G8 Module

“Kasabay ng pag-unlad ng bayan ang pag-unlad ng kaniyang mamamayan, sa lahat ng aspeto ng buhay” Tugon sa pag-unlad at pagbabago sa bawat sulok ng mundo ang pagyakap at pakikipagsabayan sa agos na ito ng Panitikang Pilipino. Ang pagpapalit-anyo nito at pagbibihis mula sa makalumang panitikan hanggang sa kasalukuyan upang manapay maipabatid sa karamihan, lalo’t higit sa mga kabataan ang kayamanang angkin ng Panitikang natatangi, ang Panitikang Pilipino. Alinsunod sa pagbabago ng kurikulum, ang pagbuo sa mga kagamitang panturo at pampagkatuto upang makaagapay sa pagpapalawak ng kaalaman ng mga mag-aaral sa Asignaturang Filipino. Pinaglaanan ng mahuhusay at makabagong pamamaraan upang higit na maiangkop sa uri ng mga mag-aaral ang mga gawain sa modyul na ito. Sapagkat naniniwala ang Kagawaran ng Edukasyon na ang mahusay at kalidad na edukasyon ay makakamtan ng bawat isang Pilipinong mag-aaral mula ngayon at sa mga susunod pang henerasyon. i Taos-pusong nagpapasalamat ang mga may-akda sa mga manunulat ng mga akdang ginamit sa modyul na ito. Hindi matatawaran ang naging ambag ng kanilang mga akdang pampanitikan upang linangin ang pagpapahalaga sa kulturang Pilipino.Hindi rin mapasusubalian ang kabisaan na maidudulot ng mga akda upang higit na mapagtibay ang pagkakailalan ng magaaral sa kaniyang identidad bilang mamamayang Pilipino. Nais naming magpasalamat sa sumusunod na manunulat. Abdon M. Balde Jr. Hahamakin ang Lahat Andres Bonifacio Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Brillantes Mendoza “Manoro” ( Ang Guro ) Carlo J. Caparas Mga Klase ng Komiks Dionisio Salazar Sinag sa Karimlan Eros Atalia Skyfakes Genoveva Edroza Matute Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata Gregorio G. Cruz Mga Ginto sa Putikan Jess Torres Positibong Kasabihan Jose Corazon De Jesus Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan Jose Rizal Ang Katamaran ng mga Pilipino Liwayway Arceo Uhaw ang Tigang na Lupa Manuel L. Quezon Wikang Pambansa Mil Adonis Sa Gitna ng Dilim Narciso G. Reyes Lupang Tinubuan Severino Reyes Walang Sugat mga may-akda ii Modyul 1: Salamin ng Kahapon…Bakasin Natin Ngayon Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo Aralin 1.1.1 : a. Panitikan: b. Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing Aralin 1.1.2 : a. Panitikan: b. Wika: Karunungang - bayan (Salawikain, Sawikain at Kasabihan) Alamat “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio Pang-abay na Pamanahon at Panlunan Aralin 1.1.3 : a. Panitikan: Epiko “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo b. Wika: Pang-abay na Pamaraan Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espa ol Aralin 1.2.1 : a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo b. Wika: Mga Eupemistikong Pahayag Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula ”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio b. Aralin 1.2.3: Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin a. Panitikan: Sanaysay ”Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal b. Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan iii Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapones Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku b. Aralin 1.3.2 : Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa a. Panitikan: b. Wika: Maikling Kuwento “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari Modyul 2: Sandigan ng Lahi…Ikarangal Natin Aralin 2. 1: Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano Aralin 2.1.1: a. Panitikan: Balagtasan “Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan” ni Jose Corazon de Jesus b. Wika: Opinyon o Katotohanan Aralin 2.1.2: a. Panitikan: Sarsuwela “Walang Sugat” ni Severino Reyes b. Wika: Kaantasan ng Pang-uri Aralin 2.2: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt Aralin 2.2.1: a. Panitikan: Sanaysay (Talumpati) “Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon b. Wika: Iba’t Ibang Paraan ng Pagpapahayag Aralin 2.2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento “Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes b. Wika: Kayarian ng Pang-uri Aralin 3: Ang Panitikan sa Panahon ng Kasarinlan Aralin 2.3.1: a. Panitikan : Maikling Kuwento “Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata” ni Genoveva Edroza Matute b. Wika: Aspekto ng Pandiwa iv Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula “Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar b. Wika: Pagsang-ayon at Pagsalungat Modyul 3: Repleksiyon ng Kasalukuyan… Tungo sa Kinabukasan Aralin 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at Panitikang Popular a. Panitikan: Popular na Babasahin • Pahayagan (Tabloid) • Komiks • Magasin • Kontemporaryong Dagli b. Wika: Antas ng Wika • Pormal • Di-pormal • Balbal Aralin 3.2: Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino . a. Panitikan: Opinyon at Talakayang Panradyo b. Wika: Konsepto ng Pananaw a. Panitikan: Dokumentaryong Pantelebisyon b. Wika: Mga Konseptong May Kaugnayang Lohikal Aralin 3.3: Dokumentaryong Pampelikula: Midyum sa Pagbabagong Panlipunan a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni Brillante Mendoza b. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag v I. PANIMULA AT MGA POKUS NA TANONG Binabati kita at nasa Baitang 8 ka na ng pag-aaral ng Filipino! Tinitiyak ko na kawiwilihan mo ang nilalaman ng modyul na ito dahil magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang pampanitikang Pilipino na umusbong at lumaganap sa tatlong panahon ng kasaysayan ng ating bansa - ang Panahon ng mga Katutubo, Panahon ng mga Español, at Panahon ng mga Hapon. Magkasama nating tutuklasin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. II. ANG MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito. Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo Aralin 1.1.1 : a. Panitikan: b. Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing Aralin 1.1.2 : a. Panitikan: b. Wika: Karunungang - bayan (Salawikain, Sawikain at Kasabihan) Alamat “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio Pang-abay na Pamanahon at Panlunan Aralin 1.1.3 : a. Panitikan: Epiko “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo b. Wika: Pang-abay na Pamaraan Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espa ol Aralin 1.2.1 : a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo b. Wika: Mga Eupemistikong Pahayag 1 Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula ”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio b. Aralin 1.2.3: Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin a. Panitikan: Sanaysay ”Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal b. Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku b. Aralin 1.3.2 : Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa a. Panitikan: Maikling Kuwento “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo b. Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang: Aralin 1.1 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa mga karunungang bayan, alamat at epiko na lumaganap sa Panahon ng mga Katutubo upang maunawaan mo ang kalagayang panlipunan noon panahong naisulat ito, at mapahalagahan mo ang kultura ng lahing ating pinagmulan; Aralin 1.2 – Makapagpapamalas ng iyong ang pag-unawa sa karagatan, duplo, tula, at sanaysay na lumaganap sa Panahon ng mga Espa ol, higit sa Panahon ng Himagsikan upang iyong maunawaan at mapahalagahan ang kultura at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito; Aralin 1.3 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa tanaga, haiku, at maikling kuwento na umusbong sa Panahon ng mga Hapon upang mapahalagahan mo ang kulturang naibahagi ng bansang ito sa ating bansa. 2 III. INAASAHANG MGA KASANAYAN Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa pagtalakay mo sa modyul na ito. MODYUL 1 : Salamin ng Kahapon… Bakasin Natin Ngayon Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/ matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/ diskursong pinakinggan Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging maka totohanan/di- makatotohanan ng mga punto/argumentong bibigyang- diin o halaga sa napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: • mailahad ang layunin ng napakinggan • masagot ang mga tiyak na tanong • maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari • masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari • mapatunayan ang kawastuan ng mga impormasyon batay sa sariling karanasan Pagsasalita Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad ng: • dalawang Uri ng paghahambing • mga Pang-abay pamanahon panlunan pamaraan mga eupemistikong pahayag matatalinghagang pahayag Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran, interpretasyon sa tulong ng mga diskursong: • nagpapaliwanag • nangangatuwiran • nagsasalaysay • naglalarawan Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at saloobin na may kaugnayan sa paksa Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na nagbibigay-pahiwatig 3 Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian nito: • karunungang-bayan • alamat • epiko • karagatan • duplo • tula • sanaysay • tula • maikling kuwento Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa paguugali/katangian ng mga tauhan sa akda Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng: • pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan talinghaga • pagbibigay ng hinuha batay sa: mga ideya/pangyayari sa akda dating kaalaman kaugnay sa binasa • pag-uugnay ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/ teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin na may akda Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng mga pangyayari Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng akda/teksto • nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto • nailalarawan sa imaheng biswal ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa akda/teksto 4 Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari sa pamamagitan ng: • pagpili ng lohikal na wakas • paggawa ng sariling wakas • pagbabago ng wakas Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan Pagsulat Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan at opinyong nakapaloob sa teksto kung: • totoo o hindi totoo • may pagbabatayan o kathang-isip lamang Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akda/tekstong binasa at ng: • pamantayang pansarili o sariling karanasan • pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang babasahin Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: • paghahawig o pagtutulad • depinisyon • pagsusuri Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa pamamagitan ng isang: • kaakit-akit na pahayag • anekdota • serye ng tanong Nakasusulat ng talata na : • binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga pangungusap na nagpapahayag ng isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan • nagpapakita ng bahagi nito: simula gitna wakas Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng : • pagbubuod • makabuluhang obserbasyon • pangunahing kaisipan 5 • pantulong na kaisipan Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa iba’t ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula, internet at iba pa) na may kaugnayan sa paksang tinalakay Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa tulad ng : • depinisyon • paghahalimbawa • pagsusuri • paghahawig o Pagtutulad • sanhi at bunga Tatas Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood, napakinggan, o nabasang impormasyon (media literacy) Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan, at pagkakataon Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may kabuluhan at kredibilidad Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo At pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong napanood, nabasa, o napakinggan Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa mga gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang panitikang saklaw ng pag-aaral Estratehiya sa Pag-aaral Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Pananaliksik Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa pamamaraang : 6 • • tuwiran di-tuwiran Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na impormasyon sa pananaliksik Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/internet Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na impormasyon IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga aralin na iyong pagaaralan. Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo 1.1.1 Panitikan: Karunungang - bayan (salawikain, sawikain at kasabihan) Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing 1.1.2 Panitikan: Alamat: “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio Wika: Pang-abay na Pamanahon at Panlunan 1.1.3 Panitikan: Epiko: “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo Wika: Pang-abay na Pamaraan Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espa ol 1.2.1 Panitikan: Ang Karagatan at Duplo Wika: Mga Eupemistikong Pahayag 1.2 .2 Panitikan: Tula: ”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin 1.2. 3 Panitikan: Sanaysay: “Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon 1.3.1 Panitikan: Tanaga at Haiku Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa 1.3.2 Panitikan: Maikling Kuwento “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari 7 Sa bahaging ito, matutunghayan mo ang mga kasanayang dapat na malinang sa iyo sa pag-aaral ng modyul na ito. Gagabayan ka ng ilang paalaala sa mga dapat mong gawin. 1. Hanapin ang kahulugan ang mga salitang hindi mo nauunawaan. 2. Sagutin ang lahat ng tanong at gawain. 3. Magsaliksik at itala ng mahahalagang impormasyong kaugnay ng kaligirang pangkasaysayan ng epiko. 4. Alamin ang iba’t ibang paraan ng pagsulat ng tekstong naglalahad 5. Subuking bumuo ng iba’t ibang paraan ng pagtatanong na angkop sa sitwasyon. V. PANIMULANG PAGTATAYA Alamin natin kung gaano na ang lawak ng iyong kaalaman sa nilalaman ng modyul na ito. Sagutin mo ang lahat ng aytem. Piliin mo ang letra ng tamang sagot at isulat ito sa patlang. ____1. Ang larawan ay halaw sa kuwentong nakapaloob sa isang epiko. Ano ang epiko bilang akdang pampanitikan? a. Tumatalakay sa realidad ng buhay upang maging gabay ng tao sa araw- araw na pamumuhay b. Kuwentong-bayan na maaaring kathang- isip na pumapaksa kung paano malalampasan ang anumang pakikipaglaban sa buhay c. Ito’y pasalindilang tradisyon tungkol sa pangyayaring supernatural o kabayanihan ng isang nilalang. d. Ito’y kuwento tungkol sa mga bathala tungkol sa paglikha sa daigdig at iba pa. ____ 2. Pansinin ang bahagi ng alamat na nasa kahon sa kasunod na pahina . Ano ang kapuna- puna sa pangyayari? a. makatotohanan c. posibleng maganap b. kapani-paniwala d. hindi kapani-paniwala 8 Basahin ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 3-7. Halaw sa Alamat ng Bubuyog ____ 3. Ano ang ipinapakahulugan ng salawikaing “ Ano man ang tibay ng piling abaka ay wala ring lakas kapag nag-iisa”? a. pakikisama c. pagkakaisa b. pagtitiis d. pakikipagkapwa ____ 4. Matatapos na ang inyong breaktime kaya nagmamadali kang bumalik sa inyong silid-aralan sapagkat ang susunod na guro sa inyong klase ay mahigpit sa pagtatala ng attendance. Sa di inaasahan, nasaksihan mo ang pagkahimatay ng isang mag-aaral. Ano ang iyong gagawin? a. Ipagwawalang bahala na lamang ang nasaksihan upang hindi mahuli sa klase. b. Pupuntahan ang guidance counselor upang ipaalam ang nangyari sa mag aaral. c. Tutulungan ang mag-aaral at ihahatid siya sa clinic para mabigyan ng paunang lunas. d. Magpapatala muna ng attendance sa guro at ipaaalam ang kanyang nasaksihan. 9 ____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang “fliptop”. Nais mong maging “in “ sa bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong maging makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi . Ano ang dapat mong gawin? a. Humalaw ng makabuluhang kaisipan mula sa mga karunungang-bayan ng ating panitikan. b. Gayahin ang estilo ng isang sikat na rapper . c. Magpagawa ng fliptop sa mahusay bumuo nito . d. Mangopya ng mga fliptop na napanood sa video . _____6. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam ng isang mas mabuting buhay para sa kaniyang mga minamahal. Anong salita ang binibigyang turing ng mga salitang nakahilig sa pangungusap? a. siya c. namatay b. malayo d. pag-asam _____7. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang tanghali? a. palatuntunan c. pawisan b. nagsipagdalo d. nag-umpisa Basahin ang liham. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong blg. 8- 10. !"# $ $ ' ( ) * % $ & $ +" + , % $. / ( % % ( % 0 & 1 $ 2 % ( $$ 10 _____8. “ Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may salungguhit sa loob ng pangungusap? a. naglalahad ng dahlia c. nagpapakita ng paghahambing b. nagpapakita ng katuwiran d. naglalahad ng di pagsang-ayon _____9. Ano ang tinutukoy ng salitang nakahilig sa loob ng liham? a. lugar c. paraan b. panahon d. pagsang-ayon ____10.” Ganoon pa man, tulad mo, ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay at sisikapin kong tawagan ang aking mga mahal sa buhay .” Alin sa pangungusap ang pang-abay na panlunan? a. Pasko c. sa bahay b. b. mahal sa buhay d. tawagan -------11. Uri ng tulang patnigan na paligsahan tungkol sa singsing ng isang dalagang nahulog sa dagat? a. duplo c. pamanhikan b. karagatan d. Huego de Prenda -------12. Alin sa mga tulang patnigan ang gumagamit ng tsinelas bilang palmatorya na ipinamamalo sa palad ng sinomang nahatulang parusahan? a. Balagtasan c. karagatan b. Batutian d. duplo ____13. Alin sa sumusunod na pahayag ang ginagamitan ng eupemistikong pahayag? a. sumakabilang buhay para sa namatay b. magbuburo sa asin para sa hindi mag-aasawa c. buto’t balat para sa payat d. papatay-patay para sa hipong tulog 11 _____14. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling nakakita ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang mahalagang paksa o isyu. a. tula c. dula b. sanaysay d. maikling kuwento ____ 15. Bakit mahalagang maunawaan ang mga detalyeng nagbibigay – suporta sa pangunahing ideya? a. nagbibigay ng tulong sa pag-unawa sa mga halimbawa b. madalas na itinatanong sa pagsusulit c. nagbibigay- daan upang matandaan ang mga detalye d. susi para sa lubusang pagkilala at pag-unawa sa pangunahing ideya ____16. Paano mo malalaman na isang haiku ang tula? a. may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na 5-7-5 o 5-5-7 o 7-5-5 b. may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na 10-4-4 o 5-5-8 o 8-4-6 c. may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na 4-4-4 o 8-2-2 o 2-8-2 d. may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na 5-4-5 o 4-5-5 o 5-5-4 ____17. Ano ang ikinaiba ng tanaga sa haiku? a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong _____18. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran? a. may ina, ama, at mga anak b. may masaganang pamumuhay c. nakatira sa maayos na bahay d. may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa. 12 _____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang huwarang pamilya? a. may kapanagutan sa anumang gawain b. magiging sikat na mamamayan. c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan d. magkakaroon ng disiplinang pansarili _____20. “Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya,sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi…” Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag? a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan b. isang sanggol sa piling ng isang ina c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya d. binabalikan ang mga pangyayari Bigyan mo ng pansin ang kalakip na susi sa pagwawasto upang iyong malaman kung alin sa mga aytem ang iyong nasagutan nang wasto at mali. Huwag kang mabahala kung may mga naging sagot kang mali sapagkat gagabayan ka ng modyul na ito upang maiwasto ang mga ito. VI. YUGTO NG PAGKATUTO Nais mo bang mabatid ang pinagmulan at pinagdaanan ng panitikan ng ating lahi? Marahil ay nagtatanong ka kung paano napanatili at napaunlad ang ating panitikan sa kabila ng pananakop ng iba’t ibang dayuhan sa ating bayan. Sa modyul na ito, magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang pampanitikang Pilipino na umusbong at lumaganap sa tatlong panahon ng kasaysayan ng ating bansa - ang Panahon ng mga Katutubo, Panahon ng mga Español, at Panahon ng mga Hapon. Magkasama nating tutuklasin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang 13 paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Bago natin talakayin ang mga ito, alamin muna natin kung ano na ang alam mo sa nilalaman ng modyul na ito. Simulan na natin. GAWAIN 1: LARAWAN NG NAKALIPAS Suriin mo ang larawan upang iyong matukoy ang tatlong panahon na pinagdaanan ng ating panitikan. Sa iyong palagay, ano ang naging papel ng panitikan sa buhay ng mga Pilipino sa bawat panahong nagdaan? Itala ang iyong sagot sa loob ng banner. Sagot: I. Panahon ng mga Katutubo _______________________________________________ _________________________________________________ II. Panahon ng mga Español _______________________________________________ _______________________________________________ III. Panahon ng mga Hapones _________________________________________________ _________________________________________________ 14 Marahil ay nabuo na sa iyong isipan ang saklaw na mga aralin sa modyul na ito. Bago ka pumunta sa susunod na gawain, nais ko munang malaman ang iyong pananaw tungkol sa panitikan. GAWAIN 2: IPABATID SA BAWAT LETRA May malaki bang impluwensiya ang panitikan sa iyong buhay bilang Pilipino? Paano mo ito pinahahalagahan? Subukin mong sagutin ang mga tanong sa pamamagitan ng pagbuo ng akrostik mula sa salitang panitikan. Ang sagot mo sa mga naunang gawain ay makatutulong upang mapaunlad natin ang iyong kaalaman sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa panahong sakop ng modyul na ito. Iminumungkahi ko na sa sa pagtatapos ng pag-aaral mo ay balikan mong muli ang iyongsagot, nang sa gayo’y maiwasto natin kung mayroon ka mang mga maling konsepto tungkol sa mga paksang tatalakayin. Ipagpatuloy mo lang ang pag-aaral. Sa bahaging ito ay pauunlarin natin ang iyong kaalaman tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na binanggit ko na sa panimula pa lamang. Sa pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa bawat aralin, mauunawaan natin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Pag-aaralan din natin ang ilang araling panggramatika tulad ng Mga Uri ng Paghahambing, Pang15 abay na Pamanahon, Panlunan at Pamaraan, Eupemistikong Pahayag, Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin, at Pagtukoy ng Pangunahin at Pantulong na Kaisipan sa Isang Sanaysay. At bilang patunay na naunawaan mo ang modyul na ito, makapagpapakita ka ng awtentikong pagkatuto na iyong magagamit bilang isang responsableng mamamayan sa iyong bayang sinilangan. Simulan natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 1.1 ng modyul na ito - Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo. ARALIN 1.1: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KATUTUBO I. Panimula at Mga Pokus na Tanong Naniniwala ka ba na ang kasaysayan at panitikan ay magkaugnay? Sa iyong palagay, bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na umusbong sa panahong naisulat ito? Paano mapananatili at mapauunlad ang panitikang minana pa sa ating mga ninuno ng kasalukuyang panahon? Isang iskolar ang nagsabing makikilala lamang niyang ganap ang kaniyang sarili dahil sa kaniyang lumipas. Kung gayon, masasabi nating makatutulong para sa atin na makilala ang ating lahing pinagmulan sa pamamagitan ng pagbabalik-tanaw sa ating panitikan na malinaw na salamin ng ating kultura at kabihasnan . Sa panitikan nasasalamin ang mga layunin, damdamin, panaginip, pagasa, hinaing, buhay, at hangarin ng mga Pilipino. Samakatuwid, panitikan ang nagsisilbing tulay upang maabot ng nakalipas ang kasalukuyan, gayundin upang maipagpatuloy ng kasalukuyan ang pagpapanatili at pagunlad ng kultura at kabihasnan upang maisalin ito nang ganap sa susunod na henerasyon. Ang inaasahang mga sagot sa mga tanong na nasa itaas ay mauunawaan mo sa pag-aaral ng araling ito. Sa araling ito, inaasahang maipamamalas mo ang iyong pag-unawa sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Inaasahan din na sa pamamagitan ng mga gawain na iyong maisasakatuparan sa bawat aralin ay mapahahalagahan mo ang kultura, tradisyon at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito. 16 II. Ang mga Aralin at ang Saklaw ng mga Ito Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito. ARALIN 1.1 : PANAHON NG KATUTUBO Aralin 1.1.1 a.Panitikan : Karunungang – bayan ( Salawikain , Sawikain, at Kasabihan ) b.Wika : Dalawang Uri ng Paghahambing Aralin 1.1.2 a. Panitikan : Alamat “ Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio b. Wika : Pang-abay na Pamanahon at Panlunan Aralin 1.1.3 a. Panitikan : Epiko “Tuwaang” - Epiko ng mga Bagobo b.Wika : Pang-abay na Pamaraan III. Mga Inaasahang Kasanayan Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa pagtalakay mo sa araling ito. Aralin 1 Panahon ng Katutubo Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/ matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto /diskursong pinakinggan Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging makatotohanan/ di- makatotohanan ng mga punto/ argumentong bibigyang- diin o halaga sa napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: • mailahad ang layunin ng napakinggan • masagot ang mga tiyak na tanong • maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari Pagsasalita Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad ng: • dalawang uri ng paghahambing • mga pang-abay na: 17 pamanahon panlunan pamaraan Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran, interpretasyon sa tulong ng mga diskursong: • nagpapaliwanag • nangangatuwiran • nagsasalaysay • naglalarawan Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay sa mga katangian nito Pagbibigay ng wastong hinuha sa pag-uugali/katangian mga tauhan sa akda Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng: • • • pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan talinghaga pagbibigay ng hinuha batay sa: mga ideya/pangyayari sa akda dating kaalaman kaugnay sa binasa pag-uugnay ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/ teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may akda Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan Pagsulat Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan, at opinyong nakapaloob sa teksto kung: • totoo o hindi totoo • may pagbabatayan o kathang-isip lamang Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akda/ tekstong binasa at ng: 18 • • pamantayang pansarili o sariling karanasan pamantayang galling sa ibang tao o sa ibang babasahin Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: • paghahawig o pagtutulad • depinisyon • pagsusuri Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa pamamagitan ng isang: • kaakit-akit na pahayag • anekdota • serye ng tanong Nakasusulat ng talata na : • binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga pangungusap na nagpapahayag ng isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan • nagpapakita ng bahagi nito: simula gitna wakas Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang impresyon Sa pamamagitan ng : • pagbubuod • makabuluhang obserbasyon Tatas Naipapamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood, napakinggan o nabasang impormasyon Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo at pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong napanood,nabasa, o napakinggan Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa mga aralin sa gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang panitikang saklaw ng pag-aaral Estratehiya sa Pag-aaral Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin 19 Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Pananaliksik Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa pamamaraang : • tuwiran • di-tuwiran Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa iba’t ibang pagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga impormasyon sa pananaliksik IV. Konseptuwal na Balangkas Narito ang konseptuwal na balangkas ng araling ito upang maiplano mo ang iyong mga gawain. ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KATUTUBO Karunungang -bayan A. Panitikan -Salawikain -Sawikain -Kasabihan B. Wika Dalawang Uri ng Paghahambing Alamat Epiko A. Panitikan -Mina ng Ginto Alamat ng Baguio A. Panitikan -Tuwaang Epiko ng mga Bagobo B. Wika -Pang-abay ( Pamanahon at Panlunan ) B. Wika -Pang-abay na Pamaraan Paghambing Nananabik ka na ba sa gagawin mong pag-aaral? Marahil ay iniisip mo na ang mga gawain na iyong isasakatuparan sa modyul na ito. Simulan natin ang iyong pag-aaral sa pamamagitan ng panimulang pagtataya na susubok sa iyong kaalaman sa mga araling pampanitikan at panggramatika na saklaw ng kabuuan ng araling ito. 20 V. Panimulang Pagtataya A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: “Karunungang-bayan… Salamin ng Pagka-Pilipino”. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo ng talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos) RUBRIK PAMANTAYAN Mahusay (5) Kainaman (3) Mahina (1) Kaisahan Tiyak ang pagtalakay sa paksa Hindi masyadong tiyak ang pagtalakay sa paksa Hindi natalakay nang wasto ang paksa Kaugnayan Angkop ang paguugnay-ugnay ng mga pangungusap Walang paguugnay-ugnay sa mga pangungusap Kalinawan May pokus/ tuon sa ideyang nais ipa- batid Hindi masyadong angkop ang pag-uugnayugnay sa mga pangungusap Hindi masyadong nakapokus sa ideyang nais ipabatid Walang pokus/tuon sa ideyang nais ipabatid B.Bumuo ng sariling wakas ng akdang “Ang Alamat ng Kasoy”. Isulat sa sagutang-papel. Bigyan mo ng pansin ang pamantayan sa pagbuo. (10 puntos) MGA PAMANTAYAN: Kaangkupan- Angkop ang wakas sa daloy ng naunang mga pangyayari. Kalinawan - Malinaw na naipabatid ang bunga o kinalabasan ng mga pangyayari. Mensahe - Nakapagpabatid ng aral na dapat matutuhan ng mambabasa. 21 ' ' ' ' 3 $ $ 3 32 /3 3- - 2 3 - ( , % - $ 22 C. Ibuod mo ang bahagi ng epiko ng Bicol na Handiong.Isaalang-alang sa pagbubuod ang paggamit ng pang-abay na pamanahon, panlunan at pamaraan.Salungguhitan ang mga ito. Isulat sa sagutang papel. (10 puntos) . & 4 5 6((( % , (7 1 ' 7 0 0 - $ $ 7( 0 * 7(( - 0 0 4 Ang ginawa mong pagsagot sa panimulang pagtataya ay makatutulong sa iyo upang madali mong maunawaan ang mahahalagang konsepto sa mga araling pampanitikan at panggramatika na nakapaloob sa kabuuan ng Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo. 23 VI.Yugto ng Pagkatuto Handa ka na ba? Simulan nating pagyamanin ang iyong kaalaman at kakayahan sa panitikan sa Panahon ng Katutubo. Batid ko na may ideya ka na sa araling ito. Subukin nating alamin kung ang iyong mga ideya ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin. Simulan natin sa pamamagitan ng gawain na susukat sa lawak ng iyong kaalaman. GAWAIN 1.1.1.a : TUGON SA PAGKATUTO Basahin ang mga pangungusap na nakasulat sa graphic organizer pagkatapos sagutan ang hanay sa BAGO BUMASA. Lagyan ng tsek (/) ang salita na tutugon sa iyong kasagutan. Ikaw ba ay sumasang-ayon o disumasang-ayon? Hintayin mo ang kasunod na panuto kung kailan mo sasagutan ang HANAY NG PAGKATAPOS BUMASA. ANTICIPATION-REACTION GUIDE Bago Bumasa Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Mga Pangungusap Ang damdamin, saloobin, kaugalian o tradisyon ng lahi kapag naisatitik ay tinatawag na panitikan. Pagkatapos Bumasa Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Kailanman, hindi maaaring magka-ugnay ang panitikan at kasaysayan. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di -sumasang-ayon Ang Pilipinas, bago pa man dumating ang mga Espa ol ay mayaman na sa panitikan. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Hindi mababatid sa panitikan ang tunay nating pagkalahi. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Bago pa man dumating ang mga Espa ol ay may alpabeto nang ginagamit ang ating mga ninuno. Ang epiko, alamat, at mga karunungang-bayan ay nakilala lamang ng ating mga ninuno noong panahon ng Espa ol. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon 24 Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Napatunayan ng mga Espa ol na ang ating mga ninuno ay hindi mahilig sa tula, awit, kuwento, bugtong, at palaisipan. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Ang panitikan ay hindi sumasalamin sa panahon kung kailan isinulat. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Matapos mong masagutan ang ARG, nakatulong ba ito upang malaman mo ang mga konsepto na saklaw ng araling iyong pag-aaralan ? GAWAIN 1.1.1.b : LIKAS-KATUTUBO Sa bahaging ito, nais kong balikan mo ang dati mong kaalaman tungkol sa saligang kasaysayan ng ating panitikan. Kilalanin mo ang mga ninunong nag-ambag sa ating panitikan. Isulat sa loob ng kahon ang mga nakaimpluwensiya sa panitikan ng Pilipinas Bago Dumating ang Espa ol . Gawin sa sagutang papel. Negrito Espa ol Ma Malay Arabe Amerikan o Indones Nakatutuwang isipin na nagawa mong sagutin ang gawain. Ngayon, iyo namang alamin ang mga akdang pampanitikan na kanilang inambag na 25 naging tulay upang masilayan natin ang tradisyon, paniniwala, at kaugalian ng lahi na ating pinagmulan. GAWAIN 1.1.1.c : I-Q NEK Tulungan mo ang larawan na iugnay ang kaniyang sarili sa mga akdang pampanitikan na lumaganap noong Panahon ng Katutubo sa pamamagitan ng pagkukulay ng mga ito hanggang marating niya ang aklat ng panitikan na nasa pinakaibaba ng tsart. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. nobela maikling kuwento Karagatan alamat Moro-moro korido tanaga mito epiko dula komiks magasin salawikain dulang panradyo duplo palaisipan kasabihan sawikain tulang dula pelikula dulang pantelebisyon Sarsuwela awitingbayan Pasyon Haiku Timpalak Palanca blog Bugtong Matapos kong mataya ang dati mong kaalaman sa paksa, oras na upang ating pag-aralan ang ilan sa mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. 26 Sa bahaging ito ng aralin ay makikilala natin nang ganap ang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo tulad ng mga karunungang-bayan ( salawikain, sawikain/kawikaan , at kasabihan ), alamat at epiko. Nakikita at nasasalamin sa panitikan ang kalinangan ng isang lahi. Nakikita sa mga nakasulat maging sa pasalitang panitikan ang kultura, tradisyon, at mithiin ng isang bansa. Sa pamamagitan ng inilaang mga gawain sa bawat bahagi ay masasagot mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Mapauunlad mo rin ang iyong mga kaalamang panggramatika. Mauunawaan mo kung bakit mahalaga ang paggamit ng angkop na gramatika/retorika sa mga araling pampanitikan. Simulan natin ang iyong pag-aaral sa bahaging ito. Una nating tatalakayin ang tungkol sa mga karunungang-bayan tulad ng salawikain, sawikain, at kasabihan gayundin, ang dalawang uri ng paghahambing. Ang unang bahagi ng araling ito ay magbibigay-daan upang maisabuhay muli ang mga karunungang-bayan na minana pa natin sa matandang panitikan at mailapat sa sariling pang-araw-araw na pamumuhay. Ang ating mga karunungang-bayan bagamat payak ay mabuting hanguan ng mahahalagang impormasyon hinggil sa kaugalian, asal at gawi. Samakatuwid, hindi natin dapat ipagwalang-bahala at ibaon sa limot ang mga karunungang-bayan ng ating panitikan. Tuklasin natin kung bakit mahalagang unawain ang mga karunungang- bayan tulad ng salawikain, sawikain at kasabihan bilang akdang pampanitikan sa kasalukuyang panahon. Subukin mo munang gawin ang gawain na nasa loob ng kahon sa susunod na pahina sa pamamagitan ng pagdurugtong ng angkop na ideya sa sumusunod na pahayag. 1. % ____________________________________________________ ____________________________________________________ 2. 8 9 ____________________________________________________ ____________________________________________________ 27 Bigyan mo ng pansin ang larawan. Napansin mo ba ang pagiging simple ng pamumuhay noon? Sa iyong palagay, ano ang naging gabay at patnubay ng mga Pilipino noon sa ganitong klaseng pamumuhay? Nakatulong kaya ang mga karunungang bayan? Kinuha sa : Tama! Payak ang pamumuhay noon ng mga sinaunang Pilipino. Sa kabila ng pagiging payak ay nabuhay sila nang maligaya at payapa. Pinaniniwalaang naging bahagi na ng kanilang pamumuhay ang mga karunungang-bayan. Sa bahaging ito, nais kong bigyan mo ng pansin ang tula ni Jose Rizal na bagaman naisulat noong Panahon ng Espa ol ay makikita mo ang paggamit niya ng isa sa mga karunungang-bayan na minana natin sa ating mga ninuno. Isa lamang itong patunay na ang matandang panitikan tulad ng karunungang-bayan ay may malaking impluwensiya sa mga Pilipino sa iba’t ibang panahon. , : ; - ; < <, = ; , % - ; < ; = : : : ; ; : ' 4 ( > $ ; , : = % ? - 28 @ - : $ ;: $ < = A GAWAIN 1.1.1.d : PAGLINANG SA TALASALITAAN Ibigay ang kahulugan ng mga salitang nasa loob ng biluhaba ayon sa pagkakagamit ng mga ito sa tula.Isulat sa sagutang papel ang mga sagot. 