İSDAM DÜŞÜNCE DERGİSİ Yıl 1 | Sayı 1 | 2021 COVİD-19 VE ETKİLERİ: TOPLUM, SİYASET, EKONOMİ Küresel Piyasalar ve Covid-19 Post-Covid’e Hazırlanmak Siyasetin Salgınla İmtihanı Covid-19 ve Sivil Toplum Salgının Gölgesinde Eğitim İSDAM DÜŞÜNCE DERGİSİ Yıl 1 | Sayı 1 | 2021 İmtiyaz Sahibi İstanbul Stratejik Düşünce ve Araştırma Derneği (İSDAM) Genel Yayın Yönetmeni Abdullah Serenli Yayın Koordinatörü / Editör Turgay Ovalı Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Kudret Doğan Yayın Kurulu Mine Çatal, İdris Akarçeşme, Büşra Yıldırım, Büşra Mollaahmetoğlu, Ferda Ankun, Birgül Karakaş, M. Fatih Adak Tashih Büşra Kaya Tasarım ve Uygulama Alaaddin Şahin Dergide yayınlanan yazılarda ileri sürülen görüşler ve hukuki sorumluluk yazara ait olup, İstanbul Stratejik Düşünce ve Araştırma Derneği’ni bağlamaz. İÇİNDEKİLER TOPLUM 37 50 8 Covid-19 Pandemisi ve İletişimin Dijitalleşmesi Ersin Kopuz 13 Covid-19’un Aile İçinde KadınErkek Rollerinin Dönüşümü Üzerindeki Etkileri Şura Zavalsız 18 Din Salgının Neresinde? Turgay Ovalı 26 Koronavirüs Pandemisi ve Sosyal Damgalanma Merve Demir 29 Uzaktan Eğitim Üzerine Mülahazalar Sedat Palut 33 Covid-19’un Annelik Statüsüne Etkileri Ayşe Ovalı Pandemi ve GöçmenlerMevcut Durum ve Öneriler A. Muhammet Banazılı Sürecinde 41 Salgın 44 Otizm- Sorunlar ve Çözüm Önerileri Serkan Gürgenci Covid 19 Salgını ve Sivil Toplumun Geleceği Ertuğrul Yeşilkaya Pandemi Döneminde Sosyal Medyada Ne Oldu? Sertaç Yörük SİYASET 56 Yerel Yönetimler ve Covid-19 Merve Durmuş 59 Pandemi Sürecinde Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın Kişisel İmajı Üzerine Bir Değerlendirme Nuran Pir 63 Koronavirüs Salgını, TeknoKapitalizm ve Paternalizm Haluk Doğan 70 Covid-19’un Sağlık Politikalarına Etkisi Müslüm Yıldız 75 Covid-19’un Eğitim Üzerindeki Etkileri Riskler ve Fırsatlar Yağmur Durdağı 79 Salgın Sonrasında Kentler, Kentsel Mekân ve Kent Planlaması Üzerine Mülahazalar İbrahim Eseroğlu 91 Salgın ve Karantina Hukukunun Gündeme Getirdiği Sorular Salih Koç 94 Koronavirüsün Küresel Dengelerdeki Değişime Etkisi Merve Aygün 102 Dijital Dönüşüm Sürecine Covid-19’un Etkileri Ersin Öztürk 107 Covid-19 Krizinin Avrupa Birliği’ne Etkileri Pandemi Sonrası Dünyada Adaleti Yeniden Düşünmek: Neden Küresel veya Uluslararası Bir Adalet Yaklaşımınaİhtiyacımız Var? Uğur Altuntaş 119 87 Salgın Döneminde Retorik Furkan Emiroğlu 98 Covid-19 Öngörülemeyen Bir Küresel Düzen Mi Getirdi? Furkan Fidan 112 Elif Sıla Engin Pandeminin Kurbanı ve Faili Ulus Devletler Çağrı Koşak EKONOMİ 124 Pandemi ve Ticaret Ahmet Ankaralıoğlu 128 Pandemi Sürecinde Altın ve Bitcoin İlişkisi İsmail Canöz 135 Salgın Sonrası Ekonomik Kriz Baskısı Altındaki Çevre Şahin Yayla 139 Covid-19 Salgını Ve Vergileme Cemil Atalar 145 Yeni Tüketici Davranışları, Sektörlerin Geleceği Tuncay Dağlı 149 Pandeminin Dünya Borsalarına Etkileri: Kısa Bir Değerlendirme Halis Tekin COVID-19 VE ETKILERI: TOPLUM, SIYASET, EKONOMI Küresel salgınlar, bilinemeyene karşı çaresiz kalınan durumlar olup, azami surette gereken tedbirlerin planlıca alınması gerektiği dönemlerdir. Bu süreçten etkilenen kesim yalnızca halk/vatandaşlar olmamakta, aynı zamanda bu süreci en iyi şekilde yürütmesi gereken bireyin temel hak ve özgürlüklerini garanti altına alması gereken devletler de etkilenmektedir. Sürecin yürütülmesi (yönetim organizasyonunda idarenin ve kaynakların etkin kullanımı) açısından birçok dengenin eş zamanlı olarak gözetilmesi sürecin zorluk derecesini artırmaktadır. Hassas bir siyasetin izlenmesi gereken salgın dönemlerinde ihtiyaçları olan ve eylemler karşısında belli başlı tutumlar