makaleleriçintelifücretiödenmez.Yazarlardergilehinemakalelerinin telifhakk ndanferagatettiklerinikabulederler. 5. Dergininyay ndiliTürkçeolmaklabirlikteuygungörüldüütakdirde ngilizce,Almanca,Frans zcaveRusçayaz laradayerverilecektir. 6. Makalelerin ba nda, 200 kelimeyi amayacak ekilde özet metin ve 5 kelimelikanahtarsözcüklerbulunmal d r.Türkçemakalelerde,Türkçe özetveanahtarkelimelerinyan s ra,yazar nkulland  ngilizce,Fran s zca,AlmancaveyaRusçayabanc dillerindenbirisineaitözetveanah tarkelimeleryeralmal d r.Yukar dabelirtilenyabanc dillerdenbirisiy le yaz lm  makalelerde ise, Türkçe özet ve anahtar kelimeler de bu lunmal d r. 7. Yaz lardayazarunvan ,ad soyad ,görevyapt  kurumveemailad resibulunmamal veaa dabelirtileniletiimadresiüzerindengönde rilmelidir.Yinehertürlühaberlemeaa dabelirtileniletiimadresin denyap lmal d r. 8. Makaleler PC uyumlu Microsoft Word veya “.doc” uzant l  belge olu turmaya elverili kelime ilem program nda yaz larak bir adet disket veya CD kayd  ve üç kopya kâ t ç kt s yla birlikte verilecektir. Eski harflimetinlerUniversalWordvebenzeriprogramdayaz lm olmal d r. Özelbiryaz karakterikullan lm isebelgeylebirliktesözkonusufon tundagönderilmesigerekmektedir.Metiniçindekullan lanresim,hari tavb.materyallerin“.jpg/.tiff”uzant l kay tlar daayr caeklenmelidir. Butürbelgelerinbask tekniineuygunçözünürlükte(enaz300piksel) vesayfaalan n amayacakbüyüklükteolmas nadikkatedilmelidir. 9. Yaz lar;TimesNewRomankarakterinde,11punto(dipnotlarda9punto) büyüklüünde olmal , sat r sonunda heceleme yap lmamal d r. Sayfa yap s A4ebad nda,kenarboluklar sadan,soldan,üsttenvealttan3 cmolmaküzere,1,5sat raral  yla,ikiyandanhizal veparagrafaras  boluu,öncesivesonras 3nkolacakekildeayarlanmal vesayfanu maras  verilmelidir. Paragraf balar nda “TAB” tuu yerine “ENTER” veya“RETURN”tuukullan lmal d r.Noktalamaiaretlerikendilerin denöncekikelimelerebitiikyaz lmal d r.Sözkonusuiaretlerdenson rabirharflikbolukb rak lmal d r.Metinler33sayfay amamal d r. X • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 10. Dergiye gönderilen makale, dergi editörü/editör yard mc lar  taraf n danbilimselyeterliliinindenetlenmesiamac ylaüçhakemegönderilir. Makale, deerlendirme sonucunda iki hakemden gelecek olumlu ra porlardorultusundadergiyönetimitaraf ndanuygungörülenbirsa y da yay nlan r. Raporlar n olumsuz olmas  nedeniyle makalenin ya y nlanmamas durumundayazar,herhangibirhaktalebindebuluna maz. 11. Süreliyay n m zelektronikveayr cabas m yap lanbirdergiolup,ba s m  yap ld  nda bir adet dergi yazar na gönderilir. Ayr  bas m talep edenmakalesahipleri,sitemizekonulacakolanyaz lar n npdfformat  n indiripçoaltabilirler. 12. Birmakaledes raileözet,giri,anametin,sonuç,kaynakçave(varsa) ekler bulunmal d r. Makaledeana bal klar n tamam  büyük harflerle ve koyu yaz lmal d r. Ara bal klar n tamam  koyu olarak yaz lacak; ancakherkelimeninilkharfibüyükolacakvebal ksonundasat rba  yap lacakt r.Altbal klar ntamam koyuolarakyaz lacak;ancakbal   nilkkelimesindekibirinciharfbüyüksonrakikelime/kelimelerinilk harfiküçükolacak,bal ksonunaikinokta(üstüste)konularakyaz ya ayn sat rdandevamedilecektir. 13. Dergidegerekmetiniçerisindegereksedipnoteklindeat fyap labilir.An cak genel bir uyum salanmas na dikkat edilmelidir. Metin içerisinde at fsisteminintercihidurumundayap lacakolanaç klamadipnotlar n dadipnottansonraat fyinemetiniçerisindeyap ld  gibiolmal d r. 14. Metin içerisinde yap lacak olan at flarda aa daki örneklere uygun davran lmal d r.  KaynakGösterme(Atflar) * Makaledeyap lacakat flar,ilgiliyerdenhemensonra,paranteziçinde yazar n soyad , eserin yay n y l  ve sayfa numaras  s ras yla örnekteki gibiverilmelidir.(Bloch,2005:28) * Birden fazla kaynak gösterilecei durumlarda eserler ayn  parantez içinde,eneskitarihliolandanyeniolanadoru,birbirindennoktal vir gülleayr laraks ralan r.(nalck,2000:120;Faroqhi,2003:28) * kiyazarl kaynaklarda,arayatireiareti()konulur.kidenfazlayazarl  kaynaklardaiseikinciyazar nsoyad ndansonra“vd.”k saltmas kul lan lmal d r. (nalckSeyitdanlolu, 2006: 15), (AkgündüzÖztürk vd.,2002:157) * Yazar nad ,ilgilicümleiçindegeçiyorsa,paranteziçindetarihvesay fan nbelirtilmesiyeterlidir.(1954:77) * Yazar nayn y lyay nlanm ikieseri,yay ny l nabirharfeklenmeksu retiyleay rtedilir.(nalck,2000a:156),(nalck,2000b:17) * Soyadlar ayn olanikiyazar nayn y ldayay nlanm olaneserleri,ad lar nilkharflerinindeyaz lmas yoluylabelirtilir.(Demir,A.,2003:46), (Demir,H.,2003:27) * Ula lamayanbiryay nametiniçindeat fyap l rken,bukaynaklabir likte al nt n n yap ld   eser u ekilde gösterilmelidir: (Tabaqat Nasrî,1864:32 denaktaran;Köprülü,1991:19) * Elyazmas bireserkaynakgösterilirken,müellifveyamütercimad n dansonra[yz.]k saltmas konmal ,varaknumaras örnektekigibibelir tilmelivetamkünyekaynakçadagösterilmelidir.(Ahmedî,[yz.],1410: 7b) * Arivbelgelerikaynakgösterilirken,metiniçindekik saltmaörnekteki gibiolmal ,aç l m kaynakçadaverilmelidir.(BOA.MAD7342:25) * Not:Alanlar ndadahaçokklasikat fsistemiesasal nanbilimdallar n da,yazarlar nisteiüzerinesözkonususistemdeuygulanabilir.(Örnek TARùHùN PEúùNDE • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø • XI Dipnot:AliBirinci,HürriyetvetilâfFrkasII.MerutiyetDevrindettihat veTerakkiyeKarÇkanlar,DergâhYay.,stanbul1990,s.156157.)  Bibliyografya(Kaynakça) * Kitap:Uzunçar l ,smailHakk ,AnadoluBeylikleriveAkkoyunlu,Kara koyunluDevletleri,TürkTarihKurumuYay nlar ,Ankara2003. * Derleme Kitap:nalc k, HalilSeyitdanl olu, Mehmet, Tanzimat Dei imSürecindeOsmanlmparatorluu,PhoenixYay nlar ,Ankara2006. * Makale:Demirpolat,Enver,“slâmFelsefesininBat DüüncesineEtki si”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Say  9, Konya 2003,ss.429439. * Derleme kitaplardaki makaleler: Clark, EdwardC., “Osmanl  Sanayi Devrimi”,TanzimatDeiimSürecindeOsmanlmparatorluu,(Derleyen: nalc k,HalilSeyitdanl oluMehmet),PhoenixYay nlar 2006,Ankara, ss.467480. * Bildiriler:Yavaca,Alâeddin,“Osmanl veMûsiki”,UluslararasKuru luunun 700. Yl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanl Devleti Kongresi, Konya,0709Nisan1999,(Yay naHaz rlayanlar:AlâaddinAközBay ramÜrekliRuhiÖzcan),SelçukÜniversitesiBas mevi,Konya2000,ss. 2941. * Tezler:Lekesiz,M.Hulusi,Osmanl lmiZihniyetindeDeime(teekkül gelimeçözülme: XVXVII. Yüzyllar), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bi limlerEnstitüsüTarihAnaBilimDal Bas lmam YüksekLisansTezi, Ankara1989. * Web siteleri: http://www.xenodochy.org/ex/lists/maslow.html, eriim tarihi:27.11.2007.  XII • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH THEPURSUITOFHISTORY AnInternationalPeriodicalforHistoryandSocialResearch  ispublishedtwiceayear(inspringandinautumn) bothinprintandejournalversion. Itisaninternationalrefereedjournal.   PublicationPrinciples 1. ThePursuitofHistoryAnInternationalPeriodicalforHistoryandSocialRe search, is aninternational refereed journal and published twice a year (springandautumn) 2. ThesubmissionspresentedtotheJournalbasedonSocialScienceses peciallyTurkishhistory. 3. Articlessentforpublicationshouldhavenotbeenpreviouslypublished inanotherjournal,noteveninadifferentlanguage.Thepaperssubmit ted for any symposiums orcongresses can bepublished on condition that it has not been previously published and citing the name of the symposiumswherethearticlespresented.Scientificandlegalresponsi bilitiesofthepublishedtextsbelongtotheauthors. 4. Noroyaltypaymentforthearticles.Thewritersacknowledgethatthey willrenouncetheircopyright. 5. ThepublicationlanguageofthejournalisTurkish.Butifitisapproved itcanbepublishedinEnglish,French,GermanandRussianlanguages. 6. Eacharticlemustincludeanabstractofnotmorethan200wordsand5 keywords.InTurkisharticles,oneabstractwritteninanyforeignlan guage especially (French, German, English and Russian) should be placedwith5keywordsinadditiontotheTurkishabstractsandkey words. If the article is written in the languages stated above, Turkish abstractandkeywordsarerequired. 7. Thetitles,thenamessurnamesoftheacademicians,theassociationin which he/she is located, the email addresses shouldn t be written on thetexts.Theaboveonesshouldbesentthroughthefollowingcontact address.Alsoyoucancommunicatethroughthecontactaddresses. 8. Thesubmissionsshouldbewrittenonwordprocessingprogramssuch asMicrosoft Wordorthe document (the “.doc” texts) that is adaptablewith PC and please send three paper complimentary copies of the texts in additiontotheCDorfloppy.Thetextswrittenwiththeold(different) lettersshouldbewrittenonUniversalWordorsimilarones.Ifanyspe cial typeface is used, please send the typeface character with the text. The“.jpg/.tiff”extensionrecordsofthematerialsusedinthetextssuch asthepicturesandthemapsalsoshouldbeattachedtothetexts.Also payattentiontothepixelresolution(atleast300pixel)adaptablewith theprintingtechniqueandthesizeofthematerialsshouldn texceedthe sizeofthepage. 9. Texts;ThemainbodyofthetextshouldbewritteninTimesNewRo manletters,fontsize11(9fontatfootnotes).Pleasedonotsyllabifyat theendoftheline.ThepapershouldbetypedonA4sizepaper.Leave 3cmmarginsonleftandrightandtopandbottom,use1.5linespac ing,flushrightalignment.Toadjustspacingbeforeorafterparagraphs leave“3nk”andinadditiontothepagenumber.Attheparagraphin dentationpleaseuse“TAB”keyratherthan“ENTER”or“RETURN”. Donotwritethepunctuationmarksasadjacenttothelastletter,leave oneletterspace.Thetextshouldn texceed33pages 10. Thearticlethatisarrivedtothejournalissenttothethreerefereesby theeditorandtheeditorassistantsinordertobeexaminedintermsof TARùHùN PEúùNDE • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø • XIII 11. 12. 13. the academic competence. The criterion for assessment is the appro priatenessoftworefereecommentsthenthearticleswillbepublished inanyissuedecidedbythejournalmanagement.Iftheassessmentof thearticleisnegative,thewriterneverdemandsforright. Our periodical will be presented both ejournal and in print version. Following the publication, one issue of the journal will be sent to the writerofthearticle.Theownerofthearticlesalsodownloadsthetext fromthejournalwebsiteasPDFpattern Abstract,introduction,maintext,conclusionandbibliographyarepre sented consecutively in a text. Main headlines shouldbe big bold let ters,theotherheadlinesshouldbewritteninboldtypewiththesmall lettersexceptforthefirstletter.Thenfollowingtheheadlinesputcolon (:)andcontinuetothetextfromthesameline. Bothintextorfootnotetypereferencecanbepossible.Butpayattention tothegeneralconsistency.Ifyouusethereferencesysteminthetext, thereferenceafterfootnoteshouldbeusedasinthetextontheexplana toryfootnotes. Thereferencesusedintextshouldbebasedonthefollowingsamples. 14.  ResourceAttributes(References) * Thereferencesusedinthetextshouldbestartedfromtherelatingpoint andinbrackets,thesurnameofthewriter,thepublicationyearofthe work,pagenumberstatedasinthesample.(Bloch,2005:28) * Ifmorethanonereferenceispreferred,theworksshouldbecitedinthe same brackets from the older to the newer dated with semicolon. (nalck,2000:120;Faroqhi,2003:28) * Pleaseputhypen()ontheresourceswithtwowriters.Ifthewritersare more than two,then after the surname use this abbreviation “et al.”(nalckSeyitdanlolu,2006:15),(AkgündüzÖztürketal.,2002: 157) * Ifthenameofthewriteriscitedinthetext,justonlymentionthedate andthepagenumber(1954:77) * Twoworksofawriterthathavebeenpublishedinthesameyearcanbe distinguished by adding a letter to the publish date. (nalck, 2000a: 156),(nalck,2000b:17) * Ifthewriters surnamesaresimilaraswellastheirpublishdate,then putthefirstletterofthenames.(Demir,A.,2003:46),(Demir,H.,2003: 27) * Ifyoudon tfindtheresourcethathasbeenattributedinatext,citeboth oftheresourcesinthefollowingsample:(TabaqatNasrî,1864:32 den aktaran;Köprülü,1991:19) * Whileattributingamanuscript,afterthenameofauthorandtranslator puttheabbrevaitonof[ms.],andtheleafnumbershouldbestatedasit isshowninthesample.Thewholetagcanbecitedinthebibliography (Ahmedî,[yz.],1410:7b) * Whileattributingthearchivedocuments,citeinthetextjustlikethefol lowing sample,the detailed version should be in the bibliography. (BOA.MAD7342:25) * PS:Classicalreferencesystemcanbeusedinsomescientificbranches thatusedmostlythatsystem (AliBirinci,HürriyetvetilâfFrkasII.MerutiyetDevrindettihatveTe rakkiyeKarÇkanlar,DergâhYay.,stanbul1990,s.156157.)  Bibliography * Book:Uzunçar l ,smailHakk ,AnadoluBeylikleriveAkkoyunlu,Kara koyunluDevletleri,TürkTarihKurumuYay nlar ,Ankara2003. XIV • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH * Compilation: nalc k, HalilSeyitdanl olu, Mehmet,Tanzimat Deiim SürecindeOsmanlmparatorluu,PhoenixYay nlar ,Ankara2006. * Article: Demirpolat, Enver, “slâmFelsefesinin Bat  Düüncesine Etki si”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Say  9, Konya 2003,ss.429439. * Articles in a compilation work: Clark, Edward C., “Osmanl  Sanayi Devrimi”,TanzimatDeiimSürecindeOsmanlmparatorluu,(Derleyen: nalc k,HalilSeyitdanl oluMehmet),PhoenixYay nlar 2006,Ankara, ss.467480. * Announcements:Yavaca,Alâeddin,“Osmanl veMûsiki”,Uluslararas Kuruluunun700.YlDönümündeBütünYönleriyleOsmanlDevletiKong resi,Konya,0709Nisan1999,(Yay naHaz rlayanlar:AlâaddinAköz BayramÜrekliRuhiÖzcan),SelçukÜniversitesiBas mevi,Konya2000, ss.2941. * Thesis:Lekesiz,M.Hulusi,Osmanl lmiZihniyetindeDeime(teekkül gelimeçözülme: XVXVII. Yüzyllar), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bi limlerEnstitüsüTarihAnaBilimDal Bas lmam YüksekLisansTezi, Ankara1989. * Web sites: http://www.xenodochy.org/ex/lists/maslow.html, history: 27.11.2007. TARùHùN PEúùNDE • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø • XV ÇNDEKLER   134 KEMALPAAZÂDESADBEYVE‘SEFRVEEHBENDERLER’ADLIESER KEMALPAAZÂDESADBEYANDHISWORK‘SEFRVEEHBENDERLER’  AhmetDÖNMEZ  3554 TÜRKOLOJKONUMALARI StrazburgÜniversitesi’ndenTürkologSaynJOHANNSTRAUSS(StrazbourgÜniversitesi) ileYaplanRöportaj InterviewAvecM.JohannStrauss(UniversitéDeStrazbourg)SurLaLangueEtL histoire Turque  AliBÜYÜKASLAN   5570 ÖZELE TMVEREHABLTASYONMERKEZLERNDEÇALIANE TMCLERN MESLEKYETERLLKALGISILEDOYUMLARININNCELENMES COMPARINGTHERELATIONSBETWEENTHEPROEFESSIONALCOMPETENCEAND THEPROFESSIONALSATISFACTIONOFTHEEDUCATIONISTSWORKINGINTHE SPECIALTRAININGCENTRUMS  S.BarbarosYALÇINHafzBEK   7182 ABDÜLEZELPAA’NINHAYATIVEEHÂDET THELIFEANDDEATHOFABDÜLEZELPASHA  CemalGÜVEN   83105 MÜTAREKEDÖNEMNDEMERSN’NGAL THEOCCUPATIONOFMERSININTHEARMISTICEPERIOD  CihatYILDIRIM   107118 DÜALSTBRÖ RETOLARAKORFZM ORPHSM:ASADUALISTDOCTRINE  FatihMehmetBERK   XVI • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 119136 TÜRKYE’DETARIMSALMAKNELEME(19231933) AGRICUKTURALMECHANIZATIONINTURKEY(19231933)  brahimNC   137150 “ÇARSKTLER”ÜZERNE ONTHEÇARSCYTHANS  SaadettinGÖMEÇTülayYÜREKL   151171 KAPTÜLASYONLARKALDIRILDIKTANSONRAOSMANLIDEVLET’NDEK ECANBNDURUMU (R.1333/M.1917SENESECANBSTATSTKLER) THESTATUSOFFOREIGNERSINTHEOTTOMANSTATEAFTERTHEABOLITIONOF CAPITULATIONS (THE1333/1917STATISTICSOFTHEFOREIGNERS)  SalimGÖKÇENAbdülkadirGÜL   173195 KÜRESELLEMEEKSENNDETÜRKYEVEJAPONYAÖRNEKLERNDEALE FAMILY:INTHEEXAMPLEOFTURKEYANDJAPANONTHEAXISOFGLOBALISATION  ayanULUSAN   197217 TANZMATFERMANI’NADARBAZIDÜÜNCELER SOMETHOUGHTTHATTANZMATTOFERMAN TanerASLAN   219262 KIRGIZTÜRKÇESNNCALALABADA IZLARINAÖZGÜSESLKFARKLILIKLARIN KIRGIZVEÖZBEKEDEBÎDLLERYLEMUKAYESES THECOMPARISONOFTHEPHONETICALVARIETIESOFDCALALABADACCENTSOF KYRGYZTURKISHTOTHEUZBEKLITERARYLANGUAGE UfukDenizAÇI   TARùHùN PEúùNDE • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø • XVII 263277 NTOZM’NKUTSALMETNLERNDEYARATILIHKÂYES THECREATIONMYTHINTHESACREDTEXTSOFSHINTO.  