Nanno1

TÜBİTAK Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi (Versiyon 19 [2 Kasım 2004]) Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu Kasım 2004 İÇİNDEKİLER Giriş................................................................................................................................................1 Bölüm I Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü Çalışması Sonuçları ..........................................................3 Vizyon 2023 Çalışması..............................................................................................................7 2023 Türkiye Vizyonu ve Sosyoekonomik Hedefler............................................................9 Öncelikli Teknolojik Faaliyet Konuları.................................................................................12 Stratejik Teknoloji Alanları.....................................................................................................17 Bölüm II Ulusal Bilim ve Teknoloji Stratejisi ......................................................................................25 Ulusal Bilim ve Teknoloji Stratejisi.......................................................................................29 İzlenecek Strateji......................................................................................................................32 Uygulanacak Stratejinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesinde Esas Alınacak Ölçütler 42 Vizyon 2023’ün Hayata Geçirilmesi Yönünde Atılması Gereken İlk Adımlar...............43 EKLER..........................................................................................................................................45 Ek-1 Bilim ve Teknoloji Politikaları Açısından Mevcut Durum ve Eğilimler................47 Ek-2 Öncelikli Teknolojik Faaliyet Konuları ile İlgili Açıklamalar..................................55 Ek-3 Kamu İhale Kanunu’nda Yapılması Önerilen Düzenlemeler..................................75 Ek-4 Stratejik Teknoloji Yol Haritaları.................................................................................77 Giriş B u strateji belgesi, dünyadaki bilimsel ve teknolojik gelişmelerin Türkiye’yi yol ayrımına getirdiği tarihsel bir dönemde hazırlanmıştır. Strateji belgesinin gösterdiği yol, ülkemizin, geleceğin jenerik teknolojilerinde egemenlik sağlayarak uluslararası toplumun refah içinde bir üyesi olmasını ve yarınlarını garanti altına alacaktır. Bunun dışında izlenebilecek herhangi bir yolun ise sonuçta Türkiye’yi nereye götüreceği bilinmektedir: uluslararası toplumun sancılı ve ancak varlığını korumaya çalışan etkisiz bir üyesi olmak. Strateji belgesinin önerdiği yol, Vizyon 2023 Teknoloji Öngörüsü’nde her sektörden ve kesimden binlerce uzmanın arzuladığı bir Türkiye’yi kurmaya yöneliktir. Pek çok ülkenin gerçekleştirdiği teknoloji öngörülerinin en önemli amacı da geleceği arzu edildiği gibi ve birlikte şekillendirebilmeye yönelik bu etkin tavrı yaratmaktır. Teknolojideki gelişmelerin tarihine bakıldığında, belirli aralıklarla tarih sahnesine çıkan bazı teknolojilerin, neredeyse bütün ekonomik ve toplumsal faaliyet alanlarında devrimsel değişikliklere yol açtıkları görülür. İş yapma biçimimizi kökten değiştiren bu tür teknolojilerin en çarpıcı örneği Sanayi Devrimi’nin temelinde yatan buhar teknolojisidir. Sonraki evrelerde ortaya çıkan, elektrik ve içten yanmalı motorlar gibi bazı teknolojilerin de mal ve hizmet üretiminde son derece önemli değişiklikler yaptıkları görülmüştür. Günümüzün mikroelektronik temelli enformasyon ve telekomünikasyon teknolojileri de her alanda geniş çaplı değişimlere yol açmaktadır. Görülen odur ki, tarih sahnesine çıkan bu “jenerik” karakterdeki teknolojilerin geliştirilip ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürülmesinde yetkinlik kazanan uluslar dünya pazarlarında rekabet üstünlüğüne sahip olmakta ve dünya ticaretindeki paylarını artırarak toplumsal refahlarını hızla yükseltebilmektedirler. Ne var ki, her yeni teknolojinin sağlayabileceği üretkenlik artışının bir sınırı vardır. O sınırın aşılabilmesi, daha üst düzeyde yeni bir teknolojinin geliştirilebilmesine bağlıdır. Günümüzü şekillendiren mikroelektronik temelli enformasyon ve telekomünikasyon teknolojileri de üretkenliği artırmada kendi doğal sınırlarına erişmek üzeredir. Türkiye’nin bilim ve teknolojide yol arayışlarının yaklaşık kırk yıllık bir geçmişi bulunmaktadır. Bugüne kadar ortaya konulan bilim ve teknoloji politika belgelerine bakıldığında, biraz gecikmeli de olsa, dünyadaki gelişmeler doğrultusunda tutarlı bir çizginin izlendiği görülmektedir. Ancak, Türkiye’nin bilim ve teknolojideki yerine ve buna dayalı olarak dünya ölçeğinde rekabet gücüne bakıldığında, azımsanmayacak bazı gelişmeler kaydedilmiş olsa da, bu politika belgelerinde ortaya konulan hedeflerin gerçekleştirildiğini söylemek mümkün değildir. Türkiye, daha önceki dönemlerde de yol ayrımına gelmiş, doğru yolu seçmeye niyetlenmiş, ancak bunu gerçekleştirememiştir. Strateji Belgesi, Teknoloji Öngörüsü panellerinin ve teknoloji strateji gruplarının ortaya koyduğu veriler ışığında, yeni bilimsel ve teknolojik gelişmeler sonucu yukarıda belirtilen türde yeni jenerik teknolojilerin ortaya çıkacağını saptamakta ve bunlara egemen olmak için gerekli stratejinin ana unsurlarını çizmektedir. Bu, tarihin Türkiye’nin önüne koyduğu bir fırsat anlamına gelmektedir. Fırsatı, avantaja dönüştürmenin olmazsa olmaz şartıysa geliştirilen stratejinin siyasal erk tarafından sahiplenilmesidir. 2 Bölüm I Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü Çalışması Sonuçları 3 4 Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü Çalışması 5 6 Vizyon 2023 Çalışması Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) Aralık 2000 toplantısında, en son bilim ve teknoloji politika çalışmasının 1993 yılında yapılmış olmasından hareketle, Cumhuriyetimizin 100. yılını idrak edeceğimiz 2023 yılına uzanan 20 yıllık bir dönem için yeni bilim ve teknoloji politikalarının belirlenmesi için TÜBİTAK’ı görevlendirmiştir. Günümüzde bilim ve teknolojide yetenek kazanmak artık bir devlet politikası olmaktan öte, toplumsal bir proje haline gelmekte; ortaya konulan politikaların uygulanabilmesi ve hedeflere ulaşılabilmesi için ilgili bütün kesimlerin paylaştıkları bir vizyon üzerine inşa edilmesi zorunlu görülmektedir. 1970 yılında Japonya’da başlayan “Teknoloji Öngörüsü” çalışmaları, bilim ve teknoloji politika tasarımında etkin bir araç olarak kullanılması yanında, bu politikaların ilgili kesimlerin beklentilerini karşılaması ve böylelikle arkasına aldığı toplumsal ve siyasi destek ile uygulamaya geçirilmesinin kolaylaşması gibi özellikleriyle, son yıllarda bütün dünyada, özellikle de Avrupa’da yaygınlaşmaktadır. İşte bu nedenle, BTYK kararı doğrultusunda yürütülecek çalışmanın ana eksenini, Türkiye’nin ulusal düzeyde ilk kez yapacağı Teknoloji Öngörü çalışmasının oluşturmasına karar verilmiştir. Bu hazırlıkların sunulduğu BTYK’nın Aralık 2001 toplantısında, bir yıl önce kararlaştırılan çalışmanın, “Teknoloji Öngörü” çalışması ile birlikte, Türkiye’nin bilim ve teknoloji sistemi ile ilgili nesnel verilerin derlenmesine yönelik “Teknolojik Yetenek”, “Araştırıcılar Envanteri” ve “Ulusal ARGE Altyapısı” başlıklı dört alt projeden oluşan, “Vizyon 2023” Projesi kapsamında yürütülmesi onaylanmıştır. Teknoloji Öngörü Çalışması Süreçleri Ocak 2002’den bu yana TÜBİTAK tarafından yürütülmekte olan Vizyon 2023 Projesi iki yılı aşan yoğun bir çalışma ile tamamlanmış, son altı ay içinde de bu çalışmaların bulguları ve sonuçları temel alınarak, BTYK’ya sunulmak üzere elinizdeki bu taslak strateji dokümanı hazırlanmıştır. Teknoloji Öngörü Projesi’nde, Öngörü Panelleri, “kendi ilgi alanlarında Türkiye’nin 2023 vizyonunu, bu vizyonu erişilebilir kılacak sosyoekonomik hedefleri, hedeflere ulaşmak için öncelikli gördükleri teknolojik faaliyet konularını ve bu öncelikli faaliyetlerin ortak paydasını teşkil eden teknoloji alanlarını saptamışlardır. Kamu, özel kesim ve üniversitelerden konularında uzman yaklaşık 250 üyenin katılımıyla Temmuz 2002’de faaliyetlerine başlayan paneller, bir yılı aşkın bir süre içinde toplam 192 toplantı ve 36 geniş katılımlı panel toplantısı ve çalıştay düzenlemişlerdir. Teknoloji Öngörü çalışması kapsamında ayrıca, geniş katılımlı bir uzman sorgulamasına (iki aşamalı Delfi anketi) da başvurulmuştur. Delfi anketinde, paneller tarafından belirlenen ve her biri bir teknolojik gelişmeyi veya aşamayı ifade eden 413 adet Delfi ifadesi için 20 civarında sorunun yanıtlanması istenmiştir. Posta ve e-posta yoluyla 7000 uzmana ulaşılan anket çalışması sonucunda dünya 7 standartlarında bir geri dönüş sağlanarak 2400 uzmandan (%34) yanıt alınmıştır. Delfi anketi sonuçları proje ofisi tarafından analiz edilerek, her bir Delfi ifadesi (teknolojik gelişme) için birer önem ve yapılabilirlik endeksi hesaplanmış, sonuçlar ilgili panellere iletilmiştir. Paneller Delfi anketi sonuçlarını da kullanarak çalışmalarını tamamlamış ve ülkemizin bilim ve teknoloji geleceğinin belirlenmesinde öncelikli görülen toplam 94 teknolojik faaliyet konusu için hazırladıkları yol haritalarını da kapsayan raporlarını 24 Temmuz 2003 tarihinde TÜBİTAK’a sunmuşlardır. Panellerin belirlemiş oldukları öncelikli teknolojik faaliyetlerin ortak paydasını oluşturan teknoloji alanları 8 ana grup altında toplanmıştır. Bu grupların her biri için, o teknolojilerin uzmanlarından oluşturulan Stratejik Teknoloji Grupları, panellerin belirlediği teknolojik öncelikleri baz alarak, ülkemiz için stratejik öneme sahip teknoloji alanlarını ve bu teknoloji alanlarında yetkinleşebilmeye ilişkin hedefleri ve bu hedeflere ulaşabilmeyi sağlayacak politika ve stratejileri belirlemişlerdir. 2004 yılı Mayıs ayında çalışmaya başlayan Strateji Grupları, stratejik teknoloji alanları ile ilgili yol haritalarını kapsayan raporlarını Temmuz ayı sonunda tamamlamışlardır. Teknoloji Öngörü Projesinin süreçleri ve sonuçları, proje ofisi tarafından hazırlanan Panel Raporları, üç ciltlik Paneller Sentez Raporu, Delfi Raporu ve Stratejik Teknoloji Gruplarının hazırladıkları raporlarda derlenmiş bulunmaktadır. Bu geniş katılımlı süreç sonucunda üretilen toplam 24 raporun, kamu, özel kesim, yüksek eğitim ve araştırma kurum ve kuruluşlarının kendi bilim ve teknoloji stratejilerini belirlemede kullanabilecekleri ulusal bir referans oluşturduğu düşünülmektedir. Ayrıca, yaşanan bu sürecin, bilim ve teknoloji konusunda geniş toplum kesimlerinde bir farkındalık yarattığı, geleceğe odaklanma, stratejik düşünme, toplumsal uzlaşma ve sahiplenme kültürüne katkıda bulunduğuna inanılmaktadır. 8 2023 Türkiye Vizyonu ve Sosyoekonomik Hedefler Cumhuriyetin 100. yılı için vizyonumuz∗, ̇ Bölgesinde ve dünyada adil ve kalıcı bir barışın tesisi için çaba gösteren; ̇ Demokratik ve adil bir hukuk sistemine sahip; ̇ Yurttaşları ülkelerinin geleceğinde söz ve karar sahibi; ̇ Sağlık, eğitim ve kültür gereksinimlerinin karşılanması devlet tarafından güvence altına alınmış; ̇ Sürdürülebilir gelişmeyi gözeten; gelir dağılımı dengeli; ̇ Bilim, teknoloji ve yenilikte yetkinleşmiş; üreten; net katma değerini kendi beyin gücüne dayanarak artırabilen bir TÜRKİYE’dir. Bu vizyonun öğeleri ise; Eğitim alanında, bireyin yaratıcılık ve hayal gücünü geliştiren; bireysel farklılıkların gözetilmesi ve değerlendirilmesi ile her bireyin özellikleri doğrultusunda en üst düzeyde kendini geliştirebildiği; zaman ve mekan kısıtlarından arınmış, kendi özgün öğrenme teknolojilerini yaratmış ve değişim esnekliğiyle kendini yenileme gücüne sahip; öğrenme ve insan odaklı bir eğitim sistemine sahip olmak; Sağlık alanında, ülke sınırları içinde yaşayan herkese, her yerde ve her zaman, çağdaş teknolojiyle donatılmış, yaşam bilimleri alanındaki yeniliklere uyum yeteneğine sahip, yüksek nitelikli, ekonomik sağlık hizmetleri sağlamak; yaşam bilimleri ve biyoteknoloji alanlarında yetkinlik kazanarak, yüksek teknolojili tedavi sistemlerini ve bu amaçla kullanılan malzeme ve cihazları geliştirmek ve üretmek; mamul ilaç üretimi yanında araştırma kapasitesi de olan bir ilaç sanayiine sahip olarak bölgede güç sahibi olmak; Tarım ve gıda alanında, toplumun sağlıklı beslenme gereksinimlerini yeterli nicelik ve nitelikte, ekonomik, ekolojik ve sosyal açıdan sürdürülebilir yollarla karşılamak; verimliliği artan tarım ve tarımsal sanayii ile uluslararası alanda rekabet etmek; İnşaat ve altyapı alanında, insanlarımızın, artan nüfus ve gelişen sanayinin gereği olan çağdaş standartlara uygun altyapıya ve konutlara sahip, depreme karşı güvenli, sağlıklı ve çevreyle barışık yerleşkelerde yaşamasını sağlamak; yapım yöntemleri ve inşaat malzemesi üretiminde çağdaş teknolojiler geliştirerek kazandığı yeteneklerle uluslararası platformlarda rekabet etmek; Ulaştırma alanında, kişi hak ve gönencinden ödün verilmeden, can güvenliğinin yüzde yüz sağlandığı, çağdaş teknolojiye ve uluslararası hukuk ve kurallara uyumlu, çevrenin en üst düzeyde korunduğu bir ortamda, kentler arası ulaşımı en çok 1,5 ∗ 2023 Türkiye Vizyonu, Teknoloji Öngörü Panelleri Raporları ve Makina ve Malzeme Paneli ile Tekstil Paneli öncülüğünde yapılmış olan “2023 Dünyasında Türkiye” Çalıştayı sonuç dokümanından alınmıştır. 9 saat, kent içi ulaşımı ise en çok 30 dakikada (yük taşımacılığında ise iki katı sürelerde) sağlamak; Enerji alanında, gereksinim duyduğu enerjiyi, güvenli, güvenilir, ekonomik, verimli ve çevreye duyarlı teknolojilerle üretmek ve kullanmak; aynı zamanda uluslararası enerji pazarlarında yarışabilecek enerji teknolojileri geliştirerek uluslararası enerji yatırımlarında etkin rol almak; Bilgi ve iletişim alanında, GSMH’sının sürdürülebilir şekilde büyümesine, yarattığı markalar ve teknolojiler ile doğrudan, sağladığı iletişim olanakları ve bilgi kaynakları üzerinden diğer sektörlere verdiği destek ile dolaylı olarak giderek artan oranda katkıda bulunan; ve en az üç bilgi ve iletişim teknolojisi alanında, dünyada ilk akla gelen ya da tercih edilen ülke konumuna gelmek; Makina imalatı ve malzeme alanında, orta ve yüksek teknoloji alanlarında tasarımdan satış sonrası hizmetlerine uzanan değer zincirinin katma değeri yüksek halkalarında yer almak; küresel pazarlara rekabetçi, yenilikçi ve katma değeri yüksek mal ve hizmetleri sürekli olarak sunmak; Kimya alanında, hammadde, enerji ve işgücü verimi yüksek, yenilikçi süreç ve ürün teknolojileri yaratarak, bilimsel gelişmeleri teknolojiye, üretime ve yüksek katma değerli ürünlere dönüştürmek; ihracatı ve doğrudan sermaye yatırımlarıyla, küreselleşen dünya kimya sanayiinin önde gelenleri içinde olmak; Savunma, havacılık ve uzay sanayii alanlarında, küresel düzeyde ülke çıkarlarının korunmasını gözeten ve ulusal güvenlik gereksinimlerini karşılayan sistem ve teknolojileri özgün olarak araştırıp geliştirerek ve üreterek, bu sistem ve teknoloji alanlarında dünya ölçeğinde rekabet, işbirliği veya karşılıklı bağımlılık gücü yaratmak; ülkenin bilim ve teknoloji düzeyinin gelişmesinde öncü rol oynayan; toplumsal refaha katkısı tartışılmaz bir ulusal savunma, havacılık ve uzay sanayiine sahip olmak; Tekstil alanında, katma değeri yüksek, yenilikçi, rekabetçi ve ileri teknolojiler içeren ürün ve hizmet sunumları ile ülkemizin toplumsal refahını ve dünya ticaretindeki payını artırmak; Turizm alanında, ürün çeşitliliğini artırarak, eğitilmiş nitelikli işgücü, yüksek düzeyde teknik altyapı, tesis ve servisleriyle, öncelikle ülke halkının yaşam düzeyini yükselterek, rakip destinasyonlarla yarışabilen bir sektör olmak; Akdeniz’in dördüncü büyük destinasyonu olarak, “kitle turizmi”nin yanı sıra “bireysel turizm”in de önemli cazibe merkezlerinden birisi olmak; Doğal kaynaklar alanında, serbest, şeffaf ve istikrarlı piyasa koşulları içinde ulusal kaynaklarına öncelik vermek, bu kaynakların aranmasında ve istenen kaliteyle, güvenli ve ekonomik olarak üretiminde ileri teknolojileri geliştirmek ve kullanmak; Çevre alanında, sürdürülebilir kalkınmasını çevreyi koruyarak ve yerel kaynak ve bilgilerle pekiştirerek sağlayan; üretimini temiz üretim teknolojileriyle yapan; her türlü evsel ve sanayi atıklarını çevre koruma ilkeleri kapsamında yönetebilen; biyolojik çeşitliliğinin koruyan ve toplumsal yarara dönüştürebilen; tarihi ve kültürel mirasını koruyarak gelecek nesillere aktarabilen bir ülke konumuna gelmek. 