1. 2. kabagay kahulugan: ____________ ____________________ 2. naggawad kahulugan: _________ maalam kahulugan:_______ __ 4. sigwa kahulugan:_______ __ 5. lunday kahulugan:_____________ __________________ Palawakin pa natin ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Batid ko na handa ka na upang linangin at paunlarin ang kakailanganing pag-unawa sa tulong ng mga angkop na gawain na ibibigay ng modyul na ito. GAWAIN 1.1.1.e : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA 1.Suriin ang tula . Tukuyin ang kasabihang ginamit ni Jose Rizal . Ilahad ang tiyak na kaisipan na nais nitong ipabatid. Gawin sa sagutang papel.Gayahin ang pormat. Sa Aking Mga Kabata KASABIHAN _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ KAISIPAN ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ 29 3. Kung si Jose Rizal ay gumamit ng karunungang- bayan sa kaniyang tula ikaw bilang kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungangbayan na minana pa natin sa ating mga ninuno? _______________________ _______________________ _______________________ _______________________ _______________________ _______________________ Ang mga gawain na iyong isinagawa ay nagpapatunay na ang kasabihan bilang karunungang- bayan ay kinapapalooban ng mensahe na magagamit sa buhay. Gayundin naman ang iba pang karunungang-bayan tulad ng salawikain at sawikain/ kawikaan. Upang higit pang lumawak ang iyong kaalaman sa paksa, basahin at unawain ang mahahalagang impormasyon na nakatala sa loob ng kahon. ALAM MO BA NA... !" # , . 9 ! , $ B C% - * 4 ( * 5( E 0 D 5% D - 30 %- $ $ $ B & ! - 0 % - B 4 , , C* 8 8 8 Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang impormasyon sa aralin, marahil ay naging malinaw na sa iyo ang konsepto ng salawikain, sawikain at kasabihan. Upang mapagtibay pa ang iyong kaalaman at tamang pag-unawa sa paksang iyong pinag-aaralan, subukin mong gawin ang ilan pang gawain. 3. Suriin kung ang sumusunod ay salawikain, sawikain o kasabihan.Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat. - F + ( G - H , I 8 . 31 1. 1. 1. 2. 2. 2. Madali mo bang nakilala ang salawikain, sawikain at kasabihan? Nakilala mo ba ang mga ito dahil sa taglay nilang mga katangian? Kung sa iyong palagay ay hindi pa sapat ang iyong kaalaman sa mga ito, makatutulong ang kasunod na gawain upang madagdagan pa ang iyong kaalaman tungkol dito. 4. Basahin at unawain ang mga nakahanay na salawikain, sawikain/kawikaan at kasabihan. Isulat ang kahulugan ng bawat isa. Gayahin ang pormat. karunungang bayan salawikain sawikain kasabihan Taong nanunuyo, Dala-dala’y bukayo Itaga mo sa bato Malakas ang loob, Mahina ang tuhod Kahulugan: ________________ ________________ Kahulugan: _______________ _______________ Kahulugan: _______________ _______________ 5. Batay sa iyong nakuhang mga impormasyon at sa sinagutang mga gawain, ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng salawikain, sawikain at kasabihan. Sagutin sa pamamagitan ng Venn Diagram.Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. A, B, C Katangian ng bawat isa D- Pagkakatulad ng tatlo 32 Sa tulong ng mga gawain na inilaan ng araling ito ay maaari mo nang maisantabi ang maling pag-unawa sa salawikain, sawikain, at kasabihan.Ngayon ay nagawa mong paghambingin ang salawikain, sawikain at kasabihan. Alam mo ba na upang maging mabisa ang pagsusuri mo sa pagkakatulad at pagkakaiba ng mga tao, bagay , pangyayari, ideya at iba pa, kailangan ang isang maayos na paghahambing ? Ang araling ito ay naglaan ng mga gawain upang mapaunlad ang iyong kakayahan sa paghahambing. 6. Basahin mong mabuti ang teksto. Hanguin sa loob ng teksto ang mga pahayag na nagpapakita ng paghahambing. Isulat sa papel ang sagot. , * $ $ % ( J $ $ % $ 33 Pagkatapos mong sagutan ang gawain, nadagdagan ba ang iyong kaalaman sa ating araling panggramatika . Sa araling ito , malalaman mo kung paano susuriin ang antas o lebel na katangian ng dalawang tao, bagay, ideya at iba pa na makatutulong sa malawak mong pagtingin sa mga ito. Mabuting basahin at unawain mo ang mahahalagang impormasyon tungkol sa ating araling panggramatika. ALAM MO BA NA … # ' ( " & & ) * 2 2 + + + ) *+ , + & & *! + ,$ + , & ) * 2 B + & , + *! ) & + ++ + *! + *! *! , & + + * !& Mayroon ka nang sapat na kaalaman sa araling panggramatika, subukin mong maipakita ang iyong natutuhan sa bahaging ito. 34 7. Itala mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng salawikain, sawikain, at kasabihan sa tulong ng mga salita/ pahayag na ginagamit sa paghahambing. Ang pagkakatulad salawikain, sawikain ng Ang pagkakaiba ng salawikain, at sawikain at kasabihan kasabihan __________________________ ___________________________ __________________________ ___________________________ __________________________ ___________________________ __________________________ Bago tayo magpatuloy, balikan mo muna ang iyong mga sagot sa naunang mga gawain at ihambing mo ang iyong mga naging sagot sa daloy ng talakayan sa bahaging ito. Ano sa mga ideya mo ang tama? Ano naman ang hindi tama at dapat na iwasto? GAWAIN 1.1.1.f : Pag - Sa – Sa – Ka ( Pagpapalalim ng Pag-unawa sa Salawikain, Sawikain, at Kasabihan ) Habang lumalalim ang iyong pag-unawa sa paksa ay mapagninilayan mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang pampanitikan tulad ng salawikain, sawikain, at kasabihan sa kasalukuyang panahon. Mapagtitibay mo ang ideyang ito sa tulong ng mga gawain na inilaan sa bahaging ito. A. Salawikain Bigyan mo ng pansin ang bahagi ng tula na ginamitan ng salawikain ng may-akda upang bigyang diin ang mensaheng nais niyang iparating. 0 K * 0 0 35 Panuto: Bumuo ka ng maikling talata na magpapalawak ng iyong sagot sa tanong blg. 1. 1. Bilang kabataan, paano mo isasabuhay ang mga salawikain na ginamit sa tula? Isulat ang mga sagot sa papel. B. Kasabihan Ang kasabihan ay isa sa mga karunungang-bayan na iyo nang nakilala. Bigyan mo ng pansin ang nilalaman ng bahagi ng isang awit na nagpakilala ng mga kasabihang Pilipino na hindi dapat kalimutan. , % - E - & $ , % - 2. Magsaliksik ka ng mga pangyayari sa iyong kapaligiran (halimbawa: batay sa obserbasyon o pansariling karanasan) na nagpapakita ng diwang isinasaad ng napiling kasabihan sa hinalaw na awit . Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. Kasabihan mula sa awit _______________________________ _______________________________ Nasaliksik na pangyayari: _______________________________ _______________________________ Kasabihan mula sa awit ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ Nasaliksik na pangyayari: ______________________ ______________________ ______________________ 36 C. Sawikain/Kawikaan Ang pakikipag-usap sa kapwa ay tulay sa pagkakaunawaan. Ngunit minsan, naghahatid ito ng hidwaan sa mga tao dahil sa paggamit ng mga salita o pahayag na nakasasakit ng damdamin. Sa iyong palagay, paano nakatutulong ang sawikain upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan mo ng pansin ang mga sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin ang kasunod na gawain sa p. 41. J ' - . /( & B , L ) - , $ ( - , ) * - - ' - . ( $ $ $ . & 0 /( / ) / ) ) 0 0 0 ' -. 4 ) .2 ) 37 3. Sa iyong palagay, paano nakatulong ang bawat sawikain upang maging magaan ang mga pahayag ng mga tauhan? Isulat mo ang iyong sagot sa paraang patalata.Gawin sa papel. Bumuo ng iyong pamagat para sa talata. 4. Batay sa iyong naging sagot sa naunang mga gawain, ihanay mo ang kahalagahan ng salawikain, sawikain at kasabihan. Karunungang-bayan Salawikain Kahalagahan Sawikain Kasabihan Matapos mong sagutin ang mga gawain, nakaramdam ka ba ng pagmamalaki bilang isang Pilipino? Masasabi mo bang may kalinangan na ang ating lahi bago pa man tayo sakupin ng mga Espa ol? Paano mo pahahalagahan ang matatandang panitikan tulad ng karunungang-bayan na minana mo pa sa ating mga ninuno? Pagkakataon mo na upang ilahad ang iyong pananaw sa kahalagahang hatid ng karunungang-bayan sa mga kabataan sa kasalukuyan. Naniniwala ako na mapaninindigan mo ang bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin na iyong natutuhan sa aralin. 38 GAWAIN 1.1.1. g : PAGTALUNAN NATIN, PUNTO SA PUNTO . Ilahad ang iyong panig sa paksa. Subuking gamitin ang mga konseptong natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika. Isulat ang sagot sa papel. KARUNUNGANG- BAYAN: MABISA PA RING GAMITIN BILANG PATNUBAY O GABAY NG KAGANDAHANG-ASAL SA KASALUKUYANG PANAHON Naipakita mo sa gawaing ito ang kahalagahan ng mga karunungangbayan sa kabataang Pilipino. Malaki ang maiaambag mo sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng ating matandang panitikan kung ang mga ito ay magagamit mo sa iyong buhay. GAWAIN 1.1.1.h : SALAMIN NG KATOTOHANAN Suriin ang bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin sa ipinahayag na panig na ginawa sa GAWAIN 1.1.1.g. Sumulat ng repleksiyon tungkol dito. REPLEKSIYON _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ ____________________________________ 39 GAWAIN 1.1.1.i : DUGTUNGAN TAYO… Pagtibayin mo ang iyong natutuhang mahahalagang konsepto sa aralin sa pamamagitan ng pagbuo ng mga ideya na nakapaloob sa kahon. MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM + - MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM H MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM , MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga kaalamang natutuhan sa awtentikong pagkatuto. Basahin at unawain mo ang sitwasyon pagkatapos, gawin mo ang Inaasahang Produkto para sa araling ito $ * & $ 0 - ,& ( % & $ - & $ B 40 RUBRIK PAMANTAYAN Organisasyon Kalidad ng mga Larawan Dibuho Gamit ng Karunungangbayan LUBOS NA KATANGGGAPTANGGAP (5) Lohikal ang pagkakaayos ng mga teksto at larawan KATANGGAPTANGGAP (3) May ilang teksto at larawan na wala sa lugar MAHINA (1) Nakalilito ang pagkakaayos ng teksto at mga larawan Klaro at tama ang May ilang perspektibo larawan na di klaro o tama ang perspektibo Kaakit-akit ang Medyo kaakit-akit brochure dahil ang brochure tama ang kahit ay ilang kombinasyon ng maling kulay, estilo, laki kombinasyon na ng font at makikita sa pagkakaayos ng brochure teksto at larawan Karamihan sa mga larawan ay di klaro o Malabo ang perspektibo Di- gaanong kaakit-akit ang brochure dahil kitang-kita ang maling kombinasyon ng larawan, estilo, font at teksto Mabisa ang pagkakagamit ng karunungang bayan sapagkat Nakatulong ito upang maipakita ang kultura at tradisyong Pilipino Di mabisa ang pagkakagamit ng mga karunungang bayan sapagkat halatang pilit ang pagpapakita ng kultura at tradisyong Pilipino Di masyadong mabisa ang pagkakagamit ng mga karunungangbayan dahil di gaanong naipakita ang kultura at tradisyong Pilipino Nakatulong ba nang malaki ang mga kaalamang natutuhan mo sa kabuuan ng aralin sa pagbuo ng Inaasahang Produkto? Higit pa sa mga kaalaman, konsepto at ideyang natutuhan mo sa bahaging ito ng modyul, inaasahan ko na maisasabuhay mo ang mga aral na nakapaloob sa ating mga karunungang-bayan. Samantala, naniniwala ka ba na mahalagang malaman ang pinagmulan ng mga bagay sa ating paligid? Naisip mo rin ba na ang mga bagay na iyong napakikinabangan sa kasalukuyan ay nagtataglay ng mga kuwento ng kanilang pinagmulan? Ang susunod na aralin na iyong pag-aaralan ay isang akdang pampanitikan na makatutulong sa iyo upang higit mong makilala ang pinagmulan at kahalagahan ng pagsulpot ng mga bagay sa iyong kapaligiran, 41 ang alamat. Batid ko ang iyong pananabik sa aking tinutukoy kaya maaari ka nang humakbang sa susunod na aralin para pag-aralan ito. ARALIN 1.1.2 : ALAMAT Sinasabing ang ilang kaalaman natin ngayon ay kinuha ng mga mananaliksik sa saling-dila ng matatanda. Sa pag-usad ng panahon, maaaring nagbabago ang mga alamat gayunpaman hindi nawawala ang katangian nitong maglahad ng pinagmulan ng tao, bagay, lunan , o pangyayari. Ang aralin na ito ay tutulong sa iyo upang mauunawaan mo kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang panitikan ng ating lahi. Matapos mong pagaralan ang mahahalagang konsepto sa aralin, ikaw ay inaasahang makabubuo ng informercial na nagtatampok sa kultura at tradisyong Pilipino.Gayundin, mapagtitibay mo kung paano kasasalaminan ng kultura, tradisyon, at kaugalian ang alamat tulad ng iba pang akda na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Bago mo alamin ang mahahalagang konsepto sa araling ito, nais ko munang mataya ang iyong kabatiran sa ating paksa. Simulan mo sa pagsagot sa sumusunod na gawain. GAWAIN 1.1.2.a : LARAWAN NG PINAGMULAN Pansinin mo ang mga larawan na nasa loob ng kahon. Pamilyar ka ba sa mga ito? Alamin natin ang iba mo pang kaalaman sa paksang iyong pagaaralan sa tulong ng mga larawan.Subukin mong sagutin ang kasunod na mga tanong. Ang mga larawan ay hinango sa http://www.google.com.ph/search a. Ano-ano ang maaaring maging paksa ng alamat? b. Nakatutulong ba ang alamat upang maging malinaw ang pinagmulan ng mga bagay? c. Makikita ba sa bawat paksa ng alamat ang tatak ng pagiging mamamayan? Patunayan. 42 Nakatulong ba sa iyo ang ginawa mong pagsagot sa mga tanong upang makilala ang alamat bilang isang akdang pampanitikan? Huwag kang mag-alala, ang modyul na ito ay tutulong sa iyo upang pagyamanin ang iyong kaalaman sa paksang ating pag-aaralan. GAWAIN 1.1.2.b : WAKAS NG PINAGMULAN Sa isang kuwento , pelikula o teleserye man, kaabang-abang ang bahaging resolusyon o kinahinatnan sapagkat dito malalaman ng mambabasa o manonood kung ano ang maaaring mangyari sa pangunahin at iba pang sangkot na tauhan. Sa isang alamat, gaano kaya kahalaga ang wakas na bahagi nito? Paano nakatutulong ang wakas upang maging malinaw ang pinagmulan ng mga bagay? Narito ang ilang halimbawa ng wakas sa ilang alamat. Suriin mo ang kinahinatnan ng mga tauhan. Isulat ang sagot sa papel. 2 * 84(,( $ ( Puna: $ ") _______________________________________________________ % - J 3- 3- 3 3 J $ Puna: ___________________________________________________________________ 43 N O ( : - ' $ * $ 4 $ ") Puna ______________________________________________________ Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang napuna mo sa naging daloy ng wakas? 2. Kapani-paniwala ba ang ganitong uri ng wakas? Ipaliwanag. 3. Sa iyong palagay, bakit karaniwan na sa mga alamat na magkaroon ng kaparusahan o pagkamatay ng pangunahing tauhan? GAWAIN 1.1.2.c : KILALANIN ANG PINAGMULAN Batay sa mga impormasyon na nailahad sa mga naunang gawain, paano mo mailalarawan ang alamat bilang akdang pampanitikan? Isulat ang sagot sa papel gamit ang fan fact analyzer. Gayahin ang pormat. ALAMAT Nataya na natin ang iyong dating kaalaman sa paksa at alam ko na handa ka nang dagdagan pa ito sa pamamagitan ng mga gawain na batid kong makatutulong sa iyo upang malinang mo ang kinakailangang pagunawa .Simulan natin sa pamamagitan ng pagsagot mo sa mga tanong na magiging gabay sa iyong pag-aaral mula simula hanggang huling bahagi ng araling ito. 44 Mga Gabay na Tanong: 1. Paano nakatutulong ang alamat sa pag-unawa ng pinagmulan ng mga bagay sa kasalukuyan? 2. May saysay pa ba ang mga alamat bilang mga akdang pampanitikan sa kasalukuyan? Patunayan. 3. Nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad ng alamat? Patunayan. GAWAIN 1.1.2.d : TUGON MO…MAHALAGANG ALAMIN Sa bahaging ito, nais kong malaman ang antas ng iyong pag-unawa sa aralin na ating pag-aaralan. Subukin mong sagutin ang mga nakatala sa mga gabay na tanong upang magabayan ka sa pagpapalawak ng paksa na nasa loob ng kahon. Ang Kahalagahan ng Alamat sa Kasalukuyan _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ Huwag kang mag-alala kung sa tingin mo ay hindi mo nasagot nang wasto ang mga katanungan.Naglaan pa ng mga gawain ang modyul na ito upang matulungan ka sa pagkilala ng mga tamang konsepto ng aralin . Ang bahaging ito ng aralin ay makatutulong upang maunawaan mo ang mga konsepto at kasanayang dapat mong malinang sa paksa. Kailangang mapalawak at mapaunlad mo pa ang iyong dating kaalaman nang sa gayon ay mabatid mo kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang panitikan ng ating lahi. 45 Basahin at unawain. - ( , , 4 & ( 0 & , ( , , ' , 4 , 0 0 - 46 ( & & , , & ( - ' $ - ( 0 0 B * 0 ' , % ( & % - 47 4 ( % ( , , % - 0 ( - , 4 , ( , 0 48 - Masasalamin ba sa alamat ang kultura at tradisyon ng isang pangkat ng mamamayan sa ating bansa? Maituturing mo bang yaman ng lahi ang mga alamat sa ating panitikan? Bago mo sagutin ang mga tanong, bigyan mo ng pansin ang kasunod na mga gawain upang higit mong maunawaan ang nilalaman ng binasa mong alamat. GAWAIN 1.1.2.e : PAGLINANG NG TALASALITAAN Suriin ang mga salitang nakahilig sa loob ng pangungusap. Bigyan ng kahulugan ayon sa pagkakagamit sa akda. Isulat sa papel ang mga sagot. 1. Taon-taon ay nagdaraos sila ng ca ao bilang parangal sa kanilang mga anito. Kahulugan - _______________________________________ 2. Noong panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa iba’t ibang anito. Kahulugan - ______________________________________ 3. Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala. Kahulugan - ______________________________________ 4. Siya’y bumalik sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas. Kahulugan - _______________________________________ 5.Marahil, ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Kahulugan - ______________________________________ Batid ko na nakatulong ang mga salitang binigyan mo ng kahulugan upang iyong maunawaan ang kultura at tradisyon na mayroon ang mga Igorot. Subukin natin ang lalim ng iyong pag-unawa sa ilang mahahalagang konsepto ng akdang binasa. 49 GAWAIN 1.1.2.f : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA Ang gawaing ito ay nakatulong sa iyo upang madali mong maunawaan ang daloy ng mga pangyayari sa alamat. 1. Pagsunud-sunurin mo ang mga pangyayari sa alamat sa tulong ng Story Mountain. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. Gitna Simula Wakas 2. Sa iyong palagay, angkop ba ang naging wakas ng akda ? Pangatuwiranan ang iyong sagot. Gawin sa papel. 3. Suriin ang mga pangyayari sa bawat bahagi ng alamat.Itala mo sa talahanayan kung alin ang makatotohanan at di- makatotohanan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. BAHAGI MAKATOTOHANAN DI- MAKATOTOHANAN SIMULA GITNA WAKAS Sa bahaging ito, iyong napagtibay na nangingibabaw sa alamat ang mga di- makatotohanang pangyayari na nagpapaigting upang maging kapana-panabik ang kuwento na nakapaloob dito. Gayundin, sa tulong ng mga di-makatotohanang pangyayari nabubuo ang pinagmulan ng mga bagay. 