VedatafakYAMI   279307 TÜRKYE’NNKNCDÜNYASAVAISÜRECNDEALDI IEKONOMKBRTEDBR: VARLIKVERGS ANECONOMICALMEASURETAKENBYTURKEYDURINGTHESECONDWORLDWAR: VARLIKVERGS(“WEALTHTAX”)  YaarÖZÜÇETNHacVeliGÖK   309312 KTAPTANITIMI  AhmetCENGZ,XVIII.YüzyldaLârende(Karaman) ehrininFizikiveSosyoEkonomikYaps,Kara manValiliilKültürveTurizmMüdürlüü,Karaman,2009,(XVI+376s.).  Bar SARIKÖSE   313317 KTAPTANITIMI OyaDALAR,War,EpidemicsAndMedecineInTheLateOtomanEmpire(19121918),Turkestan AndAzerbaijanResearchCentre,Haarlem2008,(374s.).  DöndüDÜÜNMEZ   319322 KTAPTANITIMI GürsoyAKÇA,OsmanlDevletindeBilgivektidar,PaletYay.,Konya2009,(356s.).  YunusNCE     TARGHGNȱPEkGNDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS THEȱPURSUITȱOFȱHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH YÍl:ȱ2010,ȱSayÍ:ȱ3ȱ Sayfa:ȱ219Ȭ262ȱ Year:ȱ2010,ȱIssue:ȱ3ȱ Page:ȱ219Ȭ262      KIRGIZTÜRKÇESNNCALALȬABADȱA<IZLARINAȱÖZGÜȱSESLGKȱ FARKLILIKLARINȱKIRGIZȱVEȱÖZBEKȱEDEBÎȱDGLLERGYLEȱMUKAYESESGȱ ȱ ȱ UfukȱDenizȱAkÇI ȱ ȱ Özetȱ BumakaledeKrgzTürkçesininCalalAbadazlarileKrgzedebîdiliarasndakiseslikfarkllklarortaya çkarlmvebufarkllklarÖzbekedebîdiliilemukayeseedilmitir.GüneyKrgzazlargrubunadâhil olanCalalAbadeyaletindekiazlardagörülenfarkllklarnekseriyleÖzbekedebîdilindebulunanözellik lerleuyutuugörülmütür.19’uncuyüzylnsonlarndaÇarlkRusyayönetimitarafndanbalatlanve20’nci yüzyldaSovyetyönetimitarafndandevamettirilenpolitikalarneticesindesuniolarakoluturulmuTürk devletlerivelehçelerininaslndabirbütününparçalarolduu,dierpekçokbilimselçalmadaolduugibi bizimçalmamzdadabelgelenmitir.GünümüzdeartkayredebîdilleresahipolanKrgzveÖzbekTürk çeleri,ayndevletçatsaltndakalsalarvetekedebîdilikullansalard(Çaatayyazdilindeolduugibi), DouTürkçesininikiayrazolarakdeerlendirilmelerigerekecekti.Bugünsadecesnrlarlaayrlmbuiki Türkhalknnberaberyaayaninsanlar,dilözellikleribakmndanbirbirlerindenziyadesiyleetkilenmitir. GüneyKrgzazlarndakisesliközellikler,butezimizidorularniteliktedir.  AnahtarȱSözcüklerȱ KrgzTürkçesiCalalAbadAzlarKrgzEdebîDili,ÖzbekEdebîDili,GüneyKrgzAzlar,SesBilgisi  THEȱCOMPARISONȱOFȱTHEȱPHONETICALȱVARIETIESȱOFȱDCALALȬABADȱACCENTSȱOFȱKYRGYZȱ TURKISHȱTOȱTHEȱUZBEKȱLITERARYȱLANGUAGEȱ  Summaryȱ Inthisstudy,differencesbetweentheDcalalAbadaccentsofKyrgyzlanguageanditsliterarylanguageare revealedandthesedifferencesarecomparedtoUzbekliterarylanguage.Differencesobservedintheaccents oftheprovinceofDcalalAbad,includedintheSouthKyrgyzaccentgroup,areseentocorrelatewiththe characteristicsofUzbekliterarylanguage.Itiscertifiedinourstudyasinmanyotherscientificstudiesthat artificiallycreatedTurkishstatesanddialectsthroughthepoliciesinitiatedinthelate19thcenturybyRussian EmpireandcarriedonbytheSovietRuleareactuallyapartofawhole.IfKyrgyzandUzbekTurkishwith differentliterarylanguagestodayremainedunderthesamestateandusedthesameliterarylanguages(asin Chagataywrittenlanguage),theywouldhavetobecategorizedastwodifferentaccentsofEasternTur kish.Separatedbyonlyborders,themembersofthesetwoTurkishpeopleslivingtogetherwereconsiderably affectedbyeachotherasregardsthefeaturesoftheirlanguages.PhonologicalfeaturesinSouthKyrgyzaccent areinnaturetoverifythishypothesis.  KeyȱWordsȱ KyrgyzTurkishCalalAbadAccents,KyrgyzLiteraryLanguage,UzbekLiteraryLanguage,SouthKyrgyzAccents, phonetic Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Türkiyat Aratrmalar Enstitüsü Öretim Üyesi. ufukdas@hotmail.com 220 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3  I.ȱGGRGkȱ I.1.ȱCalalȬAbadȱEyaletiȱveȱDemografikȱYapÍ:ȱ CalalAbad eyaleti 21 Kasm1939 ylnda kurulmutur. Eyalet, Krgzistan’n güneybatsndayeralmaktadr.Ferganavadisininkuzeyine,Aladatarafnayer lemitir. Doudan Narn, kuzeyden Talas, güneyden ve güneybatdan Özbeksitan’n Namangân, Andican eyaletleri ve O eyaletinin Özgön bölgesi ile snrdatr (KSA 1983: 3236). CalalAbad eyaleti bir dönem eyalet statüsünden çlarlp O’a balanmtr. Sovyetler Birlii dalp Krgzistan bamsz bir ülke olduktansonra(1991)CalalAbadbölgesineyenideneyaletstasüsüverilmitir. KrgzistanCumhuriyeti,BakentBikekdâhilsekizeyaleteayrlmtr.Paran teziçindeverilenisimler,oeyaletinmerkezehridir:1.Bikek(Bikek),2.Batken (Batken), 3. Çüy (Tokmok), 4. CalalAbad (CalalAbad), 5. Narn (Narn), 6. O (O),7.Talas(Talas),IskKöl(Karakol). CalalAbad eyaleti Aks, AlaBuka, BazarKorgon, Nooken, Suzak, ToguzToro, ToktogulveÇatkalolmaküzeresekizbölgeyeayrlmtr.AksbölgesindeAvletim, AkCol,AkSuu,CañCol,CergeTal,KaraCgaç,KaraSuu,KakaSuu,Kerben,Kzl Tuu,KoDöbö,Nazaraliyevyerleimbirimlerimevcuttur.AlaBukabölgesindeAla Buka, AkKorgon, AkTam, BirinçiMay, KökSerek, KökTa, Örüklü, Izar yerleim birimleri vardr. BazarKorgon bölgesi bünyesinde Akman, Arstanbap, Bazar Korgon,BeikCon,Keñe,KzlÜñkür,Mogol,Seydikum,TaldBulakadlarntayan birimleri barndrmaktadr. Nooken’de Aral, Bürgöndü, Dostuk, Mas, Mombekov, Nooken,Sakald,aydan;SuzakbölgesindeS.Atabekov,Bag,Barp,KaraAlma,Kara Darya,KökArt,Kurmanbek,KzKöl,KzlTuu,Lenin,Suzak,BaBulakveIryerle im yerleri vardr. TuguzToro bölgesinde Atay, KaraSuu, Kargalk, ToguzToro; Toktogul bölgesinde BelAld, CazKeçüü, KetmenTöbö, KzlÖzgörü, NiçkeSay, SarKam, Toluk, Torken, ÜçTerek, ÇolponAta yerleim yerleri bulunmatadr. ÇatkalbölgesindeiseKanKyaveÇatkalehirleribelirginikiyerleimmerkezi dir. Toktogul,CanCol,OktyabrveKaravangibidaeteklerineserpilmibölgelerde Krgzlarnnüfusyounluubirhaylifazladr(%87).AlaBukabölgesindebirkaç Özbekyerleimmerkeziolmasnaramen,Krgzlarnyounluuyineçounluk tadr.Özbekistansnrnayaknbölgelerde,meselaLenin,BazarKorgongibiyer lerde, Krgzlar çounlukta olmalarna ramen, nüfus oranlar nispeten azalr (%85)(Otorbayev1956:6567). YounlukolarakdahaseyrekyaadklarbölgelerdeKrgzlarnkonumalar dafarkllkgösterir.LeninbölgesininbatsndayeralanPaktabadbölgesi,Kokon KlakadlbölgemerkeziylesnrdaolanSakald’dakiStalinkolhozundabulunan Krgzlarnkonumalar,aynbölgenindaeteklerinedüenLeninkolhozundaki Krgzlarnkonumalarndanfarkldr.Özbekistan’ayaknbölgelerdekiKrgzlar, 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 221 ÖzbekTürkçesininbazsözcüklerini,sesveyapözelliklerinidillerindebarndrr lar. KrgzTürkçesininazlarndakifarkllklarbelirlerkensadecebölgeselözel liklerideilaynzamandaboyfarkllklarnveazlarndakoruduklarözellikleri degözönündebulundurmakgerekir.Budurumaengüzelörnek,güneyKrgzla rndanolançkilikboyudur. Bölgelere göre Krgz boylarnn yaadklar yerleri göstermek, çalmamz dahaanlalrklacaiçin,bellibalboylarveyaadklaryerleriaadavermeyi uygungördük. CalalAbadeyaletininbirincibölgesiolarakbelirlediimizKetmenTöbövadi sindeSayak,Saruu,Ktay(KaraKtay),Kutçu,Bag,Sarbag,Moñoldor,Azk,Cediger boylaryaamaktadr.Bölgeinsannnverdiiecereyegöre,Saruuboyunamen sup gruplar unlardr: Kürküröö, Teñesin veya Teñeçin, Satkey, Maçaktar, Tökö, Br Tökö. Sayak boyu ise Çakr Sayak, Seyit Sayak, Kölöp Sayak, Üçpöy Sayak, Tokmok Sayak, Camantk Sayak, Tüntöy Sayak, Kurman Koco, Öydöçöktü alt gruplarndan olumutur. Daha küçük gruplar ise unlardr: Kökümbay, Asan Tukumu, Sadr, Sargaka.Kutçu’yaiseTöböygrubudâhildir.Toktogulbölgesindepekçokboybu lunduu,bunlarnenbüyüününSayakveSaruuboylarolduugörülmektedir. Toktogulbölgesinde,GüneyKrgzistan’daheryeredalançkiliklerveBasz, Mungu boylar bulunmaz. Bölgenin merkezi olan Agronom’da Özbekler (Kocalar diyeadlandrlr.),Kagarllar,Ruslardayaamaktadr. ÜçTerekbölgesindeÇoñkoboyuyaamaktadr.Yerelhalkagörebuboyunsöz ustal ünlüdür. CañCol bölgesinde genellikle Saruular vardr. Karavan, Ala Buka,ÇatkalbölgelerindeSaruu,Bag,Kutçu,Ktay,Çerik,Moñol(Moñoldor)boyla r kark olarak bulunur. Sadece Tömönçekti boyu Karavan bölgesinde vardr. ToktogulbölgesindeÖydöçöktüadlboyadarastlanr.BuboyCumgalbölgesinde Öydöçektiadylabilinir.Yukardaadlarnverdiimizboylardnda,halknbilgi lerinegörebölgedeÇotkara,Kurmuu,Kalpak,Barn,Çiye,Atana,Sargaka,Ondokoy, Teñeçimadlküçükboylardavardr. KaravanbölgesiönceleriSaruuveBagadylaikibölümdenoluuyordu.Böl ge halk eskiden, Karavan’n bat tarafna Nayman bölgesi dermi. Bu bilgi bize, eskidenboyadlarnnbölgeadlarolarakkullanldngöstermektedir. AlaBuka bölgesinde genellikle Naymanlar, az sayda da Kañdlar bulunur. Çatkal’da Kpçaklara da rastlanr. Öte yandan Çatkal bölgesine snr olmalarna ramenAlaBuka,Karavan,CañColbölgelerindeKpçaklaryaamazlar. CalalAbad eyaletinin tam ortasnda yer alan Lenin bölgesinde Kulcgaç (Sayak),Cediger(Sayak),Orustar,Kutçu,ÇoñBag,BagveKpçakboylaryaamak tadr. BazarKorgonbölgesindeçounluklaMunduzboyununüyeleribulunur.Böl gedekiFrunzekolhozundaçkiliklerinbirbölümüolanKdralardavardr.Saylar azdrveazözelliiolarakçkiliklerinözelliklerinikorurlar. 222 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 SuzakbölgesindeBag,ÜçBagveKutçuboylaryaar.Ayrcabubölgeçki liklerinyounolarakyaadklaryerlerdendir. YineSuzakbölgesinekomuolanKögartderesiboyundakiOktyabrbölgesin deçounluklaBag,Baszboylaryerlemitir.BubölgedeartkçkiliklerinveKut çularntemsilcileriçokazdr. AlaBuka,BazarKorgonveSuzakbölgelerindeÖzbekveKrgzlarnkolhoz laryounluktaiken,OktyabrbölgesindeKrgzlar,RuslarveUkraynallar(%40) yaamaktadr. Görüldüügibi,Krgzboylarherbölgeyeyaylmdurumdadr.Budurum da boylarn az yaplar sadece çkiliklerde belirleyicidir. Dier boylar, bölgele rindekisesözelliklerineuyumsalamlardr(Bakinovavd.1958:59). ȱ I.ȱ2.ȱKÍrgÍzȱTürkçesininȱCalalȬAbadȱEyaletiȱAÂÍzlarÍȱHakkÍndaȱYapÍlanȱÇaȬ lÍómalar: 1946ylndabalatlanveOeyaletindekifolklorikmalzemeleritoplamayve bunlar üzerinden dil bilgisi çalmalar yapmay amaçlayan proje, CalalAbad eyaletindeki baz azlar hakknda bilgiler veren ilk bilimsel projedir. Bu proje dorudanCalalAbadeyaletindekiazlarayönelikbalatlmbirprojedeildir. OGovorloruadntayanprojemaalesefderlemeleryapldktansonrayarmb raklm,incelemelerbitirilmemivekitapolarakhazrlanpbaslmamtr. 1950’lerde Krgzistan’da balatlan az aratrmalar dorultusunda, Calal Abad eyaletindeki azlar hakknda çalmalar da balatlmtr. 1952 ylnda G. Bakinova’nnOktyabrbölgesihakkndayaptçalmalar(KrgzTilininOktyabr’ RayonununGovoruBoyunçaMateriallar,Frunze:TrudYALKrigizFANSSSR,v.III.) CalalAbadazlarnayönelikilkbilimselemektir. Bakinova’nn çalmasndan sonra, B.M. Yunusaliyev’in Krgz azlar hak knda yapt genel deerlendirmeler dikkati çekmektedir. Onun 1954 ylnda çkard Krgzstan Cogorku Okuu Caylarnn Filologiyalk Fakultetteri Üçün Krgz DialektologiyasBoyunçaProgrammave1956ylndaTilcanaAdabiyatnstitutudergi sinin VI. cildinde yaymlanan “K voprosu o formirovanii obçenarodnogo kirgizskogoyazka”adlmakalesi,KrgzazlarvedolaysylaCalalAbadaz larhakkndaçokdeerlibilgileriçermektedir.AyrcamakaledeÇatkalbölgesinde görülentuura//tuyrakullanmlarnnaçklandönemlibirbölümdevardr. C. Mukambayev’in Aks bölgesindeki CergeTal’da yaayan Krgzlarla ilgili aratrmas,bilimselmetotvemuhtevaolarakdikkatealnmasgerekendierbir çalmadr.1955ylndaKrgzTilininCergeTalGovoruadylabaslaneser(Frunze, KrgzSSRlimlerAkademiyasTilcanaAdabiyatnstitutu)sesbilgisi,ekilbilgisive sözcükbilgisihakkndadeerlibilgileriçermektedir. BakinovaveYunusaliyev’densonraE.Abduldayev’inÇatkalbölgesiazile ilgili çalmalar bilimsel deer tamaktadr. Abduldayev, 1954 ylnda bölgede derlemeleryapm,topladbilgilerisesbilgisi,ekilbilgisi,sözcükbilgisiaçsn 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 223 dan incelemi ve çalmalarn kitap hâlinde bastrmtr (Krgz Tilinin Çatkal Govoru, 1956, Frunze: Krgz SSR limler Akademiyas). nceleme bölümlerinin yan sraderlenenmetinlerdenbirbölümdekitabnsonunaeklenmitir. CalalAbadeyaletininsekizbölgesinidekapsayan,günümüzedeinyaplm en deerli çalmay 1955 ylnda Krgz SSR limler Akademiyas Til cana Adabiyat nstitutuyaptrmtr.EnstitününCalalAbadazlarnaratrmasiçinkurduu, G.Bakinova,S.KonduçalovaveS.Sdkov’danoluanekip,ikiylboyuncaeyalette derlemeler yapmtr. Yaptklar derlemeleri kâda geçirdikten sonra içinde ses bilgisi, ekil bilgisi, sözcük bilgisi ve metinlerden örnekleri ihtiva eden kapsaml bir çalma çkarmlardr. 1958 ylnda Krgz Tilinin CalalAbad Oblastnn Govorloru (1958: Frunze Krgz SSR limler Akademiyas, Til cana Adabiyat nstitutu yaynlar,)adylabaslaneser,bölgedekonuulanbütünazlarhakkndadoyuru cubilgileresahiptir.Çalmamzntemelinidebueseroluturmaktadr.  I.3.ȱCalalȬAbadȱEyaletindekiȱAÂÍzlarÍnȱSÍnÍflandÍrÍlmasÍ:ȱ CalalAbadeyaletindeyaayanKrgzlarnfarklazlarasahipolduklar,ya planbilimselçalmalarlaortayakonmutur.Bufarkllklargenelanlamdabölge sel etkenlerin eseridir. Sadece Suzak ve dier baz bölgelerde az sayda yaayan çkiliklerinazözellikleribölgeleregörefarkllkgöstermemekte,farklbölgelerde kendiboylarnaözgübirazlakonumaktadrlar. Eyaletin geneline yaylm belli bal boylar olan Bag, Basz, Ktay, Kutçu, Saruu,Moñol,Sayakboylarnnazözellikleriisebölgeleregörefarkllklargöste rebilmektedir. Söz konusu farkllklardan yola çkarak CalalAbad eyaletindeki azlarüçgrubaayrmakmümkündür: Birinci Grup (KetmenTöbö Grubu): Eyaletin kuzedousundaki KetmenTöbö vadisindeyaayanKrgzlarnazözellikleribalbanabirgrubuoluturur. kinciGrup(BatGrubu):EyaletingüneybatvebatsndayeralanÇatkal,Ala Buka,KaravanveCañColbölgelerindekiazlarikincigrubuolutururlar. Üçüncü Grup (Güneydou Grubu): Eyaletin güneyinde yer alan Lenin, Bazar Korgon, Suzak ve doudaki Oktyabr bölgesindeki azlar üçüncü grubu olutu rurlar(Bakinovavd.1958:13).  II.ȱKIRGIZȱTÜRKÇESGNGNȱCALALȬABADȱA<IZLARINAȱÖZGÜȱSESLGKȱ FARKLILIKLARINȱKIRGIZȱVEȱÖZBEKȱEDEBÎȱDGLLERGYLEȱMUKAYESESGȱ Çalmamzda,CalalAbadeyaletindekiazlarnKrgzedebîdilindenfarkl olan özelliklerini çkardk. Bu özelliklerinin Krgz ve Özbek edebî dillerindeki durumunutespitettikvearalarndabirmukayeseyapmayaçaltk.Mukayesemi zinazlarlailgilitemelini,1955ylndaCalalAbadeyaletindearatrmalaryapan ve1958ylndaKrgzTilininCalalAbadOblastnnGovorloruadylayaymlayanG. Bakinova,S.KonduçalovaveS.Sdkov’unçalmalaroluturmaktadr.  224 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 II.1.ȱÜNLÜLERȱ CalalAbad eyaletinin birinci bölümünde yer alan azlardaki (KetmenTöbö vadisindeki)ünlülerinyapsKrgzedebîdilivekuzeyazlarylaayndr.Bune denle, ünlüler bahsinde çounlukla ikinci ve üçüncü grupta yer alan azlarn farkllklarnadeineceiz. CalalAbad eyaletinin ikinci ve üçüncü grubunu oluturan azlarn ünlüler sistemi dokuz ksa, yedi uzun olmak üzere on alt ünlüden ve dört diftongdan olumutur(Bakinovavd.1958:23).Krgzedebîdilindesekizksa,altuzunünlü vardr(Kudaybergenov1980:15) Özbek edebî dilinde dokuz ksa, bir yarm uzun ünlü vardr (åäbdurahmanov1980:48).