10 Vizyonu Destekleyecek Sosyoekonomik Hedefler Teknoloji Öngörü Panelleri bu vizyonu gerçekleştirebilmek için, her şeyden önce şu dört sosyoekonomik hedefe ulaşmanın stratejik önemde olduğu kanısına varmışlardır: 1. Belirlenecek sınai üretim alanlarında, Türkiye’nin rekabet üstünlüğü kazanarak uluslararası ticaretten ciddi bir pay alır hale gelmesi; 2. İnsanımızın yaşam kalitesinin yükseltilmesi; 3. Sürdürülebilirliği sağlanarak kalkınma; ve 4. Toplumların bilgiyi üretebilme, ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürebilme yeteneğinin ulusal ekonomileri ve toplum yaşamını yeniden şekillendirdiği bir dünyada, bizim de bu dönüşüme ayak uydurabilmemiz için bilgi ve iletişim teknolojileri altyapımızın güçlendirilmesi. Paneller, vizyonlarına ulaşmanın olmazsa olmaz koşulu olarak görülen bu stratejik hedeflere erişilebilmesi için, bilim ve teknolojinin iki etkin, stratejik araç olarak kullanılabileceği görüşündedirler. Bunun için de önce bu araçlara sahip olabilmek; bilim ve teknolojinin, ulaşılmak istenen hedefler doğrultusunda seçilecek belirli alanlarında yetkinleşmek gerekmektedir. Bu nasıl başarılacak? Teknoloji Öngörü Panelleri bu sorunun yanıtını ararken, öncelikle yaptıkları durum değerlendirmelerinde, Türkiye’nin bu dört ana sosyoekonomik hedef doğrultusunda nasıl bir birikime sahip olduğunu, diğer bir ifadeyle hangi yetenek eşiğine gelip dayandığını belirlemeye çalışmışlardır. Teknoloji Öngörü Panellerinde bir araya gelen bilim insanları, sanayiciler, kamu ve sivil toplum örgütlerinden uzmanlar, anketler ve geniş katılımlı toplantılar ile ilgili kesimlerin görüşlerini alarak ve dünyadaki genel gidişi de değerlendirerek, Türkiye’nin bu eşiği aşması için öncelikle şunları öngörmüşlerdir: 1. Türkiye’nin dünyada rekabet üstünlüğü kazanması hedefi doğrultusunda; - Esnek üretim / esnek otomasyon süreç ve teknolojilerini geliştirmede yetkinleşme - Bilgi yoğunluğu ve katma değeri yüksek ürünler geliştirebilme ve tüketim malları için küresel bir tasarım ve üretim merkezi olma, - Temiz üretim yapabilme yeteneği kazanma, - Tarıma dayalı üretimde rekabetçi olabilme, - Uzay ve savunma teknolojilerini geliştirebilme yeteneği kazanma, - Malzeme teknolojilerini geliştirebilme yeteneği kazanma. 2. İnsanımızın yaşam kalitesinin yükseltilmesi hedefi doğrultusunda; - Gıda güvenliği ve güvenilirliğini sağlama, 11 - Sağlık ve yaşam bilimleri alanında yetkinleşme, - Sağlıklı ve çağdaş kentleşme ve altyapıyı kurabilme yeteneği kazanma, - Çağdaş ve güvenli ulaştırma sistemleri geliştirme yeteneği kazanma. 3. Sürdürülebilirliği sağlanarak kalkınma hedefi doğrultusunda; - Enerji teknolojilerinde yetkinlik kazanma, - Çevre teknolojilerinde yetkinlik kazanma, - Doğal kaynaklarımızı değerlendirebilecek yetkinliğe erişme. 4. Toplumların bilgiyi üretebilme, ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürebilme yeteneğinin ulusal ekonomileri ve toplum yaşamını yeniden şekillendirdiği bir dünyada, bizim de bu dönüşüme ayak uydurabilmemiz için teknolojik altyapımızın güçlendirilmesi. Öncelikli Teknolojik Faaliyet Konuları Paneller, bir önceki bölümde sıralanan yetkinlikleri kazanmak için öncelik verilmesi gereken teknolojik faaliyet konularını belirlemişlerdir. Bu konuların başlıkları aşağıda verilmektedir. Her bir öncelikli teknolojik faaliyet konusuna ilişkin açıklamalar EK-2’de yer almaktadır. SINAİ ÜRETİMDE REKABET ÜSTÜNLÜĞÜNÜN SAĞLANMASI Hedefi Doğrultusunda A) Esnek Üretim – Esnek Otomasyon Süreç ve Teknolojilerini Geliştirmede Yetkinleşme 1. İleri sensörler, konumlama ve tekrarlama hassasiyeti ±0,5 mm’den küçük pnömatik aktüatörler geliştirebilmek; İnsan-makina etkileşimini artıran arayüzler ve insansız sistemler geliştirebilmek; Akıllı makinaların (sanayi robotları, mikro makinalar, kendinden güdümlü makinalar, mikroelektromekanik sistemler) tasarım ve üretiminde beceri kazanmak. 2. Kimya sanayiinde hızlı ürün değişikliğine elverişli kompakt (process intensification) ve esnek üretim süreçleri geliştirebilmek. 12 3. Tekstilde her türlü veri ve bilgi akışını elektronik ortamda sağlayabilmek. 4. Tekstil üretiminde makine ayarlarını insan müdahalesi olmadan yapabilmek; tekstilde bilgisayar destekli örme tasarım ve üretim teknikleri geliştirebilmek; ve konfeksiyonda tekno-terzilik ve kişiye özel üretim yapabilmek. 5. Hem nitelik hem de nicelik olarak, talepte meydana gelen hızlı değişikliklere anında yanıt vermeyi mümkün kılacak, esnek - kitlesel (seri) üretim için kullanılan yatırım makina ve teçhizatının tasarım ve üretiminde yetkinlik kazanmak. B) Bilgi Yoğunluğu ve Katma Değeri Yüksek Ürünler Geliştirebilme ve Tüketim Malları için Küresel bir Tasarım ve Üretim Merkezi Olma 1. Güvenlik ve konfor özellikleri artırılmış motorlu araç komponentleri ve hafifleştirilirken güvenliği de artırılmış araç gövdesi geliştirebilmek. 2. Emisyon düzeyini en aza indiren fosil yakıt, biyoyakıt ya da hidrojen ile çalışan içten yanmalı motorlara ve yakıt pillerine dayalı hibrit araçlar geliştirip üretebilmek. 3. Ev konforu sağlayan cihazlara farklılık yaratan ve çevreye duyarlılığı artıran yeni özellikler ekleyebilmek. 4. Bilgi ve iletişim cihaz ve aygıtlarını üreten sanayilerde nitelikli katma değer yaratabilmek için stratejik önemdeki komponentleri (mikroelektromekanik sistemler [MEMS], sayısal tümdevreler vb.) tasarlayıp üretebilmek. 5. Tüketici elektroniğinde yeni kuşak ürünler tasarlayıp üretebilmek. 6. Alternatif hammaddelerin kullanılabildiği ve/veya alternatif süreçlerin uygulanabildiği kimyasal sentez yöntemleri geliştirebilmek. 7. Çok boyutlu / çok işlevli akıllı tekstiller geliştirebilmek. 8. Genel hizmet sistem ve makinalarında öncelikli ülke ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde tasarım geliştirme ve üretim yetkinliğine ulaşmak. C) Temiz Üretim Yapabilme Yeteneği Kazanma 1. Yüksek verimlilikte temiz üretim süreç, sistem ve teknolojileri geliştirebilmek. 2. Sanayi proseslerinde enerji tasarrufu sağlayan teknolojiler geliştirebilmek. 3. Tekstil terbiyesinde enerji tasarrufu sağlayan / çevre-dostu teknolojiler geliştirip kullanabilmek. D) Tarıma Dayalı Üretimde Rekabetçi Olabilme 1. Tarım ve ormancılıkta, su ürünleri üretiminde ve gıda sanayiinde üretim araç ve sistemleri geliştirebilmek. 13 2. Tohum, fide, fidan ve damızlık geliştirip üretebilmek. 3. Tarım, orman ve hayvancılıkta, klasik ıslah teknikleri ve yeni biyoteknolojinin kombinasyonu ile bitkisel ve hayvansal üretim için yeni genotipler geliştirebilmek. 4. Koruma, kontrol ve tedavi teknikleri geliştirip uygulayarak tarımda hastalıklarla ve zararlılarla mücadele -ve entegre mücadele- becerisi kazanmak. 5. Gıda işleme yöntem ve süreçlerinin geliştirilmesi ile işlenmiş ürün çeşitliliğini artırabilmek. 6. Tarım ve ormancılıkta uzaktan algılama ve erken uyarı sistemleri ile bilişim sistem ve yazılımları geliştirebilmek. E) Uzay ve Savunma Teknolojileri Geliştirmede Yetkinleşme 1. Uydu tasarlayabilmek ve uzaya araç gönderme yeteneği geliştirebilmek. 2. Kritik silah, mühimmat ve korunma sistem ve teknolojileri geliştirebilmek. 3. NBC (nükleer, biyolojik, kimyasal) algılama sistemleri geliştirip üretebilmek. F) Malzeme Teknolojilerini Geliştirebilme Yeteneğini Kazanma 1. Geleneksel malzemelerde yeni ve çeşitlendirilmiş ürünler geliştirebilmek (yüksek vasıflı çelikler, çok işlevli ve akıllı camlar, elyaflı kompozit çimento vb.). 2. Yüksek performanslı, ultra-hafif ve yüksek dayanımlı organik, inorganik ve kompozit malzemeler ve üretim yöntemlerini geliştirebilmek. 3. Hidrojen depolayan malzemeler geliştirebilmek. 4. Elektro-optik malzemeler geliştirebilmek. YAŞAM KALİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ Hedefi Doğrultusunda A) Gıda Güvenliği ve Güvenilirliği Sağlama 1. Gıda güvenliği ve güvenilirliğini sağlamak. B) Sağlık ve Yaşam Bilimleri Alanında Yetkinleşme 1. İnsan sağlığını korumak ve tedavi amacıyla, ‘rekombinant DNA teknolojisi’ kullanarak yeni moleküller geliştirebilmek ve bu molekülleri temel alan aşı ve ilaçlar geliştirip üretebilmek. 14 2. İlaçların hedeflenen etkiyi hedeflenen noktada (örneğin, sadece hedef alınan kanserli hücrelerde) yaratabilmesi için, yeni, ‘kontrollü ilaç salım sistemleri’ ile ‘ilaç taşıyıcı sistemler’ geliştirebilmek. 3. Yeni moleküler simülasyon modelleri ve bilgisayar destekli ilaç tasarım [CADD] teknikleri kullanarak özgün bileşikler tasarlayabilmek; ve ‘kombinatoryal kimya’ ile ‘HTS [high throughput screening]’ teknikleri gibi yeni teknikler kullanarak, çok daha hızlı ve ucuza, ilaç adayları belirleyerek yeni ilaçlar geliştirebilmek. 4. Hücre ve gen tedavisi yöntemleri ile dejeneratif hastalıkları tedavi becerisi kazanmak. 5. Hekimlerin, örnekleri laboratuvarlara yollamadan, hasta başında gerekli testleri yapmalarını ve süratle hastalarına müdahale etmelerini sağlayacak tanı kitleri geliştirebilmek. 6. Vücut parametrelerinin dolaştıkları damardan takibine ve mikro müdahalelerle arterioskleroz gibi patolojik durumların düzeltilmesine imkâa sağlayan mikro cihazlar geliştirebilmek. 7. Çok işlevli yeni tıbbi görüntüleme cihaz ve sistemleri geliştirip üretebilmek. 8. Nükleik asit, protein ve antikor gibi moleküler biyolojik ve genetik sarf malzemelerini üreten ve tanı amaçlı kullanan cihazları geliştirip üretebilmek. 9. Düşünce kontrollü, öğrenen ve kendini uyarlayan yapay uzuv ve eklemler ve biyo-uyumlu yapay duyu organları (göz, kulak, burun) geliştirip üretebilmek. 10. Uzaktan sağlık hizmetleri verilebilmesine imka sağlayacak, uzaktan hasta izleme cihaz ve sistemlerini geliştirip üretebilmek (bu kapsamda, kap ve akciğer fonksiyonlarını uzaktan ve gerçek zamanlı olarak izlemeye ve müdahale etmeye yarayan sistemlerin geliştirilmesi ile kronik hastalıklara ilişkin verilerin iletişim ağları üzerinden uzman merkezlere gönderilmesini ve gerektiğinde en yakın sağlık biriminin devreye girmesini sağlayan bir sistemin kurulması). C) Sağlıklı ve Çağdaş Kentleşme ve Altyapısını Kurabilme Yeteneği Kazanma 1. Nitelikli konut yapımında yetkin olmak. 2. Mevcut yapıların güçlendirilmesi ve rehabilitasyonunu sağlamak. 3. Deprem güvenli yapı ve altyapı üretebilmek. 4. Özel mühendislik yapıları tasarım ve üretiminde yetkin olmak. 5. Yapıların enerji gereksinimlerini azaltmak ve yenilenebilir kaynaklardan sağlamak. D) Çağdaş ve Güvenli Ulaştırma Sistemleri Geliştirme Yeteneği Kazanma 1. Raylı taşıma sistem ve teknolojilerini geliştirebilme yetkinliğini kazanmak ve bu tür sistemlerin kritik komponentlerini tasarlayıp üretebilmek. 15 2. Karayolu ulaşımı için akıllı araçlar ve akıllı yol sistemleri geliştirebilmek. 3. Kombine yük taşımacılığında hız ve güvenliği artıran sistemleri geliştirebilmek. 4. Ulaştırma ve turizm üst yapıları için yangın ve güvenlik sistemleri geliştirebilmek. SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA1 Hedefi Doğrultusunda A) Enerji Teknolojilerinde Yetkinlik Kazanma 1. Ülkemiz linyitlerinden daha temiz ve verimli enerji üretebilmek. 2. Yenilenebilir enerji kaynaklarından (Hidrolik, Rüzgar, Güneş) enerji üretebilmek; bunun için gerekli üretim sistemlerini geliştirebilmek. 3. Nükleer enerji üretiminde yetkinleşmek. 4. Alternatif enerji seçeneklerinden hidrojeni sürdürülebilir kaynaklardan üretebilmek ve hidrojen yakma teknolojileri geliştirebilmek. 5. Güç üretim tesislerinde, ulaşım araçlarında ve elektronik cihazlarda kullanılacak yakıt pilleri ve alternatif yakıtlara uygun araç teknolojileri geliştirebilmek. 6. Enerjinin depolanması ve güç sistemleri kontrolünde yetkinleşmek. B) Çevre Teknolojilerinde Yetkinlik Kazanma 1. Hava kalitesi ve iklim değişikliği kontrolüne yönelik teknolojileri geliştirebilmek. 2. Su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımına yönelik teknolojileri geliştirebilmek. 3. Deniz kirliliğinin ve toprak kirliliğinin önlenmesine yönelik teknolojileri geliştirebilmek. 4. Katı atıkların geri kazanımına ve tehlikeli atıkların giderilmesine yönelik teknolojileri geliştirerek yaygınlaştırabilmek. C) Doğal Kaynaklarımızı Değerlendirebilecek Yetkinliğe Erişme 1. Gen kaynaklarının karakterizasyonu, muhafazası ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik teknolojiler geliştirebilmek. 1 Sürdürülebilir kalkınmaya ilişkin yorumlar ve tanımlamalar, “Yoksulluğun ve eşitsizliğin olduğu bir dünya her zaman için ekolojik ve diğer krizlere eğilimli olacaktır” ifadesinin yer aldığı 1987’de hazırlanmış olan Bruntland Raporu’nda ortaya konmuş; uluslararası düzeyde ilk bütünsel yaklaşım da 1992’de Rio de Janerio’da gerçekleştirilen “Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı”nda benimsenmiştir. Konferans’ta, çevre ile kalkınma stratejileri tüm alt başlıkları ile irdelenerek, bunların karşılıklı etkileşimlerinin sorgulandığı bir 21. yüzyıl gündemi (Gündem 21) belirlenmiştir.Bu rapora göre sürdürülebilir kalkınma en genel tanımlamayla “gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin bugünün ihtiyaçlarını karşılayabilecek kalkınma” olarak tanımlanmıştır. 16 2. Bitkisel ve hayvansal doğal kaynakların ve yaban hayatının değerlendirilmesi ve geliştirilmesinde yetkinleşmek. BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ İÇİN TEKNOLOJİK ALTYAPININ GÜÇLENDİRİLMESİ Hedefi Doğrultusunda 1. Kullanımı eğitim gerektirmeyen bilgisayarların geliştirilmesi. 2. Bilgi yönetimi ve iletiminde yüksek hizmet kalitesinin sağlanması. 3. Bilgi toplumunda bilgi güvenliğinin sağlanması. 4. Bilgi savaşlarına, elektronik savaşlara hazır olunması. 5. Taşıyıcı sistemlerde 4. kuşak gezgin iletişim sistemlerinin geliştirilmesi. 6. Geniş Bant İletişim Ağı’nın kurulması. 7. Biyoelektriksel insan-bilgisayar arabirimlerinin geliştirilmesi. 8. İletişimde uydu uygulamalarında yetkinleşmek. Stratejik Teknoloji Alanları Yukarıda sıralanan öncelikli teknolojik faaliyetleri gerçekleştirebilme yeteneği kazanabilmek için, bellidir ki bu faaliyetlerin temelinde yatan kilit teknolojilerde yetkinleşmek gereklidir. Bu teknolojiler bundan sonra “stratejik teknolojiler” olarak adlandırılacaktır. Öncelikli faaliyetlerin temelindeki stratejik teknolojiler şu 8 ana başlık altında toplanmıştır: Bilgi ve İletişim Teknolojileri, Biyoteknoloji ve Gen Teknolojileri, Nanoteknoloji, Mekatronik, Üretim Süreç ve Teknolojileri, Malzeme Teknolojileri, Enerji ve Çevre Teknolojileri, Tasarım Teknolojileri. Bu bölümde 8 ana başlık altında listelenen ve stratejik önemleri belirtilen stratejik teknoloji alanlarında yetkinlik kazanılması için izlenecek yolu gösteren yol haritaları Ek-4’de yer almaktadır. 17 Bilgi ve İletişim Teknolojileri Bilgi ve iletişim teknolojileri, özellikle 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren gösterdiği olağanüstü gelişmelerle, bilgi ve iletişim alanında önemli atılımlara imza atmasının yanı sıra diğer alanlardaki bilimsel ve teknolojik gelişmelerin de vazgeçilmez altyapısı ve desteği konumuna gelmiştir; önümüzdeki yıllarda da bu niteliğini koruyacak ve geliştirecektir. Teknoloji öngörü çalışması da Türkiye’deki hemen tüm sektörlerin gelecekteki gelişmeleri için yoğun olarak bu teknolojilere talepte bulunacaklarını göstermiştir. Çok geniş ve gittikçe genişleyen bir alanı kapsayan bilgi ve iletişim teknolojileri arasından Türkiye için stratejik olanlar belirlenirken; ̇ kendi sektörü ve diğer sektörler açısından talep genişliği ve derinliği yüksek olan, ̇ bugüne kadar edinilmiş bir bilgi birikimi ve yetişmiş insan gücü potansiyeli olan, ̇ ülkenin bugünkü ve görünür gelecekteki teknolojik ve ekonomik gelişmesine katkı olasılığı yüksek ve aynı zamanda stratejik gereksinimleri de karşılama potansiyeli olan ve ̇ ülkemizin küresel pazarlarda bir yer edinmesini veya mevcut yerini koruyup güçlendirmesini sağlayacak teknolojiler seçilmiştir. Teknoloji öngörü çalışmasında, yukarıdaki yaklaşımla belirlenen, önümüzdeki 20 yıllık dönemde Türkiye için stratejik öneme sahip teknoloji alanları şunlardır: ̇ ̇ ̇ ̇ Tümdevre Teknolojileri Tasarım ve Üretimi Görüntü Birimleri (Gösterge) Üretim Teknolojileri Genişbant Teknolojileri Görüntü Algılayıcıları Üretim Teknolojileri Biyoteknoloji ve Gen Teknolojileri Moleküler biyoloji, hücre biyolojisi, genombilim alanlarındaki bilimsel ilerlemeler sonucu, dünyada özellikle sağlık ve tarım alanlarındaki biyoteknolojik uygulamalarda bir patlama yaşanmakta; “modern biyoteknoloji” ya da “yeni biyoteknoloji” olarak tanımlanan bu gelişmeler, insanlığa daha sağlıklı ve daha kaliteli bir yaşam için eşi görülmemiş fırsatlar yaratmaktadır. Gelişmiş ülkeler bu fırsatları hızla ekonomik faydaya dönüştürmeyi başarmış ve biyoteknoloji sektörü ekonomilerinin itici güçlerinden biri haline gelmiştir. Bugün benzer gelişmeler, Güney Kore, İsrail, Hindistan, Çin gibi ekonomisi büyümekte olan ülkelerde de yaşanmaktadır. Türkiye, dünyadaki bu gelişmeler karşısında henüz kararlı ve tutarlı bir tavır almamıştır. AB adaylığı ile ivme kazanan toplumsal değişim hareketi sağlık, tarım, hayvancılık ve endüstriyel üretim alanlarında “moleküler biyoloji bilimi” ve “yeni biyoteknoloji” alanlarını kucaklamak durumundadır. Bu alanlar için Vizyon 2023 çalışmasında belirlenmiş somut hedeflerin -öngörülen yol haritalarına sadık kalarakgerçekleştirilebilmesine bağlı olarak, Türkiye 20 yıl gibi kısa bir dönemde moleküler biyoloji, biyoteknoloji ve gen teknolojilerinde küresel bir güç haline gelme şansına 18 sahiptir. Böyle bir güç, ülkemize, 21. yüzyılın teknolojisi olarak tanımlanan biyoteknolojide sadece insanımızın yaşam kalitesini yükseltmekle sınırlı olmayan, ekonomik ve teknolojik bir üstünlük kazandıracaktır. Ülkemiz bu güç ve üstünlüğün ilk işaretlerini 5-10 yıl gibi kısa bir sürede sağlık ve tarım sektörlerinde görmeye başlayacak; bu başarıların kazandırdığı ivme ile uzun dönemde daha iddialı ve kapsamlı hedeflere yönelebilecektir. Bu ana hedef doğrultusunda, Teknoloji Öngörü Çalışmasında sağlık ve tarım alanları için belirlenen teknolojik hedeflere ulaşabilmek için, tüm bu faaliyetlerin temelinde yatan şu teknoloji alanlarına odaklanılmalıdır: ̇ Yüksek Ölçekli Platform Teknolojileri: Yapısal Genombilim, İşlevsel Genombilim, Transkripteomiks, Proteomiks, Metabolomiks ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ Rekombinant DNA Teknolojileri Moleküler Tanı ve Tedavi: Hücre ve Kök Hücre Teknolojileri İlaç Tarama ve Tasarım Teknolojileri Terapötik Protein İlaç Üretimi ve Kontrollü Salım Sistemleri Biyoinformatik Nanoteknoloji Nanobilim ve nanoteknoloji çok çeşitli alanlarda hızla yaşamımıza girmektedir; gelecek 10-15 yıl içinde yaratacağı büyük ve sürpriz ürünler ve yeni pazarlar ile insan yaşamını ve ekonomik faaliyetleri kökten değiştirme gücüne sahip olmaya adaydır. Önümüzdeki on yιllarda nanoteknoloji sayesinde süperbilgisayarlara mikroskop altιnda bakιlabilecek; insan vücudunda hastalιklι dokuyu bulup iyileştiren, ameliyat yapan nanorobotlar yapılacak; insan beyninin kapasitesi ek nanohafιzalarla güclendirilebilecek; kirliliği önleyen nanoparçacιklar sayesinde fabrikalar çevreyi çok daha az kirletecektir. Ulusal güvenliği ilgilendiren yeni savunma sistemlerinin geliştirilmesi, haberalma / gizlilik konularιna yönelik çok küçük boyutlarda aygιtlarιn yapιlmasι gibi konulara nanomalzeme bilimi damgasını vuracaktır. Birim ağιrlιk başιna şu andakinden 50 kat daha hafif ve çok daha dayanιklι malzemeler üretilebilecek ve bunlarιn sonucu olarak insanιn günlük yaşamιnda kullandığı tekstil gibi ürünler değişebileceği gibi, uzay araştιrmalarιnda ve havacιlιkta yeni roket ve uçak tasarιmlarιnιn ortaya çιkmasι mümkün olacaktιr. Sonuçta bu teknolojiye sahip ülkelerin refah seviyesi, ekonomisi ve ulusal güvenliği çok daha güçlü konuma gelecektir. Zamanında sanayi ve mikroelektronikenformatik devrimlerini yakalayamamış olan ülkemiz için, nanoteknoloji bir son fırsattır. Türkiye’nin, birçok Teknoloji Öngörü Paneli tarafından da altı çizilen bu fırsatı değerlendirebilmesi ve nanobilim ve nanoteknolojinin yaratacağı radikal değişikliklerde etkin rol alabilecek bilimsel, teknolojik ve endüstriyel birikime sahip olabilmesi için, şu alanlar stratejik görülmektedir: ̇ Nanofotonik, Nanoelektronik, Nanomanyetizma 19 ̇ ̇ Nanomalzeme ̇ Nanofabrikasyon ̇ ̇ Nanokarekterizasyon Nano Ölçekte Kuantum Bilgi İşleme Nanobiyoteknoloji Mekatronik Teknoloji ve pazar koşullarının hızlı gelişim dinamiğine paralel olarak, ürün ve üretim sistemlerindeki bazı mekanik alt sistemler, yazılım destekli elektronik sistemlerle desteklenmiş ya da yer değiştirmiş; bu tür mekanik, elektronik ve yazılım bütünleşik sistemlere mekatronik sistemler denmiştir. Dünyadaki gelişmeler bugünün insan etkileşimli, bilgisayar gömülü mekatronik sistemlerinin de giderek “insanla bütünleşmiş” biyorobotik ve biyootomasyon gibi ürün ve süreçlere doğru bir dönüşüm geçireceğini göstermektedir. İnsan yaşamını ve işlevlerini kolaylaştırmak, daha etkin ve ekonomik hale getirmek amacıyla, mekatronik sistemlerin biyoteknoloji ile bütünleşmesi sonucu gelişecek bu sistemler de “biyomekatronik sistemler”dir. Mekatronik ve geleceğin biyomekatronik sistemlerinin uygulamaları, Türkiye’nin uluslararası rekabet gücü oluşturduğu ve giderek bu gücü artırmayı hedeflediği otomotiv ve beyaz eşyayı da içeren ev otomasyonu gibi alanların yanı sıra diğer sanayi sektörleri, sağlık, akıllı bina gibi sivil ve ayrıca askeri hizmet sektörleri için çok önemlidir. Gerek uluslararası pazarlarda “rekabetçi paydaş” olarak yer alma hedef ve zorunluluğu, gerekse yaşam kalitesinin yükseltilmesi hedefi, mekatronik alanını ülkemiz için stratejik kılmaktadır. Tükiye’nin mekatronik ve giderek “insanla bütünleşik mekatronik” sistemlerin üreticisi ve ihracatçısı olabilmesi odaklanılması gereken teknoloji alanları şunlardır: ̇ ̇ Mikro/Nano Elektromekanik Sistemler (MEMS/NEMS) ve Sensörler Robotik ve Otomasyon Teknolojileri ̇ Jenerik Alanlar: Her türlü mekatronik uygulamanın altyapısını oluşturan Temel Kontrol Teknolojileri ve Algoritmaları, Mikromekanik, Mikroelektronik, Tasarım ve Gömülü Yazılımlar gibi alanlar. Üretim Süreç ve Teknolojileri Geçen yüzyılda uluslararası ölçekten küresel ölçeğe yükselen otomotiv, ev konforu ve ev elektroniği cihazları, tekstil gibi üretim faaliyetleri ülkemizi bir üretim merkezi olarak seçmiştir. Ülkemizin bu konumdan sağladığı başlıca yararlar istihdam ve bu faaliyetler zincirinin yalnızca üretim halkasından sağlanabilen getiriler olmaktadır. Ancak zaman içinde değişen ekonomik koşullar sonucu bu üretimlerin küre üzerindeki başka merkezlere kayması çok karşılaşılan bir olgudur; dolayısıyla bugün için sağlanan yararların ileride elimizden kayıp gitmesi söz konusudur. 20 Diğer taraftan, uç veren yeni teknolojilerin desteklediği, yatırım başına katma değer getirisi çok daha yüksek yeni ürünlerin geliştirilmesi ve üretilmesi de bir diğer alternatiftir. Ancak bu tür alanların bulunup hemen harekete geçirilerek kısa dönemde yeterince kaynak yaratmalarını beklemek de pek gerçekçi değildir. Dolayısıyla şu anda belirli bir güce sahip olduğumuz yukarıda sayılan faaliyet alanlarında, mevcut gücümüzü artıracak ve devamlı kılacak bir teknoloji stratejisi uygulamamız bir zorunluluktur. Bu strateji, ülkemiz sanayiinin söz konusu faaliyet alanlarında, ̇ Küresel ölçekte rekabetçi, ̇ Katma değer zincirinin üretim yanındaki tasarım, teknoloji geliştirme, dağıtım gibi halkalarında da yüksek pay sahibi, ̇ Küresel ölçekte büyüklüklere yükselmiş ve giderek artan sayıda, ̇ Üst düzeyde istihdam yaratan, ̇ Malzeme, parça/sistem ve yatırım malı ihtiyaçlarını yine ülkemizde bu alanlarda ihtisaslaşan yerli sanayiden sağlayan üretim merkezleri haline gelerek kalıcılığını garanti etmesini kapsamaktadır. Ancak bu evrimsel gelişmenin paralelinde ve bu gelişme ile sağlanacak mali ve teknolojik kaynaklardan da yararlanarak, yeni, uç veren teknolojilere yatırım yapılması da mutlaka üretim stratejimizin diğer ayağını oluşturmalıdır. Bu teknolojiler ticari olgunluğa eriştikçe, görece olarak ekonomik üstünlükleri azalmış olanların yerini almalıdır. Ülkemiz sanayiinin sürdürülebilir büyümesi ancak bu yolla mümkün olacaktır. Stratejik teknoloji alanları da Teknoloji Öngörü Projesinde bu yaklaşımla belirlenmiş öncelikli teknolojik faaliyet konularını gerçekleştirmeyi sağlayacak olan alanlardır: ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ Esnek, Çevik Üretim Teknolojileri Hızlı Prototipleme Teknolojileri Yüzey / Arayüzey, İnce Film ve Vakum Teknolojileri Metal Şekillendirme Teknolojileri Plastik Parça Üretim Teknolojileri Kaynak Teknolojileri Talaşlı İmalat Teknolojileri Malzeme Teknolojileri Malzeme sektörü, ekonomide tüm faaliyetlere girdi sağlayan temel, yayılgan (jenerik) alanlardan biridir. Bu niteliği açısından mikro-elektronik, biyoteknoloji ve nanoteknoloji ile birlikte sınai üretimin karakterini dönüştürecek ana teknolojik alanlardan biri olarak kabul edilmektedir. Savunma, havacılık, mikro-elektronik, iletişim ve otomotiv sektörlerinde kullanılacak ileri malzemelerin ortaya çıkışı, malzeme biliminin bu gereksinimleri karşılayabilecek çokdisiplinli, proses ağırlıklı bir alana dönüşmesiyle birlikte ilerlemektedir. Bu bağlamda akıllı ve işlevsel malzemeler, opto-elektronik malzemeler gibi önümüzdeki yıllarda önemli çekim 21 alanları oluşturacak ileri malzeme alanları, ülkemiz için de önemli fırsat alanlarıdır. Bilindiği üzere bor minerali pek çok sektör ve teknolojiye girdi teşkil etmektedir. Tüm dünyaya yüzyıllarca yetebilecek bor cevherlerine sahip olan Türkiye’nin bu zenginliğini katma değeri yüksek ürünlere dönüştürme teknolojilerini de geliştirmesi şarttır. Diğer taraftan Türkiye, olgunlaşmış teknolojilere sahip demir-çelik, seramik, cam ve çimento gibi geleneksel malzeme sektörlerinde uluslararası ölçekte rekabetçi durumdadır. Bugüne kadar Türkiye’nin ihracatına, diğer tüketim ve yatırım malı sektörlerinin rekabet gücüne ve istihdama tarihsel olarak ciddi bir katkısı olan bu sektörlerin ülke ekonomisindeki paylarının, önümüzdeki yıllarda da önemli olacağı öngörülmektedir. Bu malzeme gruplarındaki ürünlerin kullanıcı sektörlerin talepleri doğrultusunda çeşitlendirilmesinin yanı sıra, geleneksel malzemelerden yeni ve yüksek performanslı malzemeler geliştirilmesi ile Türkiye bölgesinde güç sahibi olabilir. Malzeme kapsamında aşağıdaki teknoloji alanlarına odaklanılmalıdır: ̇ ̇ Bor Teknolojileri ̇ Polimer Teknolojileri ̇ Manyetik, Elektronik, Opto-elektronik Malzeme Teknolojileri ̇ Kompozit Malzeme Teknolojileri ̇ Akıllı Malzeme Teknolojileri Hafif ve Yüksek Mukavemetli Malzeme Teknolojileri Enerji ve Çevre Teknolojileri Ülkemizin arzu edilen refah düzeyine erişmesi sürecinde artması kaçınılmaz olan enerji talebinin karşılanmasındaki stratejimiz, öz kaynaklarımızdan (linyit ve yenilenebilir kaynaklar) azami olarak yararlanmamızı sağlayacak teknolojilerin yanı sıra bugünün ve geleceğin enerji pazarlarında yarışabilecek ve ülkemize rekabet üstünlüğü sağlayabilecek teknolojilerde de yetkinleşmektir. Çevre alanında da su kaynaklarımızı sürdürülebilir şekilde yönetilebilmesini ve kirliliği önleyerek atıkların değerlendirilmesini sağlayacak teknolojilere sahip olmak gereklidir. Bu kapsamda stratejik teknoloji alanları şunlardır: ̇ ̇ Hidrojen Teknolojileri ve Yakıt Pilleri ̇ Yenilenebilir Enerji Teknolojileri ̇ Nükleer Enerji Teknolojileri ̇ Su Arıtım Teknolojileri ̇ ̇ Enerji Depolama Teknolojileri ve Güç Elektroniği Çevreye Duyarlı ve Yüksek Verimli Yakıt ve Yakma Teknolojileri Atık Değerlendirme Teknolojileri 22 Tasarım Teknolojileri Tasarım, üretilecek bir ürünün ya da hizmetin, bir sürecin veya bir problemin modellenmesinin planlanmasıdır. Bu tanımdan da görüleceği üzere üretim faaliyetleri içinde tasarım, yeni ürün ve teknoloji geliştirmede ve mevcut ürün ve teknolojilerde katma değeri artıracak yenilikleri gerçekleştirmede çok temel ve önemli bir role sahiptir. Tasarım alanında kazanılacak yetkinlik, otomotivden elektroniğe, tıptan havacılık ve savunmaya ülkemiz için önemli tüm sektörleri etkileyecektir. Tasarımda yetkinleşmek için aşağıdaki teknoloji alanlarına odaklanılmalıdır: ̇ ̇ ̇ Sanal Gerçeklik Yazılımları ve Sanal Prototipleme Simülasyon ve Modelleme Yazılımları Grid Teknolojileri ve Paralel ve Dağıtık Hesaplama Yazılımları 23 24 Bölüm II Teknoloji Öngörü Çalışması Temel Alınarak Geliştirilen Ulusal Bilim ve Teknoloji Stratejisi 25 26 Ulusal Bilim ve Teknoloji Stratejisi 27 28 Ulusal Bilim ve Teknoloji Stratejisi Bu Strateji Belgesi’nde, üniversiteler, kamu ve özel sektör kuruluşları ve sivil toplum örgütlerinden geniş bir katılımla ülkemizde ilk defa gerçekleştirilen Vizyon 2023 teknoloji öngörü çalışmasının sonuçları temel alınmıştır. Strateji Belgesi’nin amacı, söz konusu çalışmada 2023 Türkiye’si için öngörülen vizyonu erişilebilir kılmaktır. 2023 Türkiye Vizyonunu erişilebilir kılmak için kullanılabilecek en etkin stratejik araçlar ise, bilim ve teknolojidir. Ama, bu stratejik araçları kullanabilmek için, önce bu araçlara sahip olmak gerekir. Bu araçlara sahip olmak, bunlara egemen olmak anlamına gelmektedir. Ancak, mesele sadece bilim ve teknolojiye egemen olmaktan ibaret değildir. Bu egemenliği mutlaka ve mutlaka ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürme; yani, bilim ve teknolojideki gelişmelerden hareketle yeni ürün ve hizmetler, yeni üretim ve dağıtım yöntemleri, yeni sistemler yaratabilme yetkinliğine de kavuşmak gerekir. Bu yetkinleşme sürecinde, kıt olan ülke kaynaklarının en etkin ve verimli şekilde kullanılabilmesini sağlamak üzere, mutlaka, teknoloji öngörü çalışması sonucunda belirlenmiş stratejik teknoloji alanlarına odaklanmayı temel alan bir strateji izlenmelidir. Odaklanmadan kasıt, - ARGE için ayrılacak kamu finansman kaynaklarının kullanılmasında önceliğin öngörülen stratejik teknoloji alanlarına ve bu alanları destekleyecek bilimsel araştırma alanlarına verilmesi; - Araştırmacıların, üniversitelerin ve diğer araştırma kurumlarının bu alanlarda araştırma yapmaya; sanayi kuruluşlarının da, yine bu alanlarda sınai araştırma ve ortak, rekabet öncesi ürün, sistem ve yöntem geliştirme faaliyetlerine yönelmelerinin ve bu bağlamda üniversiteyle işbirliği yapmalarının özendirilmeleri; ve - Beyin gücümüzün geliştirilmesine ilişkin planlamanın, özellikle de, üniversitelerdeki öğretim ve araştırma programları ile doktora ve doktora sonrası burs programlarının bu teknolojiler gözetilerek yapılmasıdır. Bir başka deyişle, odaklanmadan kasıt, öngörülen stratejik teknoloji alanları esas alınarak Avrupa Araştırma Alanı ile bütünleşebilecek Türkiye Araştırma Alanı’nın yaratılabilmesidir. Odaklanmanın gözden kaçırılmaması gereken bir boyutu da, teknoloji alanlarıyla, faydayı sağlayacak teknoloji faaliyet konuları arasındaki ilişkinin kurulmasıdır. 29 O halde, stratejik teknoloji alanlarına egemen olma ve bu egemenliği ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürebilme olarak belirlenen Ulusal Bilim ve Teknoloji Stratejisi’nin birinci ayağı “odaklanma” olmalıdır. Stratejinin ikinci ayağı, odaklanılan stratejik teknoloji alanlarında “işbirliği ağları”nın oluşturulmasıdır. İşbirliği ağları, araştırma faaliyetini yürütenler ile araştırma sonuçlarını ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürecek olanları -kurumsal olarak ve kişiler düzeyinde- bir araya getirmeyi sağlayan yapılardır. Ancak taraflar arasında orkestrasyonun sağlanması, kolaylaştırıcı ve arayüz görevi görecek ortam (teknoloji geliştirme bölgeleri, teknoparklar, inkübatörler vb.) ve kurumların (üniversitelerin araştırma yeteneğini sanayie, sanayinin teknolojik çözüm arayışlarını üniversiteye taşıyacak, her iki tarafın dilini konuşabilen aracı kuruluşlar, yenilik aktarma merkezleri vb.) geliştirilmesi kamunun yükümlülüğündedir. Dolayısıyla işbirliği ağları, üniversite ve araştırma kurumları ile sanayici ve diğer üretici kesimlerin ilgili kamu kurumları ile birlikte yer aldığı üçlü bir sarmal yapı olarak düşünülmelidir. Ayrıca, ARGE ve yenilik faaliyetlerine finansman desteği sağlayan kuruluşlar da (risk sermayesi yatırım ortaklıkları, risk sermayesi yönetim şirketleri, hibe biçiminde yardım ya da geri ödemeli ama ucuz finansman sağlayan diğer kurum ve kuruluşlar vb.) bu iş birliği ağlarının doğal unsurlarıdırlar. Üçüncü ayak ise, odaklanma sürecinin “sistemik bir bütünlük içinde yönetilmesi”dir. Bilim, teknoloji ve yenilikte yetkinleşmek için uygulanacak politikalar, ancak, eğitimden vergi politikalarına, sanayiden yatırım politikalarına kadar ülkenin diğer tüm politikalarıyla bütünlük içinde hayata geçirilebilir. Bu da tüm faaliyetlerin ortak bir model çerçevesinde birbirini tamamlayacak biçimde yönetilmesi, konuyla ilgili bütün unsurlar arasında gerekli eşgüdümün sağlanması, gelişmelerin ölçme ve değerlendirme faaliyetleri ile sürekli izlenmesi ve gereken değişiklik ve düzeltmelerin zamanında gerçekleştirilmesini (güncelleme) kapsar. 30 Bellidir ki, bilim ve teknolojide yetkinleşmek ve en az bunun kadar önemli olmak üzere, bu yetkinliği ekonomik ve toplumsal bir faydaya dönüştürebilmek, “bilgiye dayalı bir ekonomi” kurmak anlamına gelmektedir. Zaten bütünleşmeyi arzu ettiğimiz Avrupa Birliği de vizyonunu, “2010 yılında dünyanın rekabet gücü en yüksek ve en dinamik bilgi ekonomisi haline gelmek” olarak belirlemiştir (2000 Lizbon Zirvesi). Bilgiye dayalı ekonominin omurgasını ise Ulusal Yenilik Sistemi oluşturacaktır. Ulusal Yenilik Sistemi, Türkiye’nin, ̇ ̇ ̇ Sürekli yeni bilgi ve bu bilginin kaynağı olan bilim ve teknolojiyi üreterek, nitelikli iş gücüne dayalı yüksek katma değer yaratabilmesinin; Bu sayede küresel rekabet gücü kazanıp ulusal gelirini yükseltebilmesi ve Kalkınmasının sürdürülebilirliğini sağlayabilmesinin aracı olacaktır. O halde Türkiye’nin mevcut Ulusal Yenilik Sisteminin, eksik halkalarının tamamlanıp bütün halkaları mükemmelleştirilerek ve dayandığı toplumsal kültür tabanı da geliştirilerek etkin bir biçimde işlemesinin sağlanması şarttır. Ayrıca, ulusal yenilik sistemini, yerel düzeydeki yenilikçi, yaratıcı yetenek birikimlerini etkin bir biçimde hareket geçirip geliştirebilme açısından tamamlayacak bölgesel yenilik sistemlerinin de kurulması gerekir. Diğer taraftan “Globalleşmenin” hukuki temelini oluşturan Dünya Ticaret Örgütü (WTO) Kuruluş Anlaşması ve Ekleri (“Uruguay Turu Nihai Senedi” olarak da anılan bu uluslararası anlaşma TBMM tarafından 26.1.1995 tarih ve 4067 sayılı yasayla onaylanmıştır) gibi küresel düzenlemeler ya da sübvansiyonlarla ilgili sınırlamaların Türkiye için bir tehdit oluşturmaması için ARGE yoluyla bilgiyi üretip etkin olarak kullanabilmek, kısacası bilgiyi ekonominin temeli haline getirebilmek gerekir. Dünya pazarlarında rekabet üstünlüğü kazanabilmenin başka bir yolu yoktur. Bilim, teknoloji ve yenilikte yetkinleşme stratejisi bunu sağlayacaktır. Bu strateji ve modelin başarıya ulaşması için şu kritik hususlara dikkat edilmelidir: Siyasi Yaklaşım: Öngörülen stratejinin siyasi iradenin bu yöndeki kararlılığı ve sürekliliği olmaksızın hayata geçmesi mümkün değildir. Türkiye Cumhuriyeti Hükümetlerinin, sürecin sağlıklı bir biçimde işlemesi için gereken kaynakların tahsisi konusunda cesur ve eşgüdüm konusunda taviz vermeyen bir tavır almaları; bilim, teknoloji ve yenilikte yetkinleşmeye yönelik faaliyetleri siyasi ve partiler üstü bir platformda değerlendirmeleri “gelenek” haline gelmelidir. Kamu Yönetimi Yaklaşımı: Devletin her kurum, birim ve çalışanının, Vizyon 2023 ve bunu destekleyen hedefler doğrultusunda bilinçlendirilmeleri gerekmektedir. 