‫صفحات ‪20 – 1‬‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان وقوع خشکسالی ها در‬ ‫راستای مدیریت بهینه بودجه خشکسالی‬ ‫دکتر باقر کرد؛ دانشیار گروه مدیریت دولتی و فناوری اطالعات‪ ،‬دانشکده مدیریت و اقتصاد‪ ،‬دانشگاه سیستان و بلوچستان‪.‬‬ ‫دکتر امین راحتی؛ استادیار گروه علوم کامپیوتر‪ ،‬دانشکده ریاضی‪ ،‬دانشگاه سیستان و بلوچستان‪ ،‬زاهدان‪ ،‬ایران‪.‬‬ ‫دکتر پیمان محمودی‪1‬؛ استادیار گروه جغرافیای طبیعی‪ ،‬دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی‪ ،‬دانشگاه سیستان و بلوچستان‪.‬‬ ‫حریر بیدار؛ دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطالعات‪ ،‬دانشکده مدیریت و اقتصاد‪ ،‬دانشگاه سیستان و بلوچستان‪.‬‬ ‫پذیرش نهایی‪1399/01/26:‬‬ ‫دریافت مقاله ‪1397/05/20 :‬‬ ‫چکیده‬ ‫یکی از مشکالت اساسی در بحث مدیریت خشکسالی‪ ،‬تخصیص بودجه جهت کمک به آسیب دیدگان از این پدیده اقلیمی است که‬ ‫گاهاً مشاهده شده است که هیچ سازوکار مشخصی برای آن تعریف نشده است و بعضی اوقات نیز مشاهده شده است که این تخصیص‬ ‫ها بر اساس عالیق منطقهای و سیاسی بوده است و آسیب دیدگان اصلی از خشکسالیها از این کمک ها بی بهره بوده اند‪ ،‬لذا این‬ ‫تحقیق به دنبال طراحی یک الگوریتم فراابتکارانه هوشمند جهت مدیریت بودجه خشکسالی در استان سیستان و بلوچستان می‬ ‫باشد‪ .‬در این مطالعه از شاخصهایی همچون جمعیت‪ ،‬برخورداری از آب شرب شهری و روستایی‪ ،‬آسیب پذیری منابع آب‪ ،‬میزان‬ ‫سطح زیر کشت‪ ،‬تعداد بهره برداران بخش کشاورزی‪ ،‬مصرف سالیانه آب کشاورزی و نزوالت جوی استفاده شده است‪ .‬مقادیری‬ ‫عددی مربوط به هر کدام از این شاخصها به تفکیک هر شهرستان جمع آوری شدند‪ .‬اما با توجه به اینکه این شاخصها در هر‬ ‫شهرستان از اهمیت یکسانی برخوردار نیستند و ممکن است برخی از آنها در یک شهرستان اهمیت بیشتری و در شهرستان دیگری‬ ‫اهمیت کمتری داشته باشند‪ ،‬از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (‪ )AHP‬با استفاده از روش مقایسه زوجی برای تعیین اهمیت نسبی این‬ ‫شاخصها کمک گرفته شد‪ .‬برای تعیین طبقات مختلف خشکسالی نیز از شاخص استاندارد شده بارش )‪ )SPI‬استفاده شد‪ .‬بعد از‬ ‫تعیین مقادیر عددی طبقات مختلف خشکسالیهای استان‪ ،‬از الگوریتم کلونی مورچگان برای اولویتبندی شهرستانها جهت‬ ‫مدیریت بهینه بودجه خشکسالی استفاده شد که نتایج این الگوریتم در قالب نقشه های اولویتبندی مدیریت بودجه خشکسالی‬ ‫استان ارائه شدند‪ .‬با توجه به معیارهای انتخاب شده و روش کار پیشنهادی به نظر میرسد که ترکیب تکنیک تحلیل سلسله مراتبی‬ ‫(‪ )AHP‬و الگوریتم کلونی مورچگان قادر به تدوین سیستمی هوشمند حهت تعیین اولویت شهرستانهای استان سیستان و‬ ‫بلوچستان در زمان وقوع خشکسالیها برای اختصاص بودجه بهینه در خصوص کاهش اثرات مخرب خشکسالی ها باشند‪ .‬بر اساس‬ ‫نقشه های اولویت بندی تخصیص بودجه بهینه خشکسالی بین شهرستان های استان سیستان و بلوچستان به راحتی مشاهده می‬ ‫شود که نتایج با واقعیت های موجود در استان تقریباً هماهنگی خوبی نشان می دهد‪.‬‬ ‫واژه های کلیدی‪ :‬خشکسالی‪ ،‬استان سیستان و بلوچستان‪ ،‬الگوریتم کلونی مورچگان‪ ،‬تحلیل سلسله مراتبی‪ ،‬بودجه‪ ،‬مدیریت‬ ‫‪.1‬نویسنده مسئول‪:‬‬ ‫‪Email: p_mahmoudi@gep.usb.ac.ir‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫پرویز خسروی؛ کارشناس ارشد مدیریت فناوری اطالعات‪ ،‬اداره کل هواشناسی استان سیستان و بلوچستان‪.‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره‪ ،2‬تابستان ‪1399‬‬ ‫‪2‬‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‪...‬‬ ‫خشکسالی یکی از مهمترین بالیای طبیعی است که با وقوع تدریجی‪ ،‬آرام و خزندهاش بر ابعاد مختلف زندگی بشر تاثیر‬ ‫می گذارد‪ .‬این بلیه به عنوان یک پدیده ناگوار اقلیمی به طور مستقیم و از طریق تغییر در دسترسی به منابع آب‪ ،‬جوامع‬ ‫انسانی را تحت تاثیر قرار داده و هزینههای اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و زیستمحیطی زیادی را بر جوامع گوناگون تحمیل میکند‪.‬‬ ‫گرچه تعیین هزینهها و زیانها به دلیل عدم وجود ارزیابیهای تاریخی معتبر مشکل میباشد‪ .‬اما مشخص است که در‬ ‫کشورهای واقع در مناطق خشک جهان از جمله ایران‪ ،‬این رقم بالغ بر چندین هزار میلیارد ریال در سال میباشد (انصاری‪،‬‬ ‫‪.)1381‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫مقدمه‬ ‫یکی از راههایی که دولتها همواره جهت جبران خسارات ناشی از خشکسالیها به بخشهای مختلف اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‬ ‫پروژههای عمرانی خاص و ‪ ....‬میباشد‪ .‬استان سیستان و بلوچستان نیز با توجه به شرایط اقلیمی خاص خود همواره با‬ ‫خشکسالیهای شدید و فراگیر روبرو بوده است‪ .‬لذا در این خصوص کمکهای مالی فراوانی در قالب اعتبارات ویژه از طرف‬ ‫دولت به آن اختصاص داده شده است‪ .‬اما بعضی اوقات مشاهده میشود که تخصیص و توزیع اعتبارات خشکسالی بین‬ ‫شهرستانهای مختلف استان نه بر اساس شدت خشکسالیها و میزان اثرات زیانبار آن به بخشهای مختلف اقتصادی‪،‬‬ ‫کشاورزی و اجتماعی بلکه بیشتر تحت تاثیر عالیق سیاسی‪ ،‬قومی و مذهبی بوده است‪ .‬لذا در این پژوهش سعی میشود تا‬ ‫با استفاده از معیارهایی مناسب‪ ،‬سیستمی هوشمند جهت کمک به مدیران رده باالی استان جهت تصمیمگیری در خصوص‬ ‫تخصیص و توزیع بهتر اعتبارات خشکسالیها بین شهرستانهای بیشتر آسیب دیده طراحی کند‪.‬‬ ‫متأسفانه از تاریخ دقیق زمانی که پدیده خشکسالی به صورت علمی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است اطالعات‬ ‫صحیحی در دست نیست و آنچه مسلم است آغاز بررسی آنرا میتوان به اظهارات کلی در اوایل قرن بیستم مربوط دانست‬ ‫که به تدریج با پیشرفت علم آب و هواشناسی این موضوع نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفت‪ .‬به طوریکه ارائه روشهای‬ ‫طبقهبندی آب و هوایی توسط محققینی همچون کوپن (‪ ،)1918 ،Köppen‬ترنثوایت (‪ )1948 ،Thornthwaite‬و لورنز‬ ‫(‪ )1950 ،Lorenz‬را می توان نقطه عطفی در این بررسی ها ذکر نمود‪ .‬در بررسی های این محققین به مفاهیمی همچون‬ ‫کمبود رطوبت خاک و یا نوسان مقادیر بارندگی بر میخوریم که گویای توجه به مسئله خشکی و خشکسالی است‪ .‬پالمر‬ ‫(‪ )1965 ،Palmer‬محقق آمریکایی را می توان جزء اولین محققینی دانست که به طور علمی با استفاده از روشهای آماری به‬ ‫بررسی ویژگی های مختلف این پدیده در آمریکا پرداخته است‪ .‬وی با انتشار گزارشی تحت عنوان خشکسالی هواشناسی‬ ‫روش خود را ارائه نمود‪ .‬طی سالهای متمادی روش وی توسط محققین مختلف جهت تحلیلهای خشکسالی در آمریکا و‬ ‫نقاط دیگر مورد استفاده قرار گرفت‪ .‬سپس گزارشی توسط سازمان هواشناسی جهانی‪ ،‬تحت عنوان خشکسالی و کشاورزی‬ ‫در سال ‪ 1975‬منتشر شد‪ .‬در این گزارش‪ ،‬روشهای تحلیل خشکسالی کشاورزی مورد بحث قرار گرفته و ضمن آن فهرست‬ ‫نسبتاً جامعی از تعاریف خشکسالی با تو جه به متغییرهای آب و هوایی مختلف عنوان گردید‪ .‬در سال ‪ 1985‬نیز سازمان‬ ‫هواشناسی جهانی با همکاری یونسکو گزارشی را تحت عنوان جنبه های هیدرولوژیکی خشکسالی منتشر نمود که در آن‬ ‫روشهای مطالعه خشکسالی هیدرولوژیکی مورد بحث واقع شده است‪ .