50 4. Mula sa akdang binasa, itala ang kultura at tradisyon ng mga Igorot sa tulong ng dayagram. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. ___________ ___________ ___________ ___________ Mina ng Ginto __________ __________ __________ ______ __________ Igorot ___________ __________ __________ Kultura At Tradisyon ___________ __ ___________ ___________ ____ 5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga Igorot. Sa iyong palagay , nananatili pa rin ba ang mga ito sa kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa tsart. ( Maaring magsaliksik ang mag-aaral sa bahaging ito ). Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. KULTURA NG IGOROT Ano- ano ang mga kulturang binanggit sa Sa kasalukuyan, nananatili pa rin ba ito? Oo o Hindi Patunay akda? Napatunayan mo sa bahaging ito na ang alamat bilang akdang pampanitikan ay sumasalamin sa kultura, tradisyon, at kalagayang panlipunan noong panahong naisulat ito. Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga gawain. Layon ng araling ito na mapalawak pa ang iyong kaalaman sa paksang tinatalakay . Makatutulong kung iyong babasahin at uunawain ang mahahalagang konsepto na nakatala sa loob ng kahon. 51 ALAM MO BA NA… - % . P , % 0 % ' ) . , $ $ $ $ $ - $ . - ( - . $ $ $ % 52 Pagkatapos mong malaman kung ano ang alamat at mga bahagi nito, bigyan mo naman ng pansin ang mahalagang gamit ng panahon at pook . Sa iyong palagay nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad ng alamat? Gawin mo ang mga susunod na gawain upang masagot mo nang wasto ang mahalagang tanong hinggil sa paksang ito .Isulat sa sagutang papel. Sa bahaging ito masusukat ang iyong kasanayang panggramatika. Malalaman natin ang antas ng iyong kaalaman sa araling pangramatika na iyong pag-aaralan. Basahin mo ang bahagi ng kuwento na nasa loob ng kahon. Pagkatapos, sagutin ang kasunod na mga tanong . * , , Q 0 - 8 0 ( $ 0 %$ $0 %$ $0 $ R ! a. Suriin ang mga salitang may salungguhit.Nagbibigay- turing ba ito sa mga salitang nakihilig o naglalarawan? b. Nakatulong ba ang mga salitang may salungguhit upang mabisang maipabatid ang mahalagang pangyayari sa alamat? Patunayan. c. Anong bahagi ng panalita ang mga salitang may salungguhit? Pagkatapos mong sagutin ang mga tanong, may ideya ka na ba kung ano ang mahalagang papel na ginagampanan ng pang-abay na pamanahon at pang-abay na panlunan upang malinaw na maipabatid ang mga pangyayari sa isang kuwento? Makatutulong sa iyo nang malaki ang mga impormasyon na nakatala sa kasunod na kahon upang ganap mong maunawaan ang araling panggramatika. 53 ALAM MO BA NA… ! " # - , / ! , ! " # & B5 D 5+D 2 ) , + + ' + ) + )$ + )& + ) + & & $ . , / + ( H ' F $ - , G /)$ % , & , $ + ! , + + & + ) + * $ . % & , - + - % ) % 54 H , $ ! F ( +I+ 2 $ $ G % 2 - , , 4LS ! , ) 0 + Sa tulong ng mga nabasa mong impormasyon sa ating araling pang- sa mga gawain gramatika, batid ko na nananabik ka nang sumagot muli upang masubok ang iyong mga kakayahan. $ . Naglaan ng iba pang mga gawain ang modyul na ito upang ganap na T mataya ang bisa ng mga konseptong iyong natutuhan . GAWAIN 1.1.2.h : PAGPAPATIBAY NG KAALAMAN 1. Balikan mong muli ang alamat na “ Mina ng Ginto. “ Sumipi ka ng mga pangungusap na nagtataglay ng mga pang-abay na pamanahon at pang-abay na panlunan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. MINA NG GINTO Pang-abay na Pamanahon Pang-abay na Panlunan 55 2. Mula pa rin sa alamat na “ Mina ng Ginto,” pumili ka ng nagustuhan mong bahagi at ibuod ito. Salungguhitan ang mga pang-abay na pamanahon at panlunan na nakapaloob dito. Gawin sa papel. 3. Paano nakatutulong ang pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang alamat? Isulat ang iyong sagot sa papel. Malinaw na sa iyo ang gamit ng pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang salaysay tulad ng alamat, inaasahan ko na ang mga mali mong ideya ay naiwasto na.Higit sa lahat, dapat nabatid mo rin kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang uri ng panitikan ng ating lahi. Bukod sa alamat ang isa pang matandang panitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo ay ang mga kuwentongbayan. Tulad ng alamat, sa iyong palagay, tumutulong din ito sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang uri ng panitikan ng ating lahi? Sa bahaging ito , muli mong suriin kung paano nakatulong ang pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang salaysay upang mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa akda. Basahin at unawain. '/ ' $ - J % , % % % 3 % % * : /3 3 3 3% / 3 3 : 56 /3 % 3 3 3 3, /- 3 % 3 - : 3 8 % 3 3 % 3( 34 % * 3, 3 3 % /3 3, 32 % 33 3 % 3 33- /3 3( : $ 3 % % % ( % % , % 57 Ang paggamit ng kaugnay na teksto ay makatutulong upang higit na mapagyaman ang kaalaman at kasanayan sa mga araling pampanitikan at panggramatika. Subukin mong sagutin ang mga susunod na gawain upang mapalalim mo pa ang iyong kakayahang sumuri at umunawa. GAWAIN 1.1.2.i : PALALIMIN ANG KAALAMAN 1. Mula sa binasang akda, patunayan mo na masasalamin sa kuwentong- bayan ang kultura, tradisyon, kaugalian, at kalagayang panlipunan ng isang pangkat ng mamamayan sa Pilipinas. Kultura at Tradisyon Naging Sultan si Pilandok Kaugalian Kalagayang Panlipunan Mahusay! Madali mong natukoy ang kultura, tradisyon, kaugalian, at kalagayang panlipunan sa akdang iyong binasa. Marahil ay iyo nang naba- batid na sa tulong ng panitikan ay maaari mong masilip ang ating nakaraan. 2. Sa kasalukuyang panahon, sino ang maituturing mong Pilandok? Bakit? Isulat sa papel ang iyong sagot. 3. Paghambingin mo ang alamat at kuwentong- bayan batay sa mga katangiang taglay ng mga ito bilang akdang pampanitikan. KUWENTONG BAYAN ALAMAT Katangian Pagkakatulad Katangian 58 Mabisa mo bang napaghambing ang dalawang akdang pampanitikan ? Natitiyak kong nakatulong ang ginawa mong paghahambing upang higit mong ma-pahalagahan ang mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Katutubo. 4. Bumuo ka ng isang kuwento na magtatampok ng natatanging kultura, tradisyon, kaugalian o kalagayang panlipunan ng inyong bayan sa kasalukuyan. Gawin sa papel. Alam kong ang iyong kaalaman ay napagyaman na sa tulong ng sinagutan mong mga gawain. Higit sa lahat, batid kong nakatulong ang araling ito upang tumibay ang iyong pagpapahalaga sa mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo . Binabati kita at nagawa mong lampasan ang mga gawain.Ngayon, alam kong sapat na ang iyong kaalaman at kasanayan upang maisakatuparan ang inaasahang produkto para sa araling ito. Pag-aralan mo ang sitwasyon. $ . , - @ R ( - $ & , @ $ & ( *('2 $& $ - @ & $ 0 $ & & % $ @ 4 59 Natutuwa ako at nagawa mong maisakatuparan ang Inaasahang Produkto para sa araling ito. Batid ko na lahat ng konsepto sa araling pampanitikan at panggramatika na iyong natutuhan ay mananatili at mapauunlad mo pa. Ngayon, alam ko na handa ka na sa pagkilala sa bagong aralin. Subalit bago mo ito pag-aralan , subukin mo munang sagutin ang sumusunod na tanong. May paborito ka bang superhero? Anong katangian niya ang iyong nagustuhan? Maituturing mo ba siyang bayani ng iyong buhay? Marahil ay nagtataka ka kung ano ang kaugnayan ng aking mga tanong sa susunod na araling iyong pag-aaralan. Kaya, simulan mo nang silipin ang mundo ng epiko nang sa gayo’y higit mong maunawaan ang mga kaisipan/ konseptong nakapaloob dito. Huwag mong hayaang mawala ang iyong sigla sa pag-aaral dahil alam kong ang susunod na aralin ay tulad ng alamat, maipagmamalaki mo ito bilang bahagi ng panitikan ng iyong lahing pinagmulan. Aralin 1.1.3: EPIKO Matapos mong maunawaan ang katangian at kahalagahan sa buhay ng mga Pilipino ng ilang sinaunang panitikan, sa bahaging ito ay iyong makilala ang isa pang itinuturing na maipagmamalaking matandang panitikan – ang epiko. Kung nais nating mabakas ang kasaysayang may kaugnayan sa kalinangan ng ating lahi at nais nating matagpuan muli ang ating mga sarili ay napapanahon na upang balikan at pagtuunan ng pansin ang ating mga epiko. Bagama’t ito ay nalikha batay sa kababalaghan at nagtataglay ng mga di- kapani-paniwalang pangyayari, kasasalaminan ang epiko ng kultura ng rehiyong pinagmulan nito na tunay na maipagmamalaki. Ang araling ito ay tutulong sa iyo upang maunawaan mo kung bakit napabilang ang epiko sa matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Sa kabuuan ng iyong pag-aaral sa araling ito, ikaw ay inaasahang makabubuo ng biopoem na nagtatanghal ng karaniwan o simpleng mamamayan na nakagawa ng kabayanihan sa kaniyang kapwa. 60 GAWAIN 1.1.3.a: LARAWAN NG KABAYANIHAN Bago natin paunlarin ang iyong kaalaman sa ating tatalakayin, nais kong subukin muna ang dati mo nang alam sa paksang pag-aaralan natin . Kilalala mo ba ang mga nasa larawan? Kung gayon sagutin mo ang mga tanong tungkol sa kanila. Ang mga larawan ay hinango sa http://www.google.com.ph/search a. Ano ang iyong pagkakakilala sa kanila bilang mga tauhan? b. Ano ang mga katangian nila na ‘di makikita sa karaniwang tao? c. Maituturing ba silang mga bayani? Bakit? Alam mo ba na noon pa man ay may kinikilala na ang ating mga ninuno na tulad ng mga Pinoy Superhero sa kasalukuyan? Matatagpuan sila sa ating mga epiko. Itinuturing sila bilang mga bayani ng kani-kanilang rehiyon. Tatalakayin sa araling ito ang mga katangian ng epiko upang iyong maunawaan ang kabisaan nito bilang akdang pampanitikan. Gayundin ang kahalagahan ng paggamit ng mga pang-abay na pamaraan upang maging tiyak at malinaw ang isinasaad ng kilos ng mga tauhan sa bawat pangyayari ng epiko. Mga Gabay na Tanong: 1. Paano lumaganap ang epiko sa Pilipinas mula noong Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan? 2. Paano naiiba ang epiko sa iba pang akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo? 3. Paano nakatutulong ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan sa kilos ng tauhan sa mga pangyayari sa isang epiko? Patunayan. 61 GAWAIN 1.1.3.b : MAIKLI LANG…SUBUKIN MO Bago tayo magsimula sa ating pag-aaral, sagutin mo muna ang mga tanong na nakatala sa itaas sa pamamagitan ng pagsulat ng Five - Minute Essay. Huwag kang matakot na ibahagi ang iyong kaalaman sapagkat sa pamamagitan ng iyong mga sagot ay malalaman ng modyul na ito ang antas ng iyong kaalaman sa paksa. Batay sa iyong naging sagot, naniniwala ako na hindi ka mahihirapan sa mga gawaing inihanda ko para sa araling ito. Ang layunin mo sa bahaging ito ay malinang at mapaunlad ang iyong kaalaman tungkol sa kahulugan, katangian, at kahalagahan ng epiko bilang akdang pampanitikan. Tuklasin mo rin kung bakit napabilang ang epiko sa matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Ngunit bago natin talakayin ang mahahalagang konsepto ng aralin, alamin muna natin kung paano umusbong ang epiko bilang akdang pampanitikan sa ating bansa. Basahin at unawain. 1, - $ ( $ % $ - 2 , 3$ $ 3 ( ' $ , . P ' 62 . , ) P , - $ ( , % @ $ $ & 0 $ % , $ , ( $ D ( ' %$ 5 ' $ & $ % ( $J & $Q P # 2 $ & . P 6 $ $ * % $ * % $ Q-N 5Q - - 1$ N$ D ( $ (@ - $ 0 63 - , $ $ ' $ ( % ( D ' 8 , - (@ 4 8 5 , , ' * % 2 $ $ $ 2 Pagkatapos mong basahin ang kaligirang pangkasaysayan ng epiko, paano mo pahahalagahan ang epiko bilang bahagi ng panitikan ng ating lahi? Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, makababasa ka ng isang halimbawa ng epiko. Suriin mo kung ano ang mahahalagang katangian nito nang sa gayo’y maunawaan mo kung bakit nananatili pa rin ito bilang isa sa matandang panitikan ng ating bansa. Pansinin mo rin kung paano nakatulong ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan sa malinaw na paglalarawan ng kilos ng bawat tauhan na nakatulong upang maging malinaw ang daloy ng mga pangyayari sa epiko. Basahin at unawain. 64 /)$ , ")& ' , 4 4 ' 4 $ $ 4 4 , 4 %$ - 4 4 , % % % % 1 1 0 4 4 0 - * ' % 4 $ 2 65 % $ 4 % 4 % 4 % ( 0 4 ' 4 4 4 ' % * ( $ 2 4 , ( 2 4 K 2 4 4 2 * % ' % "" 5 D 9 4 5 D $ $ 1 5 $ D 66 $ 8 $ 4 5 D ' * % 4 4 - 2 4 4 4 4 * 4 4 ( 4 , Ang akdang iyong binasa ay nagpapatunay na ang panitikang Pilipino ay kasasalaminan ng kultura, tradisyon,kaugalian, at kalagayang panlipunan noong panahong naisulat ito. Upang higit na mapagtibay ang ideyang ito, subuking sagutin/gawin ang mga inilaang gawain ng modyul na ito. 67 GAWAIN 1.1.3.c : Paglinang ng Talasalitaan Bigyan mo ng kahulugan ang mga salitang ginamit sa akda upang higit mong maunawaan ang nilalaman nito. Isulat ang sagot sa papel. patung _______________ _________________________ sinaunang gong gintong salumpuwit ____________________ _____________________ nganga gintong bansi _ ____________ Malaking tulong ang ginawa mong pagsasaliksik sa mga salitang ginamit sa akda upang ang mga ito ay mabigyan mo ng kahulugan. Hindi ba’t nakatulong ito upang madali mong maunawaan ang nais ipabatid ng akda gayundin ang kahalagahan ng mga ito sa pamumuhay ng isang pangkatetniko? GAWAIN 1.1.3.d : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA Sa bahaging ito, mabibigyan mo ng pansin ang kahalagahan ng epiko bilang akdang pampanitikan. Mapagtitibay mo kung tunay nga itong kasasalaminan ng kultura, tradisyon, uri ng pamumuhay at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino noong panahong naisulat ito. 1. Isa sa mga katangiang taglay ng epiko ay ang pagkakaroon nito ng mga pangyayaring may kababalaghan. Isa-isahin ang mga kababalaghang nakapaloob sa binasang epiko. Pagkatapos, sagutin mo ang tanong: “Sa iyong palagay, paano nakatulong ang nasabing kababalaghan upang makilala ang mga tauhan? “ Gamitin mo ang dayagram sa iyong pagsagot.Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. 68 TUWAANG Mga Kababalaghan Para sa akin, nakatulong ang mga kababalaghan sa epiko sa pagkilala ng mga tauhan sapagkat ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ Ang paglalahok ng mga pangyayaring di-kapani-paniwala o kababalaghan sa epiko ay sinasabing nakapagpapakita ng pagkaPilipino. Hindi ba’t bahagi na ng iyong pagka-Pilipino ang maniwala sa anting-anting, gayuma, pamahiin, at iba pa? 2. Suriin mong mabuti ang pangunahing tauhan. Batay sa mga detalye at pangyayaring nakapaloob sa epiko, bumuo ka ng Character Profile tungkol sa pangunahing tauhan . Pangalan:___________________________________________ Edad: ____________________________________________ Tirahan: __________________________________________ Hilig: ____________________________________________ Katangian:_________________________________________ Kakayahan:_________________________________________ Pangarap: ________________________________________ Misyon: _______________________________________ 69 Naunawaan mo na ba kung bakit itinuturing na bayani sa kanikanilang pook ang pangunahing tauhan sa epiko? Katanggap-tanggap bang maituturing ang katangiang taglay ng pangunahing tauhan upang kilalanin siya bilang bayani? Ang susunod na gawain ay makatutulong sa iyo upang maging ganap ang iyong pag-unawa sa kabayanihan ng bawat pangunahing tauhan sa epiko. 3. Bumasa ka ng isa pang halimbawa ng epiko. Suriin mo ang katangian ng pangunahing tauhan. Pagkatapos, gumawa ka ng paghahambing sa mga pangunahing tauhan ng epikong iyong binasa at epikong “ Tuwaang”. Gumamit ng Venn Diagram. Gayahin ang pormat sa papel at doon isulat ang sagot. A at B: Pagkakaiba C: Pagkakatulad Tuwaang A C Tauhan sa ibang epiko B 4. Ano ang mga pangyayari na nagpapatunay na ang akdang binasa ay epiko ng mga Bagobo? Isa-isahin ito. TUWAANG Epiko ng mga Bagobo Mga Patunay Madali mong makikilala ang isang epiko kung saang rehiyon ito nabibilang dahil sa kultura at tradisyong nakapaloob dito. Sa epikong iyong binasa, nakilala mo ba nang bahagya ang mga Bagobo? 70 5. Matapos mong sagutin ang mga naunang gawain, sa iyong palagay, ano ang mga katangian ng epiko upang matukoy ang kaibahan nito sa iba pang akdang pampanitikan ? Ipaliwanag. Sa tulong ng mga gawain na iyong isinagawa, sa tingin ko, unti-unti mo nang nakikita ang kasagutan sa mahalagang tanong na ” Bakit nagpatuloy ang paglaganap ng epiko mula Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan? At upang maging matibay ang iyong pagunawa sa araling pinag-aaralan, bigyan mo ng pansin ang mahahalagang impormasyon . Alam mo ba na ... 1 Ugnay-Panitikan * % $ $ * 1, B + % H F % G % I ) ! % # % " % % , $ B $ $ K $ 71 ) !) / $ U U U : ' " $ , B $ $$ ) & " ( $ . $ % ' * $ ( (@ U Sa tulong ng mga impormasyon na iyong nalaman tungkol sa paksa, naniniwala ako na nadagdagan ang iyong kaalaman at lumawak pa ang iyong pag-unawa sa aralin. Nais kong suriin mo ang mga pangyayari sa epikong iyong binasa. Nailarawan ba nang tiyak ang mga pangyayari sa nasabing epiko? Malaki ba ang ginampanang papel ng pang-abay na pamaraan upang maging tiyak ang mga pangyayari sa epiko? Subukin mong sagutin ang kasunod na mga gawain nang sa gayo’y iyong matukoy ang sagot sa mga tanong. 72 GAWAIN 1.1.3.e : PAGSUBOK SA KASANAYANG PANGGRAMATIKA 1. Pansinin mo ang mga salitang nakasulat nang nakahilig sa loob ng pangungusap. Ano ang gamit nito sa mga salitang nagsasaad ng kilos? Naglalarawan ba ito o nag-uugnay? Isulat ang sagot sa sagutang papel. 1.Agad-agad na naghanda si Tuwaang 2.Naghanda nang mabilis si Tuwaang para sa kaniyang paglalakbay. 3. Binato nang napakalakas ni Tuwaang ang binata. 4. Ang binata ay unti-unting namatay. Ang kaugnayan ng mga salitang nakahilig sa pandiwa ay ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ __________________ ____________________ ___ Sa bahaging ito, nakilala mo ang pang-abay na pamaraan sa pamamagitan ng relasyon nito sa kasamang pandiwa. Bukod sa impormasyong ito, paano mo pa kaya makikilala ang pang-abay na pamaraan. Subukin mong sagutin ang susunod na mga gawain upang higit na mapagyaman ang iyong kaalaman sa araling panggramatika . 2. Punan mo ng angkop na salita ang patlang ayon sa iminumungkahi ng larawan. Isulat sa sagutang papel ang mga sagot. a. Sila ay _________na sumakay sa sinalimba at pumunta sa Katuusan, kung saan lupa ito nang walang kamatayan. b. Sila’y_______ na nakarating sa tahanan ni Batooy. 73 c.