31 Vizyon 2023’ü erişilebilir kılmak için bilim, teknoloji ve yenilikte yetkinleşmek iddialı bir hedeftir. Bu, ülke çapında bir dönüşümü gerektirir. Bunun için her kamu kurumunun, kendi ilgi alanında, kaynağı bu strateji belgesi olan 2023 odaklı bir vizyona ve hedeflere sahip olması; dönemsel planlama, programlama ve bütçeleme çalışmalarında bu vizyon ve hedeflerin gözetilmesi ve vurgulanması beklenmektedir. Ekonomi ile ilgili düzenlemelerde, her mali yıla ait kamu bütçesinin hazırlanmasında, yıllık finansman programlarında, teşvikler ve vergilendirme ile ilgili düzenlemelerde, kamunun tedarik politikasının belirlenmesinde, eğitim ve öğretim programlarında 2023 Vizyonu ve hedeflerinin dikkate alınması başarının ön şartıdır. Toplumsal Bilinçlendirme Yaklaşımı: Toplumsal algılama ve destek, arzu edilen geleceğin yaratılması yönünde yürütülecek faaliyetlerin arkasındaki en büyük itici güçtür. Toplumun her kesiminde, bilgi temelli ekonomi ve bu ekonomiyi kurmaya yönelik faaliyet ve hedefler konusunda farkındalık düzeyi artırılmalı, bu tür faaliyetlere geniş çaplı katılımı sağlayacak sistemler oluşturulmalıdır. Bunun bir parçası olarak, özellikle yazılı ve görsel basınımızın bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi; konuya ilişkin yazı, yayın ve programların teşvik edilmesi gerekmektedir. İzlenecek Strateji Bilim, teknoloji ve yenilikte yetkinleşebilmek için izlenmesi öngörülen yol şudur: ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ Ülke için stratejik olan teknoloji alanlarına ve bu alanları destekleyecek bilimsel araştırma alanlarına odaklanma ARGE’ye kaynak ayırma Gerekli insan gücünü yetiştirme ve bunun için gerekli kaynağı ayırma Siyasi sahiplenme Toplumsal katmanlarda farkındalık yaratma Vizyon 2023’ü hayata geçirme sürecini izleyip alınan sonuçları ölçmek ve değerlendirmek için süreklilik kazandırılmış bir sistemin kurulması Vizyon 2023’ün, bilim ve teknolojideki gelişmeler, değişen sosyoekonomik şartlar ve uygulamadan alınan sonuçlar dikkate alınarak belli aralıklarla gözden geçirilmesini sağlayacak bir sistemin kurulması 32 Stratejik Teknoloji Alanlarına Odaklanma Önümüzdeki yıllarda Türkiye için stratejik olan teknoloji alanları, Bölüm I’de anlatıldığı gibi, Teknoloji Öngörü Projesi kapsamında geniş bir katılımla ve sistematik bir süreç izlenerek belirlenmiştir. Odaklanılacak teknoloji alanları aşağıdaki tabloda toplu olarak görülmektedir. Bu teknoloji alanlarındaki nihai hedefimiz, ülkemizi 2023’e taşıyacak öncelikli teknolojik faaliyetleri gerçekleştirebilecek yetkinlik düzeyine gelmektir. Stratejik Teknoloji Alanları Bilgi ve İletişim Teknolojileri Biyoteknoloji ve Gen Teknolojileri Nanoteknoloji Mekatronik Üretim Süreç ve Teknolojileri Tümdevre Teknolojileri Tasarım ve Üretimi Görüntü Birimleri (Gösterge) Üretim Teknolojileri Genişbant Teknolojileri Görüntü Algılayıcıları Üretim Teknolojileri Yüksek Ölçekli Platform Teknolojileri : Yapısal ve İşlevsel Genombilim, Transkripteomiks, Proteomiks ve Metabolomiks Rekombinant DNA Teknolojileri Hücre Tedavisi ve Kök Hücre Teknolojileri İlaç Tarama ve Tasarım Teknolojileri Terapötik Protein Üretim Tekn. ve Kontrollü Salım Sistemleri Biyoenformatik Nanofotonik, Nanoelektronik ve Nanomanyetizma Nanomalzeme Nanokarakterizasyon Nanofabrikasyon Nano Ölçekte Kuantum Bilgi İşleme Nanobiyoteknoloji Mikro / Nano Elektromekanik Sistemler ve Sensörler Robotik ve Otomasyon Teknolojileri Temel Kontrol Teknolojileri vb. Jenerik Alanlar Esnek ve Çevik Üretim Teknolojileri Hızlı Prototipleme Teknolojileri Yüzey / Arayüzey, İnce Film ve Vakum Teknolojileri Metal Şekillendirme Teknolojileri Plastik Parça Üretim Teknolojileri Kaynak Teknolojileri Talaşlı İmalat Teknolojileri Bor Teknolojileri Kompozit Malzeme Teknolojileri Malzeme Teknolojileri Polimer Teknolojileri Akıllı Malzeme Teknolojileri Manyetik, Elektronik ve Optoelektronik Malzeme Teknolojileri Hafif ve Yüksek Mukavemetli Malzeme Teknolojileri 33 Enerji ve Çevre Teknolojileri Tasarım Teknolojileri Hidrojen Teknolojileri ve Yakıt Pilleri Yenilenebilir Enerji Teknolojileri Enerji Depolama Teknolojileri ve Güç Elektroniği Nükleer Enerji Teknolojileri Çevreye Duyarlı ve Yüksek Verimli Yakıt ve Yakma Teknolojileri Su Arıtım Teknolojileri Atık Değerlendirme Teknolojileri Sanal Gerçeklik Yazılımları ve Sanal Prototipleme Simülasyon ve Modelleme Yazılımları Grid Teknolojileri ve Paralel ve Dağıtık Hesaplama Yazılımları Yukarıda sıralanan, odaklanılacak stratejik teknoloji alanları arasında öyle alanlar vardır ki, bunlar uzun vadedeki geleceğin şekillendirilmesinde son derece belirgin bir rol oynayacaklardır ve bunlarda yetkinlik kazanmak daha da öncelikli hale gelecektir. Geleceğin teknolojilerine egemen olmak… Teknolojideki gelişmelerin tarihine bakıldığında, belirli aralıklarla tarih sahnesine çıkan bazı teknolojilerin neredeyse bütün ekonomik ve toplumsal faaliyet alanlarında devrimsel değişikliklere yol açtıkları görülür. İş yapma biçimimizi kökten değiştiren bu tür teknolojilerin en çarpıcı örneği İngiliz Sanayi Devrimi’nin temelinde yatan buhar teknolojisidir. Bu teknoloji, sınai üretimden kara ve deniz ulaşımına kadar, iş sürecinde meydana getirdiği köklü değişikliklerle çağımızın modern sanayi kapitalizminin doğuşuna kaynaklık etmiştir. Sonraki evrelerde ortaya çıkan bazı teknolojilerin de, buhar teknolojisi kadar olmasa da, mal ve hizmet üretiminde son derece önemli değişiklikler yaptıkları görülmüştür. Elektrik gücünün ve daha sonra da içten yanmalı motorların geniş kullanım alanı bulmasına yol açan teknolojiler ile sentetiklerin ortaya çıkmasına kaynaklık eden teknolojiler bunların tipik örnekleridir. Üretimde ve toplum yaşamında buhar teknolojisinin yarattığı köklü değişikliklere eşdeğer bir değişimi ise, günümüzün mikroelektronik temelli enformasyon ve telekomünikasyon teknolojilerinin yarattığına tanık oluyoruz. Görülen odur ki, tarih sahnesine çıkan bu “jenerik” karakterdeki teknolojilerin geliştirilip ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürülmesinde yetkinlik kazanan uluslar dünya pazarlarında rekabet üstünlüğüne sahip olmakta ve dünya ticaretindeki paylarını artırarak toplumsal refahlarını hızla yükseltebilmektedirler. Zaten, jenerik karakterdeki bu tür teknolojilerin ayırt edici özelliği de, hemen hemen bütün ekonomik ve toplumsal faaliyet alanlarına uygulanabilirlikleri yanında, uygulandıkları alanlarda üretkenliğin artmasını; daha açık bir deyişle, birim işgücü ya da sermaye başına üretilen çıktı değerinin yükseltilebilmesini sağlamalarıdır. Bu tür teknolojilere egemen olabilen ulusların kazandıkları rekabet üstünlüğünün nedeni de budur. Ne var ki, her yeni teknolojinin sağlayabileceği üretkenlik artışının bir sınırı vardır. O sınırın aşılabilmesi, daha üst düzeyde yeni bir teknolojinin geliştirilebilmesine bağlıdır. Günümüzü şekillendiren mikroelektronik temelli enformasyon ve 34 telekomünikasyon teknolojileri de üretkenliği artırmada kendi doğal sınırlarına erişmek üzeredir. Beklenen, maddenin nanometre ölçeğinde, yani atomal ve moleküler yapılar düzeyinde denetlenmesi yoluyla yeni malzeme, cihaz ve sistemlerin tasarlanmasını ve üretilmesini konu alan nanoteknoloji ve yeni biyoteknolojinin -gen teknolojisi dahil- mikron ölçeği ile sınırlı günümüz jenerik teknolojilerinin yerini almalarıdır. Yarının dünyasında iddia sahibi bütün uluslar geleceğimizi şekillendirecek bu teknolojileri geliştirip ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürmekte yetkinlik kazanabilmenin peşindedirler. Vizyon 2023 çalışmasında Teknoloji Öngörü Panelleri de geleceğin teknolojileri olarak görülen bu tür jenerik karakterdeki teknolojilere dikkat çekmişler ve raporlarında bu alanlarda Türkiye’nin yetkinlik kazanmasının yaşamsal önemini vurgulamışlardır. Yine Vizyon 2023 Projesi çerçevesinde Türkiye için stratejik teknolojileri belirlemek üzere oluşturulan Stratejik Teknoloji Grupları bu tür jenerik nitelikteki gelişmelerin altını çizmiş; bu teknolojilerin açılımları sonucu yeni gelişecek, bugünkünden çok farklı teknoloji alanlarının, bugün varolanların yerini alabileceğine işaret etmişlerdir. Panel ve Strateji Gruplarının öngörüleri küresel teknolojik gelişmelerle birlikte değerlendirildiğinde; 2010’lu yıllardan itibaren pazara girmeye başlayacak ileri teknoloji ürünlerinin şu tür yeni özellikleri içereceği görülmektedir: Gelişmiş insanmakine arayüzleri, biyomekatronik yapılar, biyoelektronik devreler, yüksek yoğunluklu taşınabilir enerji birimleri. Bu temel özelliklerin ürünlere kazandırılması, ̇ ̇ ̇ Biyoteknoloji Mikro Elektromekanik Sistemler (MEMS) Nanoteknoloji alanlarında bilimsel ve teknolojik yetkinliğe sahip olunması ile mümkün olacaktır. Bu nedenle, çok geniş bir ürün ve üretim faaliyeti yelpazesinin teknoloji temelini oluşturacak bu üç teknoloji alanına odaklanma sürecine çok daha büyük bir önem atfedilmelidir. Stratejik teknolojilere odaklanma içinde daha üst düzeyde bir odaklanmayı işaret eden bu yaklaşımının, uzun erimli bir bakış açısıyla Türkiye’nin geleceğini garantiye alacağı gözden kaçırılmamalıdır. Ancak bu odaklanma stratejisi, istihdam yaratan geleneksel sektörlerimizin geleneksel alanlarda yürüteceği ARGE faaliyetlerinin desteklenmeyeceği anlamına gelmemektedir. Tam aksine, bu sektörlerin mevcut birikimlerini sürdürmeye ve daha da geliştirmeye yönelik ARGE ve yenilik faaliyetleri mutlaka desteklenmeye devam edilmelidir. Bu desteklerle ARGE yetenekleri yükselecek olan geleneksel sektörler, daha ileri atılımlar için hazır hale gelerek rekabet şanslarını sürdürebileceklerdir. 35 Odaklanmayı Sağlayacak Etkin Politika Araçları Yukarıda ana hatlarıyla özetlenen odaklanmayı sağlamak üzere kullanılması öngörülen politika araçları şunlardır: - ARGE’ye Dayalı Kamu Tedariki ve Savunma Tedariki - Ulusal ARGE Fonu - Ulusal Araştırma Programı - Güdümlü ARGE Projeleri Bu politika araçlarının karakteristik özellikleri aşağıda anlatılmaktadır. ARGE’ye Dayalı Kamu Tedariki ve Savunma Tedariki Aslında, devletin, bilim, teknoloji ve yenilikte yetkinleşmeyi, genel olarak, kamunun tedarik politikalarıyla desteklemesi ve kamu alımlarını bu amaçla etkin bir araç olarak kullanması şarttır. Kamu tedariki aynı zamanda stratejik araştırma alanlarında odaklanma için de mükemmel bir araç olarak kullanılabilir. Bu çerçevede Kamu Tedarik Politikasının ana eksenini, teknoloji alanındaki stratejik öncelikleri gözeten, ARGE’ye dayalı tedarik oluşturmalıdır. Bunun için, bütün kamu kuruluşlarının uzun vadeli ihtiyaç planlamaları yapmaları; tedarik politikalarını bu planlamaya dayandırmaları ve ARGE’ye dayalı tedarike imkan sağlayacak tedarik takvimlerini oluşturmaları gerekir. Ayrıca, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve konu ile ilgili diğer mevzuat, ARGE’ye dayalı tedarik felsefesi ile yeniden gözden geçirilmelidir. Bu yasaya ve diğer mevzuata aktarılması gereken yeni bazı kavramlar ve bu kavramlara bağlı düzenlemeler Ek 3’de özetlenmiştir. Kamu tedarikinde savunma tedarikleri nitelik ve nicelik olarak önemli bir yer tutmaktadır. Bu açıdan savunma ihtiyaçlarının ARGE’ye dayalı tedarik yoluyla, yurt içinden karşılanması, savunma politikasının ana ekseni haline getirilmelidir. ̇ ̇ ̇ Savunma sistem ve tedariklerinde, Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, “serbest rekabet” değil, “milli güvenlik” ilkesine göre hareket edilmeli; ana savunma sistemlerinin tedarikinde “Milli Ana Yüklenicilik” yöntemi uygulanmalıdır. 20 Haziran 1998’de yayımlanan “Türk Savunma Sanayii Politikası ve Stratejisi Esasları” dokümanının en önemli özelliği özgün teknoloji geliştirilmesini tedarik sürecinin bir parçası haline getirmesidir. Bu politika ve strateji dokümanı uygulanmalı ve dokümanda “milli” olarak nitelenen teknoloji ve ürünler ile “kritik” kategorisine giren teknoloji ve ürünler Türkiye’de hızla geliştirilip üretilmelidir. Bu bağlamda, üniversitelere, ARGE kurum ve kuruluşlarına ve seçilen sanayi kuruluşlarına tedarik bütçesinden ARGE kaynağı ayrılmalıdır. KOBİ’ler tedarik faaliyetleri kapsamında desteklenmeli ve gerekli altyapı oluşturulduktan sonra, her tedarik projesine belirli oranda KOBİ katılımı zorunlu kılınmalıdır. 36 Ulusal ARGE Fonu - Ulusal Araştırma Programı Söz konusu stratejik teknolojiler ve bu teknolojilere kaynaklık edecek bilimsel araştırmalarda yetkinleşebilmek için bu amaca yönelik Türkiye Araştırma Alanının yaratılması şarttır. Bunun için, tıpkı Avrupa Birliği’nin Çerçeve Programları’nda olduğu gibi, ama, bu kez ulusal bir ARGE fonu oluşturularak ulusal bir araştırma programının yürürlüğe konması gerekir. Bu program odaklanma stratejisinin, mutlaka yararlanılması gereken bir diğer etkin aracıdır. Güdümlü ARGE Projeleri Bakanlıklar ve diğer kamu kuruluşlarınca sipariş edilecek güdümlü ARGE projeleri ile ülkemizin anılan stratejik teknoloji alanlarında yetkinliğini önemli ölçüde artırmak mümkün olacaktır. Güdümlü projeler, hedefi ve sınır şartları belirlenen ARGE konularında üniversiteler, diğer araştırma kurumları ve özel sektör sanayi kuruluşlarına ya da bunların oluşturacakları ortak girişimlere yeni teknoloji, süreç, ürün veya hizmetler geliştirilmesi veya mevcutların önemli ölçüde iyileştirilmesi için yararlanılabilecek bilgi birikimini yaratmak üzere sipariş edilen ve finansmanı kısmen ya da tamamen kamu tarafından karşılanan sınai araştırma projeleridir. Söz konusu projeler, firmaların, ihtiyaç duymalarına rağmen, bilgi birikimleri ve gerektirdikleri harcamalar açısından tek başlarına üstesinden gelemeyecekleri, gelecekte önemli olacak teknolojiler, ürün, yöntem, sistem ve hizmetler için rekabet öncesi sınai geliştirme alanlarında da olabilir. Güdümlü projelerin finansmanı için, ilgili kamu kurumları her yıl bütçelerine, tanımlanmış güdümlü projeler bazında gerekli ödeneği koymalıdırlar. Ancak, bu aracın kullanılmasından beklenen projelerin seçiminde ve uygulamanın izlenip kurumlarının gerek ARGE fonlarının yönetimi izlenmesinde deneyim kazanmış mevcut yararlanmaları şarttır. sonucun alınabilmesi için bu tür değerlendirilmesinde, ilgili kamu gerekse ARGE projelerinin seçilip kurumlarımızın birikimlerinden ARGE’ye Kaynak Ayırma Stratejik teknoloji alanlarında yetkinleşebilmek, küresel ölçekte rekabet edebilecek ürün ve hizmetleri geliştirebilmek için, her şeyden önce bu alanlara kaynak ayrılması gerekmektedir. Bunun için, ARGE’ye dayalı kamu tedariki ve savunma tedariki yoluyla, önemli bir ARGE ve yenilik finansman imkanı yaratılabileceği göz önünde tutulmalıdır. Unutulmamalıdır ki, buraya ayrılabilecek kaynakları, Türkiye yaptığı dış alımlara içerilmiş olarak zaten harcamaktadır. Yukarıda sözü edilen Ulusal Araştırma Programının finansman kaynağı olarak Ulusal ARGE Fonunun tesisi şarttır. Bu fon için, Kamu İhale Kanunu’na tabi tüm ihalelerden %2’lik bir payın ayrılması öngörülmelidir. 37 Bunlara ilave olarak her kamu kuruluşu her yıl bütçesinin belli bir yüzdesini, kendi ilgi alanında, yukarıda tanımlanan güdümlü proje siparişleri için ayırmaya mecbur tutulmalıdır. Mevcut, Sanayie ARGE Yardımı Programlarının geliştirilerek sürdürülebilmesi ve doğal olarak artacak destek talebinin karşılanabilmesi için gerekli finansmanın, bütünüyle ulusal kaynaklardan sağlanabilmesinin güvence altına alınması gerekir. ARGE’ye ayrılacak kaynakların büyüklüğü belirlenirken yukarıda işaret edilen Ulusal Yenilik Sistemimizin eksik halkalarının tamamlanması ve bütün halkalarının mükemmelleştirilmesi için gerekli olan destekler de mutlaka ve önemle dikkate alınmalıdır. Sınai araştırma ve teknolojik geliştirme faaliyetleri sonucu ortaya konan prototiplerin ya da süreç geliştirme modellerinin ticarileştirilmesi aşamasına yönelik destekler; firmalara teknoloji yönetimi, ARGE ve yenilik yönetimi, teknoloji yetenek analizi gibi konularda yardımcı olacak ya da onlara üniversite ile işbirliği yapmalarında yol gösterecek danışmanlık firmalarının kurulup geliştirilebilmesine yönelik destekler ulusal yenilik sistemimizin eksik halkalarına ilişkin örneklerdir. Ayrıca, yeni başlatılmış olan “start-up desteği” gibi programların ulusal kaynaklardan desteklenebilmesinin de güvence altına alınması gerekir. Yukarıda sözü edilen bölgesel yenilik ağlarının kurulması kamunun finansman desteğini gerektiren önemli bir diğer noktadır. ARGE’ye kaynak ayırma ile ilgili sayısal hedefler şöyle belirlenmiştir: ARGE’ye kaynak ayırma ile ilgili sayısal hedefler belirlenirken, Avrupa Birliği’nin bugünkü ortalama değerleri baz alınmış; 2013 yılına kadar bu değerlerin üzerine çıkılması hedeflenmiştir. Bu değerler Türkiye ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda görülmektedir. ARGE’ye Ayrılan Parasal Kaynaklar İle İlgili Göstergeler ARGE yoğunluğu - yurt içi ARGE harcamalarının gayri safi yurt içi hasılaya oranı (%) Mevcut Durum AB – 15 Maks. 4,27 AB – 15 Ort. 1,98 Türkiye 0,64 Özel sektör ARGE fonlarının toplam ARGE fonları içindeki oranı (%) 71,9 56,1 42,9 Özel sektör ARGE harcamalarının yurt içi ARGE harcamalarına oranı (%) 77,6 65,6 33,4 64 41,3 Özel sektör imalat sanayii ARGE harcamaları içinde “ileri teknoloji” alanlarında yapılan harcamaların oranı (%) 38 ARGE’ye kaynak ayırma hedefleri şunlardır: ̇ ARGE yoğunluğunu (yurt içi ARGE harcamalarının gayri safi yurt içi hasılaya oranı) 2013 yılına kadar, bugünkü % 0,64 değerinden % 2’ye çıkarmak, ̇ Özel sektör ARGE fonlarının toplam ARGE fonlarına oranını % 60’a çıkarmak (bugün bu oran % 42,9’dur), ̇ Özel sektör ARGE harcamalarının yurtiçi ARGE harcamalarına oranını %65’e (bugün bu oran % 33,4’tür) çıkarmak, ̇ Özel sektör imalat sanayii ARGE harcamaları içinde “ileri teknoloji” alanlarında yapılan harcamaların oranını % 40’a çıkarmak. Gerekli İnsan Gücünü Yetiştirmek Vizyon 2023 çalışmaları sırasında, bilim ve teknolojide Türkiye’nin mevcut durumunu ortaya koyan SWOT analizinde genç nüfusumuz ve bu nüfusun toplam nüfus içindeki nispi ağırlığı, farklı boyutlarıyla, hem zayıf hem de güçlü bir yan; ayrıca hem bir fırsat hem de bir tehdit olarak değerlendirilmiştir. Bu açıdan, insan kaynakları yönetimi, bilim, teknoloji ve yenilikte öngörülen yetkinlik düzeyine ulaşılmasında en önemli stratejik değişkenlerden biri olarak görülmektedir. İnsan kaynaklarındaki zayıflıklarımızın giderilmesi; güçlü yanlarımızın desteklenerek daha da güçlendirilmesi; genç nüfusumuzun yarattığı fırsatlardan yararlanmayı mümkün kılacak eğitim ve istihdam politikalarının geliştirilmesi gereklidir. Bu yapılmadığı takdirde, iyi eğitilememiş ve işsiz kalmış nüfusun doğuracağı tehditlerin önlenmesi mümkün olmayacaktır. Kaldı ki, geleceğin teknolojilerine ve bu teknolojileri destekleyen bilim alanlarına egemen olabilmek, öncelikle o konularda yetişmiş insan gücüne sahip olmayı gerektirir. Bu insan gücü, söz konusu bilim ve teknoloji alanlarında ARGE personelini, fen ve mühendislik eğitimi almış kişileri ve sanayide çalışabilecek teknik personeli kapsar. Dolayısıyla, bu özelliklere sahip insanların yetiştirilmesi için eğitim sisteminin tüm kademelerinin dikkate alınması gereklidir. Amacımız her ne kadar ülkemiz eğitim sistemi ile bilim ve teknoloji sisteminin ara kesiti ile ilgili görünse de Vizyon 2023 çalışmasının kapsadığı zaman dilimi düşünüldüğünde eğitim sisteminin bütününün ele alınmasının kaçınılmaz olduğu görülür. Bu günün henüz okul çağına gelmemiş bebeklerinin 2023 yılının meslek insanları olacağı unutulmamalıdır. Bu amaçla, yükseköğretim öncesinde okullaşma oranlarının uluslararası normlara uygun seviyelere çıkarılması, lise ve mesleki orta öğretimin ülke ihtiyaçları ve uluslararası gelişmelere göre yeniden planlanması ve düzenlenmesi gerekmektedir. Yükseköğretim halihazırdaki tek tip yapısından kurtarılmalı ve rekabete açık hale getirilmelidir. Ön lisans, lisans ve lisansüstü eğitim programları, ülke ihtiyaçları ve egemen olunması istenilen teknolojiler ve bu teknolojileri destekleyecek bilim alanları göz önüne alınarak yeniden düzenlenmelidir. 