ÖzbekTürkçesininünlülersisteminiayrntlolarak deerlendirenVolkanCokun,ögitveortåqsözcüklerindeki/o/ve/ö/seslerininkör veoglånsözcüklerindeki/o/,/ö/’leregöredahakapalolduunubelirtmitir.Ayr cadüz/a/veyuvarlak/a/ünlülerininvarlnadikkatiçekmitir.Cokun,çada ÖzbekTürkçesindeonikiksaünlüvebiryarmuzunünlü(å)olduunusöyle mektedir (Cokun 2000: 3). Özbek edebî dilini temel aldmz ve yazl kaynak lardan mukayese yaptmz için Cokun’un ayrntl snflandrmasn çalma mzda temel almayacaz. Özbek Türkçesi yaz dilinde kullanlan dokuz ksa ve biryarmünlününvarlngözönündebulundurupmukayeseyapacaz.  Krgz,ÖzbekedebîdiliveCalalAbadazlarndakiünlülerunlardr:  KsaÜnlüler UzunÜnlüler Diftonglar KrgzEdebîDili a,e,,i,o,ö,u,ü aa,ee,oo,öö,uu,üü  ÖzbekTürkçesi a,ä,e,,i,o,ö,u,ü å  CalalAbadAzlar a,ä,e,,i,o,ö,u,ü aa,ee,ää,oo,öö,uu,üü ow,öw,uw,üw  Yukardakitablodananlalacaüzere,CalalAbadeyaletindekiazlarünlü lersistemibakmndanhemKrgzhemdeÖzbekedebîdilindenzengindir.Krgz Türkçesindekiuzunünlüler,ÖzbekTürkçesindeki/ä/sesininksaveuzunekliile KazakTürkçesindeskçakullanlandiftonglarbuazlardakullanlmaktadr.Ün lüler bakmndan CalalAbad eyaletindeki azlar, sanki bu eyaletin corafi ko numunuteyitederniteliktedir. II.1.1.ȱKalÍnȱ/a/ȱünlüsü:Kaln,düzvegenibirsestir.CalalAbadazlarnda kullanlan/a/sesi,Krgzedebîdilindeki/a/sesiyleaynözellikleresahiptir:aç“aç, tokolmayan”,alakan“avuç”,alman“vergi,haraç”,kat“mektup”,kanat“kanat”vb. (KasapoluÇengel2005:42).Özbekedebîdilindekikaln,geni,düz/a/sesiilede aynözelliesahiptir:Îand“eker,Îarz “borç,alacak”,ÌaÎÎat“hakikat,gerçek” vb.ÖzbekTürkçesininalfabesistemindeki“A,a”harfiikisesikarlamaktadr.lki, yukarda tarifini yaptmz /a/ sesidir.kincisi ise/a/ ve /e/ sesinin ortasnda bir  sesolangeni,ince,açk,öndamakünlüsü/ä/sesidir(Reedov1959:114). 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 225 CalalAbad azlarnda /a/ sesi sözcüün her hecesinde bulunabilir: Balann sürötün gördük deyviz. “Çocuun resmini gördük diyoruz.”(AlaBuka, Moñol); kulag ker, ker gulakȱ “kula sar, sar kulak” (CañCol, Saruu), Çavktn aldndadabirsuveret.“Çayrnönündebirsuveriyor.”(AlaBuka,Beçel). II.1.2.ȱGnceȱ/ä/ȱünlüsü:Ksa/ä/sesinitelaffuzederkendilinucuöndiindibine deer. Dilin ortas biraz yukar doru kaldrlp, dudan uçlar iki yana yaylr. Azboluu/e/sesinintelaffuzunagöredahageni,/a/sesinegöredahadardr. ÖzbekTürkçesiedebîdilindeskçakullanlrve“A,a”harfiylegösterilir.Kr gzedebîdilindebusesyoktur.SadecegüneyKrgzazlarnda,ÖzbekTürkçesi ninetkisialtndakibölgelerdekullanlmaktadr. Krgzdiliningüneyazlarnkuzeyazlarndanayranenönemlisesözelli indenbiriolan/ä/sesi,KetmenTöbövadisindekiKrgzlarndnda,CalalAbad eyaletinde yaayan Krgzlarn azlarnda çokça kullanlr. /ä/ sesinin kullanm sklnagöreCalalAbadveOazlarnnhemenhemenbenzerözellikleresahip olduklarnsöyleyebiliriz. Bu ses, Özbek Türkçesinden baka dier Türk lehçelerinin (Azerbaycan, Ka zak,Özbek,Türkmen,Uygur,Tatar,Bakurt)edebîdillerindedevarolan,alfabe lerindeayrbirharflegösterilenbirsestir.KazakTürkçesinde/ä/sesi,yalnveya kök sözlerin ilk hecesinde, genellikle Arapça ve Farsçadan alnan sözcüklerde görülür. Eklerde ise yerini /e/ sesine brakr. Tatar, Bakurt Türkçelerinde bu ses Kazak Türkçesine göre daha çok kullanlr: bäri, ädet, sälem, sälemet, bälkim, bälki, tätti, ädebiyet, däpter, därece vb (TTAS 19791981, BTH 1993). /ä/ sesi Yeni Uygur TürkçesindeTatarveBakurtTürkçelerinegöredahafazlakullanlr:bäri(fayda), ädät//adät,salam//sälam,salamät//sälamät,bäklim//bälki,ädäpsiz,ädäbiyat,däricä, däptä(r)(Necip2008). KrgzTürkçesinde/ä/sesisadecegüneyazlarnaözgüdürvesözcüünher yerinde görülebilir. KetmenTöbö vadisinde yaayan Krgzlarn aznda /ä/ sesi çokyaygndeildir.Bunedenle/ä/sesininKetmenTöböKrgzlarnaözgübirses olmadn söylemek mümkündür. Bu bölgede belirli sözcüklerde rastlanmakta dr:Därininküçücetalvad.“lacngücüyetmedi.”Tegeleberbegilemundaydärvizdi, baldar ooruyt “Çocuklara sürekli karpuz vermeyin hastalanyorlar.”(Toktogul Töböy). Sovet ökmötü çkkandan giyin zälimder cok boldu. “Sovyet hükûmeti kurul duktansonrazalimleryokoldu.”(ToktogulKuçu).Açuuörügübar,tättiörügübar. “Eki erii var, tatl erii var.” Alardn bäri ketip kald. “Onlarn hepsi git ti.”(ToktogulSarttar). KetmenTöbö vadisiyle snr olan CañCol’da bulunan Esay kolhozundan Toktogul bölgesindeki evçenko kolhozuna göçen Krgzlarn aznda /ä/ sesi KetmenTöbö Krgzlarndan daha fazla kullanlr: Ärmiyege barp kerek. “Askere gitmekgerek.”Tookkäpä,“kümes”,kämpir“yalkadn”. CalalAbadeyaletininikinciveüçüncügruplarnda/ä/sesiçokyaygnvebe lirgindir.Ayrca sözcüklerde anlamfarkllklarnada yol açar: ägät “su kanal” ~ 226 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 agat “(su) akyor” ~ eget “(tohum) ekiyor”(LeninMoñol). Ägär “ayet, eer” ~ eger“eyer”(KaravanKuçu)vb. /ä/sesiCalalAbadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenbölgelereözgü birsestirvebütünsözcüklerde,eklerde,alntsözcüklerde,dierTürklehçelerin dengirensözcüklerde,RusçadanveRusçakanalyladierdünyadillerindengiren sözcüklerdebulunabilir. /ä/sesiÖzbeklereuzakbölgelerdeyaayanKetmenTöbövadisindeçoknadir kullanlrken,Özbeklereyakn,snrda,ÖzbeklerleberaberyaayanveyaÖzbek kolhozlarna yakn bölgelerde yaayan ikinci ve üçüncü gruba giren AlaBuka, Karavan,CañCol,Lenin,BazarKorgon,Suzak,OktyabrbölgelerindekiKrgzla rnazlarndaçokçakullanlr./ä/sesininCalalAbadeyaletindekiikinciveüçün cü grubuna giren azlarndaki kullanm ile Krgz edebî dilindeki ve Özbek Türkçesindekikullanmlaraadagösterilmitir:  II.1.2.a.ȱTekhecelisözcüklerde/ä/sesininkullanm:1ȱ CalalAbad (ikinci,üçüncügrup) därt käl käm kär näk päs säl,sälpäl Krgz EdebîDili dart taz kem,az dülöy//kereñ//ker almurut capz az,salpal Özbek EdebîDili därd tåz,käl käm,åz kär näk päs säl,sälpäl Sözcüünanlam “dert” “kel,kellik” “az” “sar” “armut” “alçak,aa” “az,seyrek”  II.1.2.b.kihecelisözcüklerde/ä/sesininkullanm:ȱ CalalAbad (ikinci,üçüncügrup) cädräm äyran äyri kälä kämpir kämtik känäp kättä mälä mäydä nää pärdä säri älçä 1 Krgz EdebîDili cardam ayran ayr galo kempir kemtik kenep çoñ mala mayda naa parda sar alça Özbek EdebîDili yårdäm ayrån//äyrän äyri käli kämpir kämtik känåp kättä mällä mäydä nää pärdä säriW ålçä Sözcüünanlam “yardm” “ayran” “anadut,yaba” “galo” “kocakar” “eksiklik,noksan” “salamurgan” “büyük,iri” “koyukrmz,kumral” “ufak,küçük” “haha,esrar” “perde” “sar(renk)” “çul,birtürhal” Burada ve dier konularda tablo hâlinde gösterilen örnekler, temel olarak u kaynaklardan yararlanlarak oluturulmutur: K.K.YUDAHN (1988) KÕrgÕz Sözlü÷ü I-II (Çev. Abdullah Taymas), Ankara: Türk Dil Kurumu Yaynlar; Z.M. MÅRUFOV (Red.) (1981) Özbek Tilining øzåhli Lu÷äti I-II, Moskva: Rus Tili Näriyåti; G. BAKNOVA, S. KONDUÇALOVA, S. SIDIKOV (1958) KÕrgÕz Tilinin Calal-Abad OblasÕnÕn Govorloru, Frunze: Krgz SSR limder Akademiyas Til cana Adabiyat nstitutu. 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 227 tändir zärnä dandr zarna “tandr,ocak” “mideyanmas,safraçoalmas” tändir zärdä  II.1.2.c.Üçhecelisözcüklerde/ä/sesininkullanm:ȱ CalalAbad (ikinci,üçüncügrup) bäräbär däriyä därväzä älbättä//älvättä ärä ärävä kästämä ökümät äkär Krgz EdebîDili barabar darya darbaza albette ara araba kezdeme ökmöt eker Özbek EdebîDili bäräbär//birUil där’yå därbåzä älbättä årä ärävä//arba gäzlämä//gäzmol Uukumät äkär SözcüünAnlam “beraber” “nehir” “sokakkaps” “elbette,tabi” “ara” “araba” “manifatura” “hükûmet” “eker”  II.1.2.ç.ȱEklerdeinceünlülerdensonra/ä/sesinerastlanabilir: CalalAbad (ikinci,üçüncügrup) cäkä därilärdi düynädän ätçän künäkär Krgz EdebîDili caka darlard düynödön açtan künökör Özbek EdebîDili yåkä dåriläri dünyådän åtçän günåhkär SözcüünAnlam “yaa” “ilaçlar” “dünyadan” “atal,süvari,ataiyibinenkii” “günahkâr”  II.1.2.d.ȱCalalAbadeyaletininüçüncügrubunagirenÇatkalazndada/ä/se siçokkullanlr(Abduldayev1956:3234): CalalAbad ÇatkalAz ädäm ämäl gämpir gäp käm käsäl mäktäp mäyli täläp KrgzEdebîDili ÖzbekTürkçesi SözcüünAnlamȱ adam amal kempir kep kem kesel//ooru mektep meyli talap ädäm ämäl kämpir gäp käm käsäl mäktäp mäyli täläp “insan,adam” “i,faaliyet” “yalkadn” “söz,sözcük” “az” “hastalk” “okul” “arzu,istek” “talep,istek”  II.1.2.e.ȱCalalAbadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlarndabaz /ä/sesleri,ÖzbekTürkçesindeki/å/sesineyakntelaffuzedilir:ȱ CalalAbad(ikinci,üçüncügrup) çäy dän däri kän ägird tä ÖzbekEdebîDili çåy dån dåri kån ågird tå SözcüünAnlam “çay” “tane,tohum;tahl” “ilaç” “kan(yaamsvs)” “örenci” “ta” 228 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 II.1.2.f. CalalAbad eyaletindeki ikinci ve üçüncü gruba giren azlardaki /ä/ sesi,sadeceKrgz,ÖzbekveÖzbekTürkçesikanalylaFarsçaveArapçadangiren sözcüklerdedeil;aynzamandaDevrim’densonraRusçadanalnansözcüklerde degörülür: Rusça CalalAbad (ikinci,üçüncügrup) armiya ärmiyä banka pänke botinka pätiñkä brigadir pirgät çaynik çaynäk kartoka kärtikä kilogramm kilägiräm//kilä kolhoz kälhoz//kälkos maina mäiynä parnik pärnik KrgzEdebî Dili armiya banka botinka brigadir Çaynik,çaynek kartoka kilogramm kolhoz maina parnik ÖzbekEdebî Dili ärmiyä bänkä bätinkä//botinka brigädir çåynäk kärtåkä kilågrämm kolÌoz mäinä pärnik SözcüünAnlam “asker” “ie,bardak” “potinayakkab” “grupefi” “çaydanlk” “patates” “kilogram” “Büyükdevletçiftlii” “araba;makine” “camekân,camlk;sera”  II.1.3.ȱAçÍkȱ/e/ȱünlüsü:ȱnce,düzvegenibirsestir.Dilucuöndileredeerve dudaklaratemasolmadansesçkarlr./a/sesineoranlaçeneçokaçlmaz.Krgz veÖzbekedebîdillerindeki/e/sesiileayndr:et“et”,el“halk”,tez“tez,çabuk”,ee //egä“sahip,iye”vb. CalalAbadazlarndasözcüünherhecesindebulunabilir:Aylayn,kaglayn degen sös baldard erkeletkende däyima oozdon çga veret. “Canm, tatlm, güzelim sözleriçocuklarseverken,onlarokarkenherzamansöylenir.”(AlaBuka,Kuçu). Dooumepkelveyt.“Sesimdüzelmiyor.”(BazarKorgonMunduz). II.1.4.ȱAçÍkȱ/Í/ȱünlüsü:ȱKaln,düzvedarbirsestir.Sesçkarlrkendudakdev redkalr.Dilgeriyeçekilirvedilinucuöndileredemez.Çenegeniaçlmaz. KrgzveÖzbekedebîdilllerindeki//sesigibidir.ÖzbekTürkçesinde“ , ”harfi hem/i/hemde//sesinigöstermekiçinkullanlr.“ , ”harfi/Î/,//ve/Ì/ünsüz leriylebirliktekullanldnda//sesinigösterir:Wårn“karn”,ylW“at,ylk”,WrW “krk(40)”,tolW“dolu”vb. CalalAbad azlarnda sözcüün her yerinde kullanlr: Ilay katp kavlasn. “Çamurabulamasn.”Menmiymandarmenenbolupkaldm.“Benmisafirlerlekal dm.”CiydebütKpçak,arasndagmäydesibaru,köpçülügüKpçak.“Hünnaplarn hepsi Kpçak cinsi (iri), aralarnda ufa var ama çou Kpçak cinsidir.”(Suzak Bag). II.1.5.ȱAçÍkȱ/i/ȱünlüsü:nce,düzvedarbirsestir.Sesçkarlrkendilönedoru uzatlr,dilucuöndileredeer.Çeneçokaçlmaz.KrgzveÖzbekTürkçesindeki /i/sesigibidir.KrgzveÖzbekyazdilinde“ , ”harfiilegösterilir.ÖzbekTürk çesinde bu harf ince ünsüzlerle kullanldnda /i/ sesini gösterir (Reedov 1959:131):kii“kii,insan”,ti“di”,til“dil”,i“i”,bilim“bilim,bilgi”vb. CalalAbadazlarndasözcüünherhecesindebulunur:Cünbolsodag,paUta bosodag,känäpbosodagiyikeçozuviyriyt“Yünolsun,pamukolsunketenolsun 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 229 ile ip hâline getiriyor.”(LeninCediger). Bu kiinin eiginde ceti cl cürdüm. “Bu kininkapsndayediylçaltm.”(KaravanBag). II.1.6.ȱDudakȱünlüsüȱ/o/ȱsesi:Kaln,yuvarlakvegenibirsestir.Busesçkar lrken dudakiirilip yuvarlanr. Dil geriye doruçekilir. Krgz veÖzbek edebî dillerindeki /o/ sesi gibidir. Krgz Türkçesinde “O, o” harfiyle gösterilir. Özbek Türkçesinde“ , ”harfiylegösterilir.“ , ”harfihem/o/hemde/ö/seslerinigös terdiiiçin,yazdakalnünsüzlerleberaberkullanldnda/o/sesinikarlar:oW “ok”,soWr“kör”,çoçka“domuz”,Woz“kuzu”,Soråz“horoz”vb.(Mirzayev1970: 60). CelalAbad azlarnda sözcüün her hecesinde bulunur: orpo glp turup, nantuurayt,nanorpodepkoyot.“Çorbayapldktansonraekmekdoranr,(bu na) ekmek çorbas denir.” Kudu oo sozogluk, makst oo sozogluk. “O tpk Suzakllargibi,MakstdaSuzaklgibi.”(SuzakSarttar). II.1.7.ȱDudakȱünlüsüȱ/ö/ȱsesi:nce,yuvarlakvegenibirsestir.Sesçkarlrken dudak yuvarlanr ve iirilir, dilin ucu ön dilere dayandrlr. Krgz ve Özbek edebîdilindeki/ö/sesigibidir.KrgzTürkçesinde“ ,”harfiyle,ÖzbekTürkçe sinde“ , ”harfiylegösterilir.Buharfhem/o/hemde/ö/seslerinigösterdiiiçin, yazda ince ünsüzlerle beraber kullanldnda /ö/ sesini karlar: kök “mavi”, köl “göl”,hökiz“öküz”vb.Yazdabuharfinnaslokunacaünsüzlerdençkarlam yorsa, metindeki anlamdan yararlanlr: öç “öç”, söz “söz”, tö “dö, bar”, tört “dört”vb.(Mirzayev1970:6061). CalalAbad azlarnda sözcüün her hecesinde bulunabilir: Sovet ökmötü çkkandn giyin zälimder cok boldu. “Sovyet hükûmeti kurulduktan sonra zalimler yok oldu.” (ToktogulKuçu). Banan öydö çgat “Bandan (daha) yukar çk yor.”(ToktogulSayak). II.1.8.ȱDudakȱünlüsüȱ/u/ȱsesi:Kaln,yuvarlakvedarbirsestir.Dilgeriyeçeki lir ve dudan yardmyla ses çkarlr. Bu ses çkarlrken dudak daha etkindir. Yanakdaraltlr.KrgzveÖzbekTürkçesindeki/u/sesigibidir.KrgzveÖzbek yazdilinde“,”harfleriylegösterilir.ÖzbekTürkçesindebuharfaynzamanda /ü/sesinidekarladiçin,kalnünsüzlerleberaberkullanldyerlerde/u/sesi nikarlar:buWa“boa”,suyW“sv”,uyW“uyku”vb.(Mirzayev1970:61). CalalAbadazlarndasözcüünherhecesindebulunabilir:Asruylarorudan sow “u sralar srlar hastalktan kurtuldu.”(KaravanSaruu). Biyerde negizinen Kutçucaayt“BuralardaeskidenberiKutçuboyuyayor.”(LeninKutçu). II.1.9.ȱ Dudakȱ ünlüsüȱ /ü/ȱ sesi: nce, yuvarlak ve dar bir sestir. Dilin ucu öne doruuzatlrvedilöndileredayandrlaraksesçkarlr.Dudakçokyuvarlanr ve büzülür. Krgz ve Özbek Türkçesindeki /ü/ sesi gibidir. Krgz yaz dilinde “Y,”harfiyle,Özbekyazdilinde“,”harfleriylegösterilir.ÖzbekTürkçesinde buharfaynzamanda/u/sesinidekarladiçin,inceünsüzlerleberaberkulla nld yerlerde /ü/ sesini karlar: küz “güz”, küçük “”, küç “güç, kuvvet, zor”, bügün “bugün” vb. Harfin hangi sesi karlad ünsüzlerden anlalmad du 230 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 rumlarda, metindeki anlamdan yararlanlr: üy “ev”, ün “ses”, cün “yün” vb (Mirzayev1970:62). CalalAbadazlarndasözcüünherhecesindebulunabilir:Süttönmunogual t yüz elüw litir, rayonduku toguz yüz elüw litir, uundan akandan giyin määnetine çavandargaitöwçülörgöberet.“Buradakisütaltyüzellilitredir.Bölgedekidokuz yüz elli litredir. Fazlasn emeine göre çobanlara ve içilere veriliyor.” Cügörü “msr”(KaravanSaruu).  II.2.ȱUZUNȱÜNLÜLER Krgzedebîdilindevekuzeyazlarndaaltuzunünlüvardr:/aa/,/ee/,/oo/, /öö/, /uu/, /üü/. Bu uzunluklar, sözcüün anlamna etki ederler: tala “soymak, yamalamak”,talaa“bozkr,çöl,tarla”;cek“husumet,nefret”,ceek“kenar,ky”;en “genilik, en”, een “ssz”; sol “sol yan, sol taraf”, sool “tükenmek, kurumak”; or “çukur, hendek”, oor “ar”; kön “mein, sahtiyen”, köön “gönül”; suk “kskanç, haset”,suuk“souk”;cün“yün”,cüün“eklemyerleri”vb.