________ tinanggap ni Gungutan d._______na nakipaglaban si ang alok ni Tuwaang na maglakbay. Tuwaang. Nakatulong ba ang ang mga larawan upang madali mong makilala at magamit ang mga pang-abay na pamaraan? Subukin mong sagutin ang susunod na gawain upang higit pang mataya ang antas ng iyong pagunawa sa araling ito. 3. Punan mo ng angkop na pang-abay na pamaraan ang bawat patlang upang mabuo ang mga pahayag na ginamit sa usapan. Piliin ang sagot sa loob ng kahon. Isulat sa sagutang papel. B $ . / B 1 , $ B 2 /MMMMMMM MMMMMMMM & & $ B 1 J $ B 1 /* B / % $ MMMMMMMM V $ $ B MMMMMM 2 2 $ $ , 74 B4 1 Mula inila-larawan paraan kung lubos mong bahagi. /, L / MMMMMMMMM % sa isinagawang pagsasanay, naging malinaw na ang kilos ay o binibigyang-turing ng pang-abay. Kapag ang inilarawan ay ang paano ginawa ang kilos , ito ay pang-abay na pamaraan. Upang maunawaan ang tungkol dito, basahin mo ang susunod na Alam mo ba na ... ! " # Ugnay-Wika - * B 5 D 5+D 9 B , + H F ' G / Naging malinaw ba sa iyo na sa tulong ng mga pang-abay na pamaraan ay naging tiyak ang detalye ng kilos ng bawat tauhan? Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga ito upang maunawaan ang daloy ng mga pangyayari sa akda? Ang mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa araling ito ay makatutulong upang higit mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa araling tinalakay. 75 Ang bahaging ito ng aralin ay tutulong upang mataya ang lalim ng iyong pag-unawa sa mga konseptong natutuhan.Sa bahaging ito ay makakikilala ka ng kaugnay na teksto na iyong magiging gabay sa ganap na pagkatuto. Mahalagang maiugnay mo ang mga konseptong natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika. Gayundin, magiging kapakipakinabang ang tekstong babasahin kung iyong mailalapat ang mga natutuhan . Basahin at unawain. - ( ( % $ 0 V$ W $ $ ( $ - / 2 - X $ ' 0 - % ( 2 /( 8 % $ ( $ $ $ * 0 0 - 0 , ( J % $ ( % $ $ $ $ $ ( $ " # $ % 76 GAWAIN 1.1.3.f : PAGPAPALALIM NG IYONG KAALAMAN 1.Isa-isahin ang katangiang taglay ni Manuel L. Quezon batay sa nilalaman ng binasang anekdota. Gawin sa papel. 1. Sa iyong palagay, makahulugan ba ang ginawa ni Manuel L. Quezon para kay Mang Ibiong ? Pangatuwiranan. 2. Batay sa taglay na katangian ng pangunahing tauhan sa epiko at ang katangian na taglay ni Manuel L. Quezon na isinalaysay sa anekdota, ibahagi ang iyong ideya tungkol sa kabayanihan? Ipaliwanag. Isulat ang sagot sa papel. 3. Sumulat ka ng isang karanasan ( maaaring pansarili o sa iba ) na nagpapakita ng kabayanihan. Sikaping maging malinaw ang mga pangyayari sa tulong ng paggamit ng mga pang-abay na pamaraan. Gawin sa papel. Magaling ! Iyong napatunayan na anumang uri ng teksto ang gamitin, kayang-kaya mong mailapat ang mga kaalaman at kasanayan na iyong nalinang. Sa bahaging ito, nais kong balikan mo ang mga ideya at kaalaman na iyong natutuhan sa araling ito. Ipakita mo ang patunay na malinaw mong nabatid ang mahahalagang konsepto na saklaw nito. GAWAIN 1.1.3.g : HULING HIRIT... Sagutin mo ang tanong na - ” Bakit nagpatuloy ang paglaganap ng epiko mula Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan? Makatutulong sa iyong pagsagot ang paggamit ng mga salitang nasa kahon upang maging malinaw ang kaisipan na nais mong ipabatid. kultura at tradisyon kabayanihan kababalaghan paraan ng pamumuhay pagpapahalaga lahing Pilipino 77 Ang layunin mo sa bahaging ito ay ilapat ang mga konseptong natutuhan mo sa araling pampanitikan at panggramatika sa pagbuo ng Inaasahang Produkto. % %$ Q * $ $ $ ( $ $ $ - $ - • • • • • • % L , % 4 $ 54 $ $D Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga gawain na inilaan sa mga araling ito. Sa bahaging ito, inaasahan na ang lahat ng mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa Panahon ng Katutubo ay nakatulong upang higit mong makilala ang pinagmulan at kultura ng ating lahi sa uri ng panitikang mayroon ito. 78 Nakatutuwang isipin na naipakita mo ang iyong husay sa pagunawa ng mahahalagang konsepto sa mga araling pampanitikan at panggramatika sa Panahon ng Katutubo. Sa bahaging ito, muli kong susubukin ang iyong kaalaman sa kabuuang aralin upang mataya ko kung nanatili ang mahahalagang konsepto na iyong natutuhan. Gayundin , mahalagang maipamalas mo sa bahaging ito ang iyong kabatiran kung bakit kailangang maunawaan ang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo tulad ng karunungang-bayan ( salawikain, sawikain at kasabihan ), alamat , at epiko. Subukin mo muling paganahin ang iyong isipan sa tulong ng pagsagot sa sumusunod na gawain: Karunungang- bayan Alamat Epiko Panahon ng Katutubo Kasalukuyan 1. Sa tulong ng mga larawan, sagutin ang sumusunod na tanong. a. Bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na umusbong sa panahon na naisulat ito? b. Paano mapananatili at mapapaunlad ang panitikang minana pa sa ating mga ninuno sa kasalukuyang panahon? Sa bahaging ito, ipakita mo na malaki ang tungkuling ginampanan ng mga araling panggramatika sa mga akdang pampanitikan upang lalong maging mabisa ang paghahatid ng mahahalagang konsepto. 79 2. Paano nakatulong ang mga araling panggramatika sa kabisaan ng mga akdang pampanitikan? a. Dalawang Uri ng Paghahambing Karunungang- bayan Mahalaga ang paggamit ng dalawang uri ng paghahambing sa ang pagtalakay ng karunungang- bayan upang __________ ______________ at _______________ ng salawikain, sawikain at kasabihan. b. Pang-abay na pamanahon at panlunan Alamat Nakatutulong nang malaki ang paggamit ng mga pang-abay na ___________ at ___________ sa ____________upang mabisang maipabatid ang mga ______________ . c. Pang-abay na pamaraan Epiko Ang paggamit ng mga _________________ sa __________ ay nakatutulong upang maging ____________ ang kilos ng mga _________ sa ganang ganito, magiging ______________ ang daloy ng mga ____________________. Balikan muli natin ang Map of Conceptual Change na iyong sinagutan sa unang bahagi ng modyul. Sa pagkakataong ito, sagutin mo ang Pagkatapos Bumasa. Alam ko na malinaw na sa iyo ang mga ideya at konsepto ng kabuuang aralin. 80 ANTICIPATION-REACTION GUIDE Mga Pangungusap Pagkatapos Bumasa Sumasang-ayon Ang damdamin, saloobin, Sumasang-ayon Di sumasang-ayon kaugalian, o tradisyon ng Di sumasang-ayon lahi kapag naisatitik ay tinatawag na panitikan. Sumasang-ayon Kailanman. hindi maaaring Sumasang-ayon Di sumasang-ayon magka-ugnay ang panitikan Di sumasang-ayon at kasaysayan. Sumasang-ayon Ang Pilipinas, bago pa man Sumasang-ayon Di sumasang-ayon dumating ang Español ay Di sumasang-ayon mayaman na sa panitikan. Sumasang-ayon Hindi mababatid sa Sumasang-ayon Di sumasang-ayon panitikan ang tunay nating Di sumasang-ayon pagkalahi. Sumasang-ayon Bago pa man dumating ang Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Español ay may alpabeto Di sumasang-ayon nang ginagamit ang ating mga ninuno Sumasang-ayon Ang epiko, alamat at mga Sumasang-ayon Di sumasang-ayon karunungang bayan ay Di sumasang-ayon nakilala lamang ng ating mga ninuno noong panahon ng Español. Sumasang-ayon Napatunayan ng mga Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Español na ang ating mga Di sumasang-ayon ninuno ay hindi mahiligin sa tula, awit, kuwento, bugtong at palaisipan. Bago Bumasa Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Ang panitikan ay hindi suma-salamin sa panahon kung kailan ito isinulat ito. Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Binabati kita! Ipinakita mo ang husay mo sa pagsagot sa mga gawain. Patunay lamang ito na malalim na ang iyong pag-unawa sa mga paksang pinag-aralan. Ipagpatuloy mo ang iyong kahusayan. Alam kong magagampanan mo ang inaasahang pagganap sa pagtatapos mo sa araling ito – Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo. Muli mong gamitin ang mga natutuhang kaalaman at kasanayan sa pagsasakatuparan ng gawain. 81 Nananabik ka na bang isagawa ang inaasahang pagganap para sa Aralin 1.1? Nais mo bang masubok ang kahusayan mo sa pagsasakatuparan ng gawain? Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang natutuhang mga konsepto ng mga araling pampanitikan at panggramatika sa kabuuan ng aralin. ( $ ( *('2 & $& $ @@ & $ $ , $ $ 0 - $ $ $ $ @ & @ & $ B L 5 $ $ % $ $ D 5, 5 D % D VII. Pangwakas na Pagtataya (para sa Aralin 1.1) A. B. Bumuo ng islogan batay sa paksa: (5 puntos) “ Karunungang-bayan, Dunong na Dapat Pinagyayaman”. Bumuo ng sarili mong simula at gitnang bahagi batay sa wakas ng alamat. Gumamit ng pang-abay ( panlunan, pamanahon at pamaraan ) sa pagbuo ng dalawang bahagi.Isulat sa papel ang iyong sagot. (10 puntos) % J - 3- - 3 3- J 3 $ 82 C. Sumulat ng maikling talata tungkol sa kabayanihan na dapat ipakita ng isang Pilipino sa kasalukuyang panahon. (10 puntos) Binabati kita at matagumpay mong natapos ang mga aralin sa Panahon ng Katutubo. Ngayong may malawak ka nang kaalaman hinggil sa ating panitikan noong Panahon ng Katutubo, mabuting alamin mo rin ang naging kalagayan ng ating panitikan sa panahon ng mananakop partikular noong Panahon ng Espa ol. Sa iyong gagawing pag-aaral sa susunod na modyul, malalaman mo kung umunlad ang ating panitikan sa panahon ng kanilang pananakop. Makikilala mo rin kung ano ang mga akdang pampanitikan na lumaganap at nakilala sa ating bansa sa Panahon ng Espa ol. Sa pagpapatuloy mo sa susunod na aralin, inaasahan ko na nasiyahan ka sa ating pagtatagpo . Ang lahat na natutuhan mo rito ay maaari mong magamit sa susunod na aralin. Aralin 1.2 : Ang Panitikan sa Panahon ng mga Español I. Panimula at mga Pokus na Tanong Ang mahigit na tatlong daang taong pananakop at paniniil ng mga Español sa ating bansa ang sanhi ng unti-unting pagkakabuo at paglaganap ng damdaming makabayan at mapanghimagsik na mga Pilipino. Nagkaroon ng mga bagong kilusan sa politika at panitikan sa Pilipinas. Ang dating diwang makarelihiyon ay naging makabayan na humihingi ng pagbabago sa pamamalakad ng pamahalaan at simbahan. Ang naging paksa ng panitikan ay pawang pagtuligsa sa pamahalaan at simbahan, at pagbibigay-payo sa mga Pilipino upang magising, magkaisa at maghanda upang matamo ang minimithing kalayaan. At ilan sa mga panitikang lumaganap sa panahong ito ng paghihimagsik ang tatalakayin natin sa modyul na ito. Sa araling ito, matutuklasan mo ang sagot sa sumusunod na tanong sa tulong ng mga araling inilaan ko para sa iyo. 1. Bakit nabago ang paksa ng panitikan sa panahong ito? 2. Anong damdamin ang naghahari sa mga akdang pampanitikan sa panahong ito? 3. Masasalamin ba sa panitikang lumaganap ng panahong ito ang kalagayang panlipunan at kultura ng bansa? Patunayan. 83 II. Ang mga Aralin at Ang Saklaw Nito Narito ang mga aralin na makatutulong upang matamo mo ang pamantayang pangnilalaman sa itaas. ARALIN 1.2 : Ang Panitikan sa Panahon ng ng mga Español Aralin 1.2.1 Panitikan: Dulang Pantanghalan Karagatan Duplo Wika: Mga Eupemistikong Pahayag Aralin 1.2.2 Panitikan: Tula “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio Wika: Mga Pandiwang Ginagamit sa Pagpapahayag ng Emosyon o Damdamin Aralin 1.2.3 Panitikan: Sanaysay “Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr.Jose P. Rizal Wika: Pangunahin at Pantulong na Kaisipan III. Mga Inaasahang Kasanayan Ang sumusunod ang kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa pagtalakay mo sa araling ito. Aralin 2 Panahon ng Español Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Nabibigyang kahulugan ang mga makabuluhang salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa akdang napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: • mailahad ang layunin ng napakinggan • masagot ang mga tiyak na tanong • maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari Pagsasalita Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang pangwika na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad ng: • mga eupemistikong pahayag • matatalinghagang pahayag 84 Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, damdamin, at saloobin na may kaugnayan sa paksa Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian nito: • karagatan • duplo • tula • sanaysay Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng: • pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan talinghaga • pagbibigay ng impresyon sa binasang akda kaugnay ng: paksa/tema tono layon • pagbibigay ng hinuha batay sa: mga ideya/pangyayari sa akda dating kaalaman kaugnay sa binasa • pag-uugnay ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda ay nakatulong upang maipabatid ang layunin ng may-akda Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pinag-aralan Pagsulat Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang binasa at sa: • pamantayang pansarili o pansariling karanasan • pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang babasahin Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa 85 Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa isang komposisyon sa pamamagitan ng isang: • kaakit-akit na pahayag • napapanahong sipi o banggit • serye ng mga tanong Nakasusulat ng talata na may wastong paglulugar ng pangunahin at pantulong na kaisipan Nawawakasan ang talata na may pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng pagtukoy sa: • pangunahing kaisipan • pantulong na kaisipan Tatas Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan at pagkakataon Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot sa mga tanong at puna sa panitikang napanood, nabasa o napakinggan Estratehiya sa Pag-aaral Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Pananaliksik Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon sa isinagawang pananaliksik Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/internet 86 IV. Konseptuwal na Balangkas Narito ang konseptwal na balangkas ng araling ito na makatutulong upang maging gabay mo sa pag-aaral. Ang Panitikan sa Panahon ng Español Panitikan: Dulang Pantanghalan Karagatan Duplo Wika: Mga Eupemistikong Pahayag Panitikan:Tula “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio Wika: Mga Pandiwang Ginagamit sa Pagpapahayag ng Emosyon o Damdamin Panitikan: Sanaysay “Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal Wika: Pangunahin at Pantulong na Kaisipan Marahil ay handang – handa ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin natin ang tungkol sa ilang akdang pampanitikang lumaganap matapos ang Panahon ng Katutubo, ang Panahon ng mga Español, partikular sa Panahon ng Himagsikan. 87 V. Panimulang Pagtataya Alamin natin kung ano na ang mga alam mo sa araling ito. Basahin at unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay nito. Sikaping sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan mo ang araling ito Panuto: Piliin at isulat sa sagutang papel ang letra ng tamang sagot. 1. Bakit tinawag na dulang pantahanan ang duplo? a. Ito ay nilalahukan ng mga kasapi ng pamilya. b. Idinaraos ito sa bakuran o loob ng isang tahanan. c. Ang mga paksa ng pagtatalo ay tungkol sa tahanan. d. Ibinibigay sa ilaw ng tahanan ang gantimpala ng mga kalahok. 2. Ang sumusunod ay pagpapatunay sa angking husay ng mga Pilipino sa pagtula. Alin sa mga ito ang hindi kabilang? a. Ang pagtatalong patula ay ginagamitan ng mga talinghaga. b. Nagpapalitan ng mga katuwiran sa tulong ng tulang may sukat at tugma. c. Ang paksa ay tungkol sa nawawalang loro ng hari. d. Nagtatalo at nagpapalitan ng matuwid sa paraang agaran o walang paghahanda. 3. Sa panahon ng Español, karamihan ng mga akda na binabasa o itinatanghal man ay tungkol sa mga santo/santa. Nagsisimula ito sa panalangin. Samakatuwid, ano ang ibig sabihin nito? a. Iniangkop sa panitikan ang relihiyon. b. Likas na relihiyoso ang mga Pilipino. c. Mahilig sa mga pagtatanghal ang mga Pilipino. d. Ibinahagi ng mga Español ang paraan ng kanilang pananampalataya. 88 4. Ano ang tawag sa mga binata at dalaga na naglalaro ng duplo na sila rin ang nagtatalo? a. bilyako/bilyaka b. mambibigkas c. manunula d. prinsipe/prinsesa 5. Si Alex ay mag-aaral sa Baitang 8. Mahilig siyang sumulat at bumigkas ng tula. Paano malilinang sa paaralan ang kaniyang talento sa pagtula? a. Mag-aral ng asignaturang Pamamahayag. b. Dumalo sa mga sa mga seminar-worksyap ng Samahan ng Mambibigkas sa paaralan. c. Laging lumahok sa mga patimpalak ng pagbigkas ng tula. d. Maghanap ng masasalihang samahan ng mga manunula. 6. Pangulo ka ng Samahan ng mga Mag-aaral sa Filipino (SAMAFIL)at sa darating na pagdiriwang ng Buwan ng Wika sa taong ito, napagusapan ninyo ng pamunuan ng inyong samahan na magkakaroon ng paligsahan sa pagtatalong patula gamit ang fliptop. Alam mo na ito ay lubhang kinagigiliwan ng mga mag-aaral na katulad mo sa kasalukuyan. Ano ang pangunahing layunin ng SAMAFIL sa pagdaraos nito? a. Mahikayat na maging kasapi ng SAMAFIL ang lahat ng magaaral sa paaralan. b. Mahikayat na lumahok ang mga mag-aaral sa paligsahan. c. Maging bago sa paningin ng mga guro ang fliptop. d. Malinang at maibigan ng mga mag-aaral ang sining ng pagtula. 7. Anong katangian ng mga Pilipino ang taglay sa paggamit ng eupemistikong pahayag? a. tapat c. madaling umunawa b. magalang d. malumanay magsalita 8. Ano ang lumulutang na paksang ginamit ng manunulat sa mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Himagsikan? a. pag-ibig sa bayan b. mga kaugaliang Pilipino c. pagmamahalan ng pamilya d. pagpupuri sa pamahalaang Espa a 89 9. Paano ipinakita ni Dr.Jose Rizal ang kaniyang pakikipaglaban sa mga Espa ol? a. Nakipag-usap sa kinauukulan. b. Ginamit ang mga akdang pampanitikan upang gisingin ang damdaming makabayan ng mga Pilipino c. Nangibang-bansa siya upang hikayatin ang kapwa mga Pilipino na magkaisa sa paglaban sa pamahalaang Espa ol. d.Nagtatag ng samahang tutuligsa sa Espa a. 10. Ang karagatan at duplo ay pawang mga akdang pampantikan na nasa anyong________. a. prosa c. pasalaysay b. patula VI. d. tuluyan Yugto ng Pagkatuto Simulan mo na ang pag-aaral upang sa gayo’y matuklasan mo kung bakit nabago ang paksa ng panitikan sa panahong ito? Anong damdamin ang naghahari sa mga akdang pampanitikan sa panahong ito? Masasalamin ba sa panitikang lumaganap sa panahong ito ang kalagayang panlipunan at kultura ng bansa? Sa tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan mo ng hinuha ang tanong na nasa loob ng kahon. Sagutin mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos mong pag-aralan ang modyul na ito, sagutin mo na ang huling kolum, ang L. 90 Masasalamin Ano ang alam mo na? (What do you know?) ba sa panitikan ang kultura o kalagayang Ano ang nais mong malaman? (What do you want to find out) panlipunan ng isang bansa sa panahon at lugar na isinulat ito? Paano mo makikita ang nais mong maunawaan? (How can you find out what you want to learn?) Patunayan. Ano ang iyong natutuhan/ naunawaan? What did you learn?) Bilang patunay na naunawaan mo na ang nilalaman ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang makapagpapahayag ng iyong sariling pananaw, damdamin at saloobin sa kasakuluyang kalagayan ng ating bansa sa masining na paraan. Simulan na ang pagsagot sa mga gawaing inilaan para sa iyong pag-unawa. GAWAIN 1.2.1.a: BAYANITIKAN Ang mga nasa larawan ay ilan lamang sa mga bayaning Pilipino na nagpahayag ng damdamin sa kani-kanilang panulat. Alamin ang damdaming namayani sa kanilang mga isinulat. Gayundin, kung masasalamin ba sa kanilang isinulat ang kalagayan ng bansa sa kanilang panahon? Basahin at unawain ang bawat saknong. Isulat sa sagutang papel ang letra na tutugon sa angkop na akda nang nakalarawang manunulat. % % % % ! ) , ( ( % ( ,) 91 Jose P. Rizal A ( K ) ) &B Marcelo H. Del Pilar B % 0 Apolinario Mabini C % 0 * B ) 2 " * D Emilio Jacinto ( ) , 92 Graciano Lopez Jaena - - - / ! ) '$ Andres Bonifacio F & & Y 0 & & / & & / & & & & & & & / ) 3 * 4) G Mahusay , kung nasagot mo nang tama ang lahat ng bilang. Kung hindi naman, huwag kang mag-alala at gagabayan ka ng modyul na ito para higit mong maunawaan ang tamang sagot sa bawat tanong. Sa unang aralin, aalamin natin kung paano ipinahayag ng mga Pilipino ang kanilang pananaw, saloobin, at damdamin sa panahong ito. Makatutulong sa iyong pag-aaral ang mga gabay na tanong sa ibaba. Mga Gabay na Tanong: 1. Naniniwala ka ba na ang mga Pilipino mula noon hanggang sa kasalukuyan ay may likas na hilig sa pagtula? 