39 Türkiye gibi büyük bir genç nüfusa sahip olan ülkede okullaşma oranının artırılması tabii ki önemli bir hedeftir; ancak, burada eğitimin niteliğinin önemi ikinci plana atılmamalıdır. Özellikle teknik eğitim açısından, ortaöğretim kurumları modern eğitim araç ve gereçlerinden yoksundur ve öğretmenlerin niteliği yeterli değildir. Yükseköğretimde ise mevcut altyapı gereksinimlere yanıt verecek düzeyde değildir; mühendislik bölümlerinin hemen tamamında eğitim ve araştırma laboratuarları yetersizdir. Bu alt yapıyı kurabilmiş bölümlerde bile, gerek yıpranma gerekse teknolojinin gelişmiş olması nedeniyle laboratuarların yenilenme ihtiyacı vardır. Teknoloji geliştirebilecek yetenekte eleman yetiştirmekle yükümlü olan mühendislik fakültelerinin makine-teçhizat eksikliklerinin karşılanması için özel bir proje çerçevesinde üniversiteye kaynak aktarılmalıdır. Ayrıca, öğretim üyesi sayısı mevcut öğrenci sayısına göre genelde uluslararası normların üçte biri mertebesindedir ve bazı disiplinlerde de yok denecek kadar azdır. Halen 26.000 civarında olan toplam öğretim üyesi (yardımcı doçent, doçent ve profesör) sayısının 2023 yılına kadar yaklaşık 150.000’e çıkarılması gerekmektedir. Bunun ilk ve en kolay adımı araştırma görevlisi sayısının artırılmasıdır; örneğin, yılda yaklaşık 300 Trilyon TL tutarında bir kaynak ayrıldığı takdirde şu anda 25.000 civarında olan araştırma görevlisi sayısı bir yılda iki katına çıkarılabilecektir. Öğretim üyesi yetiştirilmesinde, yurtiçindeki gelişmiş üniversitelerimiz daha aktif bir şekilde devreye sokulmalı ve özellikle ileri olduğumuz alanlarda gereksiz yere yurtdışına eleman göndermenin yol açtığı kaynak savurganlığı önlenmelidir. Öncelikli teknoloji alanlarında ve bu teknolojileri destekleyecek bilim alanlarında lisansüstü eğitim amacıyla yurt dışına eleman gönderilmesi konusu bir devlet politikası olarak ele alınmalı, yapılacak ikili anlaşmalarla gönderilen elemanın hem istenilen konuda eğitim alması hem de eğitiminin sonunda yurda dönüşü sağlanmalıdır. Üniversitelerde yeterli sayıda öğretim üyesi bulunmayan birimlerde görev alacak öğretim elemanlarına maaş dışında teşvik ödeneği verilmelidir. Öğretim üyelerinin diğer üniversitelerde, araştırma kurumlarında ve sanayide uzun süreli görev alabilmeleri veya yarı zamanlı çalışabilmeleri sağlanmalıdır. Böylece öğretim üyelerinin sahip olduğu birikimin ekonomide katma değer yaratabilmesinin yolu açılmalıdır. Türkiye’deki ARGE sisteminin en önemli bileşeni üniversitedir ve üniversitelerimizde, ileri ülkelere göre küçük, ancak asla küçümsenmemesi gereken bir bilimsel araştırma potansiyeli vardır. Ulusal çıkarlarımız açısından, bu potansiyel ülkemizin ihtiyaçlarına yönlendirilmelidir. Ülkemiz ARGE sistemini gelişmiş ülkelerin konumuna getirebilmek, özel sektörün payının istenen seviyelere ulaşmasını sağlamak için bir geçiş süreci yaşanması gerekmektedir. Bu süreçte ülkemizin elindeki tek kaynak üniversitelerimizdir; o nedenle, mühendislik fakültelerindeki öğretim elemanlarını sanayinin sorunları ile ilgilenmeye yöneltecek teşvik ve/veya zorlayıcı unsurların sisteme dahil edilmesi gerekmektedir. Üniversite-sanayi işbirliğinin arz-talep kuralına göre işlemesi gerektiği uzun vadede doğrudur; ancak, Türkiye’nin içinde bulunduğu durum itibariyle kısa vadeli 40 politikalar da geliştirilmelidir. Gelişmiş ülkeler safında yer alma yarışında zaman kaybetme lüksümüz yoktur; bu konuda sahip olduğumuz her türlü potansiyeli en kısa sürede en etkin biçimde sisteme dahil etmenin yollarını bulma mecburiyetimiz vardır. Yaklaşık 10 yıldan bu yana uygulanan mekanizmaların üniversite ile sanayi arasındaki köprüyü kurmaya yeterli olamamasının nedenleri her uygulama ve her yerel üniversite için ayrı ayrı incelenerek, gerekli önlemler anında alınabilmelidir. Ayrıca, üniversitelere mühendislik disiplinlerinde verilen akademik ARGE teşviklerinin sanayi ile bağlantısı sağlanmalıdır. Başta “Doçentlik Sınav Yönetmeliği” olmak üzere üniversitelerin akademik atama ve yükseltme ölçütlerinde sanayi ile işbirliğine yönelik çalışmalara da ağırlık kazandırılması gereklidir. ARGE faaliyetlerinin uzun soluklu ve masraflı bir faaliyet olduğu kabul edilmeli bu faaliyetler için gerçekçi kaynaklar ayrılmalıdır. Yukarıda sözü edilen Ulusal Araştırma Programı çerçevesinde sağlanacak desteklerde, mühendislik disiplinleri ile ilgili akademik ARGE teşviklerinin stratejik teknoloji alanları ve sanayi uygulamaları ile bağlantılı olması; doğa bilimlerinde verilen teşviklerin ise, stratejik teknolojilere kaynaklık edecek alanlarla ilintili olması şart koşularak öğretim üyelerinin teknolojik proje yürütme ve/veya ülke için stratejik önemdeki teknoloji alanlarını gözetme deneyimi kazanmaları sağlanmalıdır. Ayrıca, söz konusu öncelikli alanlarda çalışma yapacak öğretim üyelerine olağan desteklerin dışında araştırıcı ve altyapı desteği verilmeli ama bu fonların dağıtımında kurumların araştırma geliştirme performansları da gözetilmelidir. Gerekli insan gücünün yetiştirilmesi için sayısal hedefler şöyle belirlenmiştir: ̇ Bin çalışan nüfus başına düşen araştırmacı sayısını 2013 yılında 6’ya çıkarmak, ̇ Özel sektör araştırmacılarının toplam içindeki oranını 2013 yılında % 50’ye çıkarmak, ̇ 25-34 yaştaki bin nüfus başına bilim ve mühendislik alanlarında doktora yapanların sayısını, 2013 yılında 0,5’e çıkarmak. Sayısal hedefler belirlenirken, Avrupa Birliği’nin bugünkü ortalama değerleri baz alınmıştır. Bu değerler Türkiye ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda görülmektedir. ARGE İnsan Kaynakları ile İlgili Göstergeler Mevcut Durum AB – 15 Maks. AB – 15 Ort. Türkiye Bin çalışan başına düşen araştırmacı sayısı 13,77 5,68 1,1 Özel sektördeki araştırmacıların toplam araştırmacılar içindeki oranı (%) 66,1 49,7 16,0 25-34 yaştaki bin nüfus başına bilim ve mühendislik alanlarında doktora yapanların sayısı 1,37 0,55 0,05 41 Uygulanacak Stratejinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesinde Esas Alınacak Ölçütler Uygulanacak stratejinin başarısını belirleyebilmek için, “Bilim-Teknoloji-Yenilik Göstergeleri”ndeki gelişmelerin izlenerek değerlendirilmesi gerekecektir. Bu değerlendirmedeki başarı ölçütü ise; bu göstergeler açısından 2023 yılında, AB’nin ilk 10 ülkesi arasında yer alabilmek biçiminde belirlenmiştir. Söz konusu göstergelerin dökümü aşağıda verilmiştir: ̇ Bir milyon kişi başına düşen bilimsel yayın sayısı ̇ Avrupa Patent Ofisine patent başvuruları ̇ ABD Patent Ofisinden verilen patent hakları ̇ Triadik patentler toplamı ̇ Yüksek teknolojili ihraç ürünlerinin toplam ihracattaki payı ̇ Teknoloji ihracatının GSYİH içindeki payı ̇ Yüksek ve orta-yüksek teknolojili sanayi dallarında yaratılan katma değerin toplam katma değere oranı ̇ Yüksek ve orta-yüksek teknolojili sanayi dallarındaki istihdamın toplam istihdama oranı ̇ Bilgi yoğun hizmet sektörlerinde katma değerin oranı ̇ Bilgi yoğun hizmet sektörlerindeki istihdamın oranı Uygulanacak stratejinin başarısı, nihai olarak, öngörülen sosyoekonomik hedeflere önemli ölçüde katkıda bulunacaktır. Dolayısıyla Türkiye’nin “Dünya Bankası Rekabet Gücü Endeksi” ile “Birleşmiş Milletler İnsani Kalkınma Endeksi”ndeki yerleri de uygulanacak bilim ve teknoloji stratejisindeki başarının dolaylı (proxy) göstergeleri olarak görülebilir. 42 Vizyon 2023’ün Hayata Geçirilmesi Vizyon 2023’ün hayata geçirilmesi doğrultusundaki eylem planının ilk adımları şunlar olmalıdır: ̇ Siyasi sahiplenmeye ilişkin bir irade beyanı ortaya konmalıdır. ̇ Vizyon 2023’ün hayata geçirilmesinden sorumlu ve her uygulama konusu ile ilgili olacak kuruluşlar belirlenmelidir. Ayrıca bu sürecin izlenip değerlendirilmesi ve belli aralıklarla gözden geçirilip revize edilmesini sağlayacak süreklilik taşıyan bir sistem kurulmalıdır. ̇ Kamu tedarik politikasının bu belgede tanımlanan zemine oturtulmasına ilişkin düzenlemelere hemen başlanmalıdır. ̇ 2005 yılından itibaren Ulusal Program tanımlanmalı ve bunun için fon ihdas edilmelidir. ̇ Kamu kuruluşları 2005 mali yılından itibaren kendi ilgi alanlarında güdümlü araştırma projesi siparişine başlamalıdırlar. Ancak, bunun için bütçeden ayrılacak ödeneklerin asgari yüzdesi, projelerin seçilmesi ve uygulamanın izlenip değerlendirilmesinde izlenecek usul ve esasların tespitinde, uygulama birliğini ve Vizyon 2023’ün hedefleriyle tutarlılığı temin etmek üzere gerekli eşgüdüm sağlanmalıdır. ̇ Öngörülen stratejik teknoloji alanları arasında bulunan ya da bu alanların bir alt kümesini teşkil eden görüntü birimleri, yakıt pilleri, mikroelektromekanik sistemler, yüzey teknolojileri gibi konularda, belirli kurumların “Güdümlü ARGE Projesi” yaklaşımıyla başlatmış ya da başlatmak üzere oldukları faaliyetler, içinde bulunduğumuz 2004 yılından başlanarak kamu kaynaklarından desteklenebilmeli ve bu vadideki uygulamalar stratejik teknoloji alanlarına odaklanma stratejisinin pilot uygulamaları olarak değerlendirilmelidir. Bu doküman ile ortaya konan ulusal bilim ve teknoloji stratejilerinin hayata geçmesi, kuşkusuz ki Türkiye’nin tüm kurum ve kuruluşlarının eşgüdüm içinde birlikte çalışması ile mümkündür. Çalışmaların koordinasyon ve eşgüdümünü ise TÜBİTAK sağlayacaktır. Bu bağlamda TÜBİTAK, 2005 - 2010 dönemini kapsayan ve ̇ Türkiye’deki araştırmaların Vizyon 2023 ile belirlenen öncelikli alanlarda odaklanması, ̇ Sürecin çağdaş performans yönetimi anlayışı ile izlenip değerlendirilmesi, ̇ ARGE çalışmaları sonuçlarının ne ölçüde sosyal ve ekonomik faydaya dönüştüğünün denetlenmesi için gerekli program ve enstrumanları içeren “Beş Yıllık Uygulama Planı”nı hazırlamaktadır. Bu plan, 2005 yılı Mart ayında yapılacak toplantıda Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun onayına sunulacaktır. 43 44 EKLER Ek-1: Bilim ve Teknoloji Politikaları Açısından Mevcut Durum ve Eğilimler Ek-2: Öncelikli Teknolojik Faaliyet Konuları ile İlgili Açıklamalar Ek-3: Kamu İhale Kanunu’nda Yapılması Önerilen Düzenlemeler Ek-4: Stratejik Teknoloji Yol Haritaları 45 46 Ek-1: Bilim ve Teknoloji Politikaları Açısından Mevcut Durum ve Eğilimler Günümüzde ülkelerin rekabet güçleri, pazarlanabilir mal ve hizmet üretimlerinin ötesinde, bunların ne ölçüde ileri teknolojiye dayalı yüksek katma değer taşıdıklarına bağlı hale gelmiştir. Teknolojinin en temel girdisini oluşturan bilginin temelinde ise bilimsel araştırma yatar. Teknolojiye dayalı rekabet gücüne sahip gelişmiş ülkelerin aynı zamanda bilimsel araştırma geleneği olan ve evrensel bilime en büyük katkıyı yapan ülkeler olması bu ilişkinin somut bir göstergesidir. İşte bu nedenledir ki, ulusal politikalar bağlamında bilim ve teknoloji her zaman birlikte ele alınmaktadır. Ulusal bilim ve teknoloji politikası, bilimsel araştırma ve teknoloji geliştirmenin yönünü ve hızını belirleyen araç olarak, bir ülkenin sanayi, eğitim ve ekonomi politikalarını desteklemesinin yanında, bu politikalarla desteklenen bir konuma gelmiştir. Bu eğilimin somut bir göstergesi, Avrupa Birliği’nin 2000 yılı Lizbon Zirvesi’nde, 2010 yılına kadar dünyanın en rekabetçi, dinamik ve bilgiye dayalı ekonomisi olmak, daha iyi iş imkanları ve sosyal bütünleşme ile birlikte sürdürülebilir ekonomik büyümeyi sağlamak amacıyla, aday ülkelerin de dahil olduğu “Avrupa Araştırma Alanı”nın geliştirilmesi hedefini ortaya koymuş olmasıdır. Türkiye’de bilim ve teknolojinin belirli bir politika çerçevesinde ele alınışı Planlı Dönem’le birlikte başlamış, 1963 yılında TÜBİTAK’ın kurulmasıyla bu konuda ilk kez üniversiteler dışında kurumsal bir yapı oluşturulmuştur. 1960’lı yılların TÜBİTAK kanalıyla yürütülen politikası temel ve uygulamalı bilimsel araştırmanın desteklenmesi ve araştırmacı insan gücü yetiştirilmesi şeklinde özetlenebilir. 1972 yılında TÜBİTAK-Marmara Araştırma Merkezi’nin kurulmasıyla, ülkenin ekonomik kalkınma hedefleri doğrultusunda stratejik araştırmalar gündeme gelmiş, üçüncü ve dördüncü “Beş Yıllık Plan”larda ise, teknoloji transferi ve teknoloji politikaları bağlamında teknolojik gelişme kavramları işlenmeye başlamıştır. Türkiye’nin ilk kapsamlı bilim ve teknoloji politikası çalışması 1983 yılında gerçekleştirilmiştir. “Türk Bilim Politikası:1983-2003” başlıklı bu çalışmanın en önemli sonuçlarından birisi, “Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu” (BTYK) olmuştur. Kurul 1993 yılındaki ikinci toplantısında 1983 dokümanının revize edildiği “Türk Bilim ve Teknoloji Politikası: 1993-2003” belgesini karar altına almıştır . Bu belge esas alınarak yürütülen bir çalışma sonucunda tanımlanan “Bilim ve Teknolojide Atılım Projesi” ile, Türkiye’nin bilim ve teknolojideki öncelikli “atılım alanı” ortaya konmuştur. Bunlar; ̇ Ulusal Enformasyon Şebekesi ile bu şebeke üzerinden sunulabilecek Telematik Hizmetler Ağının Kurulması. 47 ̇ Esnek Üretim/Esnek Otomasyon Teknolojilerine Ülke Sanayiinin Uyarlanması. ̇ Demiryolu Sisteminin Hızlı Tren Teknolojileri Bazında Yenilenmesi ve Şehiriçi Ulaşımda Raylı Sistemlerin Geliştirilmesi. ̇ Uzay ve Havacılık Sanayileriyle Savunma Sanayiinde, Alan ve Ürün Seçiminin İtmesine Dayalı bir Sınaî Yatırım ve Gelişme Stratejisi İzlenmesi. ̇ Gen Mühendisliği ve Biyoteknolojide ArGe Üzerinde Odaklanma; GAP v.b. Projeleri Baz Alan Açılımlar. ̇ Çevre Dostu Teknolojiler, Enerji Tasarrufu Sağlayıcı Teknolojiler ve Çevre Dostu Enerji Teknolojileri Üzerinde Odaklanma ve Uygulama Alanlarını Ülke Çapında Hızla Geliştirip/Genişletme. ̇ İleri Malzeme Teknolojilerinde, Diğer Atılım Alanlarını Destekleyici Yönde Ar-Ge ve Uzantısındaki Sınai Yatırımlar. şeklinde özetlenebilir. 1999 deprem felaketi sonrasında, “Türkiye’nin Depremselliği, Deprem Zararlarının Önlenmesi ve Afet Yönetimi” de öncelikli alanlar arasına girmiştir. Türkiye’nin bilim ve teknolojideki yol arayışlarının yaklaşık kırk yıllık bir geçmişi bulunmaktadır. Bu süre içinde ortaya konulan politika dokümanlarında yer alan önerilerin ve öngörülen öncelikli bilimsel ve teknolojik faaliyet alanlarının ne kadar isabetli ve sağlıklı oldukları, bu konuda başarılı olan ülkelerin politikalarına bakıldığında açıkca görülmektedir. Örneğin “Türk Bilim Politikası: 1983-2003” , iki yıl sonra Güney Kore’nin ulusal bilim ve teknoloji politika çalışmasıyla büyük ölçüde örtüşen unsurlar taşımaktadır. Ancak 20 yıl içinde iki ülkenin teknoloji geliştirme ve bundan ekonomik fayda yaratmada sağladıkları başarının çok farklı olduğu bir gerçektir. Türkiye’nin son kırk yıldaki bilim ve teknoloji politikalarına bakıldığında, biraz gecikmeli de olsa, dünyadaki gelişmeler doğrultusunda, “temel bilimlerde yetkinleşmek ve evrensel bilgi üretimine katkıda bulunmak” tan, bilimsel araştırma ve teknoloji geliştirme faaliyetlerini ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürmek üzere “yenilik becerisini geliştirme”ye uzanan tutarlı bir doğrultunun izlendiği görülmektedir. Özellikle “Türk Bilim ve Teknoloji Politikası: 1993-2003” belgesinde ortaya konulan ve sonrasında “Bilim ve Teknolojide Atılım Projesi” ile somut bir zemine oturtulan politika önerilerinden bazıları hayata geçirilebilmiş, bunun sonucunda bilim ve teknoloji göstergelerinde ilerlemeler sağlanmıştır. Özet olarak: ̇ Türkiye bilimsel yayınlarda dünyada 1990 yılında 1177 yayınla 41nci sırada iken 2000 yılında 6074 yayınla 25nci, 2002 yılında ise 9303 yayınla 22nci sıraya yükselmiştir. ̇ Türkiye’nin ulusal gelirden ArGe’ye ayırdığı pay, 1990 yılında %0,32 iken, 2000 yılında %0,64’e yükselmiştir. ̇ ArGe gerçekleştirmede özel kesimin payı, 1990 yılında %20,4 iken, 2000 yılında %33,4 olmuştur. 