(Dykanov1959:50). KrgzTürkçesindekiuzunünlülerinçounluuaslîdeil,ikinciluzunluklar dr(KasapoluÇengel2005:44).YazdiliolarakkullanmhenüzyeniolanKrgz Türkçesi,konumadilindekibazünsüzlerindüürülmesiyleuzunünlülertüret mitir.ÖzbekTürkçesindebuünsüzlerdüürülmediiiçinuzunünlüleroluma mtr. KrgzTürkçesinde/e/sesininbulunduuhecelerde/y/,/g/,/h/seslerinindü ürülmesineticesindeuzun/ee/ünlüsüolumutur:eer(Kr.)//ägär(Özb.)“eyer”, eek (Kr.) // iyäk “çene”, meer (Kr.) // mehr (Özb.) “mehir”, meenet (Kr.) // mehnät (Özb.)“azap,mihnet”vb. KrgzTürkçesinde/ü/sesininbulunduuhecelerde/y/,/g/,/v/seslerinindü ürülmesineticesindeuzun/ee/ünlüsüolumutur:döö(Kr.)//dåv(Özb.)“dev”, sööm(Kr.)//sugäm(Özb.)“kar”,töö(Kr.)//tüyä(Özb.)“deve”,köö(Kr.)//küyä (Özb.)“kurum,is”,cöö(Kr.)//yayåv(Özb.)“yayan”vb. KrgzTürkçesinde/a/sesininbulunduuhecelerde/h/,//,/v/seslerinindü ürülmesineticesindeuzun/aa/ünlüsüolumutur:boo(Kr.)//bå(Özb.)“ba”, booz(Kr.)//boåz(Özb.)“boaz”,ooz(Kr.)//åz(Özb.)“az”,muzoo(Kr.)//buzåW (Özb.)“Buza”vb. KrgzTürkçesinde/a/sesininbulunduuhecelerde,busestensonraki/v/sesi düürüldüündeuzun/oo/ünlüsütürer:doo(Kr.)//dåv(Özb.)“dava”,coop(Kr.) //cävåb(Özb.)“cevap,yant”,ooWat(Kr.)//åvWat(Özb.)“yemek”vb. KrgzTürkçesinde//,/i/,/u/,/ü/ünlülerininbulunduuhecedekisözsonuÎ /k,g/seslerinindümesineticesindeuzun/uu/veuzun/üü/ünlülerioluur: açuu(Kr.)//aççW(Özb.)“açk”,ayuu(Kr.)//ayW(Özb.)“ay”,Woyuu(Kr.)//WoyuW (özb.) “koyu”; tirüü (Kr.) // tirik (Özb.) “diri, canl”, keçüü (Kr.) // keçik (Özb.) “Ir maktakardankaryageçilecekyer,geçit”,kiçüü(Kr.)//kiçik(Özb.)“küçük,kü çücük”vb.(Kudaybergenov1980:1837). 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 231 A.N. Kononov Grammatika Sovremennogo Uzbekskogo Literaturnogo Yazka (Moskva,1960)adlçalmasndaÖzbekTürkçesindeaslîuzunünlülerinolmad n,ikinciluzunluklarniseüçekildeolutuunugöstermektedir: a. Arapça ve Farsçadan alnan sözcüklerdeki ayn ve hemzenin düürülmesi neticesindeoluanuzunünlüler:da‘va>davå“dava”,f‘il>fääl“i,eylem”,te’s r> tääsir“etki,tesir”,te’m n>täämin“temin”vb. b. Alnt sözcüklerde ünlülerden sonraki h sesinin düürülmesiyle oluan uzunünlüler:ehr>ähär>äär“ehir”,seSer>sähär>säär“seher”,zehr>zähär> zäär“zehir”vb. c.Söziçivesonundakidiftonglarnuzunünlüyedönümesiyleoluanlar:oWuv >oWuu“okuma,okumak”,sovuW>soouW“souk”vb. Kononov’un gösterdii uzunluklar Özbek edebî dilinde deil, çeitli azla rndabulunanuzunünlülerdir(Dykanov1986:34). ÇadaÖzbekedebîdilindeyarmünlüdenilen/å/sesindenbakauzunünlü yoktur.GenellikleArapçaveFarsçadanalnansözcüklerdekiuzunluklarkarla yanbuses,Krgzedebîdilindeuzunünlüleredenkgelir: SözcüünKökeni Farsçad n > Farsçan m> Arapças ‘at> Arapçama‘ rif> Arapçateb > ÖzbekEdebîDili dånä nåm såät mäårif täbå KrgzEdebîDili daana naam saat maarif tabaa  /å/sesigüneyKrgzazlarndavarolanbirsestir.CalalAbadazlarndada buseseyaknuzun/ää/sesiile/ä/sesiarasbirseskullanlr(bk./ä/sesi).Buses güneyKrgzazlarnaÖzbekTürkçesininetkisiylegirmitir:caza(edb.dil.)//cäzå (az)“ceza”,dar(edb.dil)//dår(az)“daraac”,adam(edb.dil)//ådäm(az)“kii, insan”; ant (edb.dil) // ånt (az) “yemin, ant”, ta (edb.dil) // tå (az) “ta”, bay (edb.dil)//båy(az)“zengin”vb. /å/ünlüsüdnda,CalalAbadeyaletindekiazlardagörülenuzunünlüleriki grubaayrlmaktadr:“açkuzunluklar”,“dudakuzunluklar”.   II.2.1.ȱAçÍkȱUzunȱÜnlüler:ȱ II.2.1.1.ȱ CalalAbad Eyaletinin Birinci Grubunu Oluturan Azlardaki Açk Uzun Ünlüler: II.2.1.1.a.CalalAbadeyaletininbirincigrubunuoluturanKetmenTöbövadi sindeki Krgzlarndilindeki “açk”ve “dudak” uzunluklar, Krgz edebî dili ve kuzeyazlarndakigibidir:Kavanaakit“srgan”,Egintalaas.“Ekinekilentar la.”Sanaabaspcüröt,oybaspcüröt.“Düünüp,fikirtartpduruyor.”Kstnbalas ceendeyt.“Kzkardeininçocuunayeendiyor.”(ToktogulKtay).Murapsuunun banagetti,Murapaltnbanagettideyt“Muratsuyunbanagitti,Murapbüyük 232 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 kanaln bana gitti, diyor.” (ToktogulSarttar). Getgen gii cüs bolso, carm gelse, elüüsügeldideyvista“Gidenleryüzkiiise,yarsgeldiinde,ellitanesigeldi,diyo ruz.”(ToktogulKtay). II.2.1.1.b. KetmenTöbö’de yaayan Krgzlardaki açk ve dudak uzunluklar IskKölKrgzlarnnkullandgibidir:köörük“demircikörüü”,zaattayt“iz zetikramdabulunuyor”,köpüröö“köprü”vb.(Bakinova1955a:38). II.2.1.1.c.CalalAbadeyaletininbirincigrubunagirenKetmenTöböKrgzla rnda An +AAk, E+gEn sfatfiil ekleri ile oluturulan sözcüklerde uzun ünlüler son hecede (kavanaak, tavanaak, bereneek gibi), IskKöl aznda ise ikinci hecede bulunur (Bakinova 1955a: 39). Edebî dildeki kullanmda ekte uzunluk yoktur (Kudayvergenov1980:231):süzöönökuy“boynuzlatoslayaninek”,süzöögön“tos vurmay seven koyun”, teveenek at “tekmeleyen at”, köröögön “iyi gö ren”(Bakinovavd.1958:31). II.2.1.1.ç.Dierikigrubaoranla,CalalAbadeyaletininbirincigrubunuolutu ran KetmenTöbö vadisindeki Krgzlarn dillerinde uzun /ää/ ünlüsü sayl söz cüklerde vardr. Krgz edebî dilinde bu uzun ünlü yoktur: Akld däänä deyvis. “Akl, zeki diyoruz.”. Alardn bääri getip kald. “Onlarn hepsi gitti.” Oy kääpir, gaydabarasñdep,ayuununadlnaçktm.“Oykâfir,nereyegidiyorsundiyipaynn karsna çktm.” Därviz tättü irin eken deyviz. “Karpuz tatal, ho imi diyo ruz.”Däämiirinekendeyviz.“Yemeitatlymdiyoruz.”Näälätcaman.“Naalet kötü(ey).”Määsi/määzi“Mestvegalou.”(ToktogulSarttar). II.2.1.1.d. KetmenTöbö vadisindeki Krgzlarn dilinde uzun ünlülerin ksal dörneklerdevardr.Buörnekleredebîdildegörülmez:kaçanakuy“(sürüden) kaçan sr”, kavanak it “srgan köpek”, cügörü arçp… “msr temizle yip…”(ToktogulTöböy). Elü kiyla bata tugan ökmöttün gav “Devletin torbasna elli kilogramsyor.”(ToktogulKaraSokuçu). II.2.1.1.e. Pepee gelen iki sözcüün birincisinin sonu uzun ünlü ile bitiyor, ikincisözcükünlüilebalyorsa;ikincisözcüünbandakiünlününetkisiyle,ilk sözcüün sonundaki uzun ünlü ksalr. Bu özellik edebî dilde görülmez. Sadece konumadilindegörülmektedir:taruaydaçu“Darekti.”,arpaaydaçu“Arpaekti.”, konogaydaçu“talyandarsekti.”(ToktogulSayak). II.2.1.2.ȱ CalalAbad Eyaletinin kinci ve Üçüncü Gruplarn Oluturan Azlardaki AçkUzunÜnlüler: II.2.1.2.a.ȱCalalAbadeyaletininikinciveüçüncügruplarnoluturanazlar dakullanlanaçk/aa/,/ee/ünlüleri,Krgzedebîdilivekuzeyazlarndakiözel liklere sahiptir: ayuu, ayuunun balasn kördük deer elek. “Ay ve aynn yavrusunu gördük,diyedüündük.”Titeekat“dileyenat”,teveelat“Tepikleyen,çiftevu ranat”,Kaçaaguy“(sürüden)kaçansr”,uruçaakayal“kavgackadn”(Lenin Kuçu). Beenin sütü “aygrn sütü”. Eek “çene”, ceek “kenar, ky”. Oozoozuna tiybegen,eegeeginetiybegensüyleek“Azazna,çenesiçenesinedemeyengeve ze.”(SuzakKuçu).Saarmenengeldi“Sehervaktigeldi.”(AlaBukaBag).Saançlar 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 233 süt saap aluwga tiyi “Süt saan kadnlarn südü samas gerekir.” (CañCol Saruu). II.2.1.2.b.ȱKrgzedebîdilindeolmayan,ȱCalalAbadeyaletininikinciveüçün cü gruplarndaki azlara özgü /ää/ ünlüsü, her iki grupta da benzer özellikleri sergiler. Edebî dilde bu sesin karl uzun /aa/ ünlüsü, Özbek Türkçesinde ise yarm uzun ünlü /å/ sesidir: Burunza äär deyvis ta. “Frunze’ye ehir diyoruz.” Määlimät“bilgi”,määlim“bilinen,belli,malûm”.lgärimäälda“öncekizaman larda”. Täärät alat ta “Abdest alyor.” (LeninKuçu). Bir säät däm aldk “Bir saat dinlendik.”(BazarKorgonMunduz). Iylaak bala, mitääm bala deyviz “Çok alayan çocuaaçkgöz,kurnazçocukdiyoruz.”(SuzakBag). II.2.1.2.c.ȱkinciveüçüncügrubagirenazlardaaçkuzun/aa/,/ee/ünlüleri ninksasöylendiiörneklerdevardr:Çnarterekcaynknbäindädänituraveret, karcagçadelevolot,ktadelevolotdäni.“Dakavannyazn,knbandatohu mu duruyor. Kn kar yaana kadar da duruyor.” (BazarKorgonMunduz). Kaçaganuy,umuydeyvis“(Sürüden)kaçansrakurnazsrdiyoruz.”(Lenin Munduz). Tavagan gii “Hazrcevap kii”. Sat alt, segizder uwakta i çgp kald “ Saatalt,sekizsularndaibitti.”(LeninOrustar).Meviz(edb.dil:meebiz)(CañCol Saruu).Birnerseemp…“Bireyiemip…”(edb.dil:eemp)(AlaBukaKtay).Kesi“ba zs”(edb.dil:keesi)(AlaBukaMoñol). Benzer özellik O azlarnda da vardr: Ar tamn prp, pit däriniduz sevip pitinöltüröm,emesemölüpölüpkalatede“Yaadbütünyeritemizleyipbitilacn, tuzuserpipbitiniöldürüyorum.Yoksaölüpgider.”(Bakinova1955b:28). II.2.1.2.ç.ȱ CalalAbad eyaletin ikinci, üçüncü grubuna giren azlardaki açk uzun/ee/ünlüsüherzamanuzunsöylenmez.Bazenünlülerinarasndabulunan /g/, /y/ sesleri düürülmeden söylenir: Uulum öydün egesi (edb.dil: eesi) “Olum evinsahibidir.”(AlaBukaKtay),Egerdi(edb.dil:eerdi)abdansazglasz,kupaegerdi tokuysus, basmayld tartass “Eeri çok güzel yapyorsunuz, ho eyer dokuyorsu nuz. Eyer üzerinden geçen kolan çektiriyorsunuz.” (LeninKuçu). Suu meylüün (edb.dil:meelün,melüün)bolupkalptr.“Sudurulmu.”Meye(edb.dil:mee)ekibölü nüpkald“Beyinikiyeayrld.”(KaravanBag).  II.2.2.ȱUzunȱDudakȱÜnlüleri:ȱ II.2.2.1.ȱDudakünlüleriCalalAbadeyaletininikinciveüçüncügrubunagiren azlarnda,edebîdildeolduugibiuzunünlülereklindesöylenir:Taoor.“Ta ar.”Biyerlerdemal:tööbolot,clkbolot,koy,eçkibolot“Buralardakievcilhayvanlar deve, at, koyun ve keçidir.” (AlaBukaKuçu). Kartökönü tuurayvs, kuuravs. “Papatesidoruyoruz,kurutuyoruz.”Kuuraybicerdecok“Kuray(içikofbirbitki) buralarda yok.” (KaravanÇotkara Bag). Et köp bolso, külçötay tuurayt ta. Etti da tuurayt.“Etçoksa,küçükÖzbekekmeigibidoruyor,etidedoruyor.”Tuura aytvatr.“Dorusöylüyor.”Unducuurupkamrglat“Unuyouruphamurhâline getiriyor.” (CañColSaruu). Öödö çk balam. “ yile yavrum.” Küyöögö bergen 234 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 kzgaçaçpäpüktünsegiz,ontalduusuntakkan“Gelinolankzasaçsaçannsekizon tanesinitakt.”(BazarKorgonMunduz). II.2.2.2.ȱEskiTürkçedönemineözgü–Ig/Ikekleri,çadaKrgzedebîdilinde –g/ksesleridüürülüpuzunünlüeklindekullanlr.FakatOazlarveCalal Abad’nikinci,üçüncügrubunagirenazlardahembueklerhemdeuzunluklar kullanlr: Açg (//açuu) alma degende… “Eki elma dediinde…”(CañColSaruu). Cuda, kara suuk katg (//katuu). “Son derece sert kara souk.” Ellik (//elüü) “elli (50).” (LeninMunduz). Savz, pyaz aka salavz, koyuk (//koyuu) bolso yam salavz, suyukookatbolsoyamsalavz“Havucu,soanyemeekatarz.Katyemekolsada svyemekolsadakatarz.”(BazarKorgonMunduz).Kattk(//katuu)birnesrebolot. “Sertbireyolur.”Dänicudakatg(//katuu)bolot“Tohumuçoksertolur.”(Suzak Kuçu). II.2.2.3.ȱCalalAbadazlarnnikinciveüçüncügrubunda,dudakünlüsüses lerinortasndabulunan/g/sesininkorunduuvedüürüldüüörneklerberaber kullanlr.Edebîdildesadeceuzunünlüekillerikullanlr:Basmaçlarçkkanuvakta tündesibaylarözününuglun…(//uul)“syanclarnolduuzamandazenginlergece leyin kendi oullarn… (LeninBag). Biröün niçke, biröün cogon (//coon) deyvis, ononunkolucogon(//coon)ekendeyvis“Birineincedierinekalndiyoruz.Onuneli kalndiyoruz.”(SuzakKuçu).  II.3.ȱDGFTONGLARȱ ÖzbekTürkçesiedebîdilindemåÎmastarekiKrgzTürkçesinde–oo/öö, uu/üüeklindekullanlr.CalalAbadazlarnda–ow/öw,uw/üwdiftonglar mastarekigörevindedir.EskiTürkçedekiau/egüekleriÖzbekTürkçesinde–k /åv, Krgz edebî dilinde –oo/uu, CalalAbad azlarnda ise –ow/öw ekline dönümütür. BuözelliklerbakmndanCalalAbadazlarKrgzedebîdiliveÖzbekedebî diliarasndabiryerdebulunur. II.3.1.CalalAbadeyaletininikincigrubunagirenazlarndadudakuzunluk larylabirliktedudakdiftonglar(/ow/,/öw/,/uw/,/üw/)dakullanlr.Krgzedebî dilindediftongyoktur.Diftonglarnyerineuzunünlülerkullanlr(/oo/,/öö/,/uu/, /üü/).DiftonglarCalalAbadeyaletininbirincibölgesiolanKetmenTöbövadisin deki Krgzlara ve üçüncü gruba giren azlara özgü bir özellik deildir. Krgz azlarndauzunünlülerdiftonglaraoranladahabasknolarakkullanlmaktadr. CalalAbad (kincigrup) açuw altow auw aydow aytuwçu ayuw KrgzEdebîDili ÖzbekEdebîDili SözcüünAnlam açuu altoo auu aydoo aytuuçu ayuu äççW åltåv åmåW aylamåW aytmåWçi äyW “hiddet,öfke;ac” “alttane” “geçmek;geçit” “kovma,kovalama” “hikâyeanlatc,konumac” “ay” 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 235 belbow beöw biröw calkow caylow celbow belboo beöö biröö calkoo cayloo celboo belbå beåv biråv tänbäl,iyåWmäs yäylåv (yel)bå cetöw colovçu çulgow darow egüw eköw elüw izildöw kançow ktow kiçüw korow kösöw cetöö colooçu çulgoo daroo egüü eköö elüü izildöö kançoo ktoo kiçüü koroo kösöö yettåv yolåvçi çulamåW därråv ekmåW ikkåv ellik izlämåW  Wlåv,WlåW kiçik Worä  küyöw muzow okuw sakow saktow sow suw aylow tanow taruw tirüw tow törtöw töw tüzüw uluw uruw üçöw üzüw küyöö muzoo okuu Sako saktoo soo suu ayloo//sayloo tanuu taruu tirüü too törtöö töö tüzüü uluu uruu üçöö üzüü küyåv buzåW oW,oWmåW såWåv saWlamåW så,esän suv säylåv inkår tarW tirik tå törtöw tüyä tüzüv ulu uru üçåv uzmåW “kuak,kemer” “betane” “birtane” “tembel” “yaylak” “Rüzgâr ba, Krgz çadrlarnda rüzgârakarçadrtutanba.” “yeditane” “yolcu” “kuatma,sarma” “çabuk,tez” “tohumekmek,serpmek” “ikitane” “elli” “aratrma,inceleme” “bircilthastal” “klamak,klak” “küçük,yaçaküçük” “koyunal,barna” “ocak ateini kontrol etmek için kullanlandenek” “güveyi,damat” “buza” “okuma” “peltek,pepe” “koruma,saklama” “sa,esen” “su” “seçim,seçme” “inkâretmek” “dar” “diri” “da” “dörttane” “deve” “derleme,düzenleme” “büyük,ulu;ejder” “kabile,boy” “üçtane” “koparma,kesme”  II.3.2. CalalAbad eyaletinin üçüncü grubunagiren azlarnda dudak uzun luklar baskn olarak kullanlr. Bununla beraber, ayn grupta yer alan Lenin, BazarKorgonbölgelerinde,ÖzbeklerlesnrolanyerlerdeveSuzakbölgesindeki çkiliklerdediftonglaradarastlanmaktadr:  CalalAbad (ÜçüncüGrup) aydow Krgz EdebîDili aydoo Özbek EdebîDili aylamåW SözcüünAnlam “kovma,kovalama” 236 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 büröw cuw çöwöt büröö cuu çööt biråv yuvmåW  darow krgowul owkat palow sowdager suw taruw tow uruw daroo krgool ookat paloo soodager suu taruu too uruu därråv Wråvul åvWat palåv sävdågär suv tarW tå uru “biri,birtane” “ykamak” “yamur sularnn biriktii küçük oyuklar” “çabuk,tez” “sülünkuu” “yemek,a” “pilâv” “tüccar” “su” “dar” “da” “kabile,boy”  II.3.3.ȱ Diftonglar sadece yaln veya kök sözcükte deil, eklerde de görülür: Onowçoñtowmunogueçkilüwdegentow.“Oradakibüyükda,itebukeçilideni lendadr.”Tämäkinitayarlapkoyduk,birinciüzüwnükütüpturavs“Türünühazr layp koyduk. lk kesimi bekliyoruz.” (AlaBukaKuçu). Cetimiten cetöwdü berdi. “Yetmitanedenyedisiniverdi.”Uulüçöwele.“Buüçüidi.”Törtöwgöcettiokoyt. “Dördüncüyeyedibenziyor.”(KaravanBag).Üçerkek,üçkzaltow“Üçerkeküç kzalttanedir.”(CañColSaruu). Benzerörneklerseyrekdeolsaüçüncügruptadavardr:büröw,ököw,üçöw, törtöw,beöw,altow,cetöw(LeninBag).Kariçegi“karnbarsak”,mayluwiçegi “yalbarsak”(BazarKorgonMunduz). II.3.4.Diftonglar,CalalAbadeyaletininikincigrubunagirenazlardabaskn olarak kullanlmaktadr. BazarKorgon ve Suzak bölgelerinde çok yaygn olan diftong kullanm, ikinci gruba giren dier bölgelerde daha seyrektir. Bazar KorgonveSuzakkadarolmasadaLeninbölgesindediftongkullanmAlaBuka veKaravanbölgelerinegöredahayaygndr. II.3.5. kinci ve üçüncü gruba giren azlarda dudak diftonglarnn ünsüzü (/w/ sesi) konuma dilinde düürülür. Bu durumda onlar tam diftonglara veya Krgzedebîdilindekidudakuzunluklarnadenkgelmez;ksadudakünlüsüola raktelaffuzedilir:Bororudegenkäsälbarele.