2. Paano ipinakita ng mga Pilipino ang husay sa palitan ng opinyon at pagsagot sa mga talinghaga? Ang pag-aaral ng akdang pampanitikan anoman ang anyo nito ay naglalayong magbigay ng mabuting bisa sa kaasalan ng tao tulad ng pagpapaunlad ng pakikipag-ugnayan sa kapwa sa pamamagitan ng magandang uri ng pagpapahayag. 93 Isa sa itinuturing na matandang anyo ng panitikan ang karagatan at duplo. Tinatawag itong tulang padula sapagkat ang mga ito ay nasusulat nang patula at ginagampanan ng mga tauhan. Tinatawag din itong dulang pantahanan sapagkat karaniwang idinaraos sa loob ng bahay o bakuran ng namatay. Nagiging parangal din ito sa namatay. Alamin natin kung paano ipinahayag ng ating mga ninuno ang kanilang sariling pananaw, saloobin at damdamin sa kanilang kapanahunan. Gayundin, kung masasalamin ba ang kultura ng mga Pilipino sa mga ganitong uri ng akdang pampanitikan? Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagpapahayag ng iyong sariling pananaw, saloobin at damdamin tungkol sa kaugaliang Pilipino sa kasalukuyan gamit ang wika ng kabataan. Maaari mo nang gawin ang kasunod na mga gawain. GAWAIN 1.2.1.b : PICK-UP LINES… Tunog-Makata Ang paglalaro ng pick-up lines ay nagtatampok sa pagiging malikhain ng kabataan, maging ng nakatatanda sa kasalukuyan. Subukin mong sagutin ang ilan sa pick-up lines na kasunod. Gawin ito sa ikaapat na bahagi ng papel. 1. Bangin ka ba? … Bakit? 2. Kape ka ba? … Bakit? ____________________________________ 94 3. Pustiso ka ba? … Bakit? ________________________________ 4.Kumain ka ba ng asukal? … Bakit? _____________________________________ 5. Surgeon ka ba? … Bakit? _______________________________ Marahil ay ganito ang iyong isinagot. 1. Bangin ka ba? Bakit? Nahulog kasi ako sa’yo. 2. Kape ka ba? Bakit? Ninenerbiyos kasi ko sa’yo e. 3. Pustiso ka ba? Bakit? Kasi, I can’t smile without you. 4. Kumain ka ba ng asukal? Bakit? Ang tamis kasi ng ngiti mo. 5. Surgeon ka ba? Bakit? Kasi ikaw lang ang nakapagbukas ng puso ko. Nakatutuwa ‘di ba? Simple pero may dating, sabi nga. Sa ganitong paraan, mabisa mo kayang maipararating sa iyong kapwa ang nais mong sabihin? Paano? Bakit hindi mo subuking gumawa ng sarili mong pick-up lines. Isulat mo ito sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat. 95 To... Cc... Subject: SEND Ang iyong ginawa ay ilan lang sa mga paraan kung paano ka makapagbibigay ng iyong pananaw, saloobin at damdamin. Samantala, sa Panahon ng Español, paano nga ba ipinahayag ng mga Pilipino ang kanilang pananaw, saloobin at damdamin? Matutunghayan mo sa susunod na pagtalakay ang mga gawaing nagpapakita ng katangian at paraan ng pagpapahayag ng mga Pilipino sa nabanggit na panahon. GAWAIN 1.2.1.c : SINING: KARAGATAN AT DUPLO Nais kong unawain mong mabuti ang mga katangian ng karagatan na iyong matutunghayan. ( + H % F $ 0 G 2 I ) ! # $ , " & ' ( ) 96 Basahin at unawain. Ang iyong mababasa ay unang bahagi ng pagtatanghal ng Karagatan ng Sulo ng Inang Wika noong ika-19 ng Disyembre 1967, sa Ika-19 na Pagkakatatag ng Unibersidad ng Manuel L. Quezon. ANG KARAGATAN 5 $ $ $ $ / ( * / B D R C *B , B 0 - C *B 4 , - 0 K 0 0 K 0 , $ $ 0 ' & B 4 / B , - / B - ' B L C / 0 $ $ 4 . 0 / 0 , / 97 B / - $ $ 5D , $ $ - B / / " D $ 5% D % . 5% $ $ B $ $ ( 0 4 * 0 0 0 - * 0 C , , 4 " . 4 0 0 0 0 C , ( 0 98 ) - . 0 C ( . ) , - , 0 $ $ . 2 0 0 0 0 . ( , ' 0 $ $ 0 K ( , / 4 ) / B $ $ , - 0 0 K 0 $ B 0 ( 0 . , , 0 0 0 * B , % E , 0 0 B $ $ 99 B / B 5% D , % / * B B 4 - C - 0 0 - $ K 0 C B / % % ( 0 , % . $ 0 / 0 * B L ( 0 ( - 0 0 $ , / 0 0 B ( % * B - , 0 0 100 B - 0 0 ( 0 B( / . , , '$ 0 0 0 * B , ' , $ $ 0 $0 C B C* 0 0 * B / C% B C - / * . ( 0 ( , , , 0 $ 0 0 0 101 B - 0 C C* C* * . B , 0 / * B / - 4 0 $ , B / 5( B D ( 4$ % 5% D W A K AS & ( * + , ( Subukin natin ang naging pag-unawa sa iyong binasa? Maaari mo nang sagutin ang kasunod na mga tanong. Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang paksa ng binasang karagatan? 2. Paano ito binigyang-buhay ng mga tauhan? Ano-ano ang kanilang ginampanan? papel 3. Bakit sinasabing hindi kinakailangang “sumisid” ang binatang nais magkapalad sa dalagang nawalan ng singsing? 102 Alam mo ba na … - & , & , 4. Ano ang matatalinghagang pahayag na binigkas ni Neneng? Paano tinugon ng mga binata ang kaniyang talinghaga? Itala mo ito sa sagutang papel. Gayahin ang kasunod na pormat. MATATALINGHAGANG PAHAYAG NA BINIGKAS NI NENENG TUGON NG MGA BINATA 5. Sa iyong palagay, ano ang angkop na pamagat ng binasang karagatan? 6. Ilahad ang mga pag-uugali o kasanayang napaunlad ng mga Pilipino batay sa larong karagatan? Matutukoy mo kaya ang pagkakatulad at pagkakaiba ng karagatan sa duplo? Tunghayan mo naman kung ano ang duplo. 103 ), ( + - $ $ $ H F - $ G I - ) 2 ! 4 # " % & ' ( ) Narito ang halimbawa ng duplo na sadyang pinaikli at iniangkop sa mag-aaral na tulad mo. 104 ANG DUPLO: - ( . " B8 ( ( " B8 ( ( B 4 ' & 4 . . - . $ $ & & 54 D - 0 - $ 0 0 $ 0 K - 0 B " / . " 5B , 0 K K ( $ 0 105 * . 0 / / " 5B " 6B 0 0 5 D 5 5 . " 5B - " 6B , D, D / 0 0 0 K , 0 % 0 B " / , 6B * E , % 4 . 0 5( / 0 0 $ " 6B D , 54 0 5- 5 D D L 0 D . 106 " 5' 6. D ( 5 . / $ B 0 ( , B K 0 , ( , B D $ 0 0% 0 0 . 0 % WAKAS & ' ( ) 107 Mga Gabay na Tanong: 6. Makatuwiran pa rin kaya na gawin ang larong duplo sa mga lamay sa patay sa kasalukuyan? Bakit? 5. Sa iyong palagay, ano-ano ang mabuting epekto ng dupluhan? 4. Paano ipinagtatanggol ng mga bilyako at bilyaka ang bawat isa? 3. Paano nilalaro ang duplo? 2. Sino-sino ang tauhang gumaganap sa duplo? 1. Tungkol saan ang binasang duplo? Batay sa mga impormasyong iyong binasa, magiging daan ito upang maunawaan mo na ang mga katangian ng karagatan at duplo bilang mga akdang pampanitikan. 108 GAWAIN 1.2.1.d : SURIIN: PAGKAKATULAD AT PAGKAKAIBA Batay sa mahahalagang tala na iyong nabasa tungkol sa karagatan at duplo, itala ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito batay sa mga elemento ng mga ito. Gawin sa sagutang papel. KARAGATAN Mga Elemento DUPLO Paksa Mga Tauhan Hakbang ng Pagsasagawa Palitan ng Pangangatuwiran Hatol PAGKAKATULAD 1. Paksa: ___________________________________________________ 2. Mga Tauhan: ______________________________________________ 3. Hakbang ng Pagsasagawa: __________________________________ 4. Palitan ng Pangangatuwiran: _________________________________ 5. Hatol: ____________________________________________________ Mga Gabay na Tanong: 1. Sa tulong ng karagatan at duplo, paano mailalarawan ang mga Pilipino batay sa sumusunod: 109 $ Sa pagkakataong ito ay inaasahan kong malinaw na sa iyo ang mga tiyak na katangian ng karagatan at duplo bilang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Español at naging instrumento ng pagpapahayag ng pananaw, damdamin at saloobin ng mga Pilipino sa panahong iyon. 110 GAWAIN 1.2.1.e: PAGPAPAHAYAG…SARILING REPLEKSIYON Masasalamin pa rin ang katayugan ng pag-iisip at pagiging masining sa pagsasalita na mahalagang sangkap sa pakikipag-ugnayan sa kapwa na bibigyang pansin ng susunod na gawain. Batay sa sumusunod na sitwasyon, paano mo ipahahayag ang iyong panig? SITWASYON SARILING PANIG $$ $ % / + ( V 5 - -V('D - 4 V / - H $ - % $ % / F $ / 111 G ( $ ( $ % / Ang iba’t ibang sitwasyon sa buhay ay humahamon sa tao na manatiling maayos sa kaniyang pakikipag-ugnayan sa kapwa. Napakahalaga ng paggamit ng angkop na salita sa pagsasaalang-alang sa damdamin ng iba. Sadyang ang salitang ginagamit ng tao ay tunay na repleksiyon ng sariling pagkatao. Alam mo ba na maraming paraan para mapaganda at maging katanggap-tanggap ang mga pahayag? Tunghayan mo ang susunod na talakayan. GAWAIN 1.2.1.f.: EUPEMISTIKONG PAGPAPAHAYAG… ISAALANG-ALANG # $ % Ugnay-Wika % B & + H $ 2 C 112 - ), & , & . ) . + H F Ang pagsasalita ay isa sa likas na gawain ng tao. Naipakikilala mo ang iyong sarili sa pamamagitan ng mga salitang iyong ginagamit. Sa layuning hindi makasakit sa damdamin ng iba, sinisikap nating gumamit ng magagandang pahayag. Basahin ang mga salita at sikapin mong tumbasan ang mga ito ng eupemismo. 4. sugarol 3. tsimay 2. maarte 5. mayabang 1. pakialamero 113 Natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa araling ito. Handa ka na sa mga gawaing tutulong sa iyo na palalimin pa ang iyong kaalaman. Sa bahaging ito ng iyong pag-aaral, ang mga gawaing inihanda ay naglalayong pagtibayin ang mga nabuong pag-unawa at kasanayan. Marahil, unti-unti mo nang nakita ang bakas ng nakaraan, ang naging paraan ng mga Pilipino sa kanilang pagpapahayag noon at ang paraan naman ng pagpapahayag sa kasalukuyan. Pareho itong nagpapakita ng bahagi ng kulturang Pilipino. GAWAIN 1.2.1.g: MAGTAGALOG WALANG SAKITAN Subukin mong bumuo ng pangangatuwiran sa paksang nasa loob ng kasunod na graphic organizer. Gamitin ang pamaraang palinya o pataludtod na bubuuin ng lima hanggang anim na saknong. Maaaring may sukat o wala. Gawing gabay ang kasunod na mga saknong. Ang pagtatalo ay isang laro ng isipan Walang sakitan ng katawan pati ng kalooban Ingatan ang salitang bibigkasin at bibitawan Dahil ang totoo’y paksa lang ang pagtatalunan. Subuking sagutin ang isyu ngayon Ako ay nasa panig ng pagsang-ayon Samantalang ikaw ay lubos na di- umaayon Pagkakaiba ng mga pananaw sa mundo’y nagpapayabong. PAKSA Ang paghahanapbuhay ng mga ina ng tahanan ang sinasabing dahilan sa pagkaligaw ng landas ng maraming anak/kabataan. SANG-AYON SALUNGAT 114 Sa pagkakataong ito, sinikap mong makapagpahayag nang may sining sa isang paksa. Tulad ng karagatan at duplo, sinikap mong humabi ng mga taludturan na ginamitan ng mga salitang higit na nakabubuti kaysa nakapananakit. Mahusay na napagsama-sama mo ang iyong kaalaman sa tula, paraan ng pagpapahayag at paggamit ng magagandang pahayag. GAWAIN 1.2.1.h: BUUIN: KONSEPTONG NATUTUNAN Dugtungan ang mga pahayag na nagpapakita ng kabuuan ng paksang tinalakay. _________________________________ ( _________________________________________ % _______________________________ ng ___________________ _____________________________ 0 ___________________________________ Binabati kita! Pinatunayan mo sa iyong mga sagot na ikaw ay maaari nang sumubok sa pangwakas na gawain. 115 GAWAIN 1.2.1i : NAIIBANG FLIPTOP Marahil ay nakapanood ka na ng fliptop sa telebisyon, sa inyong komunidad, sa youtube, o sa iba pang social networking site. Ano-ano ang iyong napansin? Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang kasunod na pormat. Mga Napansing Negatibong Mga Napansing Positibong Mensahe Mensahe at Paraan ng Paggamit at Paraan ng Paggamit ng Wika ng Wika 1. 1. FLIPTOP 2. 2. 3. 3. Alam mo ba na isa sa kinagigiliwan ng maraming kabataan ay ang pagtatalo gamit ang fliptop? Ito ay isang pagtatalo tungkol sa anumang napapanahong paksa sa paraang makabago. Sinisikap ng magkatalong panig na gumamit ng mga tugmaan at talinghaga upang higit na paghusayan ng magkatunggaling panig gayundin kung paanong hihikayatin ang mga tagapanood na karaniwang nagbibigay ng hatol sa pamamagitan ng kanilang hiyawan at palakpakan. Kaugnay nito, magdaraos ng paligsahan ng fliptop sa inyong komunidad, at ang mga kalahok ay ang kabataan. Bilang paghahanda, ikaw ay gagawa ng iskrip ayon sa paksang ibinigay ng mga tagapamahala. Presentasyon ito upang makapagtanghal at makipagtagisan ka ng galing sa entablado. Ayon sa pamantayan, kinakailangang kakitaan ito ng sumusunod: Pamantayan Bahagdan 1. kabuluhan ng paksa 25 2. kalinawan ng paninindigan 20 3. kahusayan sa paggamit ng mga eupemismong pahayag 25 4. wastong gamit ng mga salita 15 5. ideya ng pagtatalo 15 KABUUAN 100 116 Ngayon ay napagtagumpayan mo ang mga gawain sa paksang karagatan at duplo. Alam kong handa ka na para pag-aralan ang susunod na akda na kinilala sa Panahon ng Español – ang tula. Aralin 1.2.2: TULA Sa araling ito, tatalakayin natin ang isa sa mga tula na umusbong sa panahon ng pananakop ng mga Espa ol. Ito ang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” na isinulat ng ating bayaning si Andres Bonifacio. Tatalakayin natin ang nilalaman at ang sining na tinataglay ng tula bilang isa sa mga anyo ng panitikang Pilipino. Pag-aaralan mo rin ang mga pandiwang magagamit upang higit na maipadama ang ating emosyon o damdamin. Magiging tulong ang kasunod na tanong. Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang kalagayang panlipunan ng Pilipinas sa panahong isinulat ni Andres Bonifacio ang tula? 2. Paano ipinahayag ng may akda ang kaniyang emosyon o damdamin sa kaniyang isinulat na tula? 3. Ipaliwanag kung ano ang nakatulong upang mabisang maiparating ng may- akda sa mga mambabasa ang kaniyang emosyon o damdamin? Bago natin simulan ang pag-aaral, sagutin mo muna ang mga gabay na tanong batay sa iyong nalalaman. Dugtungan ang kasunod na pahayag. - $ @ & ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ __________________ Magkasama nating aalamin kung tama ang sagot sa pamamagitan ng pag-aaral at pagsasagawa ng mga gawain sa araling ito. Ang lahat ng iyong matututuhan ay makatutulong upang maisagawa mo nang buong husay ang inaasahang produkto. Bilang patunay na talagang naunawaan mo ang aralin, inaasahang ikaw ay makasusulat ka ng iyong sariling tula na magpapahayag ng iyong damdamin tungkol sa kasalukuyang kalagayan ng ninyong sariling lugar o ng ating bansa. 117 Ang iyong layunin sa bahaging ito ay mabasa at masuri ang tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” na isinulat ni Andres Bonifacio upang nang sa gayo’y malaman mo kung paano niya ipinahayag ang masidhing pagmamahal sa bayan. Upang lubos mong mapahalagahan ang tula, kilalanin mo muna si Andres Bonifacio. * " H" - 7 !IH - @ & Q 2 $ $ Q $ % $ L $ Q$ F $ $ * $ $ V$ Q V $ $ ' $ $ ( Q $ $ * , $ . V 6& $ N % 5 % 4 - 3'$ D - $4 $ $ $ $ 3 % $ % 4 ' 118 % , 5, * 4$ , ) % P , D 2 $ . !#+ *$ - $ ' - $ J$ , - % @ & !#I , . % ' P Q """ & $ +H - !#I * ( @ & Q 1 $ ( 4$O$ Q 1 $ @ & N$ . 4 % % - % % @ & , @ & 2 % % ' $ $ $ Q 1 $ - Q $% , & Q 1 $ * . P 1 % $ % @ & @ & & 119 ( N - @ & $ @ & $ $ - Q 1 $ " !#) Ibahagi ang iyong naging damdamin pagkatapos mong malaman ang ilang mahahalagang bahagi sa buhay ni Andres Bonifacio. Isulat sa sagutang papel. Gayahin ang pormat na pagsusulatan ng mga sagot. Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, suriin mo kung masasalamin ba sa tula ni Andres Bonifacio ang buhay at mga karanasan na kaniyang pinagdaanan? Nakaragdag ba ang mga ito upang mabisa niyang maipahayag ang kaniyang emosyon o damdamin sa tulang kaniyang nilikha? 120 Basahin at unawain: ! / ) ) '), $ @ & 2 / - /E % 8 : , : E : : /- - / ( : : ( B : , - : : : : 2 : E , : : 121 % E ' : L : , : ( K : : , : : : : : ( - : : K ( 0 GAWAIN 1.2.2.a: PAGLINANG NG TALASALITAAN Upang higit mong maunawaan ang tula, bigyang-kahulugan ang ilang mahihirap na salitang ginamit ng may akda. Hanapin ang kahulugan ng mga ito sa loob ng kahon, at isulat sa sagutang papel ang letra ng wastong sagot. Pagkatapos ay gamitin ang mga salitang ito sa pagbuo ng isang talata na may kaugnayan sa tula. Gawin sa isang buong papel. . __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ 122 GAWAIN 2: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa GAWAIN 1.2.2.b: SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang iyong naunawaan tungkol sa nilalaman ng tulang iyong binasa. Sagutin nang matapat ang mga tanong at gawain upang matamo mo ang iyong hinahangad na maunawaan at maisagawa sa pagtatapos ng aralin. 1. Saan maaaring ihambing ang pag-ibig na nadarama ng mayakda para sa kaniyang bayan? Ipaliwanag. Iguhit din ang maaaring sumagisag sa pag-ibig na ito. Iguhit dito ang simbolo/sagisag: Paliwanag: _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ 123 2. Anong panahon naisulat ang tula? Ano ang kalagayang panlipunan ng Pilipinas ng panahong naisulat ng may-akda ang tula? Magsaliksik ng ilang impormasyon tungkol dito at itala sa tulong ng Rays Concept Organizer. Gawin sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat. 3. Sa kasalukuyan, paano maipakikita ang iyong pagmamahal sa bayan? Muli, gumuhit o gumupit ng simbolo na magpapakita ng iyong pag-ibig sa bayan. Gawin sa maiksing coupon bond. 4. Si Dr. Jose Rizal at Andres Bonifacio ay may magkaibang pananaw tungkol sa pag-ibig sa bayan. Magtanong sa iyong kakilala na sa iyong palagay ay makatutulong upang malaman mo ang kani-kanilang pananaw. Ilahad mo ang mga ito. Pagkatapos, bumuo at ibahagi mo naman ang iyong sariling pananaw tungkol sa pag-ibig sa bayan. Isulat ang sagot sa papel. Rizal sarili Bonifacio pag-ibig sa bayan 5. Maghanap ng isang tula sa kasalukuyang panahon na pag-ibig sa bayan ang paksa. Sipiin mo ito at ihambing sa tulang isinulat ni Bonifacio. 124 ! / ) ) '), ) ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ __________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ __________ 6. Ano ang iyong naramdamam pagkatapos basahin ang dalawang tula? 7. Mabisa bang naipahayag ng mga sumulat ang kanilang damdamin sa isinulat nilang tula? Ano kaya ang nakatulong upang maisagawa nila ito nang mabisa? Ipaliwanag. - 8 * ) ) - 4 , 8. Balikan ang tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”, at subuking sagutin ang sumusunod na tanong. Isulat sa papel ang sagot. Tanong a. Ilang taludtod mayroon ang tula? b. Ilang saknong mayroon ang tula? c. Ano ang sukat ng tula? d. May tugmaan ba ang mga dulong salita ng bawat taludtod ng mga saknong? Patunayan. e. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang magkakatugma sa bawat taludtod ng mga saknong ng tula? Sagot 125 9. Nakatulong ba ang mga elemento ng tula upang mabisang maipahayag ng may-akda ang kaniyang emosyon o damdamin? Ipaliwanag. 10. Muli, maghanap ng isa pang tradisyunal na tula na nagpapahayag ng emosyon o damdamin. Sipiin mo ito sa iyong notbuk at pagkatapos ay suriin. Makatutulong sa iyo ang mga gabay na tanong sa gagawin mong pagsusuri. Gamitin ang pormat sa ibaba. Gawin sa papel. - 5 % D 4 126 Sagutin mo naman ang sumusunod na tanong. Gawin sa papel. - + - $ / $ / H / / ( 4. Ilang taludtod mayroon ang tula? 5. Ilang taludtod mayroon ang bawat taludtod? 6. Ilan ang sukat ng taludtod? 7. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang magkakatugma sa bawat saknong. Buong husay mong naisagawa ang mga gawain. Marahil ay nauunawaan mo na kung paano mabisang maipahahayag ng isang tao ang kaniyang emosyon o damdamin? Paano nga ba? Tingnan ko nga kung alam mo na. Dugtungan mo lamang ang pahayag na ito. $ MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM 127 Pero hindi lamang iyan. Mayroon pang makatutulong kung paano natin maipahahayag ang ating emosyon o damdamin. Alamin natin. GAWAIN 1.2.2.c: EMOSYON MO... IPAHAYAG MO Mahalagang maipahayag natin nang malinaw at maayos ang ating damdamin at saloobin upang maunawaan tayo ng ating kapwa. Sa pagpapahayag ng ating emosyon o damdamin, makatutulong ang paggamit ng mga pandiwang naglalarawan ng ating nadarama. Ang mga pandiwang nagpapahayag ng damdamin ay may aspekto o panahunan. Hindi lamang ginagamit ang pandiwa sa pagsasaad ng kilos o galaw. May mga pandiwa rin na magagamit sa pagpapahayag ng damdamin tulad ng sumusunod:(ilan ito sa makikita sa tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”). 1. Isulat sa kabilang kolum ang damdaming ipinahahayag ng bawat pandiwa. Gawin sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat. Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin pagpupuring lubos Emosyon o Damdamin buong pagkasi sakbibi ng lumbay wari ay masarap tunay na langit 1. a. Balikan ang isa sa mga tulang ipinahanap ko sa iyo sa mga naunang gawain. Itala ang mga pandiwang ginamit ng may-akda sa pagpapahayag ng kaniyang emosyon o damdamin. Isulat sa sagutang papel. b. Batay sa mga pandiwang ginamit ng may-akda, ano ang damdaming nangingibabaw sa kaniyang tula? Ipaliwanag. c. Ikaw naman ang magpahayag ng iyong damdamin. Sagutin mo lamang nang tapat ang kasunod na tanong. / 2 $ 128 Pagkatapos mong maunawaan ang iba’t ibang konsepto kaugnay ng araling ito, palalimin pa natin ang iyong pag-unawa sa susunod na bahagi. Ang iyong layunin sa bahaging ito ay higit pang mapalalim ang iyong pag-unawa sa mahahalagang konsepto na nais kong iwanan sa iyong isipan dahil ito ang tulay upang maisagawa mo nang buong husay ang inaasahang produkto na isasagawa mo sa pagtatapos ng araling ito. GAWAIN 1.2.2.d: ALAM KO NA… $ R Anong mahahalagang konsepto ang iyong natutuhan sa aralin? Paano mo ito gagamitin sa iyong sariling buhay? May nabago ba sa iyong sarili, matapos mong maunawaan ang mga konseptong ito? Ibahagi. Ngayon ay nakahanda ka nang ilipat ang iyong natutuhan sa tunay na sitwasyon, nang sa gayo’y makita mo ang kabuluhan ng pag-aaral ng modyul na ito. GAWAIN 1.2.2.e : DAMDAMIN KO… ISULAT KO Sa bahaging ito, ililipat mo na ang iyong natutuhan sa sitwasyong kasalukuyan mong ginagalawan. Ito ay ang pagsulat ng sariling tula na nagpapahayag ng emosyon o damdamin sa isang taong iniidolo o hinahangaan. Basahin ang kasunod sitwasyon. 129 $ . % ( - ( ' ( $ B D D $$ $ &D D $ $D @D Ano ang iyong natutuhan sa isinasagawang gawain? Makatutulong ba ito sa iyong pang-araw-araw na buhay? Paano? Pagkatapos mong matutuhan ang tungkol sa tula bilang isa sa mga akdang pampanitikan, ngayon ay makikita mo ang pagkakaiba nito sa isa pang akdang tuluyan-ang sanaysay. ARALIN 1.2.2: SANAYSAY Ang karanasan ang nagtutulak sa tao upang siya ay makapagpahayag. Maraming karanasan ang idinulot ng pananakop ng mga dayuhang Español sa loob ng mahabang panahon. Bagamat dumanas ng paniniil ang mga Pilipino sa kamay ng mga dayuhan, hindi ito naging hadlang upang ipahayag nila ang kanilang pananaw, damdamin at saloobin. Sa pagkakataong ito, isa pa ring akdang pampanitikan ang iyong pagaaralan- ang sanaysay. Gayundin, makikita ang kabisaan ng isang mahusay na sanaysay sa pamamagitan ng maayos na pagkakahanay ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan. Kung gayon, mahalagang tanong na ating pag-uukulan sa pag-aaral na ito ang: Paano ipinahayag ng mga manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng bansa sa kanilang panahon? 130 GAWAIN 1.2.3.a: KALAKASAN, KAHINAAN… TUKUYIN AT ITALA Sinasabing ang isang tao maging ang isang bansa ay nagtataglay ng mga kalakasan at kahinaan. Batay sa mga pahayag, tukuyin mo ang mga kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino. Maaari ka pang magtala ng karagdagang katangian at mga patunay tungkol dito. Bukas na lang natin ipasa ang proyekto.Kahit huli na tatanggapin naman ni ma’am ‘yan. Di na ako papasok, wala namang gagawin sa iskul,maglilinis lang! Umaasa akong hindi tayo pababayaan ng Diyos. Dagdagan pa natin ang sipag at tiyaga. Lola, sumabay na po kayo sa akin sa tawiran. Manang, sobra po ang inyong sukli. Kunin na natin ito,kahit ba ukay, imported naman! Naku, kanina pa pala tumatapon ang tubig.Maisara nga ang gripo. Sige na, wala namang bantay,itapon mo ang basura sa Batay sa aking pag-aaral, lumalala ang kondisyon ng kapaligiran dahil sa tinatawag na climate change. Panalo tayo! Sabi ko sa iyo, dapat kaya nating makipagsabayan sa galing ng ibang bansa. Mga Gabay na Tanong: 1. Ano-ano ang kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino batay sa mga pahayag? Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. KALAKASAN PATUNAY KAHINAAN PATUNAY 131 . 2. Sa iyong palagay, paano nakaaapekto ang mga ito sa kalagayan ng bansa? Dugtungan ang pahayag. Isulat ang sagot sa papel. Gayahin ang pormat. Ang kalakasan ng mga Pilipino ay: 5. 4. 3. 2. 1. Samantala, ang mga kahinaan ng mga Pilipino ay …(isulat sa loob ng alimango): 1 3 2 4 5 3. Alin ang nakahihigit ang kalakasan o ang kahinaan ng mga Pilipino? Patunayan. 132 GAWAIN 1.2.3.b:: LIHIM NG MGA SALITA … TUKLASIN Tuklasin mo ang lihim ng mga salitang pinahuhulaan? Alamin mo ang teknik upang matukoy ang mahalagang salita na gagamitin sa sanaysay na iyong babasahin. Halimbawa: 2 - $ / / + )& + ) + $$ $ - C ) 133 Natuklasan mo ba kung paano mahuhulaan ang mga salita? Natukoy mo ba na ito ay ang kalayaan at edukasyon? Tama, kung napansin mo ay walang kaugnayan ang mga pahayag sa bawat isa. Ang tanging palatandaan para mahulaan ang salita ay ang paggamit ng simula, gitna at katapusan ng kasunod na salita/mga salita. Kung gayon, binabati kita! Alam kong nasagot mo ang mga tanong at gawain sa bahaging ito. Ngayon ay handa ka na para sa mga gawain sa bahaging Paunlarin. Ang bahaging ito ng pag-aaral ay makatutulong upang lubusan mong makilala ang sanaysay bilang isang akdang pampanitikan. Maihahambing mo ito sa iba pang akdang pampanitikang pinag-aralan kung matutukoy mo ang katangian nito. Tutuklasin mo rin kung paano nakatutulong ang paggamit ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan sa pagbuo ng sanaysay. Gayundin, sa pagbabasa ng halimbawang akda malalaman mo ang kaligirang pinagmulan at mga dahilan ng may-akda. Dahil dito, mahalagang tanong na dapat tandaan: Paano ipinahayag ng mga manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng bansa sa kanilang panahon? Iyong balikan ang ilang tala sa buhay ni Dr. Jose P. Rizal. 8 5 D * J Q $% N # ' $ !I $ B"" +B"" 5+D - 2 4$ - SX N$ J 5HD - * V & & $ & $ N ' 5FD J $ $ 5GD J $ J -Y Q ' 134 5ID ( - $ $ 8 $ & $ 4 $ 8 $ $ $ H" Q$ $ 5)D 0 5!D $ 5#D $ 5 "D ' $ * !#I . 5 D, B N % . N & N GAWAIN 1.2.3.c.: Ako At Ang Bayani Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang tala sa buhay ng pambansang bayani, subukin mong isulat ang mga kaisipang naibahagi nito sa pamamagitan ng pagdurugtong sa mga pahayag. Gawin sa papel. * J $% N ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ 135 ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Nais mo bang maragdagan ang iyong pagkakilala sa pambansang bayani? Kung gayon, basahin ang kaniyang sanaysay. GAWAIN 1.2.3.d: LIGHT.: MGA KAISIPAN … HANAPIN AT PATUNAYAN Bago mo basahin ang sanaysay, nais kong lagyan mo ng tsek( ) ang mga kaisipan na sa palagay mo ay matatagpuan sa sanaysay. ___1. ' % MMM+ % MMMH % . % P MMMF ( % MMMG - % $ MMMI - MMM# . P 0 MMM) MMM! - % . J $N P $ . P 136 MMM " - % $ $ Ang iyong pagbabasa at pag-unawa sa sanaysay na pinamagatang “Ang Katamaran ng mga Pilipino” na isinulat ni Dr. Jose P. Rizal ang magpapatunay sa mga kaisipan kung ito ay binanggit sa kaniyang sanaysay. Sikapin mong salungguhitan ang mga kaisipang napatunayan mong tuwirang binabanggit dito. , Ugnay-Panitikan * J $% N 5' ( G $ $ N - 0 4 $ & ' $ G !#" . % J $ N $ V 0 ( 0 0 % - , % 0 N B- . E $ % $ 0 137 . $ 0 0 * N 0 0 - % , - % , 4 , % , 0 0 % 0 % % 0 0 , ( N 0 $ 0 - 0 * , 0 % E 0 4 &$ D 5 0 N 0 138 ( 0 % - 0 % - , Q % % 0 0 % 0 N $ & $ $ % 0 0 0 0 $ N $ % 0 0 0 $ $ , B 0 , % - % B /- 139 - 0 - % 0 , % $ $ $ , E % . - 0 $ $ 2 N B ( $ 0 - K , / ( R - $ $ % - 0 % 0 140 % 0 % 0 % - N B - $ , $ Mga Gabay na Tanong: 1. Tungkol saan ang sanaysay? 2. Isa-isahin ang dahilan ng sinasabing katamaran ng mga Pilipino? Isulat sa papel ang sagot. ANG KATAMARAN NG MGA PILIPINO 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 141 3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga puna ng sumulat tungkol sa kalagayang panlipunan sa kaniyang panahon? Gawin sa papel. Mga Kalagayang Panlipunan Sa aking palagay... Pirata, mandarambong, sumalakay Gobernador, abusado Sistema ng edukasyon, baguhin Malupit na sistema, palitan 4. Ilarawan ang damdaming nangingibabaw sa sanaysay. 5. Ipaliwanag ang kaisipang nakapaloob sa larawan. Isulat ang mga sagot sa papel. 6. Sa iyong palagay, bakit isinulat ng bayani ang sanaysay? 7. Sa kasalukuyan, naniniwala ka bang tamad ang mga Pilipino? Pangatuwiranan. GAWAIN 1.2.3.e: MAGHANAY NG DETALYE … KAYA KO! Pagkatapos mong basahin at sagutin ang mga tanong tungkol sa nilalaman ng sanaysay, alam kong kayang-kaya mong ihanay ang mga detalye ng bawat kaisipan. Isa-isahin ang mga patunay sa pahayag. Gawing batayan ang sanaysay. A. Ang pangunahing sanhi ng katamaran ng mga Pilipino ay ang mainit na singaw ng panahon. B. Ang sipag at tiyaga ng mga Pilipino ay nawala dahil sa maling sistemang pinairal ng mga Español. C. Ang hindi mabubuting ugali ng mga Español ay nagpalala sa katamaran ng mga Pilipino. Naihanay mo ang detalye ng kaisipang tinalakay sa sanaysay. Matutukoy mo ba ang katangian ng sanaysay bilang akdang pampanitikan? Basahin mo ang sumusunod na mga impormasyon. 142 Ugnay-Panitikan Sanaysay - 5 D $ 5+D 4 $ $ $ $ $ 0 8 K / + 5HD 5ID 5#D B 5 D 5FD 5)D $ 5 "D 5+D 5GD 5!D $ 5 D 143 Mga Gabay na Tanong: 1. Batay sa mga impormasyong inilahad tungkol sa sanaysay subukin mong: a. paghambingin ang sanaysay na pormal at di-pormal PORMAL DI-PORMAL ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ _________ ________________ _________________ _________________ _________________ _________________ _________________ _________________ ___ _________________ SANAYSAY b. Suriin (batay sa tiyak na uri ng sanaysay) ang mga mungkahing pamagat ng sanaysay 1. 2. 3. 4. 5. Si Papa at Mama Bakit Nagkakaroon ng Climate Change? Ang Laki sa Layaw: Aral ng Buhay Ang Politika sa Pilipinas Isang Gabing Pagninilay Nagkaroon ka na ng mga kaalaman tungkol sa sanaysay bilang isa sa mga akdang pampanitikan. Handa ka na upang pag-aralan ang mga elemento na nagpapabuti sa kabuuan ng pagsulat ng sanaysay - ang pagtukoy sa pangunahin at mga pantulong na kaisipan. Bilang mambabasa, malaki ang maitutulong sa iyo ng mga kasanayang matatamo sa pagtukoy ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan sapagkat sa ganitong paraan matitiyak kong mauunawaan mo ang layunin ng sumulat. Maaaring mapatunayan mo rin na ang pagbabasa ay isang gawaing interaktibo. Mga Gabay na Tanong 1. Basahin ang sumusunod na talata. Sipiin/Kopyahin ang bawat talata. Salungguhitan ang pangungusap na nagpapahayag ng pangunahing kaisipan at lagyan ng tsek( ) ang mga binilangang pangungusap na nagpapahayag ng pantulong na kaisipan. Gawin sa sagutang papel. 144 -D 5 D - $ $ 5+D ( 5HD 0 5FD 5GD 5ID D 5 D % $ & 5+D - $ $ 5HD $ $ 5FD E 5GD % P . QD 5 D - % 5+D 5HD 0 5FD $ $ 5GD 5ID % *D5 D % ( 5+D $ 5HD ( $ % 5ID 5FD 4 5GD $ 145 Natutuwa ako sa iyo dahil natapos mo ang mga gawain sa bahaging nang may kahusayan. Sa pagkakataong ito ay susubok ka na sa susunod na gawain upang palalimin pa ang iyong kaalaman. Mahalagang mapagtibay mo ang mga konseptong iyong natutuhan at naunawaan sa pamamagitan ng pagsagot sa mga inilaang gawain. Inaasahan ko na iyong nakita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga gawain tungkol sa mahalagang tanong na: Paano ipinahayag ng mga manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng bansa sa kanilang panahon? Sa gayon ay maihahambing mo ang kasalukuyang kalagayang panlipunan at kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon paano mo ito maaaring maipahayag? GAWAIN 1.2.3.f: LARAWAN AT KAAISIPAN Matutunghayan mo sa ibaba ang mga larawang nagpapakita ng iba’t ibang kalagayan sa lipunan. Isulat sa loob ng malaking kahon ang pangunahing kaisipan at sa maliliit na kahon ang mga pantulong na kaisipan. 146 Lagyan ng bituin ( ) ang larawang nagsasaad ng pangunahing kaisipan. Lagyan ng tsek ( ) ang larawang tumutukoy sa mga pantulong na kaisipan. Pagkatapos, bumuo ng mga pahayag na nagpapakita ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan batay sa mga larawang napili. Isulat ang sagot sa mga kahon sa ibaba. Sundin ang pormat. Nakikita mo ba ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari noon sa kasalukuyan? Ang mga kalagayang panlipunan ngayon na ipinakikita ng mga larawan ay nakatutulong sa pagbuo ng mga kaisipan. Maaaring sa tulong ng mga ito, makakalilikha ka ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan. 147 GAWAIN 1.2.3.g: BUUIN: KONSEPTONG MAKATOTOHANAN Dugtungan mo ang mga pahayag na nagpapakita ng kabuuan ng paksang tinalakay. MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM Z( MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM Z % MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM Z MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM Z MMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMM Z MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM 148 GAWAIN1. 2.3.h: MAGSULAT, MAGPAHAYAG, AT MANGAMPANYA Unti-unti mo na bang nakikita ang bunga ng iyong pag-aaral? Tandaan na napakahalaga ng pag-unawa sa aralin para sa isang mag-aaral na tulad mo. Ito ang magiging daan upang iyong maisagawa ang inaasahang produkto/ pagganap. Kaya, alam kong handa ka nang gawin ang pangwakas na gawain. - & @ $ '(24- ,-%-'(2(N@ $ ' 5$ @$ D -2(% ,-'(,- - B ( - 2 ,- %- S- $ $ @ $ B + H 4 F 2 ( , @ $ B $ $ F"[ , G"[ , "[ MMMM ""[ 149 Tiyak kong batid mo na ang mga lumaganap na akdang pampanitikan sa Panahon ng Espa ol. Marahil ay humanga ka sa kapwa Pilipino dahil sa paraan ng kanilang pagpapahayag. Ipinakita sa mga akdang pampanitikang tulad ng karagatan, duplo, tula at sanaysay ang husay sa mabilis na pag-iisip gayundin ang kasiningan sa paggamit ng wika. Kaya naman patunayan mong ikaw ay nagmula sa lahing ito na may angking husay sa pag-iisip at pagpapahayag. Natutuwa ako para sa iyo sapagkat batid kong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa mga panitikang sumibol sa panahon ng Espa ol. Natitiyak kong ang dati mong kaalaman sa simula ng pagtalakay sa aralin ay higit na lumawak at lumalim. Samakatuwid, sa tulong ng KWHL Sheet, ang nauna mong mga paghihinuha ay napagtibay na ng nakuha mong mga kaalaman sa kabuuan ng aralin kaya maaari mo nang sagutin ang huling kolum ng sheet. Sa tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan mo ng hinuha ang tanong sa kasunod na kahon sa p. 150. Nasagot mo na ang tatlong naunang kolum, ang KWH,hindi ba? Pagkatapos nating pag-aralan ang Aralin 1.2 ay saka mo sagutin ang huling kolum, ang L. Masasalamin ba sa panitikan ang kultura o kalagayang Ano ang alam mo na? (What do you know?) Ano ang nais mong malaman? (What do you want to find out) panlipunan ng isang bansa sa panahon at lugar na Paano mo makikita ang nais mong maunawaan? (How can you find out what you want to learn?) isinulat ito? Patunayan. Ano ang iyong natutuhan/ naunawaan? What did you learn?) 150 Binabati kita! Buong husay mong nagampanan ang mga gawaing inilaan ng bahaging ito ng modyul. Inaasahan kong naging malinaw sa iyo ang sumusunod na konsepto: 1. masasalamin sa panitikan ang kultura o kalagayang panlipunan ng isang bansa sa panahong isinulat ito ; 2. gumamit ng iba’t ibang anyo ng panitikan tulad ng duplo, karagatan, tula at sanaysay ang mga Pilipino sa pagpapahayag ng kanilang pananaw, saloobin at damdamin ; 3. mahalaga ang papel na ginagampanan ng wika sa maayos na pagpapahayag; at 4. sa kasalukuyan, makikita pa rin ang kaugnayan ng mga akdang pampanitikan sa buhay ng mga Pilipino. Sa bahaging ito, ililipat mo na ang iyong mga natutuhan, gawin mo ang hamon sa pamamagitan ng pagtugon sa susunod na gawain. ( 9 - $ @@$ $ - ( B 5 D 5+D 5HD $ 5FD 5GD $ $ 151 VII. PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (para sa Aralin 1.2) Sa pagkakataong ito, alamin mo kung ano na ang iyong mga natutuhan sa mga paksang iyong pinag-aralan. I. Basahin at unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay nito. 1. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling nakakita ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang mahalagang paksa o isyu. a. tula c. dula b. sanaysay d. maikling kuwento 2. Sa pagbabasa ng isang talata paano magiging madaling makita ang pangunahing ideya nito? a. Alamin ang paksa ng talata. b. Isa-isahin ang mga detalye. c. Hanapin ang mga halimbawa sa talata. d. Tukuyin ang pinakamahalagang kaisipan tungkol sa paksa. 