48 ̇ ArGe’ye ayrılan kaynaklarda özel kesimin payı 1990 yılında %27,7 iken, 2000 yılında %42,9 olmuştur. ̇ Bin işgücü içinde ArGe personelinin sayısı 1990 yılında 0,75 iken, 2000 yılında 1,31’e yükselmiştir. Bu göstergeler içinde, özellikle sanayinin ArGe’ye yönelimi ile ilgili olanlar dikkat çekicidir. Bu gelişmede, 1993 dokümanında ifadesini bulan, bilimsel araştırma ve teknoloji geliştirme faaliyetlerinin toplumsal ve ekonomik faydaya donüştürülmesi, diğer bir deyişle yenilik (inovasyon) politikası doğrultusunda, 1995 tebliği ile başlatılan endüstriyel ArGe destek programının büyük katkısının olduğu şüphesizdir. Son on yıl içinde bilim ve teknoloji sistemimizin yasal ve kurumsal temelinin oluşturulmasında da önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bu bağlamda ilk planda, Türk Patent Enstitüsü’nün kurulması ve fikri mülkiyet hakları konusunda uluslararası TRIPS anlaşmasının imzalanması, Türk Akreditasyon Kurulu, Ulusal Metroloji Enstitüsü, Üniversite Sanayii Ortak Araştırma Merkezi Programı (USAMP), Teknoloji İzleme ve Değerlendirme Başkanlığı (TİDEB), Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme Başkanlığı (KOSGEB), Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (Teknoparklar), Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme Bölgeleri, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı sayılabilir. Ancak bütün bu olumlu gelişmelere karşın, bugün Türkiye’nin bilim ve teknolojideki yerine ve buna bağlı dünya ölçeğinde rekabet gücüne bakıldığında, bu politika belgelerinde ortaya konulan hedeflerin gerçekleştirildiğini söylemek mümkün değildir Herşeyden önce ulusal gelirden ArGe’ye ayrılan pay (%0,64), son on yılda iki katına çıkmış olsa da, gelişmiş ülkelerin ortalamasının hala çok altındadır. Bu oran A.B.D., Japonya, İsveç, Finlandiya gibi ülkelerde %3 civarında olup, Avrupa Birliği üye ülkelerinin ortalaması %1,9’dur. Dünya nüfusunun %1,1’ini oluşturan ülkemiz, zenginlikte dünyanın %0,6’sını, bilimsel bilgi üretiminde ise yaklaşık %0,9’unu temsil etmektedir. Bu göstergeler, Türkiye’nin bilimsel bilgi üretme yeteneğini ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürmekte tam olarak başarılı olamadığını, “Ulusal Yenilik (İnovasyon) Sistemi”ne işlerlik kazandıramadığını ortaya koymaktadır. Türkiye rekabet gücünü artırma, toplumsal ve ekonomik refaha ulaşma hedefini yakalayabilmek için, bir yandan araştırma alanının bütünleştirilmesi, araştırma temelinin güçlendirilmesi ve yapılandırılması yolunda yeni mekanizmalar oluştururken, diğer yandan ulusal yenilik sisteminin risk sermayesi, fikri mülkiyet düzenlemeleri ve üniversite-sanayii işbirliği gibi diğer boyutları üzerine de eğilmek durumundadır. Gelişmişlik düzeyi tanımı geçtiğimiz yüzyılda hızlı bir değişime uğramıştır. Bu değişim süreci içinde ülkelerin “teknolojik yetkinlik” düzeyleri, gelişmişlik düzeylerinin en önemli göstergelerinden biri haline gelmiştir. Yirminci yüzyılın başlarında teknolojik yetkinlik ifadesinin daha çok “imal edebilme” yeteneği olarak yorumlandığı görülmektedir. Yüzyılın sonlarında ise yeni bir ürünün tasarım ve üretim teknolojilerine hakim olma yetkinliği ön plana çıkmıştır. 49 Yeni küresel ekonomik akımlar paralelinde, imal etme bilgisi satılabilir bir ürüne; üretim/imalat alt yapısı ise, yerelleştirme ve kitlesel esnek üretim - esnek otomasyon kavramları çerçevesinde bir pazarlama aracına dönüşmüştür. Sanayi toplumundan enformasyon toplumuna (information society) geçişin en önemli göstergelerinden biri olan bu değişimin, yirmi birinci yüzyılda bilgi temelli topluma (knowledge based society) ve bilgi temelli ekonomiye (knowledge based economy) doğru sürdüğü gözlemlenmektedir. Avrupa Birliği de, bilgi temelli toplumu “daha fazla toplumsal içerilme sağlamak ve rekabet gücü edinmek amacıyla, özellikle insana yatırım yapan ve bilim/teknolojideki bilgi üretimine dayalı yaratıcılığa sahip olan toplumlar ve ekonomiler” olarak tanımlanmaktadır. AB, bu nedenle de ''Gerçek refahın yaratılması .. bilginin üretilmesi ve yayılmasına ve araştırma, eğitim ve yenilik yapmayı özendirme yeteneğimize bağlıdır” tespitinden hareketle, bu alanları “iç politikalarının” temel direği olarak kabul etmiştir . Türkiye’nin de gelişen dünyadaki yerini alması, “Avrupa Birliği’ne tam üyelik perspektifinde, ülkemizin ekonomik ve sosyal gelişmesinin daha ileri aşamalara ulaştırılması ve toplumumuzun hızla bilgi toplumuna dönüştürülmesi” için bilim ve teknolojiden stratejik birer araç olarak yararlanılması gerektiği açıktır. Çünkü; 1. Kişi başına gayri safi milli hasılası 2500 ABD Doları (“Satın Alma Gücü Paritesi”ne göre 6120 ABD Doları) , olan ülkemizin, önümüzdeki 20 yıllık dönem içinde, bu değerler açısından AB ülkeleri ortalamalarını (15000-20000 ABD Doları) yakalayabilmesi, mevcut politika ve uygulamalarla mümkün değildir. 2. En iyimser iç ve dış analizlerde ortaya konan atılım senaryoları bile, bu çapta büyük bir atılımı öngörememektedir. 3. Aksine, mevcut veriler, böyle bir atılımın gerçekleşmesi için en önemli gereklerden biri olan rekabet gücü açısından ülkemizin 1999-2003 döneminde, nüfusu 20 Milyonun üzerindeki ülkeler arasında 18. sıradan 25. sıraya gerilediğini ortaya koymaktadır. 4. Küresel rekabet gücü açısından “özgün ürün ve üretim teknolojilerine sahip olma” en önemli ve vazgeçilmez ulusal yetkinlik hedeflerinden biridir. 5. Bu nedenle arzu edilen toplumsal refah hedeflerine ulaşmak için, ulusal siyaset ve ekonomi politikalarıyla birlikte ve onları destekleyecek şekilde ortaya konacak olan “Bilim ve Teknoloji Politikası”nın uygulanmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu nedenle, ulusal bilim ve teknoloji politikaları çerçevesinde hazırlanan “2003-2023 Strateji Belgesi”, uygulamaya yönelik bir atılım modelini, eylem planını ve somut amaç ve hedefleri içermektedir. Bu belge ile ortaya konan amaç ve hedefler iddialı fakat gerçekleştirilebilir hedeflerdir. 1982-2002 yılları arasında ulusal gelirini yaklaşık 4 kat artırmış, dünya rekabet edebilirlik sıralamasında 1999-2003 yılları arasında 9. sıradan 4. sıraya yükselmiş olan Malezya bu konudaki en iyi örneklerden biridir. Güney Kore 1990-1996 yılları arasında ulusal gelirini 2 kat artırmış, 1998 yılında döviz kurlarında yaşanan kriz nedeniyle %40 dolayında azalan ulusal gelirini iki yıl 50 içinde tekrar kriz öncesi duruma döndürebilmiştir. Türkiye de benzer bir atılımı gerçekleştirecek potansiyele sahiptir. Kuvvetli ve Zayıf Yönlerimiz Bilgi temelli toplum,bilgi temelli ekonomi kavramları çerçevesinde, bilim ve teknoloji ile ilişkili faaliyet alanlarında ülkemizin kuvvetli ve zayıf yönleri aşağıdaki gibi özetlenebilir. Kuvvetli Yönler ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ Gelişmiş ve yeni teknolojilere açık, adaptasyon yeteneği yüksek, genç ve dinamik nüfusun varlığı Uluslararası bilim topluluğu ile yakın ilişki içinde olan bir bilim topluluğunun varlığı Yurt içi ve yurt dışında stratejik teknoloji alanlarında çalışan, uluslararası nitelikte bilim ve sanayi insanlarının varlığı Ülkenin bilim ve teknoloji alanında öngörü yapacak, “ne?” sorusundan “nasıl?” ve “”ne zaman?” sorularına cevap arayan bir düzeye gelmiş olması Çok yönlü geliştirmeye muhtaç olsa da; gelişen bilişim (enformasyon) ve iletişim altyapısı, teknoparklar, üniversite-sanayi ortak araştırma merkezleri, özgün ürün ve üretim teknolojileri geliştirme altyapısına sahip firmalar, ArGe teşvik mekanizmaları, sanayide ArGe yardımları ve proje destekleri gibi, “Ulusal Yenilik Sistemi” altyapısını teşkil eden kuvvetli bileşenlerin varlığı Sürükleyici ulusal projeler: Savunma tedarik programları, ulusal ArGe altyapısı programları, eDevlet, ULAKBİM, OkulNet gibi ulusal enformasyon ve iletişim altyapısı programları, büyükşehir altyapı projeleri Farklı amaçlara yönelik olarak değerlendirilebilecek zengin doğal kaynaklar ve bunlardan katma değeri yüksek ürünler elde edebilme potansiyeli Yenilenebilir enerji kaynakları potansiyelinin yüksek olması ve yeni enerji teknolojilerinde yararlanılabilecek stratejik kaynakların varlığı Tüketici elektroniği, beyaz eşya, beyaz eşya yan sanayii, otomotiv, tekstil sektörlerinin küresel pazarlarda ihracat ve yatırım deneyiminin olması, bu sektörlerde ihracat odaklı yatırım, ArGe ve üretimin gelişmesi Bilim ve teknoloji alt yapısının gelişimini doğrudan destekleyecek bir savunma, havacılık ve uzay sanayiinin oluşumu için ArGe’ye dayalı tedariki maliyet etkin kılacak bir iç pazarın varlığı Kimya sanayiinin AB ülkeleri için “ileri teknoloji üretim merkezi” olma ve ülkemiz doğal kaynaklarından katma değeri yüksek ürünler üretebilme potansiyeline sahip olması 51 ̇ ̇ ̇ ̇ İnşaat sektörünün uluslararası deneyim ve bilgi birikimi; bu sektörde yaygın olarak kullanılan doğal kaynakların zenginliği ve bu kaynakları dünya standartlarında işleyecek sanayi potansiyelinin olması Tıbbi cihaz, alet ve malzeme üretme deneyimi olan KOBİ’lerin ve ilaç hammaddeleri sanayiinin varlığı Gıda sektörüne girdi sağlayacak tarım potansiyelinin ve yeni tarım teknolojilerine ilişkin teknik bilginin varlığı Bütün sektörlerde, üretimde artmakta olan kalite imajı, giderek artan tüketici bilinci ve kalite yönetim sistemlerinin yaygınlaşması Zayıf Yönler ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ Makroekonomik istikrarsızlık , hızlı nüfus artışı, iç göç, plansız kentleşme ve gelir dağılımındaki dengesizlik; genç nüfusun yeterli eğitilememesi ve istihdam olanaklarının yaratılamaması Eğitim sisteminin araştırıcılığı ve yaratıcılığı tetikleyen bir yapıda olmaması; araştırma ve teknoloji bilincinin eksikliği; ileri teknoloji alanlarında uzmanlaşmanın yetersizliği ve bu alanlardaki araştırmalar için gerekli kritik araştırıcı kitlesinin olmayışı Devletin, uzun vadeli ulusal politika ve stratejileri hayata geçirmek için, başta bilgi temelli topluma dönüşüm sürecinin itici gücü olan enformasyon ve iletişim teknolojileri alanında olmak üzere, sanayileşme ve teknoloji geliştirme çalışmalarını kamu tedarik politikalarıyla desteklemede yetersiz kalması; uzun vadeli ve büyük ölçekli tedarik programlarında uygulanacak ArGe’ye dayalı tedarik mekanizmalarının yetersizliği Sermaye birikimi ve finansal altyapının yetersizliği, risk sermayesi ve başlangıç sermayesi gibi girişimcileri destekleyici mekanizmaların yetersizliği; kısıtlı finansal kaynaklarla, gerekli koordinasyon sağlanmadan yürütülen ArGe faaliyetleri Üretimde teknoloji girdisinin öneminin tam olarak anlaşılamamış olması; özel sektör ArGe yatırımlarının yetersiz olması; teknoloji kullanımında dışa bağımlılık, hazır sistem ve teknolojileri tercih etme eğilimi ve teknoloji üretme konusundaki özgüven eksikliği Birçok sanayi sektöründe, tedarikçi firmaların teknoloji ve ArGe çalışmalarını ancak ana sanayilerin istek ve direktifleri ile yapması, bir rutin haline gelememesi Sanayi-üniversite ilişkilerinin zayıflığı; ticarileştirilememesi; üniversitelerde yürütülen problemleri ile olmaması araştırma sonuçlarının araştırmaların sanayiinin Dış pazar araştırmalarının yetersizliği ve dış pazarlara yönelik ortak, bütünleşik üretim stratejilerinin oluşturulamaması ve sonuçta çokuluslu firmalarla rekabet gücünün zayıf oluşu 52 ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ Kamuoyunun ve kamuoyunu yönlendiren odakların, ülkenin bilim ve teknoloji geleceğine ilişkin konularda yeterli duyarlılık ve iradeye sahip olmaması; bilim ve teknoloji alanındaki çalışmaları yönlendirecek, hızlandıracak ve sisteme geri besleme verecek tartışmaların ilgili tüm kesimlerin katılımıyla yapılmasını sağlayacak sistem ve mekanizmaların olmaması Hazırlanmış politika ve strateji dokümanlarının yürüyen süreçlerle ilişkilendirilmemesi; toplumun her kesiminde, sorunları çözmeden ziyade tespite yönelik bir yaklaşımın yaygınlığı Kurumlar arası görev, yetki ve sorumluluk paylaşımı, iş birliği, eşgüdüm, kurumsal öğrenme gibi hususlardaki gelişmelerin yetersiz kalması; bireysel yaklaşım ve kaygıların baskın olması; organizasyon ve takım çalışması eksikliği Ölçme ve denetim mekanizmalarını yetersizliği, sağlıklı veri ve istatistiki bilgi oluşturmada görülen zaafiyet; ülke genelinde ve her alanda bilgi ve verilerin toplanması, depolanması, işlenmesi ve herkesin kullanımına açılmasını sağlayacak ulusal ağyapı ve veritabanlarının yetersizliği Çevresel bilginin ve çevrenin öneminin karar alıcılar dahil toplumun tüm katmanlarında yeterince kavranmamış olması Fırsatlar ve Tehditler Bilgi temelli toplum,bilgi temelli ekonomi kavramları çerçevesinde, bilim ve teknoloji ile ilişkili faaliyet alanlarında ülkemizin karşı karşıya olduğu bölgesel/küresel fırsatlar ve tehditler ise aşağıdaki gibi özetlenebilir. Fırsatlar ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ Avrupa Birliği üyeliği perspektifi ve başta Avrupa Birliği 6. Çerçeve Programı olmak üzere çeşitli uluslararası fonlardan yararlanma olanağı İşbirliği ve ticaret açısından AB ülkeleri, Rusya ve yeni bağımsızlığını kazanmış ülkelerin pazarlarına yakınlık ve bu ekonomilerle gelişen ilişkiler; uluslararası ticaretin serbestleşmesinin getireceği pazar fırsatları Küreselleşme sonucu tüm dünyada dolaşan ve yatırım fırsatı arayan, nitelikli iş gücüne dayalı bilim ve teknoloji sistemine katkıda bulunmak üzere yönlendirilebilecek sermayenin varlığı Dünyada enformasyon ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişimin yeni ürün ve hizmet alanlarına girme fırsatı yaratması Otomotiv ve beyaz eşya sektörlerinde üretimin gelişmiş ekonomilerden çevre ekonomilerine kaydırılması sürecinde, küresel üreticilerden edinilecek bilgi ve teknoloji yeteneği ile teknolojik üstünlük kazanma fırsatı Küresel konumun zorunlu kıldığı savunma, havacılık ve uzay sanayii yatırımlarının, yüksek teknolojili ürün ve hizmet üretimi ile bilim ve teknoloji 53 ̇ ̇ altyapısının geliştirilebilmesi için sunacağı fırsatlar; bu alanda geliştirilecek teknolojilerin sivil sektöre transferinin sağlayacağı itici güç Stratejik bir coğrafyada bulunma ve büyüyen enerji pazarlarına yakınlık; bunun enerji ve hammadde temininde sağlayacağı avantajlar Yeni enerji türlerinin ve enerji alanında yeni teknolojilerin ortaya çıkması ile Türkiye’nin bu alanların gelişimine katkıda bulunarak üstünlük kazanma fırsatı Tehditler ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ AB ülkeleri ve ABD’de bilgi temelli toplum ve bilgi temelli ekonomi yönündeki yatırımların yüksekliği nedeniyle oluşan insan kaynağı talebi; buna karşılık ülkemizdeki iş olanaklarının ve ücretlerin yetersizliği sonucu yetkin beyin gücünün yurt dışına göçü veya uzmanlık alanı dışında çalışmak zorunda kalması Ülkemizin yer aldığı coğrafyadaki siyasi istikrarsızlık ve terörizm; dış siyasal etkiler, baskılar, yönlendirmeler; küresel ekonomik çalkantılar AB üyeliği sürecinin uzaması veya üyeliğin gerçekleşmemesi Küresel arz fazlalığı ve uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi sonucu pazarda rekabetin artması; çokuluslu şirketlerin pazar hakimiyetini artırması Makroekonomik istikrar ortamının oluşturulamaması ve yönetimsel zafiyetlerin giderilememesi sonucunda, beklenen yabancı yatırım akışının gerçekleşmemesi; buna karşılık rakip ülkelerin daha hızlı gelişerek küresel yatırımları kendi ülkelerine çekmesi Dünyada bilim ve teknolojideki hızlı gelişime ayak uyduramama Gelişmiş ülkelerin, teknolojiye erişim kanallarını kapatması; 21. Yüzyılda bölgesel stratejik hedeflerin gerçekleştirilmesi sürecinde teknolojinin gelişmiş ülkeler tarafından bir araç olarak kullanılması tehdidi (teknoloji ile izleme ve yönlendirme, teknolojik ambargo şeklinde ortaya çıkan teknoloji mandası) 54 Ek-2: Öncelikli Teknolojik Faaliyet Konuları ile İlgili Açıklamalar SINAİ ÜRETİMDE REKABET ÜSTÜNLÜĞÜNÜN SAĞLANMASI Hedefi Doğrultusunda A) Esnek Üretim – Esnek Otomasyon Süreç ve Teknolojilerini Geliştirmede Yetkinleşme 1. İleri sensörler, konumlama ve tekrarlama hassasiyeti ±0,5 mm’den küçük pnömatik aktüatörler geliştirebilmek; İnsan-makina etkileşimini artıran arayüzler ve insansız sistemler geliştirebilmek; Akıllı makinaların (sanayi robotları, mikro makinalar, kendinden güdümlü makinalar, mikroelektromekanik sistemler) tasarım ve üretiminde beceri kazanmak. Sınai üretim sistemlerinde bugün otonom özelliği (daha az insan müdahalesi) öne çıkmaktadır. Üretimde emek-yoğun teknolojilerden, bilgi ve sermaye yoğun teknolojilere hızla geçilirken, mevcut tasarım yöntemi de “müşteri isteklerine uygun tasarım” yöntemine dönüşmekte; üretim süreçlerindeki bu yeniden yapılanma esnek üretim / esnek otomasyon sistemleri olarak tanımlanmaktadır. Makina konfigürasyonlarının, müşteri isteklerine bağlı olarak modüler bir yapı içinde kolayca değiştirilebilmesi, esnek üretim sistemlerinden istenen ve beklenen bir özelliktir. Geleceğin makinaları hızlı, titreşimsiz bir şekilde prosesi gerçekleştirme, doğru ve yüksek tekrarlanabilir pozisyonlama, sessiz ve titreşimsiz operasyon, dar ve sınırlı yerlerde operasyon gerçekleştirme (robotik endoskop), çok küçük parçaları tutabilme (nanorobotik), görüntü işleme-nesne algılama, uzaktan kontrol (telerobotik) yeteneklerine sahip makina ve sistemler olarak sayılabilir. Diğer taraftan opto-mekatronik teknolojilerin imalatta yaygın kullanılması sonucu ultra hassas ölçüm, robot görüş sistemleri ve robot görüş sistemlerini kullanan üretim hatları gündeme gelmektedir. Türkiye’nin küresel rekabet gücü yüksek bir sanayie sahip olabilmesi için, başta makina imalat olmak üzere birçok sektörde “motor” işlevi gören teknolojilerden özellikle sensör teknolojileri, tasarım teknolojileri, yüzey işlem teknolojileri, lazer teknolojileri, gömülü yazılımlar, birleştirme teknolojileri, metal şekillendirme teknolojileri, nanoteknolojiler, robotik, mekatronik ve MEMS gibi yüksek teknoloji alanlarında sadece “kullanıcı” değil “üretici” ve “geliştirici” olması zorunludur. 