‬عالوه بر موارد فوق مقاالت بسیاری در کشورهای‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫و زیست محیطی در پیش میگیرند در نظر گرفتن اعتبارات مالی ویژه در قالب وامهای بالعوض‪ ،‬اعتبارات عمرانی ویژه‪،‬‬ ‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬تابستان ‪1396‬‬ ‫‪3‬‬ ‫نمایند (فرج زاده اصل‪.)1384 ،‬‬ ‫در ایران نیز مطالعات بسیار زیادی بر روی خشکسالی ها هم در مقیاس کشوری (فرج زاده‪1374 ،‬؛ خوش اخالق‪1377 ،‬؛‬ ‫غیور‪1375 ،‬؛ عزیزی‪1378 ،‬؛ بری ابرقویی و همکاران‪1382 ،‬؛ دریاباری‪1385 ،‬؛ علیجانی و بابایی‪ 1388 ،‬خسروی و‬ ‫همکاران‪ ) 1391 ،‬و هم در مقیاس استانی انجام شده است که برخی از این مطالعات نیز اختصاصاً استان سیستان و‬ ‫بلوچستان را مورد مطالعه قرار داده اند (مهدویان و همکاران‪ ،1380 ،‬مقدم و همکاران‪1380 ،‬؛ ناظم السادات و قاسمی‪،‬‬ ‫‪1380‬؛ رضائی پژند و مهدی پور‪1380 ،‬؛ کیخایی و محمدی‪1379 ،‬؛ رضیئی و همکاران‪1382 ،‬؛ محمودی و شاهوزئی‪،‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫مختلف ارائه گردیده است که در آنها محققین سعی نمودهاند با استفاده از روشهای مختلف‪ ،‬ویژگی های این پدیده را بحث‬ ‫‪ 1386‬و محمودی و همکاران‪1386 ،‬؛ رضیئی و همکاران‪1386 ،‬؛ پورمحمدی و همکاران‪1387 ،‬؛ رحیمی و همکاران‪،‬‬ ‫تمامی این مطالعات همواره ویژگیهایی همچون شدت‪ ،‬مدت و فراوانی خشکسالیها در مقیاسهای زمانی مختلف و با‬ ‫استفاده از شاخصهای مختلف بررسی شده است و کمتر به جنبههای مدیریتی این مخاطرات به خصوص در زمینه کاهش‬ ‫اثرات زیانبار آن توجه شده است‪.‬‬ ‫الگوریتم کلونی مورچگان الهام گرفته شده از مطالعات و مشاهدات بر روی کلونی مورچه هاست‪ .‬این مطالعات نشان داده‬ ‫است که مورچهها حشراتی اجتماعی هستند که در کلونیها زندگی می کنند و رفتار آنها بیشتر در جهت بقای کل کلونی‬ ‫است تا در جهت بقای یک جزء از آن‪ .‬یکی از مهمترین و جالب ترین رفتار مورچه ها‪ ،‬رفتار آنها برای یافتن غذاست و به‬ ‫ویژه چگونگی پیدا کردن کوتاه ترین مسیر میان منابع غذایی و آشیانه‪ .‬این نوع رفتار مورچهها دارای نوعی هوش جمعی‬ ‫است که مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است‪ .‬این الگوریتم برای اولین بار توسط مارکو دوریگو (‪)1992 ،Marco Dorigo‬‬ ‫در رساله دکترایشان معرفی شد که یکی از جدیدترین روش های فراابتکاری بوده (‪ )Gambardella et al,.1999‬و از آن زمان‬ ‫به بعد به عنوان ابزاری قدرمند و منعطف به صورت گستردهایی برای حل مسائل مختلفی که نمیتوان آنها را توسط روش‪-‬‬ ‫های سنتی و رایج حل نمود استفاده شد‪ .‬از الگوریتم کلونی مورچگان به عنوان یک ابزار جهت تخصیص کاربری اراضی‬ ‫(سعید صبایی و همکاران‪ ،)1395 ،‬جهت مدیریت ترافیک و سیستم حمل و نقل شهری(حسینی و خلجی علیایی‪1394 ،‬؛‬ ‫زرین مهر و همکاران‪1394 ،‬؛ رحیمی و همکاران‪1392 ،‬؛ چگینی و همکاران‪1391 ،‬؛ دره میرکی‪1391 ،‬؛ افندی زاده و‬ ‫همکاران‪1390 ،‬؛ افندی زاده و همکاران؛ ‪1390‬؛ رضوی و همکاران‪1390 ،‬؛ تقوی فرد و همکاران‪ ،)1388 ،‬جهت پیش بینی‬ ‫در امور سرمایه گذاری و بانکی (تقی زاده و همت فر‪1394 ،‬؛ صادق حری و مهدوی‪1394 ،‬؛ اسالمی بیدگلی و طیبی ثانی‪،‬‬ ‫‪1393‬؛ راعی و همکاران‪1393 ،‬؛ فالح شمس‪1392 ،‬؛ مهرانی و زارع زادگان‪1392 ،‬؛ رضایی و نژاد تولمی‪ )1391 ،‬و جهت‬ ‫برنامه ریزی پرواز هواپیماها (خلیلی دامغانی و همکاران‪ )1390 ،‬استفاده شدهاند‪ .‬تمامی نتایج این مطالعات حاکی از کارائی‬ ‫بسیار باالی این الگوریتم در زمینه های مورد استفاده بوده است‪ .‬لذا در این تحقیق سعی خواهد شدکاربرد الگوریتم کلونی‬ ‫مورچگان را در زمینه مدیریت بودجه خشکسالی استان سیستان و بلوچستان به عنوان یک مطالعه موردی به کار ببرد‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫‪1388‬؛ طاوسی و همکاران‪1389 ،‬؛ اژدری مقدم و همکاران‪1391 ،‬؛ )‪ .‬آنچه از نتایج این مطالعات بر می آید این است که در‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‪...‬‬ ‫‪4‬‬ ‫استان سیستان و بلوچستان با مساحتی برابر با ‪ 187602‬کیلومتر مربع به عنوان پهناورترین استان در ناحیه جنوب شرق‬ ‫کشور واقع شده است‪ .‬این استان از شمال به استان خراسان جنوبی‪ ،‬از جنوب به دریای عمان‪ ،‬از شرق به کشورهای‬ ‫پاکستان و اف غانستان و از غرب به استانهای هرمزگان و کرمان محدود شده است (شکل ‪ .)1‬استان پهناور سیستان و‬ ‫بلوچستان دارای ‪ 19‬شهرستان و شهرستان زاهدان مرکز استان می باشد‪ .‬منطقه بلوچستان جنوب استان را در برگرفته‬ ‫است و از ‪ 14‬شهرستان ( زاهدان‪ ، ،‬میرجاوه ‪ ،‬خاش‪ ،‬سراوان‪ ،‬ایرانشهر‪ ،‬نیکشهر‪ ،‬چابهار‪ ،‬سرباز‪ ،‬کنارک‪ ،‬دلگان‪ ،‬مهرستان‪،‬‬ ‫سیب وسوران‪ ،‬قصر قند‪ ،‬فنوج) تشکیل می گردد‪ .‬منطقه سیستان نیز شمال استان را در برگرفته است و شامل ‪ 5‬شهرستان‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫داده ها و روش کار‬ ‫( زابل‪ ،‬زهک‪ ،‬نیمروز‪ ،‬هامون و هیرمند) می باشد (شکل ‪.)1‬‬ ‫به منظور طراحی یک الگوریتم فراابتکارانه هوشمند جهت مدیریت بهینه بودجه خشکسالیهای استان سیستان و‬ ‫بلوچستان به دو مجموعه داده متفاوت نیاز بود‪ .‬مجموعه اول دادههای مربوط به بارش ساالنه ایستگاههای هواشناسی استان‬ ‫برای یک مقیاس زمانی سی ساله (‪ )1363-1393‬جهت محاسبه طبقات مختلف خشکسالیها بود که از اداره کل‬ ‫هواشناسی استان سیستان و بلوچستان اخذ شد‪ .‬نوع و مشخصات ایستگاهها در جدول ‪ 1‬و پراکنش آنها در سطح استان در‬ ‫شکل ‪ 2‬آورده شده است‪.‬‬ ‫با توجه به اینکه در تمامی مراکز شهرستانها‪ ،‬ایستگاههای هواشناسی با دادههای بلندمدت وجود ندارد‪ .‬لذا نتایج حاصل‬ ‫از ایستگاههای انتخاب شده قابل تعمیم به شهرستانهای مجاور میباشد‪ .‬به عبارت دیگر نتایج به دست آمده برای ایستگاه‪-‬‬ ‫های مورد مطالعه میتواند نماینده وضعیت خشکسالی در چند شهرستان همجوار یکدیگر باشد‪ .‬در ذیل به تفکیک هر‬ ‫ایستگاه و تعمیم آن به ایستگاههای همجاور مشخص شده است‪:‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫شکل ‪ :1‬موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان سیستان و بلوچستان‬ ‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬تابستان ‪1396‬‬ ‫‪5‬‬ ‫•‬ ‫ایستگاه زاهدان نماینده شهرستانهای زاهدان و میرجاوه خواهد بود‪.‬‬ ‫•‬ ‫ایستگاه خاش تنها نماینده شهرستان خاش خواهد بود‪.‬‬ ‫•‬ ‫ایستگاه سراوان نماینده شهرستانهای سراوان‪ ،‬سیب سوران‪ ،‬مهرستان و سرباز خواهد بود‪.‬‬ ‫•‬ ‫ایستگاه ایرانشهر نماینده شهرستانهای ایرانشهر‪ ،‬دلگان و فنوج خواهد بود‪.‬‬ ‫•‬ ‫ایستگاه چابهار نماینده شهرستانهای چابهار‪ ،‬کنارک‪ ،‬قصرقند و نیکشهر خواهد بود‪.‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫•‬ ‫ایستگاه زابل نماینده شهرستانهای هامون‪ ،‬زهک‪ ،‬زابل‪ ،‬هیرمند و نیمروز خواهد بود‪.‬‬ ‫جدول ‪ :1‬مشخصات ایستگاههای هوا شناسی مورد استفاده در مطالعه‬ ‫زابل‬ ‫'‪31˚ 2‬‬ ‫'‪61˚ 29‬‬ ‫سینوپتیک‬ ‫زاهدان‬ ‫خاش‬ ‫سراوان‬ ‫ایرانشهر‬ ‫چابهار‬ ‫'‪29˚ 28‬‬ ‫'‪60˚ 53‬‬ ‫'‪27˚ 12‬‬ ‫'‪60˚ 42‬‬ ‫'‪61˚ 12‬‬ ‫'‪28˚ 13‬‬ ‫'‪62˚ 20‬‬ ‫'‪27˚ 20‬‬ ‫'‪60˚ 37‬‬ ‫'‪25˚ 17‬‬ ‫شکل ‪ :2‬پراکنش ایستگاه های مورد مطالعه در سطح استان سیستان و بلوچستان‬ ‫‪5‬‬ ‫سینوپتیک‬ ‫سینوپتیک‬ ‫سینوپتیک‬ ‫سینوپتیک‬ ‫سینوپتیک‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫نام ایستگاه‬ ‫عرض جغرافیایی‬ ‫طول جغرافیایی‬ ‫نوع ایستگاه‬ ‫‪6‬‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‪...