takınan toplumun idaresinin rasyonelce gerçekleştirilmesi önemli görülmektedir. Bilinen, beklenen, öngörülen ve öngörülümeyen tehditler ve gelişmeler karşısında – halkın, planlar dışında, kargaşaya sebep olacak eylemler halinde olmamaları, devletin ve Salgın Döneminde Retorik Furkan Emiroğlu milletin varlığına yönelik zarar verici hareketlere meyil etmemeleri; kuşku, korku, şüphe, öfke, husumet, kıskançlık gibi duyguların ortaya çıkmaması için devletin zorlu süreçte atacağı her adım, vereceği her karar belli dengeleri gözetecek şekilde gerçekleşmelidir. Bu denemede, bu gereklilikten hareketle devlet ile halk arasındaki çeşitli iletişim unsurlarına, iletişim yollarına, kontrol ve denetleme işlevi bakımından iletişim süresince kullanılan retoriğe değinilecektir. 87 88 İSDAM DÜŞÜNCE DERGİSİ Retorik, Aristoteles’in Retorik adlı şeklinde sınıflandırılan retorik, politik eserinde belli bir durumda, elde var türde cesaretlendirme ve umut kır- olan inandırma yollarını kullanma ma işlevlerine sahiptir. Ayrıca zaman yetisi olarak tanımlanmaktadır. Bir bakımından geleceğe dair söz söy- başka tanıma göre ise hitabet, kişile- leme hedefine sahip olan politik re- rin herhangi bir konuda, karşılarında torik, salgın süresince normalleşme bulunan insanlara yahut bir topluma sürecinde, hedeflenen sonraki refah düşündüklerini ve bildiklerini kısa, durumuna doğru umut beslemeye özlü, etkili ve düzgün bir ifade ile an- yönelik motivasyon oluşturmakta- latmalarına denir. dır. Liderler, ülkenin sahip olduğu altyapının zorlu durumları karşılaya- Hitabetin çeşitli türleri olmakla bera- bilme kapasitesine yönelik işaretler ber bu yazıda salgının yönetimi, idare göstererek halkın güveninin, seba- eden ve yönetilen, düzen hususlarına tının sağlanmasını hedeflemekte- yönelik sorgulamalar gerçekleştirile- dirler. Bağımsız görülen bilimin gü- ceği için akademik hitabet ve siyasi venilirliği ve geniş kitlelerce kabul hitabet ele alınacaktır. Birincisi ile edilmesini sağlayan bilim kurulları- bilimsel kanıt yolu, ikincisi ile halkın/ nın destekleri yöneticiler tarafından kitlenin harekete geçirilmesi, kontrol alınmaktadır. Umutsuzluk ve tepki altında tutulması, hükümet ve diğer durumlarının ortaya çıkmaması için liderler, onların gruplarının yönlen- onlara yazılı, görsel birçok mecradan dirmeleri dahilindeki ikna çalışmaları iletiler iletmekte, onların olağanüstü söz konusudur. duruma adapte olmalarını sağlayacak süreci konsolide etmektedirler. Son bir yıl içinde dünyayı etkisi altı- Bu eylemlerinin akla uygunluk veya na alan, ülkemizin de temel günde- uygunsuzluk, mantıklı ve tutarlı olup mi haline gelen koronavirüs salgını, olmaması şeklinde sonuçlanmasına kullanılan resmî dilin ve medya di- göre liderlerin/yönetim gruplarının linin ülke siyasetini ve toplumu ne politik başarı düzeyi belirlenecektir. denli etkilediğini yakın zamanda bir- Bir performans ve gösteri olarak da çok örnek vasıtasıyla göstermiştir. kabul edilen retorik, salgın sürecinde Yalnızca tek bir formda kullanılma- de hedef gösterme, düşman belirle- yan retorik, yazılı, şematik ve irticali me, siyasi mukayese ve destekleyici türleriyle işlevini yerine getirmekte- elde etme hususlarında siyasi züm- dir. Ayrıca politik, adli ve epideiktik relerin kullandığı enstrüman olarak COVİD-19 VE ETKILERI: TOPLUM, SIYASET, EKONOMI görülebilir. Siyasi ve adli bakımlardan hedef grupların suçlanması, taraftar “Gelişen iletişim teknolojisi sağlanması istenen grubun savu- sayesinde halk sağlığı ve nulması buna örnek olarak verilebi- tedbirlerinde ilerlemeler kat lir. Bununla beraber siyasi kesimler hem