“Karacierarsdenilenbirhastalk var.” Arpa, buuday, sulu yam aydayt, tölkü taru cok “Arpa, buday, yulaf ekiyor. Tohumluk dar yok.” (AlaBukaKuçu). Kzmn küyösü keldi “Kzmn damad geldi.”(LeninBag).Budayaydayt,taruparuooleleeginbat“Budayeker,dar mar gibi ekinler yetiir.” (BazarKorgonöydöçekti). Todun banda bolgon “Dan tepesindeolur.”(CañColSaruu). II.3.5. Krgz edebî dilindeki –uu+r eklerinin diziliinde görünen uzunluk, CalalAbad eyaletinin ikinci grubunda –u+y+r eklinde kullanlr. Bu kullanm ikinci grubu, birinci ve üçüncü gruptan ayran en önemli özelliklerden biridir: tuyra // tuura (Özb. Tor)“doru” (AlaBuka). Kuyruyvuz, kämpir menen kuyruyvuz,(Özb.Wavur)pravz.“Kzartyoruz,kocakarylakzartyoruz,piiriyo 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 237 ruz.” Kln suyruyt.(Özb. Suur) “Kln çekip çkaryor.” Bel oruwga tuz kuyrup tartçuele“Belarsnatuzkavurup(srtnaie)çekerdi.”(AlaBukaMoñol).  II.4.ȱÜNLÜȱUYUMUȱ(DüzlükȬYuvarlaklÍk)ȱ Krgz Türkçesi edebî dili, bütün Türk lehçeleri içinde düzlükyuvarlaklk uyumuna en sadk olan lehçedir. Öte yandan Özbek Türkçesi edebî dilinde bu uyumunolmadngörüyoruz.GerekTürkçegereksealntsözcüklerde;sözcük kök ve gövdelerinde, eklerle kök ve gövde arasnda düzlükyuvarlaklk uyumu bozulmutur:ölik,hökiz,Woin,WorWnç,oyn,ögit,uzunlW,üzüksiz,uçi;Uuddi,håsl, isbåt,müdir,nåzik,müfti;turd,bolib,köz+i,pul+ning,yåmån+mivb.(Cokun2000: 2324). CalalAbad eyaletindeki azlarda düzlükyuvarlaklk uyumu temel olarak korunmaktadr.BuyönüyleKrgzedebîdilivekuzeyazlarylabenzeirler.Bu na ramen baz durumlarda düzlükyuvarlaklk uyumunun bozulduu bölgeler devardr:Cügen(cügön)salat,eertokumdusalpcudayamcazapalarele.“Gemigeçi rir, eyer takmn hemencecik yapar, takp çkverirdi.” üyler (üylör) “evler”, Cügürgen (cügürgön) bala kelatr. “Kouturan çocuk geliyor.” Kelin bolup tüken (tükön)cerivisüyer“Gelinolduumuzyerburasdr.”(AlaBuka,Moñol).Ömürde (Ömürdö)özübüzdündostuvuz“Ömürdebizimdostumuzdur.”(AlaBukaKuçu). Bizdinatabavavzkoygütken(kütkön)emes,karamal,clk,azraakeçkipeçkikütembiz (kütömbüz)“Bizimatalarmzdedelerimizkoyungütmemi.Sr,at,birazdakeçi falan güderiz.” (BazarKorgonMunduz). Ookatt üyden (üydön) barp içevis “Yeme imizi evde yeriz.”(LeninBag). Kara goyundümpüldek (dümpüldök) “kurt ve ko yunoyunu”(LeninKpçak).  II.5.ȱÜNLÜȱDE<GkMELERGȱ CalalAbadazlarndabazünlülerinkendiaralarndadeitiklerigörülmü tür.BudeiimlerigruplaragöreayrpKrgzveÖzbekedebîdiliilekarlatrl mtr: II.5.1.ȱBirinciȱGruptakiȱÜnlüȱDeÂiómeleri:ȱ II.5.1.1. Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki // ünlüsü, Calal AbadeyaletininbirincigrubunagirenKetmenTöböKrgzlarnnazlarnda/u/ ilesöylenmektedir:  KrgzEdebîDili akn akr laaçn mkt mnday  CalalAbad Grup) akun akur laçun mktu munday (Birinci ÖzbekEdebîDili åkn åUr låçin mWt bundåy SözcüünAnlam “ozan” “son,nihayet” “doan(ku)” “kuvvetli,salam” “böyle,bunungibi” 238 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 II.5.1.2.Krgzedebîdilindebulunan“birok”sözcüündeki/o/ünlüsü,Calal AbadeyaletininbirincigrubunagirenKetmenTöböKrgzlarnnazlarnda/a/ ilesöylenmektedir.BuözellikitibariylebirincigrubagirenazlarKrgzedebîdili ileÖzbekedebîdiliarasndabiryerdedir:birok(edb.dil)~birak(az)~biråW(Özb.) “ama,lâkin,fakat”. II.5.1.3. Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki /e/ ünlüsü, Calal AbadeyaletininbirincigrubunagirenKetmenTöböKrgzlarnnazlarnda/a/ ilesöylenmektedir:  KrgzEdebîDili ÖzbekEdebîDili SözcüünAnlam dokument ekiaçekey kementay CalalAbad (BirinciGrup) dokuman ekaçakey kemantay dokumen,hüccät   mektep maktep mäktäb “dokuman,belge.” “ikiyeayrlm” “keçeden yaplan üst giyim.” “okul”  II.5.1.4. Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki /a/ ünlüsü, Calal Abad eyaletinin birinci grubuna giren KetmenTöböKrgzlarnnazlarnda /e/ ilesöylenmektedir: KrgzEdebîDili çatak magazin medal CalalAbad (BirinciGrup) çatek megezin medel ÖzbekEdebîDili SözcüünAnlam çatåW mägäzin medäl “kavgac,kavga” “maaza” “madalya”  II.5.1.5.ȱ Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki /ö/ ünlüsü, Calal Abad eyaletinin birinci grubuna giren KetmenTöböKrgzlarnnazlarnda /e/ ilesöylenmektedir: KrgzEdebîDili cügön cügörü übölük CalalAbad (BirinciGrup) cügen cügeri üvelik ÖzbekEdebîDili SözcüünAnlam yügän mäkkäcuUåri oklåv “oyan,gem” “msr” “oklava”  II.5.2.GkinciȱveȱÜçüncüȱGruptakiȱÜnlüȱDeÂiómeleri:ȱ II.5.2.1. Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki // ünlüsü, Calal Abadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlarnda/a/ilesöylenmektedir: KrgzEdebîDili ÖzbekEdebîDili SözcüünAnlam cgaç cñaylak//clañayaW CalalAbad (kinci,ÜçüncüGrup) yagaç cañaylak yååç yälängåyåW çgm mnakey çgan manakey çm mänäkey “aaç” “baldr çplak, yaln ayak” “masraf,eksilme” “ite” 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 239 tkar takar täWari “dar”  II.5.2.2. Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki /a/ ünlüsü, Calal Abadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlarnda//ilesöylenmektedir: KrgzEdebîDili akak badrañ karaiçegi tata tuura CalalAbad (kinci,ÜçüncüGrup) akk badrñ kariçegi tta tur ÖzbekEdebîDili SözcüünAnlam åkik,kähräbå bådring içäk tälä tor “kehrübar,akikta” “salatalk” “karnbarsak” “atmak,dlamak” “doru”  II.5.2.3. Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki // ünlüsü, Calal Abadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlarnda/u/ilesöylenmekte dir: KrgzEdebîDili ÖzbekEdebîDili SözcüünAnlam akn akr barkt çlgay(tur) ktt CalalAbad (kinci,ÜçüncüGrup) akun akur barkut çulgay(tur) ktut åkn åUr bärUt çula(tur) hiWçåWtut mkt mnday mktuu munday mWt bundåy “ozan” “son,nihayet” “kadife” “kuatmak,sarmak” “hçkrmak, hçkrk tutmak” “kuvvetli,salam” “böyle,bunungibi”  II.5.2.4. Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki // ünlüsü, Calal Abadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlarnda/i/ilesöylenmektedir: KrgzEdebîDili ÖzbekEdebîDili SözcüünAnlam Abdraym CalalAbad (kinci,ÜçüncüGrup) Abdiräyim Äbdirähim çk ras çik iräs çiy//näm UåWiWåt//råst “Abdurrahim, erkek ad” “nem,rutubet” “doru,hakikat”  II.5.2.5. Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki /ö/ ünlüsü, Calal Abadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlarnda/e/ilesöylenmektedir: KrgzEdebîDili cügön cügörü cürök çüpörök düynö kögüçkön köpürö künöö CalalAbad (kinci,ÜçüncüGrup) cügen cügeri cürek çüperek düyne kögüçken köpire küne ÖzbekEdebîDili SözcüünAnlam yügän cuUåri yüräk lätäpüttä//çüpräk dunyå käptär köprik günåh “oyan,gem” “msr” “yürek” “paçavra” “dünya” “güvercin” “köprü” “günah” 240 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 kürök mürdö süzmö üzöñgü kürek mürde süzme üzeñgi küräk mürdä süzmä üzängi “kürek” “kabir,mezar” “birpeynirtürü” “üzengi”  II.5.2.6.. Krgz edebî dilinde bulunan baz sözcüklerdeki /e/ ünlüsü, Calal Abadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlarnda/i/ilesöylenmektedir: KrgzEdebîDili deyre eçnerse erece CalalAbad (kinci,ÜçüncüGrup) deyri içnerse irece Özbek Dili Wädär heçnärsä  içege meyman içegi miyman içäk mehmån Edebî SözcüünAnlam “kadar” “hiçbirey” “marangoz ve dülgerlerin çizgi yaptklar tebeirli ip; çrp,kaide.” “barsak” “misafir,konuk” ȱ II.6.ÜNSÜZLERȱ ÖzbekTürkçesiedebîdilindekiünsüzlerunlardr:/b/,/v/,/g/,/d/,/c/,/z/,/y/, /k/,/l/,/m/,/n/,/p/,/r/,/s/,/t/,/f/,/Ì/,/ç/,//,//,/Ê/,/Î/,/ts/. KrgzTürkçesiedebîdilindekiünsüzleriseunlardr:/b/,/v/,/g/,/d/,/c/,/z/, /y/,/k/,/l/,/m/,/n/,/ñ//p/,/r/,/s/,/t/,/f/,/h/,/ç/,//,/ts/,/ç/. ki lehçe arasnda ünsüzleri gösteren harfler bakmndan farkllklar vardr. Krgz Türkçesi edebî dilinde “,” harfiyle gösterilen /ñ/ sesi, Özbek Türkçesi edebîdilindeÇaatayyazdiligeleneininetkisiyleikiharfle()gösterilir. Krgzedebîdilinde/g/ve//sesleritekharfle(,)gösterilirken,Özbekede bîdilindeikiharfle(/g/sesiiçin“,”,//sesiiçin“,”)gösterilir.Aynekilde Krgzedebîdilinde/Î/ve/k/sesleriiçintekharf(,)kullanlrken,Özbekedebî dilindeikiharf(/Î/sesiiçin“,”,/k/sesiiçin“,”)kullanlr. Krgz edebî diline Rusça sözlerin yazlm kanalyla giren “” harfi Özbek edebîdilininalfabesistemindeyoktur.Busesiçinikiharf( )kullanlr. Özbek edebî dilinin alfabe sistemindeki “!,"” harfi ve bu harfin karlad “Ê”sesiKrgzedebîdilindekullanlmaz. Ünsüzlerinsnflandrlmasherikilehçededeayndr: Tonlular: /b/, /c/, /d/, /g/, // (Krgz edebî dilinde harf yok ama ses var.), /j/ (Rusçasözcükleriçin),/l/,/m/,/n/,/ñ/(Özbekedebîdilindeharfyokamasesvar.), /r/,/v/,/y/,/z/. Tonsuzlar:/ç/,/f/,/Ì/,/k/,/Î/(Krgzedebîdilindeharfyokamasesvar.),/p/,/s/, //,/t/,/ts/,(Krgz/ç/),(Özbek/Ê/). Çiftdudakünsüzleri:/b/,/m/,/p/. Didudakünsüzleri:/f/,/v/. Dietiünsüzleri:/d/,/l/,/n/,/r/,/s/,/t/,/z/,/ts/. Dietiöndamakünsüzleri:/c/,/ç/,/j/,//,/ç/,/y/. 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 241 Öndamakünsüzleri:/k/,/g/. Artdamakünsüzleri://,/Ì/,//,/ñ/. Küçükdilünsüzü:/Î/. Grtlakünsüzü:/Ê/. KrgzveÖzbekedebîdilininalfabesisteminde/j/sesiiçinayrbirharfkulla nlmaz.kilehçededeözellikleRusçakanalylagirensözcüklerde“#,$”harfi/j/ sesinikarlar.ÖzbekTürkçesindeäcdär“ejder”,mücdä“müjde”sözcüklerindebu harf/j/sesineçokyakndr(Cokun2000:1118;KasapoluÇengel2005:5355). CalalAbadeyaletindekiazlardabulunanünsüzlerileKrgzedebîdilindeki ve kuzey azlarndaki ünsüzler temelde ayndr. Fakat CalalAbad eyaletinin ikinciveüçüncügrubunagirenazlarnda,edebîdildenfarklüçünsüzsesvar dr:/w/,/Ê/,/Ì/. II.6.1.ȱÇiftȱdudakȱ/w/ȱsesi:ȱȱ /w/sesiçkarlrkendudaklarbirbirinedeergibidurur.Dudaklaryuvarlanr, dilinortabölümüyukarkaldrlrveileridoruuzatlr.Hava,azboluundan szpçkar./b/sesinegöre,/w/sesiçkarlrkenhavadahaetkindir.KrgzveÖz bekedebîdilindebusesherhangibirharflegösterilmezvekullanlmaz. KrgzedebîdilindeRusçakanalylagirendidudak/v/sesivegüneyazla rndakullanlançiftdudak/w/sesivardr(Dykanov1986:61).ÖzbekTürkçesinde deRusçakanalylagirendidudak/v/sesi(vagon,arUivvb.)ileArapçaveFarsça alnt sözcüklerden giren çift dudak /w/ sesi mevcuttur. Ancak edebî dilde çift dudak ünsüzü, didudakünsüzü eklinde telaffuz edilir ve yazdilinedede bu ekilde gösterilir. Azlarda ise çiftdudak ünsüzünün kullanm korunmaktadr: wåUt “vakit, zaman”, dåwål “davul”, kåwn “kovun” vb. (åäbduräÊmänov 1962: 79). BusesKrgzTürkçesindegüneyazlarnaözgübirsestir.CalalAbadeyale tininikinciveüçüncügrubunagirenazlarndaanlamfarkllklarndadaetken dir:wak“zaman,vakit”,bak“ba,bahçe”. CalalAbadeyaletininüçüncügrubunagirenazlardadiftongbelirginolma d için /w/ sesi genellikle söz banda görülür. Kuzey Krgz azlarndaki gibi kullanmlarnadarastlanabilir. CalalAbadeyaletininbirincigrubunuoluturanazlardakiToktogulveÜç Terekbölgesindeki;ikinciveüçüncügrubagirenbütünazlardakidiftonglarda bulunur: Oonun birtuugan ecesi bolom, menen küçüw. “Onun ablasym, benden küçük.”Celbowüydünbowu,onogularbilbeyt,bozüytikkenderbiletko“Rüzgâripi çadrn badr. Onlar bilmezler, boz ev(Krgzçadr) kuranlarbilir.”(AlaBuka Bag). Mayda uruw köp. “Küçük kabileler çoktur.” Aflatunda baka saruw uruusu depkoyot.KzlTuwolsaruwbolot.“EflatunboyundaolandierSaruuboyu,di yor.KzlTuwboyubuSaruuboyunamensuptur.”(KaravanBag).  242 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 II.6.2.ȱ/Ê/ȱsesi:ȱGrtlakünsüzüdür.ÖzbekedebîdilindekullanlanbusesKrgz edebîdilindevekuzeyazlarndakullanlmaz.BusesintamkarlArapçave Farsçadan alnan sözcüklerdeki /Ê/ ve /h/ sesleridir. Söz banda kullanldnda Krgzedebîdilibusesidüürür: SözcüünAsl ArapçaÊ&l> Farsçaher> ArapçaÊarf> ArapçaÊel&l> ÖzbekEdebîDili Sål Sär Särf Sälål KrgzEdebîDili al ar arip alal//adal SözcüünAnlam “hâl,durum” “her” “harf” “helal”  Sözortasndabazendüerbazende/Î/,/y/,/Ì/seslerinedönüür: SözcüünAsl ArapçamuÊkem> ArapçaraÊmet> FarsçamiÊr> Arapçazihn> ArapçaseÊer> Arapçamühr> Farsçamihm&n> ÖzbekEdebîDili mäSkäm räSmät meSr zeSn säSär müSr meSmån KrgzEdebîDili bekem raUmat meer zeen//zeyin saar möör meyman SözcüünAnlam “salam,güçlü” “teekkür” “mihir” “zihin,akl” “seher” “mühür” “misafir,konuk”  Sözsonundabazendüerbazende/Î/,/Ì/olur: SözcüünAsl Farsçasiyåh> Farsçaåh> Arapçar'Ì> ÖzbekEdebîDili siyåS åS ruS KrgzEdebîDili sya aW ruU SözcüünAnlam “siyah,kara” “ah” “ruh”  CalalAbadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlardaseyrekolarak rastlanr ve Özbek Türkçesindeki gibi söylenir: Emi zahar boldu “imdi seher ol du.” (AlaBuka). Har kim oyloyt caklk… “Her kim iyilik düünüyorsa…”, …degendengiyinhammacogunaytat.“…dediktensonraheptenarkonuuyor.” (BazarKorgonMunduz). Hazr yigirmä altga çktm “imdi yirmi alt yana gir dim.”(LeninÇoñBag).  II.6.3.ȱ/Ì/ȱsesi:ȱArtdamakünsüzüdür.KrgzedebîdilindeveRusçada“x”har fiylegösterilensesebenzer.Fakatbusestendahahrltlçkarlr.ArapçaveFarsça sözcüklerdeki/Ì/sesininaynsdr.Özbekedebîdilindekullanlanbuses,Krgz edebîdilinde/Î/sesinedönütürülür: SözcüünAsl ArapçaÌaber> ArapçaÌalÎ> ArapçaÌam*r> ArapçaÌancer> ArapçaÌin&> Arapça&Ìir> ArapçaiÌl&s> ÖzbekEdebîDili Uäbär UälW Uämir Uäncär Uinä äUir iUlås KrgzEdebîDili Wabar WalW Wamr kancar Wna aWr Wlas SözcüünAnlam “haber” “halk,ahali” “hamur” “hançer” “kna” “son,nihayet” “ihlâs” 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 243 ArapçaiÌtiy&r> Arapçam*zåÌ> iUtiyår mäzäU Wtyar mazaW “ihtiyar;irade;arzu” “mizah”  Krgzdiliningüneyazlarnaözgübirsestir.CalalAbadazlarndadabu sesigörmekmümkündür./Ì/sesigüneyKrgzazlarnakomulehçeolanÖzbek Türkçesiaraclyladierdillerden(Arapça,Farsça,Tacikçe)girmitir: :…ÌoÌonegeridegenbolot“Hokandeyeridenilir.”(AlaBukaKuçu).KökTatn suurukarabolot,suusarkandaybolsoÌuduoondoybolot.“KökTa’ndasçankara olur, zardava nasl ise o da ona benzer.” Ìat keldi “Mektup geldi.”(AlaBuka Moñol).Co,nemedepÌapaboldum.“Yahu,nediyeüzüldüm!”AÌunadamekendedik “Akn(ozan)imi,dedik.”(LeninÇoñBag).ȱ  II.6.4.ȱÇiftȱDudakȱ/b/ȱSesi:CalalAbadazlarndakisözba/b/sesininkulla nm,kuzeyKrgzazlar,KrgzveÖzbekedebîdillleriileayndr:Bylbütün cüsmaldbölbödük,krkmaldganaböldük.“Buylyüztanemalnhepsiniayrma dk. Krk tanesini ayrdk.” Andan baka käsäl bolot, emi iç käsäl bolot, öpködön bolot“Ondansonrabakabirhastalayakalanyor.imdikiiçhastal,akcier hastal.”(KaravanSaruu). II.6.4.1.CalalAbadazlarndagenelolarak/b/basknolarakkullanlr:Burun (murun) aytlgan da. “Önceden söylendi ki.” Böön (möön) içegi deyvis. “Krkbayr barsa diyoruz.” (AlaBukaSaruu). Be banca (mança) “be parmak”, koldun buunu(muunu)“elinboumlar”(LeninKuçu). Bununyannda,edebîdildevekuzeyazlarndasözba/b/sesi,CalalAbad azlarndaki baz kullanmlarda /m/ sesine dönümütür: Menden cl moyunça kolumdabecüsotusbamalbar.“Ylboyuncabenimelimdebeyüzotuzbüyükba hayvanolur.”(KaravanSaruu).Kökmörübolgon.“Bozkurtidi.”(LeninCadiger). II.6.4.2.ArapçadanalnanvegüneyKrgzazlarnaÖzbekTürkçesiaracl yla giren “mäkkäm (<muÊkem)” sözü, edebî dildeve kuzey azlarnda /b/ ile söylenir.:bekem“salam,dayankl”.CalalAbadazlarbuyönüyleÖzbekTürk çesinin etkisi altndadr (mäÊkäm): Mäkäm bolsun deyt. “Salam olsun, diyor.” (KaravanBag). leki (eleçek) mäkkäm bolot. “Kadn sar salam olur.” (Bazar KorgonMunduz). II.6.4.3. Söz içinde ünlülerden sonra ve/r/, /l/, /y/ ünsüzlerinden sonra gelen /b/ sesi; CalalAbad azlarnda /v/ sesine dönüür. Bu ses ayr bir ses deil, /b/ sesininbirvaryantdr.