‬‬ ‫باشد‪ .‬اساس انتخاب این شاخصها مربوط به دستورالعملی است که نمایندگان ویژه رییس جمهور جهت اجرای اختیارات‬ ‫هیئت وزیران در خصوص کاهش آثار ناشی از خشکسالیها‪ ،‬هماهنگی دستگاه های اجرایی و مدیریت مقابله با پدیده یاد‬ ‫شده در جلسه مورخ ‪ 1388/5/7‬به استناد اصل یکصد و بیست و هفتم قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران و با رعایت‬ ‫تصویب نامه شماره ‪/10919‬ت ‪ 107‬ه مورخ ‪ 1387/7/31‬ابالغ کردهاند‪ .‬بر اساس این دستور العمل بودجه اختصاص داده‬ ‫شده به هر استان جهت کاهش اثرات خشکسالیها بایستی بر اساس شاخصهایی همچون جمعیت‪ ،‬برخورداری از آب شرب‬ ‫شهری و روستایی‪ ،‬آسیبپذیری منابع آب‪ ،‬میزان سطح زیر کشت‪ ،‬تعداد بهرهبرداران بخش کشاورزی‪ ،‬مصرف سالیانه آب‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫مجموعه دوم دادههای مربوط به شاخصهای انسانی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان می‪-‬‬ ‫کشاورزی و نزوالت جوی توزیع شود‪ .‬بر اساس این دستور العمل مقادیر عددی هر کدام از شاخصهای مورد نظر از سالنامه‬ ‫رعایت اصل اختصار از آوردن جداول مربوط به این شاخصها در مقاله خودداری شده است‪.‬‬ ‫بعد از جمع آوری اطالعات و تشکیل بانک اطالعاتی آنها‪ ،‬مراحل مختلفی جهت رسیدن به هدف اصلی تحقیق پیموده شد‬ ‫که در ادامه به طور اختصار توضیح داده خواهند شد‪ .‬در اولین مرحله برای شناسایی فراوانی درجات مختلف خشکسالیها در‬ ‫استان سیستان و بلوچستان از شاخص بارش استاندارد شده‪ )SPI( 1‬در مقیاس زمانی ساالنه استفاده شد‪ .‬این نمایه برای‬ ‫اولین بار توسط مککی و همکاران ( ‪ )1993 ،Mckee et al.‬عرضه و بطور گستردهای در سطح جهان مورد استفاده قرار‬ ‫گرفته است‪ .‬این شاخص فقط براساس متغیر بارش استوار بوده و ابزاری مناسب برای شناسایی پدیده خشکسالی در مناطق‬ ‫گوناگون جهان است‪ .‬مبانی محاسباتی این شاخص به طور کامل در منبع نگارش و همکاران (‪ )1389‬آورده شده است‪.‬‬ ‫در مرحله دوم‪ ،‬با توجه به اینکه عوامل مؤثر در مدیریت بودجه خشکسالی استان سیستان و بلوچستان به تفکیک هر‬ ‫شهرستان از اهمیت یکسانی برخوردار نمی باشند و برخی از آنها ممکن است در یک شهرستان دارای اهمیت بیشتر و در‬ ‫شهرستان دیگر اهمیت آن کمتر باشد‪ .‬لذا برای ارزیابی دقیق تر‪ ،‬الزم است تا اهمیت نسبی عوامل به تفکیک هر شهرستان‬ ‫مشخص شود‪ .‬در این مرحله از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی‪ )AHP( 2‬با استفاده از روش مقایسه زوجی (قدسی پور‪،‬‬ ‫‪ )1395‬برای تعیین اهمیت نسبی عوامل تاثیرگذار بر مدیریت بودجه خشکسالی استان سیستان و بلوچستان بهره گرفته‬ ‫شد‪ .‬در این مرحله پرسشنامه ای تنظیم شد و این پرسشنامه در اختیار کارشناسان خبره در استان همچون فرمانداران‬ ‫شهرستانها‪ ،‬مدیران جهاد کشاورزی شهرستانها‪ ،‬اساتید دانشگاه سیستان و بلوچستان و مدیر سازمان مدیریت بحران‬ ‫استان سیستان و بلوچستان قرار گرفت‪ .‬در این پرسشنامه از این کارشناسان خواسته شد که براساس میزان اهمیت‬ ‫(اولویت) هر معیار نسبت به معیار دیگر با توجه به جدول راهنمای آورده شده در پرسشنامه‪ ،‬عدد ترجیحی خود را از ‪ 1‬تا ‪9‬‬ ‫عالمت بزنند‪ .‬به عنوان مثال در صورت اهمیت خیلی زیاد عامل ‪ X‬نسبت به عامل ‪ Y‬عدد ‪ 7‬را عالمت بزنند و یا برعکس‪.‬‬ ‫در نهایت بعد از جمعآوری پرسشنامهها‪ ،‬جوابهای کارشناسان به هر یک از موارد خواسته شده در پرسشنامه‪ ،‬به محیط نرم‬ ‫افزاری انتخاب خبره‪ 3‬وارد شد‪ .‬در این محیط نرم افزاری‪ ،‬وزن هر یک از عوامل موثر در مدیریت بودجه خشکسالی استان‬ ‫‪1 -Precipitation Standardized Index‬‬ ‫‪2 - Analytical Hierarchy Process‬‬ ‫‪3 -Expert Choice‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫آماری سال ‪ 1390‬استان سیستان و بلوچستان و همچنین از سازمان ها و نهادهای مربوطه جمعآوری گردید که به دلیل‬ ‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬تابستان ‪1396‬‬ ‫‪7‬‬ ‫خروجیهای این نرم افزار به صورت نمودارهای میله ای در اختیار قرار می گیرد‪ .‬در این نمودارها وزنی که بر هر عامل داده‬ ‫شده است مشخص می شود‪ .‬آنچه که در این نمودارها مهم است و بایستی مورد توجه قرار گیرد نسبت سازگاری است‪.‬‬ ‫نسبت سازگاری در این نمودارها نبایستی از ‪ 0/1‬بیشتر باشد که اگر از این مقدار بیشتر باشد بایستی در وزن های عوامل‬ ‫موجود در ماتریس تجدید نظر کرد‪.‬‬ ‫در نهایت بعد از به دست آوردن ضرایب هر یک از شاخص های منتخب با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی‬ ‫(‪ )AHP‬از الگوریتم کلونی مورچگان (عالم تبریز و همکاران‪ )1392 ،‬جهت اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫سیستان و بلوچستان با توجه به پرسشنامههایی که کارشناسان خبره پر کرده بودند به تفکیک هر شهرستان تعیین گردید‪.‬‬ ‫بلوچستان برای دریافت بودجه مناسب در زمان وقوع رخداد خشکسالی ها استفاده شد‪ .‬الگوریتم کلونی مورچگان الهام‬ ‫هستند که در کلونیها زندگی می کنند و رفتار آنها بیشتر در جهت بقاء کلونی است تا درجهت بقاء یک جزء از آن‪ .‬یکی از‬ ‫مهمترین و جالبترین رفتار مورچهها‪ ،‬رفتار آنها برای یافتن غذا است و بویژه چگونگی پیدا کردن کوتاهترین مسیر میان‬ ‫منابع غذایی و آشیانه‪ .‬این نوع رفتار مورچهها دارای نوعی هوشمندی تودهای است که اخیراً مورد توجه دانشمندان قرار‬ ‫گرفته است‪ .‬در دنیای واقعی مورچهها ابتدا به طور تصادفی به این سو و آن سو میروند تا غذا بیابند‪ .‬سپس به النه بر‬ ‫میگردند و ردّی از فرومون‪ 1‬به جا میگذارند‪ .‬چنین ردهایی پس از باران به رنگ سفید در میآیند و قابل رویت اند‪.‬‬ ‫مورچههای دیگر وقتی این مسیر را مییابند‪ ،‬گاه پرسه زدن را رها کرده و آن را دنبال میکنند‪ .‬سپس اگر به غذا برسند به‬ ‫خانه بر میگردند و رد دیگری از خود در کنار رد قبل میگذارند و به عبارتی مسیر قبل را تقویت میکنند‪ .‬فرومون به مرور‬ ‫تبخیر میشود که از سه جهت مفید است‪:‬‬ ‫•‬ ‫باعث میشود مسیر جذابیت کمتری برای مورچههای بعدی داشته باشد‪ .‬از آنجا که یک مورچه در زمان دراز‬ ‫راههای کوتاهتر را بیش تر میپیماید و تقویت میکند‪ .‬هر راهی بین خانه و غذا که کوتاهتر (بهتر) باشد بیشتر‬ ‫تقویت میشود و آنکه دورتر است کمتر‪.‬‬ ‫•‬ ‫اگر فرومون اصالً تبخیر نمیشد‪ ،‬مسیرهایی که چند بار طی میشدند‪ ،‬چنان بیش از حد جذّاب میشدند که‬ ‫جستجوی تصادفی برای غذا را بسیار محدود میکردند‪.‬‬ ‫•‬ ‫وقتی غذای انتهای یک مسیر جذاب تمام میشد رد باقی میماند‪.‬‬ ‫لذا وقتی یک مورچه مسیر کوتاهی (خوبی) را از خانه تا غذا بیابد بقیه مورچهها به احتمال زیادی همان مسیر را دنبال‬ ‫می کنند و با تقویت مداوم آن مسیر و تبخیر ردهای دیگر‪ ،‬به مرور همه مورچهها هم مسیر میشوند‪ .‬هدف الگوریتم‬ ‫مورچهها تقلید این رفتار توسط مورچههایی مصنوعی است که روی نمودار در حال حرکت اند‪ .‬مساله یافتن کوتاهترین مسیر‬ ‫است و حاللش این مورچههای مصنوعی اند (شکل ‪.)3‬‬ ‫‪Pheromone‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫گرفته شده از مطالعات و مشاهدات روی کلونی مورچه هاست‪ .