2. Kimya sanayiinde hızlı ürün değişikliğine elverişli intensification) ve esnek üretim süreçleri geliştirebilmek. kompakt (process Dünyada halen yüz binin üzerinde kimyasal madde ticari olarak üretilmekte; bu sayı da hızla artmaktadır. Bu koşullarda rekabetçi olabilmek, üretim kabiliyetinin iyi planlanması ve kullanılmasına, üretimin hatasız ve zamanında olmasına, ürün değişikliğinin müşteri odaklı olarak hızla yapılabilmesine, tedarikçilerle ilişkilerin hızlı olmasına ve offshore üretimin gerçekleşmesine bağlıdır. Bu da kimya sanayiinde esnek üretim süreçlerinin geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. 55 3. Tekstilde her türlü veri ve bilgi akışını elektronik ortamda sağlayabilmek. Önümüzdeki yıllarda, siparişten başlayarak tasarım, üretim, pazarlama ve müşteriye teslime kadarki tekstil üretim süreci, tüm aşamaların elektronik ortamda gerçekleştirildiği “bilgisayarla tümleşik üretim” sürecine dönüşecektir. Bu TFK ile, tekstil sektöründe her türlü bilgi alışverişi ve ürünlerin ticaretinin “on-line” olarak yapılabilmesi, ayrıca müşteri verilerinin bilgisayar hafızalarında saklanarak, daha sonraki “on-line” alışverişlerde kullanılabilmesi hedeflenmektedir. 4. Tekstil üretiminde makine ayarlarını insan müdahalesi olmadan yapabilmek; tekstilde bilgisayar destekli örme tasarım ve üretim teknikleri geliştirebilmek; ve konfeksiyonda tekno-terzilik ve kişiye özel üretim yapabilmek. Önümüzdeki yıllarda, tekstil üretiminde kullanılan makinalarda “robot uygulamaları” ve “tümleşik bilgisayar denetimi” olarak tanımlayabileceğimiz iki önemli teknolojik sıçrama yaşanacaktır. Bu teknolojik değişim sonucunda, gerek dokuma, gerek örme tasarım ve üretimi bilgisayar destekli bir yapıya dönüşecek; makinaların yönetimi, kontrolü ve bakımı, makina ile etkileşimli çalışan bilgisayarla uzaktan ve otomatik olarak gerçekleşecektir. Bu gelişmelere paralel olarak, konfeksiyonda tekno-terzilik giderek önem kazanacak ve insanların, kendi seçimleri doğrultusunda özel olarak hazırlanmış giysi ve tekstil ürünlerine talebi de artacaktır. Bu TFK’lar ile, üretim hızlarının artmasını ve kişiye özel üretimi mümkün kılarak Türkiye’nin tekstil alanındaki rekabet gücünü daha da artıracak bu dönüşümün teknoloji tabanını oluşturabilmeye yönelik olarak, bilgisayarlı üretim (CAD, CAM) ve robotik teknolojileri ile sensör teknolojilerinde yetkinleşmemiz hedeflenmektedir. 5. Hem nitelik hem de nicelik olarak, talepte meydana gelen hızlı değişikliklere anında yanıt vermeyi mümkün kılacak, esnek-kitlesel (seri) üretim için kullanılan yatırım makina ve teçhizatının üretiminde yetkinlik kazanmak. Yatırım makina ve teçhizatı üretimi, küresel olarak rekabet edebilir bir imalat sanayiinin motor gücüdür. Bu sektör, çok fazla sayıda mal ve hizmetin üretilmesinde kullanılan makinaları üretmekte; yüksek düzeydeki teknolojileri, dolayısıyla yüksek düzeyde yetişmiş eleman ve bilgiyi kullanmakta ve sanayileşmiş ülkelerde geniş bir istihdam alanı oluşturmaktadır. Sektör bu özellikleriyle, Avrupa Birliği dokümanlarında, “Avrupa Birliği ekonomisinin başlıca dayanağı ve en önemli temel direği” olarak vurgulanmaktadır. Bu TFK ile Türkiye’nin, yatırım makina ve teçhizatı üretiminde yetkinlik kazanarak, Avrupa’da İspanya, Portekiz ve İtalya’nın yanında ve onlara eşdeğer bir üretim merkezi olması hedeflenmektedir. 56 B) Bilgi Yoğunluğu ve Katma Değeri Yüksek Ürünler Geliştirebilme ve Tüketim Malları için Küresel bir Tasarım ve Üretim Merkezi Olma 1. Güvenlik ve konfor özellikleri artırılmış motorlu araç komponentleri ve hafifleştirilirken güvenliği de artırılmış araç gövdesi geliştirebilmek. Bu TFK; Türkiye’nin ̇ Otomotivde “üretim merkezi” olma vasfını güçlendirerek korumasını, ̇ Seçilecek bazı ürün ve üretim yöntemleriyle ilgili alanlarda “teknoloji mükemmeliyet merkezi” haline gelerek, içinde yer alınan küresel şirketlerin dünyadaki diğer şubelerine teknoloji aktaracak konuma gelmesini hedeflemektedir. 2. Emisyon düzeyini en aza indiren fosil yakıt, biyoyakıt ya da hidrojen ile çalışan içten yanmalı motorlara ve yakıt pillerine dayalı hibrit araçlar geliştirip üretebilmek. Önümüzdeki dönemde, otomotiv alanındaki teknolojik gelişmenin kırılma noktası tahrik sistemlerinde olacaktır. Bu TFK ile; Türkiye’nin, bu fırsatı yakalayabilmek üzere, ̇ hibrit araç teknolojilerinde, ̇ özellikle de hidrojen ile çalışan içten yanmalı motorlar ve yakıt pilleri teknolojilerinde yetkin hale gelmesi hedeflenmektedir. 3. Ev konforu sağlayan cihazlara farklılık yaratan ve çevreye duyarlılığı artıran yeni özellikler ekleyebilmek. Bu TFK’lar; Türkiye’nin, ev konforu sağlayan cihazların dünya üzerindeki üretim merkezlerinden biri olmasını hedeflemektedir. Bunun koşulları: ̇ Pazarda kalite, maliyet ve teslim şartlarında sağlanan standart düzeyin dışında farklılık yaratmanın tek rekabet aracı olarak kullanılması; ̇ 2. Bu cihazların az enerji, az su ve az deterjan harcayarak ve sessiz çalışarak çevreye duyarlı olmaları, ayrıca üretim süreçlerinin de bu şartları sağlamış olmasıdır. 4. Bilgi ve iletişim cihaz ve aygıtlarını üreten sanayilerde nitelikli katma değer yaratabilmek için stratejik önemdeki komponentleri (mikroelektromekanik sistemler [MEMS], sayısal tümdevreler vb.) tasarlayıp üretebilmek. Sayısal tümdevre ve MEMS tasarım ve üretim alanlarına odaklanma, katma değeri yüksek ürünlerle rekabetçiliği artırırken; aynı zamanda ülkemizi, bilişim teknolojileri alanında “tanımlananı yapan” konumundan “belirleyici olan” konumuna taşıyacaktır. 57 5. Tüketici elektroniğinde yeni kuşak ürünler tasarlayıp üretebilmek. Günümüzde BİT alanında yurt dışı satışlarda birinci sırayı oluşturan ve dış ticaret dengemizde tek başına hatırı sayılır bir konumu elinde tutan tüketici elektroniğinde elde edilen başarı, uzun yılların birikimi ile ortaya çıkmıştır. Ancak, geleneksel TV üretimi giderek katma değer yaratmaz noktaya doğru ilerlemektedir. Ülkemizin Avrupa pazarında edindiği konumu sürdürebilmesi için, hızla daha nitelikli katma değer yaratacak alanlara kayması gerekmektedir. Bunun için, stratejik komponent TFK’sında belirtilen sayısal tümdevre üretimi en stratejik teknoloji alanı olarak ortaya çıkmaktadır. 6. Alternatif hammaddelerin kullanılabildiği ve / veya alternatif süreçlerin uygulanabildiği kimyasal sentez yöntemleri geliştirebilmek. Alternatif hammadde ve/veya alternatif süreçler kullanan kimyasal sentez yöntemleri, çoğunlukla katalizör gerektiren süreçlerdir. Dolayısıyla katalizör konusu, dünyada kimya alanındaki ArGe faaliyetlerinin en çok yoğunlaştığı alanlardan biridir. Kimyasal tepkimeleri daha düşük sıcaklıkta gerçekleştirebilen, dolayısıyla enerji tasarrufu sağlayan; ürün seçiciliği daha yüksek olan, dolayısıyla ayırma işlemlerinden tasarruf ederek hammadde, enerji ve süreç ekonomisini aynı zamanda iyileştiren; zararlı yan ürünleri en aza indirgeyen ya da atık giderme aşamasında kullanılarak çevre kirliliğini süreç içinde çözümleyen katalizörler geliştirilmeye çalışılmaktadır. Kimya sanayimiz, katalizör ve teknolojileri açısından büyük oranda dışa bağımlıdır. Türk Kimya Sanayii’nin dünyadaki rekabet gücünü artırması için yetkinlik kazanması gereken kimyasal sentez alanında, teknoloji yaratma yönünde atacağı ilk adımın katalizör teknolojileri konusunda olması kaçınılmaz görülmektedir. 7. Çok boyutlu / çok işlevli akıllı tekstiller geliştirebilmek. Bugünden örnekleri görülmeye başlayan; çevresel değişimleri algılayarak renk, gözenek ve kalınlık özelliklerini bunlara göre değiştirebilen, mikropları öldüren, cildi besleyip masaj yapabilen, bazı ilaçların deriden vücuda verilmesini sağlayan çok boyutlu ve çok işlevli akıllı tekstillerin üretiminde önemli gelişmeler yaşanması beklenmektedir. Bu gelişmelere, akıllı malzeme teknolojileri, nanoteknoloji, MEMS gibi teknoloji alanlarındaki ilerlemeler yol açacaktır. Bu kapsamda ayrıca, bir kere kullanılıp atılacak “nonwoven” üretimi ile polimer eriyiklerden doğrudan (iplik eğrilmesine, dokuma veya örme işlemlerine, ve hatta kesim ve dikim işlemlerine gerek duyulmadan) kumaş ve hatta konfeksiyon üretimi de geleceğin teknolojik gelişmeleri arasındadır. Türkiye’nin de bilgi yoğunluğu ve katma değeri yüksek olan akıllı tekstiller alanında teknolojik yetenek geliştirmesi, tekstil sektörümüzün rekabetçiliği açısından önem taşımaktadır. 58 8. Genel hizmet sistemleri ve makinalarında öncelikli ülke ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde tasarım geliştirme ve üretim yetkinliğine ulaşmak. İnşaat ve iş makinaları, bina mekanizasyonu ve otomasyonu, liman ve havaalanı teçhizatı ve raylı ulaşım sistemlerine olan ihtiyaç, gerek Türkiye’de gerekse dünyada ortadan kalkacak değildir. Türkiye, bu alanlarda belirli bir yetkinliğe sahiptir; bu yeteneğini sürdürmesi ve daha ileri noktalara taşıması gerekmektedir. Bu TFK ile, dünya pazarları da hedef alınarak, bu yetkinliğin teknoloji bazında yükseltilmesi; aynı zamanda sürdürülebilir büyüme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik ülke ihtiyaçlarını karşılayacak yurt içi kapasitenin de yaratılması hedeflenmektedir. C) Temiz Üretim Yapabilme Yeteneği Kazanma 1. Yüksek verimlilikte temiz üretim süreç, sistem ve teknolojileri geliştirebilmek. Temiz üretim teknolojileri verimliliği artıran; enerji, su, hammadde gibi üretim girdilerini en etkin şekilde kullanan; üretim sürecinde atık oluşumunun en aza indirilmesini, oluşan atıkların üretim yerinde çevreye zararsız hale dönüştürülmesini ve tercihan üretim süreçlerinde kullanılabilecek şekilde geri kazanılmasını sağlayan teknolojileridir. Ülkemiz sanayiinin; ̇ yeni kurulacak sistemlerini mutlaka sürdürülebilir verimlilik modeline göre temiz teknolojilere dayalı şekilde tasarlaması ve kurması; ̇ varolan sistemlerini de atık üretmeyen ve enerji verimliliği yüksek yapıya kavuşturmak üzere dinamik bir şekilde iyileştirmesi; ̇ yenilenebilir veya biyolojik olarak parçalanabilir ambalaj malzemeleri üreten teknolojileri geliştirmesi gerekmektedir. 2. Sanayi proseslerinde enerji tasarrufu sağlayan teknolojiler geliştirebilmek. Enerji tüketimde verimlilik, ülkemiz enerji politikalarının sürdürülebilirliği açısından önemli olup; teknolojik gelişmeler ve bunların hayata geçirilmesinin yaratacağı kazanımlar, bir yandan hızla artan enerji talebinin azalmasını sağlarken, diğer yandan sanayi sektörlerindeki mal ve hizmet üretim maliyetlerini düşürecektir. Çok geniş bir yelpazeyi kapsayan bu alanda, özellikle petrokimya, kimya, gıda gibi sektörlerde uygulama bulan proses entegrasyonu ve proses yoğunlaştırması teknolojileri, distilasyon ve buharlaştırma gibi yüksek enerjili sanayi süreçlerine alternatif oluşturan membran, ters ozmos, dondurma-çözme kristalizasyonu gibi teknolojilerin yanı sıra; yüksek verimli ısı değiştiriciler, reküperatörlü brulörler, yüksek performanslı ısı pompaları gibi teknoloji alanları da öncelikli olarak görülmektedir. 59 3. Tekstil terbiyesinde enerji tasarrufu sağlayan / çevre-dostu teknolojiler geliştirip kullanabilmek. Tekstil terbiyesinde kullanılan kimyasalların çevrede yarattığı etkiler nedeniyle dünyada, daha az zararlı terbiye yöntemleri (biyolojik terbiye yöntemleri, plazma ve iyon implantasyonu ve ultrasonik terbiye yöntemleri) geliştirilmektedir. Çevreye zararlı üretim yöntemleri kullanılarak üretilen ürünlere dünya pazarlarında getirilen sınırlamalardan etkilenmemek için, tekstil sektörümüzün bu alternatif terbiye yöntemlerine yönelmesi ve bunlarla ilgili teknolojileri geliştirerek kullanması öncelikli görülmektedir. Ayrıca, üretim tesislerindeki atık suların arıtımı ve atıkların (terbiye maddelerinin) geri kazanılması, enerji tasarrufu sağlayan yöntemlerin (ısı pompalı kojenerasyon vb.) kullanılması, çevreyi korumanın yanı sıra üretim maliyetlerini de düşüreceğinden, ülkemiz tekstil sektörünün öncelikle üzerinde durması gereken teknoloji alanlarıdır. D) Tarıma Dayalı Üretimde Rekabetçi Olabilme 1. Tarım ve ormancılıkta, su ürünleri üretiminde ve gıda sanayiinde üretim araç ve sistemleri geliştirebilmek Ülkemizde tarım, gıda, ormancılık ve su ürünleri alanlarında yüksek düzeyde olan ürün kayıpları, bakım, hasat, taşıma, muhafaza, işleme ve hatta tüketim aşamalarında meydana gelmektedir ve ülke ekonomisine maliyeti çok yüksek düzeydedir. Bunların azaltılması için üretimden tüketime kadar geçen süreçte, koşulların optimizasyonu ve üst düzeyde mekanizasyonu bir zorunluluktur. Türkiye, bu alanlardaki rekabet gücünü artırmak için; ̇ gelişen teknolojiye paralel olarak makine, alet, ekipman ve her türlü donanımın temininde dışa bağımlılığını azaltmak; ̇ toprak işleme, gübreleme, ekim, dikim, bakım, söküm, hasat, muhafaza, ambalajlama ve pazara hazırlama işlemlerini hızlandırmak ve maliyetlerini düşürmek; ̇ su kaybını ve erozyonu önlemek; ̇ ürün ve enerji kayıplarını azaltmak, işgücü ve zaman tasarrufu sağlamak; ̇ otomasyonu gerçekleştirerek, canlı güç kaynaklarının güvenli ve rahat çalışmalarını sağlamak; ̇ ürün kalitesini en üst düzeyde koruyarak pazar taleplerine doğru şekilde cevap verebilir duruma gelmek zorundadır. 2. Tohum, fide, fidan ve damızlık geliştirip üretebilmek. Tohum ve damızlık üretimi, bitkisel ve hayvansal üretimin başlangıç materyali olarak gerekli ve vazgeçilemezdir. Kaliteli genetik materyal kullanımı bir yandan verimliliğin artmasına neden olurken, diğer yandan da gıda sektörünün ihtiyaç duyduğu özellikte bitkisel ve hayvansal girdileri sağlamada büyük öneme sahiptir. Kaliteli genetik materyalin yerli kaynaklarla temininde ülkemiz oldukça geri seviyelerde olup tamamen dışa bağımlıdır ve bu durum Türk tarımı için bugün ve gelecekte en önemli darboğazdır. Tohum ve damızlık geliştirilmesi, geliştirilen tüm çeşitlerin pratiğe aktarılması için, bu alanlara yönelik üretim teknolojileri ve biyoteknolojik yöntemlerin geliştirilip uygulandığı damızlık ve tohumluk üretim programları başlatılmalıdır. 60 3. Tarım, orman ve hayvancılıkta, klasik ıslah teknikleri ve yeni biyoteknolojinin kombinasyonu ile bitkisel ve hayvansal üretim için yeni genotipler geliştirebilmek. Türkiye sürdürülebilir tarım tekniklerinin yanında, modern biyoteknolojinin her imkanından da yararlanarak tarımda verimliliğini artırmak zorundadır. Moleküler ıslah yöntemleri, in vitro ve in vivo embriyo üretimi, embriyo transferi ve haploidi gibi doku kültürü teknikleri klasik ıslah sürecini önemli ölçüde kısaltabilmektedir. Klasik ıslah yöntemleriyle üretim materyallerinde belirli bir mesafe almış olan ülkemizde, mevcut materyalle üretim yeterli bulunmadığı için; dışarıdan önemli miktarda tohum, tohumluk, fide, fidan ve damızlık materyal alınmaktadır. Gelecekte daha da artacağı görülen bu dışa bağımlılıktan kurtulmak için, Türkiye, moleküler biyoloji ve transgeniklerle ilgili insan kaynaklarını ve temel araştırma altyapısını geliştirerek, moleküler ıslah konusuna eğilmelidir. Öncelikle Türkiye için önemli ürünlerde, yüksek verim ve kalite, stres koşullarına dayanıklılık gibi özgün konularda ıslah hedeflerine yönelik projeler yürütülmelidir. 4. Koruma, kontrol ve tedavi teknikleri geliştirip uygulayarak tarımda hastalıklarla ve zararlılarla mücadele -entegre mücadele- becerisi kazanmak. İnsan, hayvan ve bitki sağlığını yeterince koruyamamaktan kaynaklanan sorunlarımızın çözümü için, bitki ve hayvan hastalıklarının, zararlıların erken ve hızlı teşhisi ile zamanında müdahalesine imkan sağlayan, ülke dışından gelebilecek hastalıkları ve ülke içindeki bölgesel yayılmaları önleyen, koruma ve tedavi amaçlı ilaç vb. maddelerin fazla kullanımını engelleyen yöntem ve teknolojilere ihtiyaç vardır. Bu TFK ile; ̇ sağlık koruma ve aşılama önlemlerinin geliştirilmesi; ̇ aşı çeşitliliği yerine kombine aşılar geliştirilip kullanılması; ̇ gerek canlılar, gerekse çevreye en az yan etki yapan preparatların geliştirilmesi; ̇ katkı ve dolgu maddelerinin yerel kaynaklardan sağlanması; ̇ kalıntı bırakmayan, kısa sürede parçalanan ve ürünlere geçmeyen ilaçlar üretilmesi hedeflenmektedir. 