ÖzbekTürkçesindedebuözellikgörülür(därvåzä,pålvån //päÊlävån):Cürvöybazalvaygalptrbaykudeyt.(edb.dil:cürböybaspalbay)“Yü rüyemez, aya üzerine basamaz oldu zavall, diyor.” Darvaza (edb.dil:darbaza). “Sokakkaps”AmanPalvan(edb.dil:balban)degenbirbasmaççkkan“AmanPehli vannamndabirisyancçkt.”(AlaBukaKuçu). II.6.4.4.ArapçaWymetsözcüüÖzbekTürkçesindegerileyicibenzemehadi sesiyle Wmmät eklini almtr. Özbek Türkçesinde sözcüün iki türlü kullanm 244 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 vardr.Íymäteklininanlam“deer,soyutanlamdadeer”demektir.Ímmät eklinin anlam ise “somut eyler için fiyat, paha”dr. Krgz edebî dili Îmmet ekliyledilinealdbusözcüüaykrlamahadisesiyleWmbateklineçevirmitir. ArapçadanalnanWymetsözü,CalalAbadazlarndaaslnauygunolarakte laffuzedilir.:Kymät(edb.dil:kmbat)baadäri“pahalilaç”,Çaydbazardaçaykoçu kymätsatvalat“Çayclarçaypazardapahalsatyorlar.”(LeninÇoñBag). II.6.4.5.KrgzTürkçesindekonumadilineözgügenelbirkuralagöre;artar dagelensözcüklerinilkininsonuünlüilebitiyor,ikincisözcüünba/b/sesiyle balyorsa,ikincisözcüünbandaki/b/sesi,birincisözcüünsonundakiünlü nün etkisiyle /v/ sesine dönüür. Bu özellik CalalAbad azlarnda da vardr. Bununlabirlikte/v/sesikuzeyazlarndadidudaksesiolaraktelaffuzedilirken, CelalAbadazlarndaçiftdudak/w/sesineyakntelaffuzedilir:Tamüytört,be bazga volot (bolot)“Kerpiç ve dört be ksmdan oluur.”(ToktogulKökümbay). Mendedagvir(bir)surowkolhozdaneçecoluduvalgazetaçgat?“Benimdebirsorum var: Kolhozda hangi zamanlar duvar gazetesi çkar?”(AlaBuka). Cüregim zärnä voldu(boldu)deyvis.“Yüreimyand,diyoruz.”,Samoorduntavol(bol),Sañgelin dinbavol(bol)“Semaverintaol,tanezgelininbaol.”(AlaBukaSaruu).  II.6.5.ȱÇiftȱDudakȱ/p/ȱSesi:KrgzTürkçesiedebîdilindevekuzeyazlarnda sözba/p/sesiazkullanlr.Yudahin’in1965ylndayaymlananKrgzcaRusça sözlüünde /p/ sesiyle balayan sözcük says 733 iken, /b/ ile balayan sözcük says3433’tür.ÖteyandangüneyKrgzazlarndasözba/p/sesininkullan mbirhaylifazladr.ÖzbekTürkçesiedebîdilindedesözba/p/kullanmçok yaygndr.GüneyKrgzazlarbuyönüyleÖzbekTürkçesininetkisialtndadr (Dykanov1986:68). II.6.5.1. Krgz edebî dilinde yumuak /b/ sesiyle balayan baz sözler, Calal Abadazlarnda(Birincigruphariç.)sözbandasertünsüz/p/sesinedönümü tür.Buözellik,ikinciveüçüncügrubagirenazlarbirincigrubagirenazlardan veKrgzedebîdilindenfarklklar: CalalAbad Krgz Özbek SözcüünAnlam CalalAbad (kinci, ÜçüncüGrup) pada (BirinciGrup), KuzeyAzlar bada EdebîDili EdebîDili bada pådä paWr parda parak bakr barda barak bakr barda barak päWir pärdä väråW parpra parsldat paa pakapaka barpra barsldat bada bakabaka barpra barsldat pada bakabaka titrämåW Uur pådåh båkäbåkä “hayvan sürüsü, hayvanlar” “fakir” “perde” “kât yaprak, varak” “titremek” “(köpei)havlat” “padiah,çar.” “bakabaka,farkl farkl” 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 245 pata bata bata fåtiUä pälit balit balit pälid pr pilik br bilik br bilik piir pilik pök puçkak bök buçkak bök buçkak tepä  pul put putak püçülük bul but butak büçülük pul//bul but butak büçülük pul but butåW  pütün bütün bütün bütün “fatiha suresi, dua.” “pis, necis, mun dar” “piirmek” “lamba, mum fitili” “tepe,yükselti” “hayvan ayak derilerinden yap lanbirkürk” “para;mülk” “bacak” “dal,budak” “kadnlarn göüs lerinde tadklar birzinetinad.” “bütün,hep”  II.6.5.2.Sert/p/sesiningüneyazlarnda,özellikleOveCergeTalazlarn da skça kullanldn biliyoruz (Mukambayev 1955: 125126; Bakinova 1955b: 135).Diergüneyazlarndaolduugibi,CalalAbadeyaletininikinciveüçüncü grubunagirenazlarnda,sözbanda/p/sesiskçakullanlmaktadr:Birparak emes, bir tepterdi bütkezet ol Zulpuya. “Bir sayfa deil bir defterin hepsini bitirmi Zulpya.” Çraktn piligi güyet. “Lambann fitili yanyor.” Çogulu biz bargançañd pütüp tarap keliptir. “Miting biz oraya varncaya kadar bitmi, dalm.” Süttü prpmañaver.“Sütüstpbanaver.”(LeninKuçu). II.6.5.3.Pepeegelensözcüklerdenilkininsonu/p/sesiylebiter,ikincisözcük ünlüveyayumuakünsüzlebalarsa;ikincisözcüünbandakiünlüveyayumu akünsüzünetkisiyle,ilksözcüünsonundaki/p/sesi/v/sesinedönüür.Benzer sesolayyeniUygurTürkçesindedevardr:okupyat>oWuvat,saylapal>saylaval vb.(Öztürk1997:102). Çlvrlardüzüvalat(edb.dil:üzüpalat)bürküt“Kartaldizginlerikoparyor.”Çoñ suudan süzüvötöt (edb.dil: süzüp ötöt) “Büyük sudan yüzüp geçiyor.” (Toktogul Sarttar).Çulowdev(edb.dil:dep)özüvüzdünKrgzdaraytat“ÖzKrgzlarkonuurken yanl telaffuz kullanyorlar.”(LeninKuçu). Paytaman oroval deyt, paypakt bolso kiyivaldeyt“Paytamansarver,çorabisegiyiver,diyor.”(edb.dil:oropal,kiyipal) (BazarKorgonMunduz).Äyräñgätalkandçayat,çayviçet(edb.dil:çaypiçet)“Ayrana kavutu katp çalkalyor, çalkalayp içiyor.” (SuzakKuçu). Gepiç maas kiyiv cür, kelinçilik sürüv cür (edb.dil: kiyip cür, sürüp cür) “Mest giy, gençliini koru.” (Ala BukaMoñol). II.6.5.4.Özbekedebîdilindetekharflegösterilen(-)amaikiayrkaynaktan alnan/f/sesivardr.BunlardanilkiArapçaveFarsçaalntsözcükleraraclyla alnan çift dudak /f/ sesidir. kincisi ise Rusça sözcükler kanalyla dile giren di 246 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 dudak/f/sesidir.BolevikDevrimi’ndensonraetkisiniÖzbekTürkçesiüzerinde iyicehissettirenRusçannetkisiyle,ArapçaveFarsçadanalnançiftdudak/f/sesi dedidudak/f/sesigibisöylenmeyebalanmtr(åäbduräÊmänov1962:101). ArapçaveFarsçadanalnansözcüklerdeki/f/sesiÖzbekTürkçesiedebîdilin dekorunurkenKrgzedebîdilindesüreksizleerek/p/sesine,bazendeyumua yarak/b/sesinedönümütür:f tiS >fåtiUä(Özb.),bata(Kr.)“dua,fatiha”,fikr> fikir(Özb.),pikir//bikir(Kr.)“fikir”;‘ulfet>uflät(Özb.),ülpöt(Kr.)“ülfet”;eref> äräf (Özb.), arap (Kr.) “eref, onur”; i]r f > isråf (Özb.), srap (Kr.) “israf”. (KasapoluÇengel2005:81,95). Rusçasözcüklerdeki/f/sesi,RuslarndilpolitikalarylaveRusçannyounet kisiyleherikilehçededekorunmutur. Krgz Türkçesine giren alnt sözlerdeki /f/ sesi,bütün Krgz azlarnda ol duu gibi CalalAbad azlarnda da süreksizleerek /p/ sesine dönümütür: Prunza’ga barganm cok “Frunze’ye gitmiyorum.” (AlaBukaNayman). Känäp cip (<kenaf) “kendir ip”, panar (<fonar’) “fener”(LeninKuçu). Toguz cldn beri koygo perme(<ferma)boldum,ekicldanberiuydapermebolupitepturam.“Dokuzylko yun çiftliinde çaltm. ki yldan beri inek çiftliinde çalyorum.” Aptelin (<Aftalin) selsevetinde Telman kolhozu BaygakaTerek uçaskasnda. “Aptelin köy sovyetindekiTelmankolhozuBaygakaTerekmntkasndadr.”(KaravanSaruu). II.6.6.ȱ/g/,ȱ/k/ȱSesleri:Özbekedebîdilindesözbanda/g/ve//seslerikulla nlrkenKrgzedebîdilindebuseslernkarl/k/ve/Î/dr:äzäl(Özb.)//Wazal (Kr.) “gazel”, it (Özb.) // W (Kr.) “tula”, åz (Özb.) // Waz (Kr.) “kaz”, gäp (Özb.)//kep(Kr.)“söz,laf.”vb. II.6.6.1.KrgzveÖzbekedebîdillerindekibazsözba/Î/,/k/sesleriCalal Abad azlarnda /g/, // olur. Özbek edebî dilinde /g/, //’li örnekler olsa da basknolarakkullanlmaz: CalalAbadAzlar ganat gar gar KrgzEdebîDili kanat kar kar ÖzbekEdebîDili Wanåt Wår Wariyä gaymak gazk gem gäp//gep gepiç kaymak kazk kem kep kepiç WaymåW WåzW käm gäp käpiç gerip kerip//karp arib getmen gz golot ketmen kz kolot ketmån Wz vådiy goon koon Wåvun SözcüünAnlam “kanat” “kar” “ihtiyar, kocam adam” “kaymak” “kazk,kazma” “az,eksik,kusur” “konuma,laf” “galo, mestin d ayakkabs” “yersiz, yurtsuz, ga rip” “kazma,belkurek” “kz” “iki da aras çukur yer,vadi” “kavun” 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 247 göñ göp görpöçö köñ köp körpöçö köng köp körpä gumgan kumgan Wumån gülkü külkü külgi gümü gürek gürüç kümü kürök kürüç kümü küräk gürüç “gübre,tezek” “çok” “eyer üzerine konan daryorganck” “madenî çaydanlk, ibrik” “komedi, gülü, gül me” “gümü” “kürek” “pirinç”  II.6.6.2.CalalAbadeyaletininbirincigrubunagirenazlardnda,ikincive üçüncü gruba girenlerde, söz ba /g/, /k/ kullanmnda, sözcüklerin anlamsal farkllklardaortayaçkmaktadr:kör“gözlerigörmeyen,kör”,gör“mezar,kabir”. II.6.6.3.kinciveüçüncügrubagirenazlarda,pepeegelensözcüklerinilki ninsonuünlüveyayumuakünsüzlebiterse,ikincisözcüünbandabulunan/k/ sesiyumuayarak/g/olur:aktaganciydegöpboot,Marttkkldñaylda,Baktuubol gala cayñda. Aldmda gülük torgaka, Ayvandan sn bir baka “Parçalanan hünnap çokolur.Cömertlikgösterdinsevin!Baçokehiryerinde,önümdekouatyo lumukapatyor.Hayvannhuyubirbaka!”(ToktogulSarttar). Yukardakisesolaynntamtersideolabilir.lksözünsonundaki/k/sesi,ikin cisözcüünbandakiünlüveyayumuakünsüzünetkisiyleyumuarve/g/sesi nedönüür:Kaglayncügüstündöaynegim.“Canm,aynamyükünüstünde.”(Ka ravanBag).Taruuaydaçu,arpaaydaçu,konogaydaçu“Darekti,arpaekti,talyan darsekti.”(ToktogulTüntöy).Sandgcygancügünösaramcalkirgenüyünö“Sandk ydyüküne,aletedevatgirdievine.”(BazarKorgonMunduz). II.6.6.4.CalalAbadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlarda,sonu /k/ilebitensözcüklereünlüilebalayanbirekgetirildiinde,/k/sesiyumuamaz veaynkalr.Busesolayçokyaygndeildir.ÖzbekTürkçesietkisialtndakalan bölgelerde daha sk görülür: Döñköç (edb.dil: döñgöç) “kütük”. Mal bakatgan (bagatgan)cerivista“(Buras)hayvanlarbeslediimizyerimizdir.”(KaravanBag). Atnbakp(bagp),malnbakp(bagp)cürgembisde“Ata,malabakpgeçiniyoruz.” (LeninÇoñBag). kinciveüçüncügrubagirenazlarda,yukardaaçkladmzdurumda/k/ sesinin /g/ ye dönütüü örnekler daha çoktur: Maldn sanna garata kkz baka, caygznbakacazlat“Hayvanlarnsaysnagöreknfarklyaznfarklyazlyor.” (KaravanSaruu). Bltrg magzm cok “Geçen ylki boza yok.”(LeninBag). Eki krklat ta, cazgz may aynda krklat, küzgüzü santavirdir cgrmaznan krklat “ki defa krklr. Bahar zaman mays aynda krklr, güzün eylül aynn yirmisine yaknkrklr.”(CañColSaruu). II.6.6.5.Edebîdildekicyrma“yirmi(20)”sözcüününcgrma//cigirmeeklin de Özbek Türkçesindeki yigirme ekline yakn söylenii, ikinci ve üçüncü gruba 248 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 özgüdür. Birinci gruba giren azlarda görülmez: Doklatçga cgrma munat “Ra portörmemurayirmimanat.”(AlaBuka).Ombecatancgrmabekeçkkçakiinin eigindecürdüm,koykaytardm…“Onbeyandanyirmibeyanakadarbukii nin kapsnda çaltm. Koyun güttüm…” (KaravanSaruu). … cigirme kiylä klp bergembizda“Yirmikilogramtartpveriyoruz.”(LeninKuçu). II.6.7.ȱ/c/ȱ~ȱ/y/ȱSesleri:EskiTürkçedekullanlansözcüklerdekisözba/y/sesi, Krgz edebî dilinde /c/ sesine dönümütür. Söz banda /y/ sesi sadece Rusça sözcüklerdevebazgüneyKrgzazlarndakullanlmaktadr.ÖzbekTürkçesibu sesinsözbandakullanmaçsndan/y/tarafndadr:yl(Özb.)//cl(Kr.)“yl”, yol(Özb.)//col(Kr.)“yol”,yetti(Özb.)//cedi(Kr.)“yedi”,yängi(Özb.)//cañ(Kr.) “yeni”,yå(Özb.)//ca(Kr.)“ya”,yurt(Özb.)//curt(Kr.)“çadr;yurt”,yeil(Özb.) //cal(Kr.)“yeil”,yük(Özb.)//cük(Kr.)“yük”,yüz(Özb.)//cüz(Kr.)“yüz”. Özbek Türkçesinin Harezm bölgesindeki Kpçak aznda söz ba /c/ kulla nlmaktadr.KpçakazbuözelliiyledierÖzbekazlarndanayrlr:col“yol”, caman“kötü”(åäbduräÊmänov1962:101;Abdullåyäv1967:97). II.6.7.1.CalalAbadeyaletininikinciveüçüncügrubundasözba/c/sesinin kullanm baskndr: Anan taylayvs da civigen temekini. “Sonra nemlenen tütünü kurumas için diker, bir yerlere dayarz.” Otuz toguzunçu cldar barele da bägän. “Otuzdokuzuncuyldavarmyd?”Ciptinuzundugubirdey“pinuzunluuayn dr.”(AlaBukaBeçel). Buazlardasözba/c/sesibasknolsada,bazsözcüklerinkullanmndac//y paralelliigörülmektedir:cok//yok“yok”,catat//yatat“yatyor”,ca//ya“ya”, cüröberippis//yüröberippis“Yürümütük.”vb. II.6.7.2.Pepeegelensözcüklerinilkininsonuünlüveyayumuakünsüzlebi terse, ikinci sözcüün bandaki /c/ sesi yerini /y/ sesine brakr: ke de tav yok, akadatavyokkiinikaysalaktagankaysarkiideptaaytavs.“edeaadakuvveti, itah olmayan kiiye sebatsz, tutarsz kii deriz.”(AlaBukaKuçu). Oondon bir yüs cgrma ceti töl aldm… “Ondan yüz yirmi yedi tane yavru aldm.” Saay turgandaroneki,emiekiyaarsuvaynbagaturgandaron,cgrmaekigiiiteyt“(Bu rada) süt saanlar on iki kii, iki yanda yavrusu olmayanlara bakanlar on kii, (toplamda)yirmiikikiiçalyor.”(KaravanSaruu).Ökmättanbiryüzaltmsüssom krktyn…“Hükûmettenyüzatmüçlirakrkkuru…”(LeninKuçu). Yukardakikuraldnda,ilksözcüünsonundasertünsüzdebulunsaikinci sözcüünbanda/y/sesininolduuörneklerdevardr:Cazpyatpsz.“Yazm snz.”(AlaBukaKuçu).Emiekiyaar,üçyaarsuvayn…”imdiikiyandaki,üç yandaki yavrusuz inein…” (KaravanSaruu). Balam bar, kz üç yä “Çocuum var,kz.Üçyanda.”(LeninÇoñBag). II.6.7.3.Sözbanda/c/~/y/deimesiCalalAbadeyaletininbirincigrubuna girenazlaraözgübirdeiimdeildir.YinedebirincigruptaveCañColbölge sindesöziçinde/y/sesinin/c/yerinekullanldörneklervardr:Taykunayn“iki 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 249 yandaki dana”(CañColSaruu). Kunan kunayn “üç yana girmi dana” (ToktogulSayak).(kr:edb.dil:kunacn,Özbek:gunäcin). KrgzTürkçesiveazlarndakisözbac//ykullanmnsadeceseslerinko numlarndan kaynaklanan ses olaylaryla açklamak yeterli olmaz. Bizce söz ba nda c//y kullanm, Krgz Türkçesinin kendi içinde cereyan bir süreç; bazen kendibanagelienbazendedetkenlerleyönlendirilenbirdönüümdür(Aç 2009:9496).  II.6.8.ȱSözȱBaóÍndaȱ/n/ȱSesininȱDurumu:ȱ Özbek edebî dili söz banda /n/ sesini korumutur: nämåz “namaz”, näyzä “mzrak”,noUtä“yular”,nävröz“nevruz”,närS“fiyat”,näsl“nesil”,naW“tam,ay n”,negiz“temel,esas”.Krgzedebîdilindevekuzeyazlarndada/n/sesiko runmutur: nokto “yular”, nerse “ey, nesne”, nan “ekmek”, nazar “bak, nazar” vb. II.6.8.1.Sözbanda/n/sesininkorunmasveyadüürülmesi,Krgzazlar nnsnflandrlmasyaplrkentemelalnanözelliklerdenbiridir.CalalAbadaz larnn tamamnda söz ba /n/ sesi korunmutur: namas “namaz, dua”, nokto “yular”,nayza“karg,mzrak”,Toluktunnemnekibolgonunbilebis“Tamolarakne olduunubilmiyoruz.”(ToktogulSarttar).Emgektinakberseboldu“Emeinkarl ntamverseydi.”(ToktogulKaraSokuçu).Nemegekerek?“Negerekvar?”Birsom dep, bazardn narkn aytp cürgön. “Bir som diyor, pazarda fiyatn söylü yor.”(ToktogulBag). Eskiçe KakTerek deyt, nemnelikten KakTerek bolgondugun bilalbayvz“eskidenberisertkavakdeniyor.Nedenböyledenidiinibilmiyoruz.” (AlaBukaMoñol).ConemedepUapabolom.“Ya,nediyekayglanyorumki!”(Le ninBag). II.6.8.2. CalalAbad eyaletinin birinci grubuna giren azlar, pek çok özellik bakmndankuzeyazlarylauyumiçindeolmasnaramen,sözba/n/sesini korunmashususundaonlardanayrlr.Krgzedebîdilindevekuzeyazlarnda görülmeyen,bazsözlerinbana/n/sesinintüretilmesiolay,CalalAbadazla rnnüçgrubuiçindeözgünbirdurumdur. Birincigrup:Niçke(içke)temirdentartpkoygonuzm,germedeyt“ncedemirden çekilipyaplanatel,atlarnbalandçadripineurgandiyor.”(ToktogulKuçu). noovas(oopaz//oopoz)“enenmiöküz”(ToktogulKaraSokuçu). kincigrup:Onunaragrak(aragrak)cldrpkoy“Onuyerindenensonkaldr.” (AlaBukaBag).Nktap(kta)alvatavs.“Israredipalyoruz.”(AlaBukaMoñol). Üçüncü grup: BazarKorgon rayoodon nark (ark) rayon Sozok rayon “Bazar KorgonbölgesindenötesiSuzakbölgesidir.”(LeninKuçu).Niçke(içke)kalpiyriyt “ncelinceeiliyor.”(LeninÇoñBag). II.6.9.