‬این مطالعات نشان داده که مورچهها حشراتی اجتماعی‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‪...‬‬ ‫‪8‬‬ ‫طوری که انواع الگوریتم مورچهها برای حل این مساله تهیه شده است ‪ .‬در مسئله فروشنده دوره گرد باید از یک شهر شروع‬ ‫کرده‪ ،‬به شهرهای دیگر برود و سپس به شهر مبدا بازگردد بطوریکه از هر شهر فقط یکبار عبور کند و کوتاهترین مسیر را‬ ‫نیز طی کرده باشد‪ .‬در شکل ‪ 4‬به عنوان مثال حرکت یک فروشنده را از چندین شهر به صورت گراف نشان می دهد که در‬ ‫نهایت کوتاهترین مسیر به دست می آید‪.‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫شکل ‪ :3‬نمایش حرکت مورچه ها و پیدا کردن کوتاهترین مسیر با استفاده از ماده فرومون به عنوان مثال‬ ‫شکل ‪ :4‬نمایش مسئله فروشنده دوره گرد به صورت گراف به عنوان مثال‬ ‫‪TSP problem‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫از کاربردهای این الگوریتم‪ ،‬رسیدن به راه حل تقریباً بهینه در مسئله فروشنده دورهگرد‪( 1‬یانگ و همکاران‪ )2008 ،‬است‪ .‬به‬ ‫‪1‬‬ ‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬تابستان ‪1396‬‬ ‫‪9‬‬ ‫•‬ ‫تولید و ایجاد مسیر‬ ‫بعد از اینکه مقدار دهی اولیه فرومون صورت گرفت ‪ ،‬در این مرحله برای همه مورچه ها باید مسیر تولید شود ‪ .‬در واقع این‬ ‫مرحله در یک حلقه قرار می گیرد که به تعداد مورچه ها حلقه تکرار می شود ‪ .‬عملیاتی که برای تولید مسیر صورت می‬ ‫گیرد به ترتیب به صورت زیر می باشد ‪:‬‬ ‫‪ .1‬تولید مسیر اولیه به صورت تصادفی‬ ‫‪ .2‬احتمال انتخاب مسیر بعدی با استفاده از فرمول شماره ‪1‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫الگوریتم کلونی مورچه شامل سه مرحله اصلی در هنگام اجرا می باشد که عبارتند از ‪:‬‬ ‫(‪)1‬‬ ‫مسیر ‪ i‬به مسیر ‪ j‬می باشد ‪ .‬و میزان بزرگنمایی گفته می شود ‪.‬‬ ‫•‬ ‫به روز رسانی فرومون‬ ‫مرحله به روز رسانی فرومون نیز مانند مرحله تولید مسیر ‪ ،‬در یک حلقه تکرار و به ازای همه مورچه ها انجام می گیرد‪ .‬در‬ ‫واقع به روز رسانی فرومون برای مسیرهایی می باشد که در مرحله تولید مسیر به ازای همه مورچه ها انتخاب شده است و با‬ ‫استفاده از فرمول شماره ‪ 2‬محاسبه می شود ‪:‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫که ‪ Q‬ضریب تبدیل تابع ارزیابی به فرومون و ‪ F‬تابع ارزیابی‪ 1‬می باشد ‪.‬‬ ‫• تبخیر فرومون‬ ‫تبخیر فرومون به منظور حفظ تنوع و همچنین جلوگیری از همگرایی زودرس می باشد ‪ .‬لذا اگر فرومون تبخیر نشود‬ ‫بدین معنی است که وقتی تعدادی مورچه از یک مسیر عبور می کنند‪ ،‬بعد از مدتی به دلیل وجود فرومون‪ ،‬مورچه ها تنها‬ ‫از همان مسیر عبور می کنند و این یعن ی اگر فرومون تبخیر نشود‪ ،‬تنوع حفظ نخواهد شد‪ .‬تبخیر فرومون با استفاده از‬ ‫فرمول شماره ‪ 3‬به دست می آید ‪:‬‬ ‫که‬ ‫(‪)3‬‬ ‫نرخ تبخیر نامیده می شود‪ .‬در نهایت پیدا کردن کوتاه ترین مسیر در یک مسئله مسیریابی می باشد که با‬ ‫استفاده سه مرحله اصلی ‪ ،‬الگوریتم انجام می گیرد ‪.‬‬ ‫الزم به اشاره است که تمام مراحل محاسباتی مربوط به این الگوریتم در محیط نرم افزاری متلب انجام شد‪ .‬همچنین در‬ ‫شکل ‪ 5‬فرایند تمام مراحل پژوهش در چهارچوب یک چارت آورده شده است‪.‬‬ ‫‪Fitness function‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫که در این فرمول‬ ‫احتمال انتخاب مسیر ‪ j‬ام بعد از مسیر ‪ i‬ام می باشد ‪.‬‬ ‫میزان فرومون و‬ ‫معکوس مسافت از‬ ‫‪10‬‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‪...‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫شرح و تفسیر نتایج‬ ‫در این بخش‪ ،‬ابتدا نتایج حاصل از محاسبه شاخص بارش استاندارد شده (‪ )SPI‬که در مقیاس ساالنه و بر اساس تقویم سال‬ ‫آبی برای ایستگاههای مورد مطالعه محاسبه شده است مورد بررسی قرار میگیرد‪ .‬سپس نتایج حاصل از وزندهی به هر‬ ‫کدام از شاخصهای اقتصادی‪-‬اجتماعی دخیل در مدیریت بودجه خشکسالی استان سیستان و بلوچستان ارائه میشود و در‬ ‫نهایت خروجی حاصل از الگوریتم کلونی مورچگان جهت رتبهبندی شهرستانهای استان جهت اختصاص بهینه بودجه‬ ‫خشکسالی مورد بحث قرار میگیرد‪.‬‬ ‫بر اساس محاسبات انجام شده در ‪ 30‬سال منتهی به سال ‪ ،1393‬کل استان سیستان و بلوچستان با ‪ 11‬مورد خشکسالی‬ ‫روبرو بوده است که از این ‪ 11‬مورد‪ 6 ،‬مورد آن خشکسالی ضعیف‪ 3 ،‬مورد آن خشکسالی متوسط و ‪ 1‬مورد خشکسالی‬ ‫شدید بوده است‪ .‬در جدول شماره ‪ 2‬به تفکیک برای تمامی ایستگاههای مورد مطالعه‪ ،‬سالهای نرمال با رنگ آبی کمرنگ‪،‬‬ ‫خشکسالیهای ضعیف با رنگ زرد‪ ،‬خشکسالیهای متوسط با رنگ قهوهای کمرنگ و خشکسالیهای شدید با رنگ قرمز‬ ‫نشان داده شده اند‪.‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫شکل ‪ :5‬چارت فرایند تحقیق‬ ‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬تابستان ‪1396‬‬ ‫‪11‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫جدول ‪ :2‬وقوع طبقات مختلف خشکسالی در ایستگاه های مورد مطالعه در استان سیستان و بلوچستان‬ ‫بلوچستان یکنواخت نبوده است به طوریکه بعضی قسمت های استان دارای فراوانی وقوع بیشتر و بعضی قسمت های آن‬ ‫دارای فراوانی کمتری بوده است‪ .‬بر اساس جدول ‪ 3‬مشاهده می شود که بیشترین فراوانی خشکسالیها در این دوره آماری‬ ‫‪ 30‬ساله در شمال استان (شهرستان های زابل و زاهدان) با ‪ 14‬و ‪ 13‬مورد تکرار بوده است و کمترین آنها در بلوچستان‬ ‫مرکزی (شهرستان های خاش و سراوان) با ‪ 11‬مورد تکرار بوده است‪.‬‬ ‫جدول ‪ :3‬فراوانی وقوع طبقات مختلف خشکسالی در ایستگاه های هواشناسی استان سیستان و بلوچستان‬ ‫طبقات خشکسالی‬ ‫زابل‬ ‫زاهدان‬ ‫خاش‬ ‫سراوان‬ ‫ایرانشهر‬ ‫چابهار‬ ‫خشکسالی ضعیف‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫خشکسالی توسط‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫خشکسالی شدید‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫جمع‬ ‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫اما آنچه که بعد از فراوانی وقوع خشکسالیها بایستی بدان توجه نمود تداوم و ماندگاری خشکسالیها است‪ .‬به طوریکه‬ ‫خشکسالیهائی ضعیف اما با ماندگاری طوالنی میتواند بسیار مخرب تر از خشکسالیهائی با شدت شدید اما کوتاه باشند‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫با توجه به جدول ‪ 2‬مشاهده می شود که توزیع فراوانی طبقات مختلف خشکسالیها در سطح استان سیستان و‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‪...‬‬ ‫‪12‬‬ ‫بوده است‪ .‬اما در این بین شمال استان سیستان و بلوچستان (ایستگاه زابل) شرایط بسیار متفاوت تری از سایر نقاط استان‬ ‫نشان می دهد‪ .‬در شمال استان سیستان وبلوچستان به مدت ‪ 14‬سال از سال ‪ 78-79‬تا ‪ 91 -92‬به استثنای سال ‪83-84‬‬ ‫گرفتار خشکسالی با شدت های مختلف بوده است (جهت رعایت اختصار در مقاله از آوردن نموداری های تداوم خشکسالی‬ ‫ها اجتناب شده است)‪ .‬همین ماندگاری طوالنی مدت خشکسالیها در استان بوده است که مشکالت زیست محیطی‪،‬‬ ‫اقتصادی و اجتماعی زیادی را به همراه داشته است به طوریکه از مصادیق آن می توان به خشک شدن دریاچه هامون و کم‬ ‫آب شدن رودخانه هیرمند در شمال استان و افت شدید منابع آب زیرزمینی در بلوچستان مرکزی اشاره نمود‪.‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫استان سیستان و بلوچستان از سال آبی ‪ 1377-78‬تا سال آبی ‪ 1384-85‬تحت سیطره خشکسالی با شدتهای مختلف‬ ‫همچنانکه در قسمت مواد و روش توضیخ داده شد جهت تعیین وزن هر کدام از شاخصهای منتخب برای شهرستانهای‬ ‫انتخاب خبره انجام میشود به صورت نمودارهای میلهای می باشد‪ .‬در این مرحله تعداد نموادرهای به دست آمده شش‬ ‫نمودار بودند که جهت رعایت اختصار از آوردن این نمودارها در مقاله خودداری شده است ولی نتایج عددی این نمودارها در‬ ‫قالب جدول ‪ 4‬به تفکیک شهرستانها آورده شده است‪ .‬همچنانکه در جدول ‪ 4‬مشاهده میشود شاخصهای منتخب دارای‬ ‫وزنهای یکسانی در شهرستانهای مختلف استان نیستند بلکه بسیار متفاوت نیز هستند‪ .‬همانطور که مشاهده میشود‪،‬‬ ‫کارشناسان عامل جمعیت شاغل در بخشهای کشاورزی‪ ،‬جنگلداری و ماهیگیری را مهمترین عامل در مدیریت بودجه‬ ‫خشکسالی دو شهرستان زابل و سراوان تشخیص دادهاند‪ .‬در حالیکه در شهرستان زاهدان از دید کارشناسان خبره‪ ،‬عامل‬ ‫منابع آب زیرزمینی و مقدار تخلیه ساالنه آنها در اولویت اول بوده است‪ .‬در ایرانشهر‪ ،‬تعداد بهرهبرداری و مقدار تولید برخی‬ ‫محصوالت دائمی (همچون خرما ‪ ،‬انار و پرتغال) در فضای باز‪ ،‬در چابهار‪ ،‬جمعیت کل بهره برداران در بخش کشاورزی و در‬ ‫نهایت در خاش‪ ،‬مساحت اراضی کشاورزی با زمین های دیم اولین فاکتور در مدیریت بودجه خشکسالی این شهرستان ها‬ ‫تشخیص داده شده اند (جدول ‪.)4‬‬ ‫جدول ‪ :4‬وزن عوامل ان تخاب شده در مدیریت بودجه خشکسالی استان سیستان و بلوچستان به تفکیک شهرستان‬ ‫عوامل‬ ‫زابل‬ ‫زاهدان‬ ‫سراوان‬ ‫چابهار‬ ‫ایرانشهر‬ ‫خاش‬ ‫جمعیت شهرستان ها‬ ‫‪0/10‬‬ ‫‪0/31‬‬ ‫‪0/16‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪0/13‬‬ ‫‪0/11‬‬ ‫جمعیت شاغل در بخش کشاورزی‪ ،‬جنگلداری و ماهیگیری‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/63‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪0/42‬‬ ‫منابع آب های زیرزمیتی و مقدار تخلیه ساالنه آنها‬ ‫‪0/17‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪0/54‬‬ ‫‪0/36‬‬ ‫‪0/14‬‬ ‫تعداد انشعابات ‪،‬مشترکین و مقدار فروش آب‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪0/09‬‬ ‫‪0/18‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫تعداد بهره برداری و مقدار تولید برخی از محصوالت دائمی در فضای باز‬ ‫‪0/16‬‬ ‫‪0/53‬‬ ‫‪0/32‬‬ ‫‪0/53‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫مساحت گلخانه در بهره برداری های کشاورزی‬ ‫‪0/19‬‬ ‫‪0/31‬‬ ‫‪0/29‬‬ ‫‪0/39‬‬ ‫‪0/12‬‬ ‫‪0/19‬‬ ‫جمعیت کل بهره برداران بخش کشاورزی‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/47‬‬ ‫‪0/34‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/82‬‬ ‫‪0/42‬‬ ‫جمعیت بهره برداری های کشاورزی‬ ‫‪0/29‬‬ ‫‪0/39‬‬ ‫‪0/64‬‬ ‫‪0/78‬‬ ‫‪0/52‬‬ ‫‪0/43‬‬ ‫مساحت اراضی کشاورزی بهره برداری های با زمین آبی‬ ‫‪0/32‬‬ ‫‪0/69‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/93‬‬ ‫‪0/36‬‬ ‫‪0/36‬‬ ‫مساحت اراضی کشاورزی بهره برداری های با زمین دیم‬ ‫‪0/48‬‬ ‫‪0/71‬‬ ‫‪0/94‬‬ ‫‪0/66‬‬ ‫‪0/54‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫مختلف استان از تحلیل فرایند سلسله مراتبی (‪ )AHP‬استفاده شد‪ .‬خروجیهای حاصل از این تحلیل که به کمک نرم افزار‬ ‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬تابستان ‪1396‬‬ ‫‪13‬‬ ‫آن در جدول ‪ 4‬آورده شده است‪ ،‬از الگوریتم کلونی مورچگان جهت اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و‬ ‫بلوچستان برای د ریافت بودجه مناسب در زمان وقوع رخداد خشکسالی ها استفاده شد‪ .‬در طول ‪ 30‬سال مطالعه خشکسالی‬ ‫ها در استان سیستان و بلوچستان مشاهده شد که استان در حد فاصل دو سال آبی ‪ 77-78‬تا ‪ 7 ،84-85‬سال خشکسالی‬ ‫متداوم را سپری نموده است‪ .‬بنابراین این هفت سال به عنوان نمونه انتخاب و الگوریتم کلونی مورچگان برای آنها اجرا شد‪.‬‬ ‫در این مرحله الزم بود که به هریک از طبقات خشکسالی های ضرایبی اختصاص داده شود‪ .‬برای اینکه وزن هر کدام از‬ ‫طبقات خشکسالی ها در اولویت بندی شهرستان ها بهتر خود را نشان دهد به هریک از طبقات ضریبی از ‪ 10‬اختصاص داده‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫بعد از به دست آوردن ضرایب هر یک از شاخص های منتخب با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (‪ )AHP‬که نتایج‬ ‫شد‪ .‬یعنی به خشکسالی های ضعیف ضریب ‪ ،10‬به خشکسالی های متوسط ضریب ‪ ،20‬به خشکسالی های شدید ضریب‬ ‫این هفت سال‪ ،‬نتایج حاصل از اجرای الگوریتم کلونی مورچگان در قالب نقشه های اولویت بندی آورده شده است‪.‬‬ ‫در سال آبی ‪ 1377-87‬شهرستان چابهار خشکسالی متوسط و دو شهرستان زاهدان و ایرانشهر خشکسالی ضعیف را‬ ‫تجربه و بقیه شهرستان ها در وضعیت نرمال و ترسالی قرار داشته اند‪ .‬نتایج حاصل از اجرای الگوریتم کلونی مورچگان نشان‬ ‫می دهد که شهرستان چابهار در اولویت اول‪ ،‬شهرستان زاهدان در اولویت دوم و شهرستان ایرانشهر در اولویت سوم برای‬ ‫دری افت بودجه مناسب جهت کاهش اثرات منفی خشکسالی ها در این سال آبی بوده اند‪ .‬بقیه شهرستان ها چون در‬ ‫شرایطی غیر از خشکسالی قرار داشته اند در این اولویت بندی قرار نگرفته اند و بودجه ای نبایستی به آنها اختصاص داده‬ ‫شود (شکل ‪ 6‬الف)‪.‬‬ ‫در سال آبی ‪ 1378-79‬شرایط وقوع خشک سالی های استان سیستان و بلوچستان بسیار متفاوت از سال آبی ‪1377-78‬‬ ‫بوده است‪ .‬در این سال کلیه شهرستان های استان سیستان و بلوچستان دچار خشکسالی اما با شدت های مختلف بوده اند‪.‬‬ ‫به طوریکه دو شهرستان زابل و زاهدان در شرایط خشکسالی ضعیف‪ ،‬دو شهرستان خاش و سراوان در شرایط خشکسالی‬ ‫متوسط و دو شهرستان ایرانشهر و چابهار در شرایط خشکسالی شدید بوده اند‪ .‬در این شرایط مدل اجرا شده برای مدیریت‬ ‫بودجه خشکسالی استان سیستان و بلوچستان اولویت ها را به صورت زیر نشان داده است‪ .‬اولویت اول شهرستان چبهار‪،‬‬ ‫اولویت دوم شهرستان ایرانشهر‪ ،‬او لویت سوم شهرستان سراوان‪ ،‬اولویت چهارم شهرستان خاش‪ ،‬اولویت پنجم شهرستان‬ ‫زاهدان و در نهایت اولویت ششم شهرستان زابل بوده است (شکل ‪ 6‬ب)‪.‬‬ ‫در سال آبی ‪ 1379-80‬شرایط وقوع خشکسالی ها در استان سیستان و بلوچستان الگوی متفاوت تری از دو سال قبل‬ ‫خود نشان می دهد‪ .‬در این سال آبی‪ ،‬استان یکی از سال های بد از نظر وقوع خشکسالی ها را سپری نموده است به طوریکه‬ ‫تمامی شش شهرستان مورد مطالعه در وضعیت خشکسالی متوسط یا شدید بوده اند‪ .‬اولویت بندی شهرستان ها بر اساس‬ ‫خروجی مدل الگوریتم کلونی مورچگان برای این سال به ترتیب عبارتند از‪ :‬شهرستان زاهدان‪ ،‬شهرستان سراوان‪ ،‬شهرستان‬ ‫ایرانشهر‪ ،‬شهرستان چابهار‪ ،‬شهرستان زابل و شهرستان خاش (شکل ‪ 6‬ج)‪.‬‬ ‫در سال آبی ‪ 1380-81‬بازهم استان سیستان و بلوچستان در سیطره خشکسالی ها قرار دارد‪ .‬اما شدت خشکسالی ها‬ ‫نسبت به سال قبل کاهش پیدا کرده است‪ .