3. Basahin at unawain ang mga pangungusap. Pagkatapos, tukuyin ang pangunahing kaisipan. 5-D % 5 D @ &$ 5QD 4 - 5*D 152 4. Ano ang pinakamabuting eupemistikong pananalita? maaaring ibunga ng paggamit ng a. Nagpapaunlad ng pakikipag-ugnayan sa kapwa. b. Nagpapakilala sa tao sa kaniyang kapwa. c. Nagdudulot ng pagkakaroon ng maraming kaibigan. d. Naghahatid ng saya sa kausap. 5. Ikaw ay inanyayahan ng iyong kamag-aral na dumalo sa kaniyang kaarawan. Subalit alam mo na hindi ka pahihintulutan ng iyong magulang sapagkat sa gabi isasagawa ang pagdiriwang. Paano mo sasabihin sa iyong kamag-aral na hindi ka makadadalo? a. “Pasensiya ka na kung hindi ako makadadalo kasi istrikto ang magulang ko.” b. “Ikinalulungkot ko na hindi ako makadadalo sapagkat talaga lamang may panuntunan kaming sinusunod sa bahay.” c. “ Sana ginawa mo na lang ng hapon para makadalo ako.” d. “Delikado ang panahon ngayon kaya hindi ako dadalo sa iyong kaarawan. 6. Ang duplo bilang anyo ng panitikan ay nagtataglay na sumusunod na katangian maliban sa: a. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa palad ng sino mang nahatulang parusahan. b. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa kaluluwa ng namatay. c. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nahulog na singsing ng isang dalaga. d. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ay duplera. 7. Bakit mainam pa ring laruin ang karagatan at duplo sa kasalukuyan? a. Nagpapatalas ito ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o impromptu. b. Naaaliw nito ang mga namatayan. c. Nauuwi sa pagliligawan ang biruan lamang sa simula ng kabataan. d. Nasasanay magkabisado ng tula ang kabataan 153 Basahin at unawain ang kasunod na mga saknong ng tula. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay nito. C* 4 L( 0 0 % ( ( % ( -. / ' & ! , 8.Ano ang ibig sabihin ng salitang kuhila? a. api c. ganid b. taksil d. hirap 9.Sino ang tinutukoy na Ina sa tula? a. Espa a c. Hapon b. Pilipinas d. Amerika 10. Alin sa mga taludtod ang angkop na kasunod ng saknong na: /- / a.Ay! Ito ang Inang Bayang tinubuan b. Siya’y Ina’t tangi kinamulatan b.Ng kawili-wiling liwanag ng araw d. Na nagbigay-init sa buong katawan Wow! Natapos mo na nang buong husay ang Aralin 1.2. Malawak na ang iyong kaalaman tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap naman noong Panahon ng mga Español. Nakatitiyak ako na nagkaroon ka rin ng kaalaman tungkol sa kultura at kaugaliang Pilipino ng mga panahong iyon dahil nasalamin mo ang mga ito sa bawat akdang ating tinalakay. Marahil ay nanininiwala ka na ang panitikan ay talagang salamin ng kultura ng mga tao sa panahon at lugar na pinagmulan ng mga ito. Pagkatapos ng pananakop ng mga Español sa ating bansa, dumating naman ang mga Hapon. Katulad ng mga naunang dayuhan na sumakop sa atin, mayroon din silang kultura at uri ng panitikan na ipinakilala sa ating mga kababayan. Iyan ang aalamin natin sa huling aralin ng Modyul 1, ang Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon. Simulan na natin. 154 Aralin 1.3: Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon I. Panimula at mga Pokus na Tanong Naitanong mo na ba sa iyong sarili kung bakit ang paksa ng mga tula noong panahon ng Hapon ay tungkol sa bayan, pag-ibig, kalikasan, buhay-lalawigan o nayon, pananampalataya at sining? Marahil nagtataka ka kung bakit ‘di naging paksa ng mga akdang pampanitikan noon ang tungkol sa pamamahala ng mga Hapones. Sa araling ito malalaman mo ang mga akdang pampanitikan na sumibol sa panahong ito na naimpluwensiyahan sa panahong naisulat ito, tulad ng tanaga, haiku at maikling kuwento. Alamin mo kung ano ang kulturang namamayani ng panahong ito? Masasalamin ba sa uri ng panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga ninuno? II. Ang mga Aralin at Ang Saklaw Nito Masasagot mo ang mahahalagang tanong, at maisasagawa mo ang Inaasahang Produkto/Pagganap kung uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito: A. Aralin 1. 3- Ang Panitikan sa Panahon ng Hapones 1. 3. 1. a. Panitikan: Tula a.Tanaga b.Haiku b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa 1. 3. 2. a.Panitikan: Maikling Kuwento “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo b.Wika: Sanhi at Bunga 155 III. Mga Inaasahang Kasanayan Sa araling ito, malilinang sa iyo ang sumusunod na kaalaman at kasanayan. Aralin Mga Kasanayang Pampagkatuto 1.3 Pag-unawa sa Napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: • maipaliwanag ang pagkakaugnay ng mga pangyayari • masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari • mapatunayan ang kawastuan ng mga impormasyon batay sa sariling karanasan Nabibigyang-kahulugan ang mga makabuluhang salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/ diskursong napakinggan Pagsasalita Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na nagbibigay-pahiwatig Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran, interpretasyon sa tulong ng mga diskursong: • nagpapaliwanag • nangangatuwiran • nagsasalaysay • naglalarawan Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga katangian nito • tula • maikling Kuwento Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/ teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng mga pangyayari 156 Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng akda/teksto • Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto • Nailalarawan sa imaheng biswal ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa akda/teksto Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari sa pamamagitan ng: • pagpili ng lohikal na wakas • paggawa ng sariling wakas • pagbabago ng wakas Pagsulat Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye,kaisipan at opinyong nakapaloob sa teksto kung: • mabuti o masama • katotohanan o opinyon Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa iba’t ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula, internet at iba pa) na may kaugnayan sa paksang tinalakay Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: • depinisyon • paghahalimbawa • pagsusuri • paghahawig o Pagtutulad • sanhi at bunga Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot sa mga tanong at puna sa akdang pampanitikang napanood,nabasa o napakinggan 157 Estratehiya sa Pag-aaral Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Tatas Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo. Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may kabuluhan at kredibilidad Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood, napakinggan o nabasang impormasyon (media literasi) Pananaliksik Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos ang nalikom na mga impormasyon sa isinagawang pananaliksik Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/internet 158 IV. Konseptuwal na Balangkas Narito ang Konseptuwal na Balangkas ng araling ito na makatutulong upang maiplano mo ang iyong mga gawain. ANG PANITIKAN SA PANAHON NG HAPON Tula Tanaga Maikling Kuwento Haiku Pangungusap na Walang Paksa Uhaw ang Tigang na Lupa Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari Marahil ay handang-handa ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin natin ang tungkol sa mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Hapon. V. PANIMULANG PAGTATAYA Alamin muna natin kung gaano na ang alam mo sa panitikang sumibol noong Panahon ng Hapones sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang pagtataya. Sa pagtatapos ng mga gawain sa araling ito malalaman mo kung tama ang iyong mga kasagutan. Panuto: Basahin, unawain at sagutin ang mga tanong sa pamamagitan ng pagsulat ng letra ng tamang sagot. 1. Paano mo malalaman na haiku ang isang tula? a.may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na 5-75 o 5-5-7 o 7-5-5 b.may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na 104-4 o 5-5-8 o 8-4-6 c.may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na 4-44 o 8-2-2 o 2-8-2 d.may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na 5-45 o 4-5-5 o 5-5-4 159 2. Ano ang ikinaiiba ng tanaga sa haiku? a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong 3. Anong panahon nagsimulang lumaganap ang mga tanaga at haiku sa ating bansa? a. Katutubo b. Español c. Hapon d. Kasarinlan 4. Ano ang karaniwang paksa ng mga tanaga at haiku noon? a. kababalaghan c. kalagayan sa buhay c. katatakutan d. kaguluhan 5. Basahin ang isang halimbawa ng tanaga. Ano ang ibig sabihin ng salitang dumalaw ? ) 7 % C* - " " C % $ a. bumisita c. dumating b. pumunta d. bunga 6. Ano ang paksa ng kasunod na haiku? ( - 0 ' E % - 160 a. Buhay may asawa b. Ang Pag-aasawa c. Pagplano ng pamilya d. Pag-aaruga ng pamilya 8. Bakit nangibabaw ang panitikan sa Tagalog noong Panahon ng Hapones? a. Nagandahan ang mga Hapones sa panitikang Tagalog. b. Ipinagbawal ng mga Hapones ang panitikan sa Ingles. c. Nauunawaan ng lahat ang panitikan sa Tagalog. d. Mas maayos ang pagkakalahad ng mga ideya ng panitikan sa Tagalog. 8. Ano ang pagkakatulad ng haiku at tanaga? a. naglalaman ng mga pangyayari. b. magkapareho ang tunog sa hulihan ng bawat taludtod. c. Hindi pare-pareho ang pantig sa bawat taludtod. d. kapwa may sukat at tugma. 9. Kailan sumibol ang Gintong Panahon ng maikling kuwento? a. 1941 c. 1942 b. 1943 d. 1944 10. Ano ang tawag sa Liwayway na tanging magasin noon na pinangasiwaan ng mga Hapones na kumilala sa panitikan? a. likhang sining ng mga manunulat b. obra ng mga manunulat c. lakas ng manunulat d. buhay ng manunulat 11. Bakit sinasabing ang panitikan ay tinig ng kilusan sa Panahon ng Hapon? a. Naililimbag ang makabayang kaisipan ng mga makata, mananaysay at manunulat ng maikling kuwento. b. Naipahahayag ang di pagsang-ayon sa mga dayuhan. c. Naipararating ang mga kahilingan, alituntunin o kautusan ng mga Pilipino. d. Nakasusulat ng mga akdang nais ipalimbag. 161 12 . Kung ikaw ang bata sa akdang “ Uhaw ang Tigang na Lupa” ano ang iyong gagawin sa nararamdaman mong katahimikan sa inyong tahanan? a. Ipagwawalang bahala ko sapagkat ayaw kong makialam. b. Hahayaan ko na lang sapagkat bata pa ako. c. Magtatanong ako sapagkat bilang anak karapatan kong malaman ang nangyayari. d. Pababayaan ko na lang sila sapagkat baka mapagalitan pa ako. + “Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay tigang na lupang uhaw na uhaw”, ano ang nais ipahiwatig ng pahayag na ito? a. Madalang masilayan ang pagngiti ng Ina. b. May problemang dinadala kaya di siya napapansin. c. Hindi umuulan kaya tigang ang lupa. d. Malungkot ang paligid. 14. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran? a. may ina, ama at mga anak b. nakatira sa maayos na bahay c. may masaganang pamumuhay d.may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa. 15. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang huwarang pamilya? a. magiging mamamayang may kapanagutan sa anumang gawain b. magiging sikat na mamamayan c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan d. magkakaroon ng disiplinang pansarili Kumusta? Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama mo ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng mga panitikang lumaganap sa Panahon ng Hapon. 162 VI.Yugto ng Pagkatuto Alam mo ba na bago pa man dumating ang mga mananakop tayo ay may sarili nang panitikan? Hindi maikakailang yumabong pa ito sa kanilang pagdating. Sa araling ito, pag-aaralan natin ang mga akdang sumibol sa Panahon ng Hapones na bagamat napakahirap ng buhay ng mga Pilipino noon ay napaunlad pa rin ang mga tula (haiku at tanaga), at maikling kuwento. Alamin mo kung ano ang kulturang namamayani sa panahong ito? Masasalamin ba sa uri ng panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga ninuno? Naniniwala ka ba na ang mga paksa ng akdang pampanitikan ay naiimpluwensiyahan ng panahong naisulat ito? Alam ko na may nalalaman ka na sa panitikan noong panahon ng Hapon. Kung wala naman, makatutulong sa iyo ang araling ito upang mabatid at madagdagan ang iyong kaalaman tungkol dito. Subukin mo kung hanggang saan na ang iyong nalalaman sa pamamagitan ng susunod na gawain. GAWAIN 1.3.1.a : Tugon sa Pagkatuto Ang Tahanan ng mga Konsepto ay mga konsepto na iyong pagninilayan sa kabuuan ng araling ito. Tahanan ng mga Konsepto Panuto: Basahin at unawain mo ang mga pahayag sa gitna at sagutin ang nasa Hanay A at B. Lagyan ng tsek kung totoo o ditotoo ang mga konseptong nakasulat. A. Bago ang Talakayan 1. Totoo Di Totoo 2. Totoo Di Totoo 3. Totoo Di Totoo 4. Totoo Di Totoo 10.Totoo Di Totoo __ __ __ __ __ __ __ __ _ __ B. MGA KONSEPTO C.Pagkatapos ng Talakayan 1. Ang panitikan ay salamin ng 1.Totoo pagkakakilanlan ng mga Pilipino. 2. Sa panitikan malayang naipahahayag ng mga Pilipino ang kanilang damdamin at saloobin. 3. Panitikan rin ang naging daan upang makamit ang kalayaan ng ating bansa. 4. Ang mga paksa noon ng akdang pampanitikan ay tungkol sa mga dayuhang sumakop sa Pilipinas. 5. Nakatulong ang nilalaman ng mga akdang pampanitikan sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Di Totoo 2.Totoo Di Totoo 3.Totoo Di Totoo 4.Totoo Di Totoo 5.Totoo Di Totoo __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ 163 Matapos mong gawin ang Tugon sa Pagkatuto malalaman mo ang mga konsepto na sa palagay mo ay totoo. Ito ay iyong babalikan upang maitama ang mga konseptong alam mo na totoo at di-totoo. GAWAIN 1.3.1.b: Hanap-Salita Hanapin mo ang tatlong salita na sa palagay mo ay may kaugnayan sa ating tatalakayin sa panitikan sa Panahon ng Hapones. Bilugan ang mabubuong salita. K I L A L A U E P S T O W A L A N G E H A I K U N I M I T O T A N A G A O Y A Y I E Sa Panahon ng Hapones , may dalawang klase ng akdang pampanitikan ang sumibol na iyong pag-aaralan sa bahaging ito- tula (tanaga at haiku) at maikling kuwento. Ang susunod na gawain ay makatutulong upang maunawaan isa-isa ang mga akdang sumibol sa Panahon ng Hapones. Bibigyan mo rin ng pokus sa iyong pag-aaral ang araling panggramatika na gagamitin upang maisagawa ang produktong inaasahan pagkatapos ng iyong pag-aaral sa modyul na ito. Simulan natin sa tula, ang tanaga at haiku. 164 Sa bahaging ito higit mong mauunawaan ang mga konseptong dapat mong matutuhan sa tanaga at haiku bilang mga akdang pampanitikan na sumibol sa bansa noong Panahon ng Hapones. Mauunawaan mo din kung ano ang naging tungkulin ng panitikan sa noong panahong iyon. Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga akdang pampanitikang ito upang masilayan natin ang kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa panahong ito? Upang matugunan mo nang wasto ang mahalagang tanong, pagyamanin mo ang iyong kaalaman sa paksa na iyong pag-aaralan sa tulong ng mga gawaing inilaan sa araling ito. GAWAIN 1.3.1.c: Gabay ng Buhay Suriin at tukuyin ang mga nakatala sa kasunod na mga kahon kung alin ang tanaga at haiku. Isulat ang letra sa sagutang papel kung haiku o tanaga ang mga nakatala sa kahon. A. Ang katoto kapag tunay hindi ngiti ang pang-alay kundi isang katapatan ng mataos naB. pagdamay. Puno ay sanga Bisagra ay talahib, Kandado’y suso. C. E. B. Wala iyan sa pabalat at sa puso nakatatak, nadarama’t nalalasap ang pag-ibig na matapat. D. F. Palay siyang matino, Nang humangi’y yumuko; Nguni’t muling tumayo Nagkabunga ng ginto Hila mo’t tabak… Ang bulaklak nanginig Sa paglapit mo… TANAGA 1. 2. 3. Gabing tahimik Sumasapi sa bato Huning-kuliglig HAIKU 1. 2. 3. 165 Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang mga katangian ng tulang sumibol sa Panahon ng Hapon na ikinaiiba nito sa iba pang tula? 2. Ang mga akdang pampanitikan ba ay sagisag ng pagkakakilanlan ng mga Pilipino? Ipaliwanag. Tama kaya ang iyong pagkaunawa sa katangian ng tulang sumibol sa Panahon ng Hapones? Upang iyong malaman at maunawaan ang tungkol dito, narito ang mga impormasyon. Ugnay-Panitikan / / $ ( % $ % $ $ - /- &$ & 9 D , , ) )* * 5 5 D 5 D ) 5 D $ . SIPAG Magsikhay nang mabuti Sa araw man o gabi Hindi mamumulubi Magbubuhay na hari IKAW LANG Dasal ko sa Bathala Sana’y makapiling ka sa luha ko at dusa Ikaw ang aking sigla 166 , , K , 0 0 $ )* * , , , Halimbawa: Hila mo’t tabak... Ang bulaklak nanginig Sa paglapit mo... Puno ay sanga Bisagra ay talahib, Kandado’y suso. GAWAIN 1.3.1.d: Talinghaga ng Buhay Ibigay ang kaisipang nais ipabatid ng kasunod na mga tanaga at haiku. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. c. A. C. Ang katoto kapag tunay hindi ngiti ang pang-alay kundi isang katapatan ng mataos na pagdamay. Wala iyan sa pabalat at sa puso nakatatak, d. nadarama’t nalalasap ang pag-ibig na matapat. __________________ ______________ ______________ ____________ TANAGA C.________________ _______________ _______________ B. Puno ay sanga Bisagra ay talahib, Kandado’y suso. Hila mo’t tabak… D. Ang bulaklak nanginig Sa paglapit mo… B._____________ _____________ _____________ ___________________ HAIKU __________________ ________________ ________________ __________ 167 Sa iyong palagay, nasasalamin ba sa mga tanaga at haiku ang kultura ng isang lahi? Marahil, tama ka sapagkat ang panitikan ay salamin ng kultura ng isang bansa. Ngunit pansinin kung ano ang pagkakaiba ng tanaga sa haiku sa pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong sa ibaba. 1. Sa paanong paraan magiging gabay ang mga tanaga at haiku sa pangaraw-araw mong buhay? Patunayan. 2. Nasasalamin ba ang kilos, ugali at pamantayan sa buhay sa mga tanaga at haiku? Tunay na tayong mga Pilipino ay naniniwala na sa mga akdang pampanitikan masasalamin ang kilos at pag-uugali ng isang tao. Tulad ng mga halimbawa ng tanaga at haiku sa itaas. GAWAIN 1.3.1.e : MAGKAIBA O MAGKATULAD (MOM) May pagkakaiba at pagkakatulad ba ang tanaga at haiku? Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. Pagkakaiba (Tanaga) ________________ ________________ ________________ ________________ Pagkakaiba(Haiku) ____________________ ____________________ ____________________ Pagkakatulad ____________________ (Tanaga at Haiku) _ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ Mga Gabay na Tanong: 1. Paano nagkaiba ang tanaga at haiku? Ipaliwanag. 2. Mahalaga bang matutuhan mo ang mga tanaga at haiku na nangibabaw sa Panahon ng Hapones? Pangatuwiranan. Alam ko na sa tulong ng mga gawaing naunang ginawa ay naunawaan mo nang ganap ang pagkakaiba ng tanaga at haiku na lumaganap noong Panahon ng Hapon. Pansinin ang kaiklian ng mga tanaga at haiku. Nagpapahayag ba ng isang buong diwa ang mga ito? Alam mo ba na may mga pangungusap tayo na kahit walang paksa ay maituturing na pangungusap? Upang maging mabisa ang gagawin mong orihinal na tanaga at hai