ȱ/z/,ȱ/s/ȱSesleri:ȱ/z/ve/s/seslerininsözba,ortasvesonundakikullanm lar bakmndan Krgz ve Özbek edebî dilleri ayn özellikleri sergilerler: 250 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 negiz//nägiz,otuz//otuz,yaz//yåz,zalm//zålim,bazar//båzår,biz//biz,zoot//zavot, kzl//Wzl;sk//issW,bastrma//båstirmä,kska//WsWä,ks//Wsvb. II.6.9.1. CalalAbad eyaletinin birinci grubuna giren KetmenTöbö vadisinde yaayanKrgzlarndilinde/z/,/s/seslerisözbanda,ortasnda,sonundabulun malaraçsndanedebîdilleaynözelliklerisergiler:negiz“temel,asl”,otuz“otuz”, caz“bahar”,zalim“zalim”,bazar“pazar”,taza“yeni,taze”,cezde“enite”,biz“biz”, kz“kz”,zm“nem”,zoot“fabrika”,kzl“kzl”,bozo“boza”;señsel“dalgalanma”, sk“scak;lk”,soolukkoy“beyandakikoyun”,bastrma“pastrma”,kska“ksa” vb. II.6.9.2.CalalAbadeyaletininüçgrunundadabuseslerindorukullanmlar yannda,bazsözcüklerdekisözba,ortasvesonundaki/z/sesinin/s/sesinedö nütüü görülür: Toktogul manaptar camandap rdagan sorluk klp cedi dep(edb.dil: zorluk). “Toktogul aalar arklarla, iirlerle eletirilerde bulunanlara ikenceler yapp onlar öldürdü diye…”. Sm tartp koyuptur deyvis (edb.dil: zm) “Tel çekip koymu, diyoruz.” (ToktogulSayak); Ösüm (edb.dil: özüm) kutay çapçañ giilem. “Ku gibi hzl, çevik bir kiiyim.” Ann içinde mispi, cespi (edb.dil: cez) oolor bar “Onuniçindebakrmakrgibieylervar.”(ToktogulSarttar).Erkekbolsonoovasdeyt, anan ögüs (edb.dil: ögüz) volot. “Buza erkek ise tosun diyoruz. Sonra öküz olu yor.”Sas(edb.dil:saz)cergeçkkannbçkançöpdeyt“Bataklktaçkanotlarabiçilen ot,kamdiyoruz.”(ToktogulBag).Ekicagnteripgetevis(edb.dil:ketebiz)“kitaraf datoplaypgidiyoruz.”(ToktogulKaraSokuçu). II.6.9.3.Benzerekilde/s/sesinin/z/sesinedönütürüldüüdurumlardavar dr: IzkKöl’dö, too tarapta. (edb.dil: IskKök) “IskKöl’de, da tarafnda.” Izgüy syaktuuztçu(edb.dil:Isküy,stçu)“Scakevgibistrd.”(ToktogulBag).Bylda goumçaemgekalavzdepturavs,ezep(edb.dil:esep)klalek“Buyldafazladanial rzdiyip,hesapyapyoruz.”(ToktogulKuçu). II.6.9.4. CalalAbad eyaletinin ikinci grubunda /z/, /s/ seslerinin doru kulla nmna kyasla deimeler daha fazladr: Sayvñ (zayp) barv? “Karn var m?” (AlaBukaÇerik).Onunkiçinekeyinnançekkiçsmdan(zm)casalgan.“Onunküçüü olan ekmek çekecei ince demirden yaplm.” Smniçke volot ta iyilçek “Tel ince olduu için eilebilir.” (AlaBukaMoñol). Mayd tuyrap turup, kazanga sskravs (szgr)“Küçücükküçücükdoraypkazandaeritiyoruz.”(AlaBukaTay).Ösüñüs keveysispi?(Özüñüzkepeysizbi?)“Kendinizkonuacakmsnz?”(KaravanBag). Kaltavs(kaltabz)varüydöçay,kantsalavs.(salabz)“Torbamzvar,evdeçayeker koyarz.”Ceñicoktukämseldeyvis.(deybiz)“YeniolmayanaKrgzpaltosudiyo ruz.”Segis(segiz)telebirgelet“Sekizidebirliktegeziyor.”(AlaBukaMoñol). II.6.9.5.kincigruptasözortasnda/s/sesinin/z/sesinedönütüüörneklerde vardr: Oñ goluñda gezeñ (keseñ) bar, Endi vir barda ezen (esen) bar. Ceñezinin (ceñesinin)celbow,Agaznn(agasnn)belbow,Tündükbirboyuotcakza(caksa),Ceñi menen celpiv öçürgön, Azar vir tümön gevayssa, Gülküzü (külküsü) menen geçirgen “Saelindeçizikvar,imdiburadasalk,esenlikvar.Yengesininyelba,aabe 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 251 yinin kua. Gece bir kez ate yaksa, yeni ile yellendirip söndürdü. Hesapszca birigelipkonusa,gülümsemeylegeçitirirdi.”(AlaBukaMoñol).Ekincizi(ekincisi) “ikincisi”, üçüncüzü (üçüncüsü) “üçüncüsü”, araznda (arasnda) “arasnda” (Ala BukaKuçu). II.6.9.6.CalalAbadeyaletininüçüncügrubunagirenazlarnda,/z/,/s/sesle rinin kullanm bazen deilikler gösterse de, baskn biçimde edebî dille uyum içindedir:Zm,tilpandnzm.“tel,tülbentintelidir.”Küzdötowlorgoketçele.Krgz üy tigivoturu. “Güzün dalara giderdi, Krgz çadr kurup yaard.” Özüm sekin gvrap cürgen elem “Kendim yavaça kvryordum.”(LeninKuçu). Endi kättä suu bilgenderçanaçbaylapalp,çavagatat,süzüvötöt“imdibüyüksuyubilenlerçanak, tulumbalayp,küçükçapakbalniçinekoyupsepetlebalkavlyorlar.”(Lenin Bag). II.6.9.7.Tpkbirinciveikincigruptaolduugibi,üçüncügruptaki/s/sesleri de/z/yedönüür:Mamasnnataz(atas)eikteoturu.“Mamasn’nbabaskapda oturuyor.”Mäydäkimicüzümdöncazalat(casalat)“Küçükkimiüzümdenolur.” (LeninCediger). Be gektir cerdin samann krmandn çekezine (çekesine) pelik menen rgtpcynapkoyukerek“Beayryerinsamannharmannkenarnayabaylasavu ruptoplaypkoymakgerekir.”(BazarKorgonMunduz).  II.6.9.8.Eklerinsonundaki/z/sesi,birinciveikincigruptaolduugibiüçüncü gruptada/s/sesinedönüür:Cumuklytat,bircumutuklytatdeyvis.(deybiz)“ yapyor,biriibeceriyordiyoruz.”Silerdinsözüñergebizdinsözüvüs(sözübüz)tuura keveydi? “Sizin anlattnzla bizim anlattklarmz uyuuyor mu?” (LeninÇoñ Bag).  II.7.ȱÜNSÜZȱDE<GkMELERGȱ CalalAbadeyaletindekiazlardameydanagelenünsüzdeimelerini,Krgz edebîdiliveÖzbekedebîdiliilemukayeseedip,tablolarhâlindeaadagöste rilmitir.Farkllklarbölgeleregöredahaaçkgörülebilsindiyegruplarbirbirinden ayrlmtr.Deiimler,Krgzedebîdilitemelalnarakgösterilmitir: II.7.1.ȱBirinciȱGrubaȱGirenȱAÂÍzlardakiȱÜnsüzȱDeÂiómeleri:ȱ Deiim KrgzEdebîDili daaratȱ dayardaȱ döü durusȱ dumanȱ dülöy at tap(ber) CalalAbad (BirinciGrup) tarat tayarla töü turus tuman tülöy ad dap(ber) dȬȱ>ȱtȬȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȬtȬȱ>ȱȬdȬȱ tȬȱ>ȱdȬȱ ȱ ÖzbekEdebiDili täUårät täyyårlä töi durust duman  ådi tåb(ber) tobulgu dovulgu dåvul SözcüünAnlam  “abdest,taharet” “hazrlamak” “örs” “doru,iyi” “düman” “tüylerinidökmek” “elmerdiveni” “vurmak için el kaldrmak” “iddetli dolu, 252 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 çȬȱ>ȱcȬȱ ȱ Ȭmȱ>ȱȬnȱ ȱ çncr çöcö çgm mitaam cncr cöcö çgn Mtaan//mitaanȱ  zäncir cöcä çWm müttäSäm frtna” “zincir” “civciv,piliç” “masraf,gider” “dolandrc, açk göz”  II.7.2.ȱGkinciȱGrubaȱGirenȱAÂÍzlardakiȱÜnsüzȱDeÂiómeleri:ȱ Deiim KrgzEdebîDili ÖzbekEdebîDili daamȱ dagraȱ dalay CalalAbad (kinciGrup) tääm tagra talay dȬȱ>ȱtȬȱ ȱ ȱ ȱ danekerle tänäkärlä dånäkärlä ȱ ȱ ȱ darbz dayarȱ daynda tarvs tayar täyinda tårvuz täyyär tåyinlä ȱ degi tegi tegi ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȬtȬȱ>ȱȬdȬȱ ȱ tȬȱ>ȱdȬȱ dele dilde doomatȱ döböȱ duman atlas at tablg//tobulgu tele tilde toomat tövö tuman ädlas ad dovulgu  tillä tuSmät tepä duman ätläs ådi dåvul ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ çȬȱ>ȱcȬȱ ȱ sȬȱ>ȱcȬȱ sȬȱ>ȱóȬȱ ȬdȬȱ>ȱȬlȬȱ talaa tereze testiyer topu tozok çncr çöcö szgr sorpo ayda dala,dalaa derese destiyer dopu dozok cncr//cancr cöcö cskr orpo//orvo ayla dälä deräzä dästiyär döppi dozaU zäncir cöcä szr orva ayla ȱ ȬyȬȱ>ȱȬdȬȱ zorduk süyrö zorluk südürö//süyrö zorlW südrä  täåm dåvul täläy SözcüünAnlam  “yemek,yiyecek” “davul,darbuka” “çok önemli, bir hayli” “tutkallamak, le himlemek” “karpuz” “hazr” “ortaya çkarmak, hazrlamak, belirle yen” “mutlaka, tama men” “ve,keza” “altnsikke,altn” “töhmet,iftira” “tepe” “düman” “atlaskuma” “elmerdiveni” “iddetli dolu, frtn” “bozkr,step,tarla” “pencere” “muavin,çrak” “takke” “cehennem;azap” “zincir” “civciv,piliç” “eritmek” “çorba” “gezmek, dola mak” “zorluk,eziyet” “sürüklemek” 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 253 II.7.3.ȱÜçüncüȱGrubaȱGirenȱAÂÍzlardakiȱÜnsüzȱDeÂiómeleri:ȱ Deiim dȬȱ>ȱtȬȱ ȱ ȱ ȱ ȱ KrgzEdebîDili CalalAbad (ÜçüncüGrup) daamȱ tääm daaratȱ täärät dag tag dandrȱ tandr danekerle tänäkärlä ÖzbekEdebîDili täåm täSårät täi tändir dånäkärlä ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȬtȬȱ>ȱȬdȬȱ ȱ tȬȱ>ȱdȬȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ darbzȱ dayarda daynsz degiele den dñ(suupkal) drkra dumanȱ atlas at döü talaa tastorkon tebelet tereze teste testiyer tolorsuk tarvz tayarla täyinsiz tegele tän tñ(suupkal) trkra tuman ädlas ad töü//döü dala dastorkon develet dereze deste dästiyar dolorzuk tårvuz täyyårlä täyinsiz  tänä tng trWra duman ätläs ådi töi dälä dästurUån tepälä deräzä dästä dästiyär  ȱ tompoy dompoy dompäy ȱ ȱ ȱ çȬȱ>ȱcȬȱ ȱ çȬȱ>ȱóȬȱ sȬȱ>ȱçȬȱ ȱ ȱ sȬȱ>ȱóȬȱ óȬȱ>ȱçȬȱ topu tozok tukaba çncr çöcö çama szk sz soz sorpo ake dopu dozok dukava cncr cöcö//çöcö ama çzk çz çoz orpo//orvo çake döppi dozaU duUåbä zäncir cöcä ama çzW çz çoz orva  óȬȱ>ȱsȬȱȱ ȬdȬȱ>ȱȬlȬȱ ayloo terdik sayloo terlik aylamåW terlik ȱ ȬyȬȱ>ȱȬdȬȱ zorduk süyröbö zorluk südürövö süyrövö zorlW // südrä SözcüünAnlam  “yemek,yiyecek” “abdest,taharet” “dahi,da” “ocak,tandr” “tutkallamak, lehim lemek” “karpuz” “hazrlamak” “hazrlksz,belirsiz” “mutlaka,tamamen” “ten” “hemen(soumak)” “paramparçaolmak” “düman” “atlaskuma” “elmerdiveni” “örs” “bozkr,step,tarla” “sofrabezi” “ezmek,çinemek” “pencere” “deste,tutam” “muavin,çrak” “bir tür küçük ke mik” “(srn) ak kemi i” “takke” “cehennem;azap” “kadife” “zincir” “civciv,piliç” “kuvvet,kudret” “çizik,çizgi” “çizmek” “uzatmak,çekmek” “çorba” “sabah ile öle aras zamanaral” “seçim,seçmek” “atn terini emmesi için eyerin altna konan kumatan gereç” “zorluk,eziyet” “sürüklememek” 254 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 II.8.ȱÜNSÜZȱTÜREMESGȱ Krgzedebîdilindevekuzeyazlarndabulunanbazsözcükler,CalalAbad eyaletinin ikinci ve üçüncü grubunda ünsüz türetilerek söylenirler. Özellikle üçüncü gruba giren azlarda ünsüz türemesi sklkla görülür: Kölöñkö (edb.dil: kölökö < kölige DLT, KB) “Gölge”. Taldn ordunda dümbürü (edb.dil: dümür <tüp*) galat.“Aacnyerindekökükalr.”(LeninCediger).Kaynagansuustk(edb.dil:sk< isigDLT,KB)bolot,akkansuumuzdakbolot.“Kaynayansuscakolur,akansusouk olur.”Istksüttütavakakuyupmaydsalp,kolducuuvalpceyviz.“Scaksütütabaa koyupyadöküp,elimizdaldrpyeriz.”Karay2(edb.dil:kara)çätiniçinde…”Kara saçniçinde…”(BazarKorgonMunduz).  II.9.ȱÜNSÜZȱBENZEkMESGȱ II.9.1. CalalAbad eyaletinin ikinci ve üçüncü grubuna giren azlarndaki +lIk/+lUkisimdenisimyapmaeki,edebîdildenfarklolarak,tonluünsüzlebiten isimlerdensonra+lk/+lik,+luk/+lükeklindekullanlr.Krgzedebîdilindebuek ünlü ile biten isimlerden sonra+lk/+lik,+luk/+lük; tonlu ünsüzle biten isimlerden sonra +dk/+dik, +duk/+dük; tonsuzlarla biten isimlere +tk/+tik, +tuk/+tük eklinde eklenir(KasapoluÇengel2005:115).Buisimdenisimyapmeki,ÖzbekTürkçesi edebîdilinde+likekiylekarlanr(Ceyhun2000:38).CalalAbadazlarbuözel lik bakmndan Özbek Türkçesinin etkisi altndadr: Ol zorluk menen tartvald “Zorlaçekipald.”(AlaBukaKuçu).Egerdintägindeterliksalavs…“Eerinaltna atnterinialmasiçinbezkoruz.”(LeninKuçu). II.9.2.GerileyiciBenzeme:Bazsözcüklerde,söziçi/r/sesi,kendindensonrage len/l/sesininetkisiyle/l/sesinedönüür.Busesolayüçüncügruptadahabaskn dr. Özellikle çkiliklere özgü bir deiimdir: Çukullugun (çukurduk) cgrma santimetir aydadk “Yirmi santimetre derinlie ulatk.” (KaravanBag). Ballgvs (baarbz)iteylik“Hepinizçalyoruz.”(LeninCediger).Çnbolso,çntavakdeyvis. “Çiniyeise,öinitabakdiyoruz.”Tüllü(türdüü)owkattsalpceyberevis“Türlütürlü yemeklerikoyupyiyoruz.”(LeninKuçu).Karaksakdegenkäsälbolot,koydunballk (baar) putu aksayt “Karasak dediimiz bir hastalk geldiinde koyunlarn bütün bacaklartopallyor.”(SuzakCartBaKpçak). CalalAbadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlarnda“Atlas”söz cüündeki/tl/ünsüzleri/ll/olaraktelaffuzedilir.BusözcükKrgzveÖzbekedebî dilindeatlas//ätläseklikorunmaktadr. Pääyiallas(atlas)“eldokumasipekatlaskuma”(BazarKorgonMunduz).  2 Özbek Türkçesi edebî dilinde alnt sözcüklerin sonunda /-y/ türemesi görülür. Fakat Türkçe sözcüklerde bu tür bir türeme görülmez (Cokun 2000: 29). 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 255 II.10.ȱÇGFTȱÜNSÜZLERGNȱSÖYLENGkG:ȱ Arapça ve Farsçadan alnan sözcüklerdeki çift ünsüzler Krgz edebî dilinde teklemitir.ÖzbekedebîdilindevegüneyKrgzazlarndabusözcüklerdetek lemegörülmez.Aslnauygunbirkullanmsözkonusudur: GüneyKrgzAzlar tillä çillä sünnät läbbäy KrgzEdebîDili tilde çilde sünöt lapay ÖzbekEdebîDili tillä çillä sünnät läbbäy ävväl Wuddi läzzät izzät mähäbbät abal kudu lazat zat mahabat ävväl Uuddi läzzät izåt måhåbät SözcüünAnlam “altn” “en,zirve,üst” “sünnet” “emrediniz, emri nizdeyiz(lebbeyk!)” “evvel” “tpk,ayn,tam” “lezzet,tat” “izzet,sayg” “muhabbet”  Türkçe kökenli sözcüklerde ikizleme Özbek edebî dilinde ve güney Krgz azlarndagörülür:sk(Kr.)//issik(Özb.)//ssk(az)“scak”,katuu(Kr.)//Wat tW(Özb.)//WattW(az).“kat,sert”,säkkiz(Özb.)//segiz(Kr.)“sekiz”,yätti(Özb.) //ceti(Kr.)“yedi”,ottz(Özb.)//otuz(Kr.)“otuz”,toWWz(Özb.)//toguz(Kr.)“do kuz”vb. ÖzbekTürkçesindekiikizlemelerbazenalntsözcüklerdedegörülür:Sul sa> Sullås“özet”,hec ’>hiccä“hece”,s de>såddä“sade”(Cokun2000:29). Rusçadanalnansözcüklerdebulunançiftünsüzlerdeteklemegörülmez.Bu durum Krgz, Özbek edebî dilive azlar için geçerlidir:alleya “iki taraf aaçl yol”, ballon “konteynr; balon; iç lastik”, vanna “banyo; tekne”, kristall “kristal”, gramm“gram”,klass“snf”,metall“metal”. Krgzedebîdilindeçiftünsüzlerinteklemediidurumlardaaykrlamagö rülür: llet > ildet “illet, hastalk”, moll  > moldo “okuryazar kii; imam”, çille > çilde “en,zirve,üst”,bismillah>bsmlda“Allah’nadyla”,cell d>celdet“cellat”,tille> tilde“altn”,kelle>kelde“kelle”,domulla>damblda“müderris”vb. Aykrlamasonucundasözcüklerinanlamlarndabirkarklkolacaksa,Kr gz Türkçesi bu olay gerçekletirmez. Mesela, cennet sözcüü Krgz edebî dili kuralna göre ikiz ünlü aykrlap candat olmalyd. Fakat candat (Üstü kapal, kinayelisöylemek)diyebirfiilolduundan,herhangibirkarklönlemekiçin, yaaslnasadktelaffuzeder(cannat)yadadüürür(canat).Millet“ulus,millet”, mildet“görev,sorumluluk”örneinidegösterebiliriz(Dykanov1986:83). II.10.1. Krgz edebî dilinde ve kuzey azlarnda görülen, söz içi /ld/ aykr lamaolay,CalalAbadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlardagö rülmez. Özbek edebî dilinde de çift ünsüz /ll/ korunmaktadr: tillä, ällä, Abdillä, sällä,bäräkällä,mullä 256 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 Altnmenentille(tilde)ököwbirsös“altn’ve‘tilde’sözlerininanlamlarayn dr.”(AlaBukaKuçu).Alley,alley(aldey)depsoorotovusbalan“Çocuklar“ninni, ninni” diye sakinletirip uyutuyoruz.” (AlaBukaTöölös). Abdillä (Abdulda) sopu uluu ämmäsinän… “Abdullah sofu olan büyük amcasndan…” (BazarKorgon Munduz).Sällä(selde)namazokugandaçalat“Sarnnamazklarkensaryor.”(Le ninKuçu). Bäräkällä (barakelde) ulum. Eñ aldda mollo (<moldo) turatta “ferin o lum,ensonundahocaoluyorsun.”(LeninÇoñBag). II.10.2.GüneyKrgzazlarnnhementamamndarastlanan/l/sesininikiz lemesi hâdisesi, CalalAbad eyaletinin ikinci ve üçüncü gruplarna giren azla rndadagörülür:Birikemelliktemin“imditamelliyandaym.”(KaravanBag). Buday berdi, pul berivatat, äsäl berdi bir meenetke ellik be kramdan “Buday verdi, paraveriyor,balverdi;birmanataellibegramdan.”(BazarKorgonMunduz). II.10.3.Bazbölgelerindeçift/ll/ünsüzleri,yerleriniuzunünlüyebrakr:Elüü tokustamn.“Ellidokuzyandaym.”(AlaBukaKuçu).(Özbek:ellik). II.10.4.ȱ/t/ȱSesininȱGkizleómesiȱ/tt/:ȱ Atamkaramagdaoncettiyäkäkirgiçecürdüm“Onyediyanakadarbabamn yannda kaldm.” (LeninÇoñ Bag). Ottuz yl boldu menin murap bolup itegenime “Murapolarakçaltmsüreotuzbeyloldu.”(LeninBag).Birkoy,beyüssom akça,ottuskilägirämgürüç,ellikkilägirämunmenensyland“Birkoyun,beyüzsom para, otuz kilogram pirinç, elli kilogram un ile ödüllendirildim.” (SuzakKuçu). Clknnkattuuooruoobolot“Atlarnenkötühastalbudur.”(BazarKorgon). II.10.5.ȱ/k/ȱsesininȱikizleómesiȱ/kk/:ȱ Pärme bolup iteym säkkis yldam beri “Sekiz yldr çiftçilik yapyorum.” (Ala Buka,Bag).Kzmtokkusaylkboldu“Kzmdokuzaylkoldu.”