‬در این سال آبی دو شهرستان زاهدان و سراوان تداوم دو ساالنه خشکسالی‬ ‫‪13‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫‪ ،30‬به خشکسالی های بسیار شدید ضریب ‪ 40‬و به شرایط نرمال و ترسالی ها ضریب صفر اختصاص داده شد‪ .‬در ادامه برای‬ ‫‪14‬‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‪...‬‬ ‫خشکسالی ضعیف می باشد‪ .‬در این سال اولویت های مدیریت بودجه خشکسالی به این صورت بوده است‪ :‬اولویت اول‬ ‫شهرستا ن زاهدان‪ ،‬اولویت دوم شهرستان سراوان‪ ،‬اولویت سوم شهرستان چابهار‪ ،‬اولویت چهارم شهرستان ایرانشهر‪ ،‬اولویت‬ ‫پنجم شهرستان خاش و در نهایت اولویت ششم شهرستان زابل می باشد (شکل ‪ 6‬د)‪.‬‬ ‫در سال آبی ‪ 1381-82‬با کاهش شدت طبقات مختلف خشکسالی در استان سیستان و بلوچستان مواجه هستیم‪ .‬در این‬ ‫سال دو شهرستان چابهار و سراوان از سیطره خشکسالی های طوالنی مدت نجات پیدا می کنند و شرایط نرمال تری را‬ ‫نسبت به سال های قبل به خود اختصاص می دهند‪ .‬در این سال شهرستان خاش تنها شهرستانی است که وضعیت‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫شدید را تحربه می کنند‪ .‬شهرستان های چابهار‪ ،‬ایرانشهر و خاش گرفتار خشکسالی متوسط و شهرستان زابل نیز گرفتار‬ ‫خشکسالی در آن‪ ،‬شدیدترین حالت را دارا است‪ .‬در این سال شهرستان خاش دچار خشکسالی متوسط می باشد‪ .‬دیگر‬ ‫استان سیستان و بلوچستان اجرای الگوریتم کلونی مورچگان اولویت شهرستان ها را به صورت زیر نشان می دهد‪ :‬خاش‬ ‫اولویت اول‪ ،‬زاهدان اولویت دوم‪ ،‬ایرانشهر اولویت سوم و زابل اولویت چهارم‪ .‬دو شهرستان چابهار و سراوان به دلیل اینکه در‬ ‫این سال آبی در وضعیت ترسالی قرار گرفته بودند از اولویت بندی ها خارج شده اند (شکل ‪ 6‬ه)‪.‬‬ ‫سال آبی ‪ 1382-83‬شاید سخت ترین سال آبی در استان سیستا ن و بلوچستان بوده باشد‪ .‬در این سال آبی به استثنای‬ ‫دو شهرستان زابل و چابهار که خشکسالی متوسط داشته اند بقیه شهرستان ها در شرایط خشکسالی شدید بوده اند‪ .‬در این‬ ‫سال آبی شهرستان های زاهدان‪ ،‬سراوان و ایرانشهر در اولویت اول تا سوم جهت دریافت بودجه بیشتر جهت کاهش اثرات‬ ‫مخرب خشکسالی در این سال بوده اند‪ .‬بعد از این سه شهرستان‪ ،‬شهرستان های چابهار‪ ،‬خاش و زابل به ترتیب در اولویت‬ ‫های چهارم تا ششم بوده اند که نیاز به کمک های مالی بیشتر جهت بهبود اوضاع معیشتی خود داشته اند (شکل ‪ 6‬ر)‪.‬‬ ‫در سال آبی ‪ 1382-83‬کل استان از بارش منا سبی برخوردار بوده است‪ .‬به طوریکه در این سال شاخص بارش استاندارد‬ ‫شده (‪ ) SPI‬برای کل شهرستان های استان وضعیت ترسالی را نشان می دهد‪ .‬لذا بعد از سپری کردن شش سال مداوم‬ ‫خشکسالی‪ ،‬این سال تنها سالی بود که استان هیچ نوع خشکسالی را تجربه نکرده است‪ .‬لذا با توجه به اینکه در مدلسازی‬ ‫الگوریتم کلونی مورچگان برای این شرایط ضریب صفر را قائل شده ایم پس انتظار هیچ گونه اولویت بندی را نبایستی انتظار‬ ‫داشت (شکل ‪ 6‬م)‪.‬‬ ‫سال آبی ‪ 1382-83‬نیز یکی دیگر از سال های خشک در استان سیستان و بلوچستان بوده است‪ .‬در این سال کل استان‬ ‫سیستان و بلو چستان‪ ،‬خشکسالی را اما با طبقات شدت مختلف تجربه کرده اند‪ .‬در این سال سه شهرستان خاش‪ ،‬سراوان و‬ ‫ایرانشهر خشکسالی شدید‪ ،‬دو شهرستان زابل و زاهدان خشکسالی متوسط و شهرستان چابهار خشکسالی ضعیف را تجربه‬ ‫کرده اند‪ .‬با چنین الگویی خروجی الگوریتم مورچگان اولویت بندی شهرستان را بدین صورت مشخص نموده است‪ :‬سراوان‬ ‫اولویت اول‪ ،‬ایرانشهر اولویت دوم‪ ،‬زاهدان اولویت سوم‪ ،‬خاش اولویت چهارم‪ ،‬زابل اولویت پنجم و زابل اولویت ششم‪ .‬نکته‬ ‫جالب در این اولویت بندی ها‪ ،‬اختصاص دادن اولویت سوم به شهرستان زاهدان بوده است که خشکسالی متوسط داشته‬ ‫است در حالیکه شهرستان خاش خشکسالی شدید را دارا بوده است (شکل ‪ 6‬ن)‪.‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫شهرستان های استان یعنی زابل‪ ،‬زاهدان وایرانشهر تحت سیطره خشکسالی ضعیف هستند‪ .‬با چنین الگوی خشکسالی در‬ ‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬تابستان ‪1396‬‬ ‫‪15‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫مناسب جهت کاهش اثرات خشکسالی ها‬ ‫نتیجه گیری‬ ‫با بررسی و مطالعه شاخصهای مختلفی که میتواند در تخصیص بودجه مناسب و عادالنه بین شهرستانهای استان‬ ‫سیستان و بلوچستان در زمان وقوع خشکسالیها مورد استفاده قرار گیرد‪ ،‬به شاخصهای نمایندگان ویژه رییس جمهوری‬ ‫که جهت اجرای اختیارات هیئت وزیران در خصوص کاهش اثرات ناشی از خشکسالیها پیشنهاد داده شده بود برخورد‬ ‫گردید‪ .‬شاخصها از جنبههای مختلفی مانند در دسترس بودن داده ها‪ ،‬کمی بودن آنها و ارتباط موضوعی آنها با پدیده مورد‬ ‫مطالعه بررسی شدند و مشاهده گردید که مجموعه معیارها میتوانند معیارهای مناسبی برای مدیریت بودجه خشکسالی در‬ ‫استان س یستان و بلوچستان باشند‪ .‬لذا با توجه به اینکه در حال حاضر اساس و بنیان تصمیم گیرها در خصوص تخصیص‬ ‫بودجه خشکسالی به استانهای مختلف در کشور نیز همین معیارها می باشد‪ ،‬لذا این معیارها‪ ،‬معیارهای مناسبی تشخیص‬ ‫داده شدند‪.‬‬ ‫بنابراین با توجه به معیارهای انتخاب شده و روش کار پیشنهادی و همچنین ارائه نتایج به نظر می رسد که ترکیب‬ ‫تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (‪ ) AHP‬و الگوریتم کلونی مورچگان قادر به تدوین سیستمی هوشمند حهت تعیین اولویت‬ ‫‪15‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫شکل ‪ :6‬نقشه وقوع رخداد خشکسالی های سال های آبی ‪ 1377-78‬تا ‪ 1381-82‬و اولویت بندی شهرستان ها برای دریافت بودجه‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‪...‬‬ ‫‪16‬‬ ‫اثران مخرب خشکسالیها می باشد‪ .‬بر اساس نقشههای اولویتبندی تخصیص بودجه بهینه خشکسالی بین شهرستانهای‬ ‫استان سیستان و بلوچستان که در برای یک دوره نمونه هشت ساله تهیه شدهاند‪ ،‬به راحتی مشاهده می شود که نتایج با‬ ‫واقعیتهای موجود در استان تقریباً هماهنگی خوبی نشان می دهد‪ .‬در نتیجه با توجه به یافته های تحقیق و همچنین‬ ‫اهمیت موضوع‪ ،‬می توان پیشنهادتی در راستای بهبود این پژوهش به شرح ذیل ارایه گردد‪:‬‬ ‫•‬ ‫پیشنهاد میگردد روشهای دیگر بهینه سازی جهت تخصیص بودجه خشکسالی در استان سیستان و بلوچستان‬ ‫نیز مورد بررسی قرار گیرد‪.‬‬ ‫•‬ ‫یک سیستم برای پیش بینی های فصلی استان سیستان و بلوچستان طراحی شود‪.‬‬ ‫منابع‬ ‫عالم تبریز‪ ،‬اکبر؛ مصطفی زندیه و علیرضا محمدرحیمی‪ .1392 .‬الگوریتم های فراابتکاری در بهینه سازی ترکیبی (ژنتیک‪ ،‬شبکه‬ ‫عصبی‪ ،‬آنیل شبیه سازی شده‪ ،‬جستجوی ممنوع و الگوریتم مورچگان)‪ .‬انتشارات اشراقی‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫قدسی پور‪ ،‬سید حسن‪ .1395 .‬فرایند تحلیل سلسله مراتبی (‪ .)AHP‬انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫اژدری مقدم‪ ،‬مهدی؛ محمود خسروی‪ ،‬حسین پور نیکنام و احسان جعفری ندوشن‪ .1391 .‬پیش بینی خشکسالی با استفاده از مدل‬ ‫فازی‪-‬عصبی‪ ،‬شاخصهای اقلیمی‪ ،‬بارندگی و شاخص خشکسالی (مطالعه موردی‪ :‬زاهدان)‪ .‬جغرافیا و توسعه‪.61-72 :26 ،‬‬ ‫اسالمی بیدگلی‪ ،‬غالمرضا؛ احسان طیبی ثانی‪ . 1393 .‬بهینه سازی سبد سرمایه گذاری بر اساس ارزش در معرض ریسک با استفاده از‬ ‫الگوریتم کلونی مورچگان‪ .