kendilerinin, hem de muhaliflerin geçmiş eylem ve söylemlerine re- edilmiş, salgına karşı bilincin artması sağlanmıştır. Fertler feranslarda bulunarak politik farkları yalnızca sözlü ikazlara maruz ortaya koyup, adalete vurgu yapıp kalmamış; görsel içerikler, retoriğin adli boyutunu da gündeme kamu spotları, günlük vaka ve getirebilirler. Son olarak epideiktik ölüm oranları, salgın yayılım retorik türü ile şimdiki zaman çerçevesinde söylemlerini dile getirerek hedef kitleyi yahut durumu övmek veya eleştirmek eylemlerini ortaya haritaları, sosyal medyada yer alan ve kötücül durumların vehametini gözler önüne koyabilirler. Bunun sonucunda onur seren paylaşımlar ile onların ve övünç duyulacak durum bariz duyarlılıkları artırılmıştır. ” hale getirilmiş olunur. Ayrıca retorik, bileşenleri bakımından Gelişen iletişim teknolojisi sayesinde ethos, pathos ve logos’dan oluşmak- halk sağlığı ve tedbirlerinde ilerleme- tadır. Ethos ile konuşan kişi, pathos ler kat edilmiş, salgına karşı bilincin ile dinleyici ve dinleyicide uyandırılan artması sağlanmıştır. Fertler yalnızca duygular, logos ile de mantığa uy- sözlü ikazlara maruz kalmamış; gör- gunluk-tutarlılık temsil edilmektedir. sel içerikler, kamu spotları, günlük Yukarıda belirttiğimiz gibi, logos’u vaka ve ölüm oranları, salgın yayılım kullanan hatip/siyasi lider/yönetici, haritaları, sosyal medyada yer alan ve aynı zamanda göstereceği tutarlı ve kötücül durumların vehametini göz- makul davranışlar neticesinde et- ler önüne seren paylaşımlar ile onla- hos’unu, itibarını ve inandırıcılığını rın duyarlılıkları artırılmıştır. da artırmış olmaktadır. Devlet-bireyler arasındaki ilişkiler dıGörsel açıdan ikna edicilik değerlen- şında bireyler ve gruplar arasındaki dirildiğinde salgın dönemlerinde öne iletişimler de salgın döneminde reto- çıkan yöntemlere şahit olunmuştur. riğin incelenmesini gerektirmiş; böy- 89 90 İSDAM DÜŞÜNCE DERGİSİ le durumlarda devletin ve bireylerin mektedir. Salgın dönemlerinde he- takınması gereken hakça ve evrensel saba katılması gereken olağanüstü tutumlar üzerine düşünmeye sevk durumun etkilerini alışkanlıklar, yeni ettirmiştir. Özellikle kutuplaşmanın bağlılıklar ve bağımlılıklar ve beklen- fazla görüldüğü ülkelerde aşırı sağ tilerden ötürü normalleşme dönem- ideolojileri benimsemiş kesimlerce lerinde de gözetmek gereklidir. Sayı- virüs biyolojik bir silah olarak görül- lan motivasyonların hepsi yönetimin müş, salgının kendi ülkelerine yayıl- ve masında muhalif oldukları grupları önemsemelerini, toplumun taleple- sorumlu tutmuşlardır. Ksenofobi, İs- rini ve tepkilerini vakitlice sezinlen- lamofobi, Antisemitizm gibi düşün- melerini ve öngörmelerini, kaynak- celer, politik olarak karşılarında dur- ların idaresinin ve sevkinin rasyonel dukları gruplara karşı protest tavır planlar dahilinde gerçekleştirilmesi- takınmışlar ve onların ülkelerinden ni gerektirmektedir. sınırdışı edilmelerini istemişlerdir. Güvensizlik ve belirsizlik durumlarının etkilediği bu durum, çeşitli ülkelerdeki aşırı sağcı ve ekstremist ideolojilerin yayılmalarına sebep olmuş, olumsuz anlamda kullandıkları retorik ve örtük tasımlar eliyle etkilerini artırdıkları gözlemlenmiştir. Bu sebeplerden dolayı, çokkültürcü yaklaşımın taban tabana zıt olduğu uygulamalarda Avrupa’daki birçok ülke demokrasi adına çetin bir sınav vermiştir ve vermeye devam etmektedir. Tüm bu sayılan siyasi ve sosyal iletişim ağlarında devletin denge gözetici mahiyeti ve söylem stratejisi ülkenin çeşitli alanlarda istikrarının tesis edilmesi yahut sürdürülmesi açılarından öneme sahip olduğu görül- liderlerin söylem stratejilerini