(SuzakKuçu). II.10.6.ȱ/s/ȱsesininȱikizleómesiȱ/ss/:Krgzedebîdilindebuikizlemelergörül mez.Özbekedebîdilindebusözlerdekiikizlemelerigörmekmümkündür:Wassåb “kasap”,issW“scak”,sässW“piskoku”vb. Aptapcüdäässpçkt“Günehavayçokstt.”(AlaBukaMoñol).Kassaptar pöstürmä çgarat “Kasaplar pastrma yapyorlar.” (LeninKuçu). Encir minege däri ekenin bilbeym. “ncirin bu denli ilaç olarak kullanldn bilmiyordum.” Iskçan deyt, ssk käsäli bar kii ceveyt. “Iskcan’ diyorlar, atei olan kiiler yemiyor.” Sassgan oozdon büksigän gäp çgat “Kokan azdan tutarsz (yalan) sözler çkar.” (BazarKorgonMunduz).  2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 257 II.11.ȱGÖÇÜkME:ȱ Krgz edebî dilindeki baz sözlerdeki ünsüzler, CalalAbad azlarnda yer deitirmilerdir.Göçümeyeurayanörneklertablohâlindegösterilmitir: Göçüme ks>sk KrgzEdebîDili alakst CalalAbadAzlar alaskat pk>km(p) ry>yr kb>pk ks>sk pr>rp çepken krgy kökbörü böksö topurak çekmen kygr köpkörü//kökmörü pöskö turpak SözcüünAnlam “oyalamak, dikkatinibaka eylereçekmek.” “erkeküstgiyimi.” “birtüratmaca” “bozkurt” “daetei;etek” “toprak”  II.12.ÜNSÜZȱDÜkMESG:ȱ II.12.1.CalalAbadeyaletininbirincigrubunagirenazlarda,“min”sözünde kisözba/m/sesi;sözortasnda/ñ/ve/r/sesleri;sözsonunda/l/sesi,genellikle kuzey azlarnda olduu gibi korunmaktadr. Fakat baz örneklerde bu sesler düürülmütür. Düürülen örneklerdeki ekillerin çou, Özbek edebî dilindeki gibidir(min,birdänigä,tugän,ubu,oä,bu):Çoñunimip(min)delecamanbolgom, bamaylanpketet.“Büyüünebindiimdefenaoluyorum,bamdönüyor.”Atka imem (min). “Ata biniyorum.” (ToktogulSadr). Çaç moyuñça tübes üçün birdeke (birdeñke) baylayt. “Saç boyuna dümemesi için top yapp balyor.” (Toktogul Kuçu).Birdençptaberet.“Birdenkonumayabalad.”Elükiylabatatugan(turgan) ökömöttün gav “Hükûmetin çuval elli kilogram alyor.” (ToktogulKara Sokuçu). Uu(uul)taptadagerekcarakaoo(ool)clkcaravatat.“imdiolanihtiyacageçen yln faydas yok.”(ToktogulKuçu). Bu (bul) nemne glp cüröt? “Bu ne yapyor?” (ToktogulSarttar). II.12.2.GüneyKrgzazlarnntamamndaolduugibi,CalalAbadazlar nnikinciveüçüncügrubundabol,al,sal,kal,kl,kelfiillerine–p,sa,gan,g, la,ba,sneklerieklendiinde;bufiillerinsonundaki/l/ünsüzüdüürülür. Buözellikkonumadilindeyaygndr.FakatÖzbekveKrgzedebîdillerinde rastlanmaz. Buna benzer bir ses olay Yeni Uygur Türkçesi edebî dilinde vardr. UygurTürkçesindebirleikfiillerinoluumundabazsesdeimevebenzemele rininyansra/l/dümeleridegörülür:apçiW<alpçW,ekket<alpket,WäpWal <kelipkal;okupyat>oWuvat,saylapal>saylavalvb.FakatCalalAbadazlarn dakiapkegendiörneinindndaki/l/seinindümesiolay,UygurTürkçesindeki örneklerdenfarkldr(Öztürk1997:102). kinci ve üçüncü grupta bu sesin düürülmedii örnekler daha baskndr. Edebî dilde, kuzey azlarnda ve CalalAbad eyaletinin birinci grubuna giren azlarda bu ses düürülmez: Egin uvagnda kurgakçlkbogon (bolgon) cok. “Ekim zamanndakuraklkyok.”Apamcetimicakakelipkagan.(kalgan)“Annemyetmi yanagirdi.”Eçnesretuyrakeveyt.(kelbeyt)“Hiçbireydorudürüstolmuyor.” 258 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 Kagaz apkegendi potoçu deyvis (alp kelgendi) “Evrak, mektup alp getiren kiiye postacdiyoruz.”(AlaBukaKuçu,2.grup).Biyerdebirüçbowtüüpkaptr.(kalptr) “Buraya üç ba dümü.” (AlaBukaBag,2. grup). … bovosom çäy içeyin dedim. (bolbosom) “… öyleyse çay içeyim dedim.” Agla nandan (algla) “Ekmekten aln.”(LeninKuçu,3.grup).Iskokatvzgananberet,orpokperet(klpberet)“Scak yemeimizinyannaekmekveriyor,çorbayapyor.”(LeninBag,3.grup). II.12.3.CalalAbadeyaletininikinciveüçüncügrubunagirenazlardabazen söziçinde/r/ve/ñ/;sözsonunda/r/,/t/ve/l/seslerinindüürüldüügörülmekte dir. Bu azlarda yukarda gösterdiimiz seslerin düürülmesi veya korunmas kullanmbirbirineyakndr.VerilenörneklerdekisözcüklerÖzbekedebîdilinde uekildedir:çukur,uä,tört,gügürt,turgän,çptr: Semintbolot,biyikçukurbolot,adamboyugelet,angüpkedeyvisbis.“Çimentoya plyor.Büyükçukurkazlyor.Çukurinsanboyunuayor.Burayaküpke(Yeni doan kuzu ve olaklara ayrlan yer.) diyoruz.” Ar cerde uu da ot cerge gotorup bagavs“Onuheryere,otlaagötürürbesleriz.”(CañCol,Saruu,2.grup).Permede on tör cl iledim. “Çiftlikte on dört yl çaltm.” Kükürt // kügüt. “kükürt”. Suu guyatuganböçkö,dalalargasuwguyupaparat“Sufçsiletarlayasugötürülüyor.” (KaravanBag, 3.grup). Üçtör atçan kele yatat “Üç dört tane atl geliyor.” (Lenin Sayak, 3.grup). Belderdin banda cañ çaç çgpt “Çocuklarn kafasnda yeni saç çkm.”(LeninÇoñBa,3.grup). II.12.4. Söz ba // sesinin düürülmesi, CalalAbad eyaletinin üçüncü gru buna giren azlara özgüdür. Krgz ve Özbek edebî dilinde bu olay görülmez: Doldoyupketse,iipketti.“Katkatiipgitti.”Kozudaniekbolot.“Kuzuolduktan sonrabüyüyüpiekolur.”(LeninKuçu,3.grup).…çakkanceriiiyt“…çarptyer iiyor.”(SuzakKuçu,3.grup).  III.ȱSONUÇ:ȱ 1.KrgzTürkçesininCalalAbadeyaletiazlarndakiünlüsistemiKrgzve Özbekedebîdilindenzengindir.Buazlardadokuzksa,yediuzunünlüvedört diftongbulunmaktadr.Krgzedebîdilindesekizksa,altuzunünlü;Özbekede bîdilindeisedokuzksabirdeyarmünlüvardr.CalalAbadazlar,Krgzede bî dilinde olmayan, Özbek edebî dilinde sklkla kullanlan /ä/ ünlüsünü bulun durmasbakmndanÖzbekedebîdiline;uzunünlülerinvarlaçsndanKrgz edebîdilineyakndr.DiftonglarnkullanmyönüyleKrgzveÖzbekedebîdille rindenziyadeKazakTürkçesinedahayakndr.CalalAbadazlar,ünlüsistemi bakmndan corafi konumunu teyit edercesine Krgz, Özbek, Kazak Türkçele rindekiünlüleribünyesinetoplamgibidir. 2. CalalAbad azlar ünsüzler açsndan Özbek Türkçesine daha yakndr. Krgzedebîdilindeolmayan,Özbekedebîdilindeskçakullanlan/Ì/ve/Ê/sesle ri,nadirendeolsarastlanan/w/sesi,CalalAbadazlarndadakullanlr. 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 259 3.Krgzedebîdilindeçokdüzenlibirkuralolandüzlükyuvarlaklkuyumu CalalAbadazlarndadatemelolarakkorunmaktadr.Fakatuyumunbozuldu uörneklerdeazmsanmayacakkadarfazladr(Yaklak%80uyumlu,%20uyum bozuluyor). Uyumun bozulduu bölgelerde Özbek Türkçesinin etkisi yadsna maz. 4. Alnt sözcüklerdeki seslik deimeler açsndan CalalAbad azlar umu miyetleÖzbekedebîdilineyakndurur:mäkäm,Wymätgibi. 5.CalalAbadazlarsözbanda/p/sesininkullanmaçsndanÖzbekede bîdilinedahayakndr.Krgzedebîdiligenellikle/b/tarafndadr. 6.Alntsözcüklerdeki/f/sesi,CalalAbadazlarndasüzeksizleerek/p/ol mutur.Özbekedebîdili/f/sesinigeneldekorumaktadr.BuyönüyleCalalAbad azlarKrgzedebîdiliileuyumludur. 7.Krgzedebîdilindesözba/Î/,/k/sesleriCalalAbadazlarnda//,/g/ seslerine dönümütür. Özbek edebî dili bu seslerin söz banda kullanm bak mndan ortada bir yerdedir (yaklak %50). Güney Krgz azlarndaki bu dei imdeÖzbekTürkçesinin,FarsçaveTacikçeninetkisibüyüktür. 8. Söz banda /c/, /y/ seslerinin kullanmnda CalalAbad azlar genelde Krgz edebî dilinde olduu gibi /c/ tarafndadr. Bunun yannda yaklak %30’laravaranbiroranlasözba/y/’liörneklerdegörülür.GüneyKrgzazla rndasözba/y/sesininkullanmndaÖzbekTürkçesininetkisimutlakavardr. AmabizegörebudurumKrgzdilininbirdeiimveyadönüümsürecidir. 9.Sözba/n/sesinindüürülmesiveyakorunmas,Krgzazlarnnsnf landrlmasnda kullanlantemel seslik özelliklerden biridir.Bu özellik açsndan CalalAbadazlar,KrgzveÖzbekedebîdilleribenzerözelliktedirvesözba /n/ sesini korumulardr. Krgz ve Özbek edebî dillerinden farkl olarak Calal Abadazlarnnüçüncügrubundasözba/n/sesitüretilmektedir. 10./z/ve/s/seslerininkullanmdaKrgzazlarnnsnflandrlmasndakul lanlr. Krgz ve Özbek edebî dillerinde bu seslerin kullanm düzenlidir. Calal Abadazlarndabazdeimelergörülmektedir: a.CalalAbadazlarnnüçgrubundadasözba,içivesonunda/z/sesiba zen/s/sesine;/s/seside/z/sesinedönüür. b.kincigruptabuseslerinbirbirleriyerinekullanmlardahafazladr. c.Üçüncügruptakiazlardabuseslerinkullanmbasknbiçimdeedebîdille uyumludur.Deiimlernadirgörülür. ç.Üçgruptadaeklerinsonundaki/s/sesi/z/yedönüür. 11.ÜnsüzlerdekifarkllklarbakmndanCalalAbadazlarÖzbekedebîdi lineyakndr: d//t:Krgzedebîdilindekisözba/d/sesiCalalAbadazlarndaveÖz bekedebîdilindegenellikle/t/eklindedir. t//d:Krgzedebîdilindekisözba/t/sesiCalalAbadazlarndaveÖz bekedebîdilindegenellikle/d/eklindedir. 260 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 ç//c:Krgzedebîdilindekisözba/ç/sesiCalalAbadazlarndaveÖz bekedebîdilindegenellikle/c/eklindedir. s//ç:Krgzedebîdilindekisözba/s/sesiCalalAbadazlarndaveÖz bekedebîdilindegenellikle/ç/eklindedir. d//l:Krgzedebîdilindekisöziçindeki/d/sesiCalalAbadazlarndave Özbekedebîdilindegenellikle/l/eklindedir. 12.SözcükteçiftünsüzlerinbulundurulmasbakmndanCalalAbadazlar Özbekedebîdiliyleuyumludur.Krgzedebîdilindebuçiftünsüzleryatekleirya daaykrlar. 13.Sesözelliklerinigenelolarakdeerlendirdiimizde,CalalAbadeyaletinin birincigrubunuoluturanKetmenTöbövadisindekiKrgzlarnkuzeyazlarna ve edebî dile benzediini; ikinci ve üçüncü grubu oluturan azlarn ise Özbek Türkçesineyakndurduunusöyleyebiliriz. CalalAbadeyaletindekiazlar,Krgzedebîdilindenfarklözelliklersergile dii bütün durumlarda Özbek Türkçesinin hususiyetlerini sergilemektedirler. YukardaverdiimizmaddelerinçoundaÖzbekedebîdiliileCalalAbadazlar benzerkaraktersergilemektedir.GerekgüneyKrgzistan’daÖzbeklerindeya yorolmas,gereksebölgeninÖzbekistansnrnayaknlneticesindeoluanili kiler,ikifarklTürkboyunukonumaolarakbirbirlerineyaklatrmtr.Bugünkü Krgzistan’ tam ortadan “kuzey” ve “güney” olarak ayran Ala Too (Ala Da)’nundabundapaybüyüktür.KuzeyKrgzistan’lagüneyarasndaalmaz bir duvar gibi duran Ala Too sradalar, yüzyllar boyunca güney Krgzis tan’dakiKrgzlarÖzbeklerleiçiçeyaamayamecburetmitir.Bugünbilekarayo luulamnngüçolduuikibölgearasndadil,sosyalyap,dinveekonomikdu rumbakmndançokbelirginfarkllklarvardr. 19’ncü yüzyln ortalarnda balayp 20’nci yüzyln neredeyse sonuna kadar devamedenRussiyasetivedilpolitikalarsonucundaayranÖzbeklerveKrgz larn, uzun zaman bir devlet çats altnda yaadn unutmamak gerekir. Eer OrtaAsya’dakiTürkdevletleri(Buhara,SemerkandHanlvb.)Ruslarayenilme selerve20’nciyüzylabamszdevletlerolarakgirselerdi,bugünfarklikiedebî dilibulunanKrgzveÖzbekTürkçelerini,sözkonusuHanlklarnikifarklboyu na ait iki farkl az olarak deerlendiriyor olacaktk. Bütün yaplan ayrtrma plânlar,snrlarçizipyenidevletlertüretmefikri,yenikimliklerkazandrmagay reti, yeni diller oluturma ve düman etme (O Uruu gibi) uralarna ramen; ÖzbeklerveKrgzlardierbütünTürkboylargibiaynköktenbeslenenikiolgun aaçtrvebuaacndallar–hereyeramenbirbirlerinekenetlemitir.  IV.ȱKISALTMALARȱ Kr. :KrgzTürkçesi Özb. :ÖzbekTürkçesi edb.dil. :Krgzedebîdili 2/3 • ULUSLARARASI TARøH ve SOSYAL ARAùTIRMALAR DERGøSø TARùHùN PEúùNDE • 261 az :Azlarlailgiliörneklerdekullanld. KSA :KrgzSovetAntsiklopediyas TTAS :TatarTilini=A=latmalSüzligi,IIIIII BHS :BakortTiliniñHüàligiIII. ȱ V.ȱKAYNAKÇAȱ  ABDRAHMANOVAR.(Red.)(1954)RusskoUzbekskiySlovar’,Moskva. ABDULDAYEVE.(1956)KrgzTilininÇatkalGovoru,Frunze:KrgzSSRlimlerAkademiyas. ABDULDAYEV E., BAKNOVA G., KONDUÇALOVA S., SIDIKOV S. (1960) Tyan’andk Krgzdardn Tilindegi Özgöçölüktör, Frunze: Krgz SSR limder Akademiyas Til caba Adabiyatnstitutu. ABDULDAYEV E., DAVLETOV S., MONOV A., TURSUNOV A. (1986) Krgz Tili, Frunze: MektepBasmas. ABDULDAYEVE.,SAYEVD.(1969)KrgzTilininTüündürmöSözdügüI,Frunze:MektepBas mas. ABDULDAYEV E., SAYEV D.(1984) Krgz Tilinin Tüündürmö Sözdügü, Frunze: Mektep Bas mas. ABDULLAYEVF.A.(1967)FonetikaHorezmskihGovorov,Takent. AHMATOVT.,MUKAMBAYEVC.(1978)AzrkKrgzTili,Frunze:MektepBasmas. ÅLMU.(1949),mlåLugäti,Takent. ARATR.R.(1979)KutadguBiligIIIndeks,(NereHaz:KemalEraslan,OsmanF.Sertkaya,Nuri Yüce)stanbul:TürkKültürüAratrmaEnstitüsü. AÇI U.D. (2009) “Wilhelm Radloff Krgz Lehçesini Neden Söz Ba /y/ Tarafnda Bir Türk LehçesiOlarakGöstermitir?”,ModernTürklükAratrmalarDergisi,2009,6(2):7797. ÄZZOVO.,RIZÄYEVAZ.(1989)ÖzbekçäRusçäLuät,Tåkent:Okutuvçi. BAKNOVA G. (1952), Krgz Tilinin Oktyabr’ Rayonunun Govoru Boyunça Materiallar, Frunze: TrudYALKrigizFANSSSR,v.III. BAKNOVAG.(1955a)IskKölGovorununMaterialdarnan,Frunze. BAKNOVAG.(1955b)KrgzTilininOGovorloru,Frunze. BAKNOVA G., KONDUÇALOVA S., SIDIKOV S. ( 1958) Krgz Tilinin CalalAbad Oblasnn Govorloru,Frunze:KrgzSSRlimderAkademiyasTilcanaAdabiyatnstitutu. BAKNOVA G., KONDUÇALOVA S., SIDIKOV S. (1959) Krgz Tilinin Çüy Govoru, Frunze: KrgzSSRlimderAkademiyasBasmakanas. BakortTiliniñHüiligiIII,(1993)(Komisyon)Méskéw:RossiyaFéndérAkademiyl,UralBüligi BakortostanGilmiÜàegiTarih,TilhémÉàébiyétnstitut,“RusskiyYazk”. BOROVKOVAA.K.(Red.)(1959)UzbekiskoRusskiySlovar,Moskva. COKUNV.(2000)ÖzbekTürkçesiGrameri,Ankara:TürkDilKurumuYaynlar. DAVLETOVS.,KUDAYBERGENOVS.(1980)AzrkKrgzTili,Frunze:MektepBasmas. DIYKANOVK.(1959)KrgzDilindegiÜndüülör,Frunze. DIYKANOVK.(1986)ÖzbekcanaKrgzTilininSaltrmaFonetikas,Frunze:KrgzMamlekettik UniversitetiBasmas. DivanüLûgatitTürkDizini(1972),Ankara:TürkDilKurumuYaynlar. ERCLASUNA.B.(Red.)(1991)KarlatrmalTürkLehçeleriSözlüüIII,Ankara:TürkDilKuru muYaynlar. GÜLTEKV.(2004)RusçaTürkçeSözlük,Ankara:BilimveSanatYaynlar. HÄSÄNOVB.(1993),NävåiyÄsärläriÜçünKskäçäLuät,Tåkent:ÖzbekistånRespublikäsiFA “Fän”Näriyåti. MANOVA.(1990)KrgzTili,Frunze:MektepBasmas. 262 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3 KASAPO@LU ÇENGEL H. (2005) Krgz Türkçesi Grameri, Ses ve ekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil KurumuYaynlar. KrgzSovetEntsiklopediyas(1983),(BaRedaktor:B.Ö.Oruzbayeva),Frunze:KrgzSSRlimler Akademiyas,KrgzSSRBasma,PoligrafiyaCanaKitepSoodateriBoyunçaMamalekettik Komiteti. KUDAYBERGENOVS.,TURSUNOVA.,SIDIKOV,C.(Redaktörler)(1980),KrgzAdabiyTilinin Grammatikas,Frunze:limBasmas. MÅRUFOVZ.M.(Red.)(1981)ÖzbekTiliningzåhliLuätiIII,Moskva:RusTiliNäriyåti. MRZAYEVM.,USMANOVS.,RASULOV.(1970)ÖzbekTili,Takent:Oktuvçi MUKAMBAYEVC.(1955)KrgzTilininCergeTalGovoru,Frunze. NECPE.N.(2008),YeniUygurTürkçesiSözlüü,Ankara:TürkDilKurumuYaynlar. NURMÅNOVA.,RÄSULOVR.(1993)ÖzbekTiliCädvällärdä,Tåkent:Oktuvçi. OTORBAYEV K. O. (1956) “Osobennosti Geografii Naseleniya DcalalAbadskoy Oblasti KirgizskoySSR”,zvestiyaANKirgizskoySSR,Frunze. ÖNER M. (1998) Bugünkü Kpçak Türkçesi, Tatar, Kazak ve Krgz Lehleri Karlatrmal Grameri, Ankara:TürkDilKurumuYaynlar. ÖZTÜRKR.(1997)UygurveÖzbekTürkçelerindeFiil,Ankara:TürkDilKurumuYaynlar. REEDOVV.V.(1959)UzbekiskiyYazk,Takent:Uçpedgiz. REEDOVV.V.,ÅÄBDURÄHMÄNOV.(1978)ÖzbekDiälektålågiyäsi,Takent. SIDIKOV,C.K.(1990)AzrkAdabiyKrgzTilinincanaDialektilerininFonetikalkStrukturas,Frunze: limBasmas. ÅÄBDURÄHMÄNOV.(1962)ÖzbekÄdäbiyTiliväÖzbekeväläri,Tåkent. ÅÄBDURÄHMÄNOV.vd.(1980),HåzrgÖzbekAdabiyTili,Tåkent:Oktuvçi. Tatar Tilini  A latmal Süzligi, IIIIII (19791981) (Komisyon) Kazan: SSSR Fénér Akademiyasi, KazanFilialiGalimcanbrahimovsmindégiTil,ÉdébiyathémTarihnstitut,TatarstanKi tapNériyat. TEKNT.(2006)OrhonYaztlar,Ankara:TürkDilKurumuYaynlar. TURSUNOVU.,ORINBÅYEVB.(1982)ÖzbekÄdäbiyTiliTäriUi,Tåkent:Oktuvçi. YUDAHN K.K. (1988) Krgz Sözlüü III (Çev.Abdullah Taymas), Ankara: Türk Dil Kurumu Yaynlar. YUSUFB.(1993)TürkçäÖzbekçäväÖzbekçäTürkçäLuät,Tåkent:ÖzbekistånNäriyåti.