‬فصلنامه دانش سرمایه گذاری‪.101-122 :10 ،‬‬ ‫افندی زاده‪ ،‬شهریار؛ احمدرضا غفاری و نوید کالنتری‪ . 1390 .‬ارزیابی اثر عدم قطعیت جعبه های تقاضا در طراحی شبکه پیوسته و‬ ‫گسسته حکل و نقل‪ ،‬با استفاده از الگوریتم های ژنتیک و کلونی مورچگان‪ .‬فصلنامه مهندسی حمل و نقل‪.205-222: 7 ،‬‬ ‫افندی زاده‪ ،‬شهریار؛ نسترن معروف و نوید کالنتری‪ .1390 .‬به کارگیری الگوریتم هیبریدی ژنتیک‪-‬کلونی مورچگان در حل مساله دو‬ ‫سطحی مکان یابی پایانه و و طراحی شبکه اتوبوس‪ .‬فصلنامه مهندسی ترافیک‪.5-12: 46 ،‬‬ ‫انصاری‪ ،‬حسین‪ .1382 .‬پایش و پهنه بندی خشکسالی با استفاده از منطق فازی و سیستم اطالعات جغرافیائی‪ .‬رساله دکتری‪ ،‬دانشگاه‬ ‫تربیت مدرس‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫بری ابرقویی‪ ،‬حسین؛ جواد بداق جمالی و محمود توکلی‪ .1382 .‬کاربرد برخی از شاخصهای آماری هواشناسی جهت ارزیابی شدت‬ ‫خشکسالی در مقیاس کشوری‪ .‬فصلنامه تحقیقات جغرافیایی‪.1178 -1198 :69 ،‬‬ ‫پور محمدی‪ ،‬سمانه؛ محمد حسین مبین و محمد حسن رحیمیان‪ .1387 .‬بررسی روند خشکسالی و پارامترهای اقلیمی موثر بر آن با‬ ‫استفاده از شاخص ‪ RDI‬در منطقه زابل‪ .‬اولین کنفرانس بین اللملی آب‪ ،‬زابل‪ ،‬دانشگاه زابل‪.‬‬ ‫تقوی فرد‪ ،‬محمدتقی؛ کیوان شیخ و آرین شهسواری‪ .1388 .‬ارائه روش اصالح شده کلونی مورچگان جهت حل مسئله مسیریابی‬ ‫وسایل نقلیه به همراه پنجره های زمانی‪ .‬نشریه بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید‪.23-30: 2 ،‬‬ ‫تقی زاده‪ ،‬حسن و محمود همت فر‪ . 1394 .‬بررسی کاربرد الگوریتم بهینه سازی کلونی مورچگان پیوسته در پیش بینی ورشکستگی‬ ‫شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران‪ .‬فصلنامه دانش حسابرسی‪.43-56: 21 ،‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫•‬ ‫یک سیستم خبره برای مدیریت بودجه خشکسالی استان سیستان و بلوچستان طراحی گردد‪..‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان وقوع خشکسالی ها برای اختصاص بودجه بهینه در خصوص کاهش‬ ‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬تابستان ‪1396‬‬ ‫‪17‬‬ ‫حوضه آبریز طالقان)‪ .‬پایان نامه کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشگاه تربیت مدرس‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫چگینی‪ ،‬فاطمه؛ محمود صفارزاده‪ ،‬امیر علی زرین مهر و هیما ساکی‪ .1391 .‬طراحی شبکه اتوبوسرانی با استفاده از الگوریتم کلونی‬ ‫مورچگان با هدف بیشینه سازی رضایت استفاده کنندگان‪ .‬فصلنامه جاده‪.307-320: 73 ،‬‬ ‫حری‪ ،‬محمد صادق و کاوه مهدوی‪ .1394 .‬طراحی مدلی جهت پیش بینی رتبه اعتباری مشتریان بانکها با استفاده از الگوریتم‬ ‫فراابتکاری و هیبریدی چند معیاره شبکه عصبی فازی – کلونی مورچگان ( مطالعه موردی شعب پست بانک استان تهران)‪ .‬فصلنامه‬ ‫مدرس علوم انسانی (پژوهش های مدیریت در ایران)‪ ،1 ،‬صص ‪.91-116‬‬ ‫حسینی‪ ،‬سید محمد حسن و سهیال خلجی علیایی‪ .1394 .‬مدل سازی ریاضی مساله مکان یابی‪ -‬مسیریابی با در نظر گرفتن ظرفیت‪،‬‬ ‫مهندسی صنایع در سیستمهای تولید‪.91-105 :5 ،‬‬ ‫خسروی‪ ،‬محمود؛ علیرضا موقری و محمدرضا منصوری دانشور‪ .1391 .‬ارزیابی شاخصهای‪ PNI,RAI,SIP‬و ‪ SPI‬برای پهنه بندی‬ ‫شدت خشکسالی ایران با مقایسه دو روش درون یابی ‪ IDW‬و مدل ارتفاعی رقومی ‪ ،DEM‬جغرافیا و پایداری محیط‪.53 - 70 :5 ،‬‬ ‫خلیلی دامغانی‪ ،‬کاوه؛ رضا توکلی مقدم و مجتبی طبری‪ .1390 .‬حل مسایل زمانبندی پروژه ها با منابع محدود با استفاده از الگوریتم‬ ‫مورچگان اصالح شده‪ .‬نشریه مهندسی صنایع‪.59-70: 1 ،‬‬ ‫خوش اخالق‪ ،‬فرامرز‪ .1377 .‬تحقیق در خشکسالی های فراگیر ایران با استفاده از تحلیل های سینوپتیکی‪ ،‬رساله دکترای اقلیم‬ ‫شناسی‪ ،‬دانشگاه تبریز‪ ،‬تبریز‬ ‫دره میرکی‪ ،‬مجید‪ .1391 .‬الگوریتم ابتکاری جدید برای حل مسئله مسیریابی وسایل نقلیه‪ .‬مجله تحقیق در عملیات و کاربردهای آن‪،‬‬ ‫‪.8-7: 4‬‬ ‫دریاباری‪ ،‬سید جمالالدین‪ .1385 .‬پیش بینی خشکسالی براساس مدلهای ماتریس احتمال انتقال تجربی در مناطق مختلف ایران‪.‬‬ ‫نشریه علوم جغرافیایی‪.87 -104 :7 ،‬‬ ‫راعی‪ ،‬رضا؛ محمدرضا رستمی و مریم هاشم پور‪ . 1393 .‬پیش بینی سری های زمانی آشوبی با استفاده از بهینه سازی کلونی مورچگان‬ ‫در بورس اوراق بهادار تهران‪ .‬فصلنامه مدرس علوم انسانی (پژوهش های مدیریت در ایران)‪.83-100 :1 ،‬‬ ‫رحیمی‪ ،‬داریوش؛ سعید موحدی و حمید برقی‪ .1388 .‬بررسی شدت خشکسالی استان سیستان و بلوچستان با شاخص نرمال بارش‪.‬‬ ‫جغرافیا و برنامه ریزی محیطی‪.43 - 56 :4 ،‬‬ ‫رحیمی‪ ،‬تمیر مسعود؛ سجاد مرامی و محمدرضا فیضی درخشی‪ .1392 .‬کاربرد الگوریتم کلونی مورچگان برای مساله مسیریابی وسایل‬ ‫نقلیه با پنجره زمانی و اعمال محدودیت ظرفیت برای وسایل نقلیه‪ .‬فصلنامه جاده‪.35-44: 77 ،‬‬ ‫رضیئی‪ ،‬طیب؛ پیمان دانش کار آراسته‪ ،‬روح انگیز اختری و بهرام ثقفیان‪ .1386 .‬بررسی خشکسالی هواشناسی در استان سیستان و‬ ‫بلوچستان با استفاده از نمایه ‪ SPI‬و مدل زنجیره مارکوف‪ .‬تحقیقات منابع آب ایران‪.25 – 35 :1 ،‬‬ ‫رضیئی‪ ،‬طیب؛ علیرضا شکوهی و بهرام ثقفیان‪ .1382 .‬پیش بینی شدت‪ ،‬تداوم و فراوانی خشکسالی با استفاده از روشهای احتماالتی‬ ‫و سریهای زمانی (مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان)‪ .‬مجله بیابان‪.329 -310 :2 ،‬‬ ‫رضایی‪ ،‬فرزین و بابک نژاد تولمی‪ .1391 .‬کاربردهای مالی الگوریتم کلونی مورچگان‪ .‬فصلنامه مطالعات حسابداری و حسابرسی‪:3 ،‬‬ ‫‪.59-48‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫تنوع و محدودیت تردد وسایل حمل و نقل و توسعه یک مدل حل مبتنی بر الگوریتم کلونی مورچگان‪ .‬دو فصلنامه پژوهشهای‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫جهانی‪ ،‬علی‪ .1375 .‬قابلیت های اطالعات ماهواره ای و سیستم اطالعات جغرافیایی (‪ )GIS‬در مطالعات ارزیابی زمین (مطالعه موردی‪،‬‬ ‫‪18‬‬ ‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‪...‬‬ ‫بررسی راهکارهای مقابله با بحران آب‪ ،‬دانشگاه زابل‪ ،‬زابل‪.‬‬ ‫رضوی‪ ،‬مریم؛ محمد علی سوخکیان و کورش زیارتی‪ . 1390 .‬ارائه الگوریتم فرابتکاری مبتنی بر سیستم کلونی مورچگان برای مسئله‬ ‫مکان یابی مسیریابی با چندین انبار و فرض تخصیص چندین مسیر به هر وسیله نقلیه‪ .‬نشریه مدیریت صنعتی‪.17-38 :6 ،‬‬ ‫زرین مهر‪ ،‬امیر علی؛ مرتضی پرویزی‪ ،‬یوسف شفاهی و سید احسان سید ابریشمی‪ .1394 .‬موازی سازی الگوریتم کلونی مورچگان در‬ ‫طراحی شبکه گسسته حمل و نقل‪ .‬فصلنامه مهندسی عمران مدرس‪.37-50 :2 ،‬‬ ‫سازمان برنامه و بودجه‪ .1390 .‬سالنامه آماری استان سیستان و بلوچستان‪ ،‬زاهدان‪.‬‬ ‫سعید صبایی‪ ،‬مریم؛ رسول سلمان ماهینی‪ ،‬سید محمد شهر آئینی‪ ،‬سید حامد میرکریمی و نورالدین دبیری‪ .1395 .‬به کارگیری‬ ‫طاوسی‪ ،‬تقی؛ محمود خسروی و خالد قادری زه‪ .1389 .‬بررسی خشکسالی و تحلیل روند دوره های خشک کوتاه مدت ایرانشهر با‬ ‫استفاده از مدل زنجیره مارکوف در دوره آماری ‪ .1359-1385‬علوم محیطی‪.31-44 :4 ،‬‬ ‫عزیزی‪ ،‬قاسم‪ .1378 .‬ال نینو و دوره های خشکسالی – ترسالی در ایران‪ .‬پژوهش های جغرافیایی‪.71-84: 38 ،‬‬ ‫علی احمدی‪ ،‬حمزه‪ .1384 .‬بررسی تغییرات اقلیمی دوره خشکسالی ‪ 1378-82‬نسبت به میانگین بلندمدت منطقه سیستان و تاثیر‬ ‫آن بر تولیدات کشاورزی‪ ،‬فصلنامه خشکی و خشکسالی‪.1-6: 15 ،‬‬ ‫علیجانی‪ ،‬بهلول و محمدرضا کاویانی‪ .1386 .‬مبانی آب و هواشناسی‪ .‬انتشارات سمت‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫علیجانی‪ ،‬بهلول و ام اسلمه بابایی‪ .1388 .‬تحلیل فضایی خشکسالیهای کوتاه مدت ایران‪ .‬جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای‪-121 :1 ،‬‬ ‫‪.109‬‬ ‫غیور‪ ،‬حسنعلی‪ .1375 .‬شدت‪ ،‬مساحت و فراوانی خشکسالی در ایران‪ .‬فصلنامه تحقیقات جغرافیایی‪.1-15 :45 ،‬‬ ‫فرج زاده‪ ،‬منوچهر ‪ .1374 .‬تحلیل و پیش بینی خشکسالی در ایران‪ .‬رساله دکترای اقلیم شناسی‪ ،‬دانشگاه تربیت مدرس‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫فرج زاده‪ ،‬منوچهر‪ .1384 .‬خشکسالی از مفهوم تا راهکار‪ .‬انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫فالح شمس‪ ،‬میرفیض‪ . 1392 .‬بررسی عملکرد معیارهای متفاوت ریسک در انتخاب و بهینه سازی سبد سهام با استفاده از الگوریتم‬ ‫مورچگان در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران‪ .‬مجله راهبرد مدیریت مالی‪.6-7: 2 ،‬‬ ‫کیخائی‪ ،‬فاطمه و کورش محمدی‪ .1379 .‬جایگاه خشکسالی در سیستان و بررسی روند آن از دیدگاه کشاورزی‪ .‬اولین کنفرانس ملی‬ ‫بررسی راهکارهای مقابله با کم آبی و خشکسالی‪ ،‬دانشگاه شهید باهنر کرمان‪ ،‬کرمان‪.‬‬ ‫محمودی‪ ،‬پیمان و عبدالرئوف شاهوزئی‪ .1386 .‬تجزیه و تحلیل خشکسالی های شهرستان ایرانشهر با استفاده از شاخص نمره‬ ‫استاندارد و ارائه راهکاری مدیریتی جهت کاهش اثرات آن‪ .‬همایش خشکسالی‪ ،‬پیامدها و راهکارهای مقابله با آن‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‬ ‫واحد بیرجند‪ ،‬بیرجند‪.‬‬ ‫محمودی‪ ،‬پیمان؛ قباد منصوری‪ ،‬عبدالرئوف شاهوزئی و پرویز خسروی‪ .1386 .‬خشکسالی و تاثیر آن بر کیفیت منابع آب سطحی در‬ ‫استان سیستان و بلوچستان‪.‬کنفرانس ملی مدیریت جامع منابع آب‪ ،‬دانشگاه سیستان و بلوچستان‪ ،‬زاهدان‪.‬‬ ‫مرادی‪ ،‬حمیدرضا؛ منصور رجبی و منوچهر فرج زاده‪ .1386 .‬تحلیل روند و خصوصیات مکانی شدت خشکسالیهای استان فارس‪.‬‬ ‫فصلنامه تحقیقات و مرتع و بیابان ایران‪.97-109 :1 ،‬‬ ‫‪Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021‬‬ ‫سنجه های سیمای سرزمین در تخصیص کاربری اراضی‪ .‬دو فصلنامه آمایش سرزمین‪.155-175: 1 ،‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1‬‬ ‫رضائی پژند‪ ،‬حجت و میترا مهدی پور‪ .1380 .‬تحلیل خشکسالی و پیش بینی بارندگی چهار سال آینده شهر زابل‪ .‬اولین کنفرانس ملی‬ 1396 ‫ تابستان‬،2 ‫ شماره‬،‫ سال هفتم‬،‫نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی‬ Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021 [ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1 ] 19 ‫ پایش خشکسالی بر اساس نمایه‬.1380 .‫ عبدالرضا مهدویان و لیلی خزانه داری‬،‫ سهیال جوانمرد‬،‫ حسین؛ جواد بداق جم الی‬،‫مقدم‬ .‫ زابل‬،‫ دانشگاه زابل‬،‫ اولین کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله با بحران آب‬.‫ دهکها و نرمال در استان سیستان و بلوچستان‬،SPI ‫ حمید عظیمی و‬،‫ حسن عراقی‬،‫ جواد احمدیان‬،‫ علی قیامی‬،‫ سارا خجسته‬،‫ حسین موقر مقدم‬،‫ عبدالرضا؛ جواد بداق جمالی‬،‫مهدویان‬ ‫ اولین‬.‫ بررسی روش های مختلف پهنه بندی اقلیمی استان سیستان و بلوچستان و ارتباط آن با خشکسالی‬.1380 .‫فاطمه فدائی وطن‬ .‫ زابل‬،‫ دانشگاه زابل‬،‫کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله با بحران آب‬ ‫ فصلنامه بررسیهای حسابداری و‬.‫ ریسک ورشکستگی و جریان های نقدی آتی‬،‫ کیفیت سود‬.1392 .‫ کاوه و امید زارع زادگان‬،‫مهرانی‬ .93-112: 71 ،‫حسابرسی‬ ،‫ پایان نامه کارشناسی ارشد‬.GIS ‫ امکان سنجی نواحی مستعد کشت زعفران در دشت نیشابور با استفاده از‬.1383 .‫ رضا‬،‫میرزابیاتی‬ .‫ تهران‬،‫دانشگاه تربیت مدرس‬ ‫ خشکسالی و بارندگی مازاد استان سیستان و بلوچستان و ارتباط آن با‬.1380 .‫ سید محمد جعفر و احمد رضا قاسمی‬،‫ناظم السادات‬ .‫ زابل‬،‫ دانشگاه زابل‬،‫ اولین کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله با بحران آب‬.‫پدیده ال نینو – نوسان جنوبی‬ ‫ مطالعه خشکسالی های کوتاه مدت شهرستان‬.1389 .‫ منصوره شاه حسینی و پیمان محمودی‬،‫ حسین؛ محمود خسروی‬،‫نگارش‬ .109-135 :18 ،‫ مجله جغرافیا و توسعه‬.‫زاهدان‬ Darcup, J. A.; K. S. Lee, and E. G. Jr. Paulson .1980. On the definition of drought. Water Resources Research, 2: 297-302. DOI 10.1029/WR016i002p00297 Dorigo, M. 1992. Optimization, Learning and Natural Algorithms (In Italian). Ph.D Thesis, Dipartimento di Elettronica, Politecnico di Milano, Italy. Holms, R. M.; and G. W. Robertson. 1954. A Modulated soil moisture budget. monthly weather Review, 87: 1 – 7. Gambardella, L. M.; E. Taillard, and G. Agazzi .1999. MACS-VRPTW A Multiple Ant Colony System For Vehicle Routing Problems With Time Windows. New Ideas in Optimization, 63–76 Köppen, W. 1918. Klassifikation der Klimate nach Temperatur. Niederschlag und Jahresverlauf. Peter manny Mitt, 64: 193-203 and 243-248. Linsley, p. k.; and J. B. Franzini. 1987. Water Resources Engineering. Mc Graw- Hill, Singapore. Lorenz, K. 1950. The Comparative Method in the Study of Behaviour. The British Journal for the Philosophy of Science, 7: 251-255 Malczewski, J. 1999. GIS and multicriteria analysis. John Wiely & Sons Inc, New York. McKee, T. B.; N. J. Doesken, and J. Kleist. 1993. The Relationship of Drought Frequency and Duration to Time Scales. 8th Conference on Applied Climatology, Anaheim, USA. Palmer, W. C. 1965. Meteorological Drought. U.S. Research Paper No. 45. US Weather Bureau, Washington, DC.. Thornthwaite, C. W. 1947. Climate and moisture conservation. Annals of the Association of American Geographers, 2: 87-100. Thornthwaite, C. W. 1948. An approach toward a rational classification of climates. Geographical Review, 38: 55-94. Wilhite, D. A.; and M. H. Glantz. 1985. Understanding the drought phenomenon: The role of definitions. Water International, 10: 111–120. DOI 10.1080/02508068508686328 Willhite, D. A.; W. E. Easterling. 2000. Planning for drought: Toward a Reeducation of social Vulnerability. Westview Press, Boulder. 19 Downloaded from jsaeh.khu.ac.ir at 10:23 +0430 on Tuesday June 29th 2021 [ DOI: 10.29252/jsaeh.7.2.1 ] ...‫اولویت بندی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان در زمان‬ 20 Yang, Z.; B. Yu, C. Cheng. 2007. A parallel ant colony algorithm for bus network optimization. Computer Aided Civil and Infrastructure Engineering, 1: 44-55. DOI 10.1111/j.1467-8667.2006. 00469.x