5. Gıda işleme yöntem ve süreçlerinin geliştirilmesi ile işlenmiş ürün çeşitliliğini artırabilmek. Türk gıda sektörü ürün çeşitliliğini artırarak ve kendine özgü geleneksel ürünler için endüstriyel yöntem ve süreçler geliştirerek iyi bir çıkış trendi yakalayabilir; ̇ organik tarım ürünlerini işleyerek, ̇ hastalıklara karşı direnci artıran, form koruyucu, metabolik faaliyetleri düzenleyici, tedaviye yardımcı, bağışıklık kazandırıcı vb. özel işlevleri olan fonksiyonel gıdalar geliştirerek, ̇ farklı yaş grupları ve beslenme alışkanlıklarına uygun gıda çeşitliğini sağlayarak, servise hazır, ya da basit işlemlerden sonra servis edilebilir ürünler geliştirerek, ̇ yapay ambalaj, katkı maddesi ve yardımcı maddelerin alternatifi doğal maddeleri üreterek tüketim talepleri giderek değişen iç ve dış pazarlardaki rekabet gücünde bir sıçrama yapabilir. 61 6. Tarım ve ormancılıkta uzaktan algılama ve erken uyarı sistemleri ile bilişim sistem ve yazılımları geliştirebilmek. Bilgisayar ortamında veri ve bilgi üretme; ülke içinde ve dışında çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından üretilen bilgilere erişebilme; üretilen veri ve bilgileri çeşitli amaçlarla işleme ve yaygınlaştırma son yıllarda ülkemizde de gelişen bir olgudur. Bu amaçla kullanılmakta olan yazılımlar, çoğunlukla başka ülkelerde geliştirilmiştir. Oysa, tarım ve ormancılık ekolojik koşullar başta olmak üzere yerel koşullara göre değişmektedir. Dolayısıyla bu koşullara uygun yazılımların ve gerekli erken uyarı sistemleri gibi sistemlerin ülkemizde geliştirilmesi gereklidir. Bu TFK ile, ̇ ülkesel, yerel, sektörel ve alt sektörel düzlemlerde uygun içeriğe, kapsama (ya da ölçeğe) ve işleyişe sahip kayıt, envanter, veritabanı gibi bilişim sistemleri ve yazılımlarının ülkemizde üretilmesi ve ̇ buna yönelik işlevsel işbölümü ve işbirliği ortamlarının yaratılması ve kurumsallaştırılması hedeflenmektedir. E) Uzay ve Savunma Teknolojileri Geliştirmede Yetkinleşme 1. Uydu tasarlayabilmek ve uzaya araç gönderme yeteneği geliştirebilmek. Uzaya ilişkin teknolojiler, gerek uzayın sivil amaçlı kullanımı, gerekse askeri ihtiyaçların karşılanması açısından önümüzdeki yirmi yıllık dönemde ülkemiz açısından kritik olarak değerlendirilen teknoloji alanları arasındadır. Bu kapsamda dört ana alan üzerine odaklanılması önerilmektedir: ̇ Taşıyıcı platformlar ile uydu platformlarına ilişkin teknolojiler; ̇ Bu platformları maliyet etkin bir biçimde uzaya taşıyacak olan fırlatma ve yer kontrol sistemlerine ilişkin teknoloji; ̇ Uzaydan algılama, gözlem, iletişim vb. uygulamalar için uzay ve uydu platformları üzerinde kullanılacak faydalı yüklere ilişkin teknolojiler; ̇ Yeryüzünde, havada veya uzayda konuşlu sistemler üzerindeki uzay havasının etkilerini ve bu etkilerden korunma yollarını inceleyen teknolojilerle, bu etkilerle ilgili gözlem, tahmin ve uyarıların yapılmasına ilişkin teknolojiler. 2. Kritik silah, mühimmat ve korunma sistem ve teknolojileri geliştirebilmek. Bu kapsamda; silah, mühimmat korunma ve karşı tedbirler kapsamında, sivil-askeri ortak teknoloji vizyonu çerçevesinde ve konvansiyonel silah teknolojileriyle ilgili değerlendirme ve öngörülerin ilgili uzman kurumlar bünyesinde yapıldığı gerçeğinden hareketle; çift amaçlı kullanıma uygun savunma, sivil güvenlik ve ileri silah sistemleri ve mühimmattan korunma teknolojileri ön plana çıkarılmıştır. Kısa dönemde, bireysel düzeydeki fiziksel ve biyolojik korunma, nükleer-biyolojikkimyasal (NBC) korunma, silah ve mühimmat korunma ile enerji emici malzeme teknolojilerine odaklanılması öngörülmektedir. Uzun dönemde ise, yönlendirilmiş enerji sistemlerine, robot ve mikrobot silah ile, nanosilah ve mühimmat teknolojilerine ilişkin alanlarda yetenek geliştirilmesi zorunludur. 62 3. NBC (nükleer, biyolojik, kimyasal) algılama sistemleri geliştirip üretebilmek. Günümüzde biyolojik silahların biyoteknolojideki gelişmelere paralel olarak daha kolay üretilebilir olması, hem terör örgütleri ve hem de terörü benimseyen devletler tarafından kullanılabilme tehdidini oluşturmaktadır. Ülkemizin içinde bulunduğu coğrafi konum da göz önüne alındığında, nükleer, biyolojik ve kimyasal saldırı tehditlerine karşı algılama sistemlerinin geliştirilmesi önemli görülmektedir. F) Malzeme Teknolojilerini Geliştirebilme Yeteneğini Kazanma 1. Geleneksel malzemelerde yeni ve çeşitlendirilmiş ürünler geliştirebilmek (yüksek vasıflı çelikler, çok işlevli ve akıllı camlar, elyaflı kompozit çimento vb.) Türkiye’nin, nüfus yapısı ve dağılımı, kentleşme hızı, gelişmekte olan ekonomisinin temel altyapı dallarında büyümeye duyduğu gereksinim gibi nedenlerle, geleneksel malzeme sektörlerinde rekabetçi kalmaya devam etmesi gereklidir. Bu durumu sürdürülebilir kılmak için, bir taraftan üretimlerin kalite-maliyet-üretkenlik üçgeninde durmaksızın optimize edilmesi ve geleneksel malzeme gruplarındaki ürünlerin kullanıcı sektörlerin talepleri doğrultusunda çeşitlendirilmesi; diğer taraftan da bu alanlardan ileri malzeme alanlarına doğru açılım yapma fırsatlarının iyi değerlendirmesi gerekir. 2. Yüksek performanslı, ultra-hafif ve yüksek dayanımlı organik, inorganik ve kompozit malzemeler ve üretim yöntemlerini geliştirebilmek. Otomotiv ve ev konfor ürünleri, elektronik cihazlar gibi sınai ürünlerin üretiminde katma değeri artıracak teknolojik faaliyet konusu, yeni ve üstün performanslı malzemelerin geliştirilmesi ve bu malzemelerin parça ve alt sistemler haline getirilmesidir. Sentetik polimerlerin ve kompozitlerin geleneksel malzemelerin yerini alması ile çok daha hafif, yüksek performans ve dayanım özelliklerinde, tasarım ve üretim esnekliğine sahip ürünler üretilebilmektedir. Bu bağlamda, bu tür malzeme ve ürünlerin geliştirilmesi, çeşitli imalat sanayii dalları ve uzay sanayii için kritik bir önem taşımaktadır. Yine bu kapsamda geliştirilen biyomedikal polimerlerin membran üretiminde, medikal alet ve protezlerde kullanılması, sağlık alanında da önemli gelişmelere yol açmaktadır. Katalizör alanındaki gelişmeler polimerleri, alışılmadık performanslar gisteren malzemeler haline dönüştürmüştür; akıllı ambalaj malzemelerinden tekstil sanayiinde kullanılacak sentetik elyaflara, üstün özellikte yapı malzemelerinden koruyucu kaplamalara kadar geniş bir kullanım yelpazesine sahip bu alan Türk kimya sanayii için de bir gelişme alanı olarak görülmektedir. Ülkemizde talebi yüksek olan tıbbi sarf malzemelerinin ve bunların hammaddelerinin üretimi de ülkemiz için önemlidir. 63 3. Hidrojen depolayan malzemeler geliştirebilmek. Temiz bir yakıt olan hidrojenin depolanması ve enerji taşıyıcısı olarak kullanılması, enerji alanında en çok araştırma yapılan konulardan biridir. Ülkemizin sıçrama yapabileceği bir alan olarak belirlenen hibrit araç teknolojilerini destekleyici niteliğiyle, hidrojen depolama teknolojileri öncelikli görülmektedir. Bu teknolojiler aynı zamanda Türkiye’nin yeni ve temiz enerji teknolojilerinde yetkinlik kazanması bakımından da öncelik taşımaktadır. Hidrojen depolama teknolojilerinden metal hidrür ve sodyum bor hidrür seçenekleri ülkemiz açısından doğal kaynak avantajına sahiptir; bu yönde araştırmaların başlatılması gereklidir. 4. Elektro-optik malzemeler geliştirebilmek. Optik hafızalar, optik entegre devreler, fiber optik iletim ve hologramlar, lazer teknolojileri ve nanoteknolojilerdeki atılımların, 21. Yüzyılda pek çok teknolojik gelişmeye temel oluşturacağı beklenmektedir. Mikro-elektronik üretim süreçlerinin gelişmesiyle kütlesel seramikten ince film seramiklerine geçiş olmakta; ince film teknolojilerinin doğrudan kullanılabilmesi sonucu malzeme üretimi ile cihaz üretiminin tek bir süreçte birleşmesi gündeme gelmektedir. Katma değeri yüksek elektro-optik malzemeler geliştirme ve üretiminde yetkinlik kazanmak, Türkiye’nin sınai üretimdeki rekabet gücünün artmasına katkı sağlayacaktır. YAŞAM KALİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ Hedefi Doğrultusunda A) Gıda Güvenliği ve Güvenilirliğini Sağlama 1. Gıda güvenliği ve güvenilirliğini sağlamak. Gıda güvenliği ve güvenilirliğinin sağlanması, toplumun yeterli ve dengeli beslenmesi, ürün kalitesinin güvence altına alınması, gıdalardan kaynaklanan sağlık risklerinin azaltılması ve tüketici haklarının korunması için zorunludur; gıda üretiminin artırılmasının yanı sıra daha nitelikli ürünler elde edilmesini de gerektirir. Türkiye’nin ekolojik avantajlarından kaynaklanan ürün çeşitliliği ve kalitesini ekonomik anlamda değerlendirmesi için; işleme, ambalajlama, muhafaza süreçleri ile gıda kalite ve kalite yönetim sistemlerinin geliştirilmesine ve yaygınlaştırılmasına ihtiyaç vardır. Aynı zamanda gıda sektörünü besleyen tarım sektörünün teknoloji tabanının geliştirilmesi de gerekmektedir. Diğer taraftan “genetik yapısı değiştirilmiş organizmaların” uzun dönemde insan sağlığı üzerinde yaratacağı etkiler araştırılmalı ve bunların üretimi ve ticaretini denetleyecek hukuki mevzuat biran önce oluşturulmalıdır. 64 B) Sağlık ve Yaşam Bilimleri Alanında Yetkinleşme 1. İnsan sağlığını koruma ve tedavi amacıyla “rekombinant DNA teknolojisi” kullanarak yeni moleküller geliştirebilmek ve bu molekülleri temel alan aşı ve ilaçlar geliştirip üretebilmek. Rekombinant moleküller gelecekte insan sağlığı için çok önemli olacak; her insan yaşamı boyunca onlarca defa hem tedavi hem de koruyucu amaçlı olarak rekombinant moleküller ile karşılaşacaktır. Bugün bile aşıların birçoğu, ilaçların ise bazıları rekombinant DNA teknolojileri kullanılarak üretilmekte ve gelecekte bunun daha artması beklenmektedir. Yakın bir gelecekte bazı antibiyotiklerin de bu teknoloji kullanılarak üretileceği öngörülmektedir. Farmakogenomik alanındaki gelişmeler, yakın gelecekte bireye özgü tedavi yaklaşımların uygulanır hale geleceğini göstermekte; bu da rekombinant molekül geliştirme çalışmalarının önemini daha da artırmaktadır. 2. İlaçların hedeflenen etkiyi hedeflenen noktada (örneğin, sadece hedef alınan kanserli hücrelerde) yaratabilmesi için, yeni “kontrollü ilaç salım sistemleri” ile “ilaç taşıyıcı sistemler” geliştirebilmek. Konvansiyonel ve biyoteknoloji kökenli ilaçlarda kullanılmakta olan yeni ilaç taşıyıcı sistemler veya kontrollü salım sistemleri, günümüzde olduğu kadar gelecek 20 yıl içinde de önemini koruyacaktır. Sağlık hizmetlerinde tedavi ve korumanın yanı sıra yaşam kalitesini yükseltme amacının giderek ağırlık kazanması, yeni ilaç taşıyıcı sistemlerinin geliştirilmesini önemli kılmaktadır. 3. Yeni moleküler simülasyon modelleri ve bilgisayar destekli ilaç tasarımı [CADD] teknikleri kullanarak özgün bileşikler tasarlayabilmek; ve “kombinatoryal kimya” ile “HTS [high throughput screening]” teknikleri gibi yeni tekniklerle, çok daha hızlı ve ucuza, ilaç adayları belirleyerek yeni ilaçlar geliştirebilmek. Gelecekte yeni moleküler modeller ve CADD (Computer Aided Drug Design) kullanılarak orijinal bileşiklerin tasarlanması, kombinatoryal kimya metotları ve HTS yöntemleri kullanarak yeni kimyasal ilaç adaylarının belirlenmesi, bu güne kadar kullanılan konvansiyonel metotlara göre çok daha hızlı ve ucuz olacak ve bu alan ülkemizin de yetkinlik kazanabileceği bir alan haline gelecektir. 4. Hücre ve gen tedavisi yöntemleri ile dejeneratif hastalıkları tedavi becerisi kazanmak. Hastalıkların, moleküler genetik mekanizmalarının ve kalıtım şekillerinin anlaşılması, DNA, RNA, protein, antikor gibi moleküllerin manipulasyon yeteneğinin artması, kök hücrelerin dejeneratif hastalıkların tedavisinde kullanılmasına yönelik çalışmaların her geçen gün daha fazla destek görmesi, bu TFK’yı önemli kılmaktadır. Ayrıca, gen tedavisinin yakın gelecekte önemli bir hastalık grubunda kullanılmaya başlanacağı düşünülmektedir. Bu tedavi yöntemlerinin uygulanabilir hale gelmesi, dejeneratif hastalıklardan dolayı iş göremez haldeki pek çok insanı yeniden topluma ve üretime kazandıracaktır. 65 5. Hekimlerin, örnekleri laboratuvarlara yollamadan, hasta başında gerekli testleri yapmalarını ve süratle hastalarına müdahale etmelerini sağlayacak tanı kitleri geliştirebilmek. Yakın gelecekte patojen DNA, RNA, protein ve antikorların belirlenmesine yönelik hasta başı test kitlerinin sayısı süratle artacak; bu kitler sayesinde hekimler, örnekleri laboratuvarlara yollamadan hasta başında gerekli testleri gerçekleştirebilecek ve süratle hastalarına müdahale edebileceklerdir. Nanoteknoloji alanındaki gelişmelerle, vücut parametrelerini dolaştıkları damardan takip edebilecek mikromakineler sayesinde, mikromüdahalelerle arterioskleroz gibi patolojik durumların düzeltilmesi mümkün olacaktır. 6. Vücut parametrelerinin damardan takibine ve mikro müdahalelerle arterioskleroz gibi patolojik durumların düzeltilmesine imkan sağlayan mikro cihazlar geliştirebilmek. Minimal invaziv tanı ve tedavi sistemleri (rijit teleskoplar, fleksibl endoskoplar, stereotaksik sitemler v.b.) konusunda, ülkemizde yeterli teknik ve teknolojik birikim mevcuttur. Bu TFK ile, tamamına yakınını ithal ettiğimiz ve tasarımı ve üretimi ülkemiz için zor olmayan bu sistem ve cihazların yerli üretilmesi hedeflenmektedir. Bunun için sensör/dedektör teknolojisi, mikrokamera ve display teknolojisi, mikroelektronik ve hibrit devre teknolojisi alanlarında yetkinleşmek gerekmektedir. 7. Çok işlevli yeni tıbbi görüntüleme cihaz ve sistemleri geliştirip üretebilmek. İleri derecede araştırma-geliştirme yatırımı gerektirmesi, yüksek altyapı maliyetleri, sınırlı pazar olanakları ve sektördeki çok uluslu firmaların tekelci yapıları nedeniyle ileri teknoloji gerektiren görüntüleme sistemlerinin ülkemizde üretimi akılcı görünmemektedir. Ancak vücut boşlukları ve damar içinde görüntü alıp, müdahale edebilecek çok işlevli, hareketli mikrosistemlerin ve farklı incelemelerin tümünün bir arada yapılabileceği görüntüleme cihazlarının ülkemizde geliştirilmesi mümkün ve gereklidir. 8. Nükleik asit, protein ve antikor gibi moleküler biyolojik ve genetik sarf malzemelerini üreten ve tanı amaçlı kullanan cihazları geliştirip üretebilmek. İnsan ve diğer canlı genomlarının hızla aydınlatılması ve moleküler biyoloji alanındaki gelişmeler, mevcut tanı ve tedavi şekillerini geliştirdiği gibi koruyucu hekimlik alanında da yeni uygulamalara olanak sağlamaktadır. DNA, RNA ve protein gibi biyoteknoloji ürünlerinin tanı, tedavi ve koruyucu hekimlik alanlarındaki kullanımının her geçen gün artması, biyoteknoloji ve genetik sarf malzemelerini üreten cihazların geliştirilmesini önemli kılmaktadır. 9. Düşünce kontrollü, öğrenen ve kendini uyarlayan yapay uzuv ve eklemler ve biyouyumlu yapay duyu organları (göz, kulak, burun) geliştirip üretebilmek. Düşünce kontrollü, öğrenen ve kendini uyarlayan yapay uzuv ve eklemlerin geliştirilmesi ve biyo-uyumlu yapay duyu organlarının (göz/kulak/burun) üretilmesi, engelli bireylerin yaşamlarının kolaylaştırılması ve topluma yeniden kazandırılması açısından büyük önem taşımaktadır. 66 10. Uzaktan sağlık hizmetleri verilebilmesine olanak sağlayacak, uzaktan hasta izleme cihaz ve sistemlerini geliştirip üretebilmek. Gelecekte uzun süreli bakım gerektiren hastaların, evlerinde bakımları yaygınlaşacak ve koruyucu hekimlik ve erken tanı önem kazanacaktır. Ayrıca sürekli takip gerektiren kronik hastalıkların artması, uzaktan hasta takibini mümkün kılan cihazların üretiminin önemini artırmaktadır. Bu kapsamda, kalp ve akciğer fonksiyonlarını uzaktan ve gerçek zamanlı olarak izlemeye ve müdahale etmeye yarayan sistemlerin geliştirilmesi ile kronik hastalıklara ilişkin verilerin iletişim ağı üzerinden uzman merkezlere gönderilmesini ve gerektiğinde en yakın sağlık biriminin devreye girmesini sağlayacak bir sistemin kurulması hedeflenmektedir. C) Sağlıklı ve Çağdaş Kentleşme ve Altyapısını Kurabilme Yeteneği Kazanma 1. Nitelikli konut yapımında yetkin olmak; mevcut yapıların güçlendirilmesi ve rehabilitasyonunu sağlamak; deprem güvenli yapı ve altyapı üretebilmek ve özel mühendislik yapıları tasarım ve üretiminde yetkin olmak. Bu TFK’lar; ̇ Bütün ailelerin çağdaş konut gereksinimlerinin, sağlıklı çevre koşulları ile birlikte sağlanması; ̇ İnsanlarımızın depreme karşı güvenli kentlerde ve yapılarda yaşaması ve dolayısıyla can güvenliği ve ekonomik risklerin en aza indirilmesi ̇ Artan nüfusun ve gelişen sanayinin gereksinim duyduğu büyük köprüler, büyük açıklıklı yapılar, güç santralları, barajlar ve ileri sanayi yapıları gibi altyapıların çağdaş düzeyde karşılanması hedeflerini gerçekleştirmeye yöneliktir ve yapım (inşaat), yapı malzemesi, depreme ilişkin teknolojiler, uzay temelli sistem teknolojileri ve bilişim teknolojilerinde yetkinlik kazanılmasını gerektirmektedir. 2. Yapıların enerji gereksinimlerini azaltmak ve yenilenebilir kaynaklardan sağlamak. Binaların enerji gereksinimlerinin yenilenebilir kaynaklardan sağlanmasını mümkün kılacak “binayla bütünleşik” yapı eleman ve malzemelerinin; bina ısı kayıplarını azaltacak yeni ve daha etkin yalıtım malzemelerinin; aydınlatma harcamalarını en aza indirecek cam ve optik elyafların ve daha verimli aydınlatma cihazlarının geliştirilip maliyetlerinin düşürülmesini sağlayacak teknolojik faaliyetler, aynı zamanda ülkemize yurt dışında yeni Pazar olanakları yaratmaya da adaydır. 67 D) Çağdaş ve Güvenli Ulaştırma Sistemleri Geliştirme Yeteneği Kazanma 1. Raylı taşıma sistem ve teknolojilerini geliştirebilme yetkinliği kazanmak ve bu tür sistemlerin kritik komponentlerini tasarlayıp üretebilmek. Ulaştırma türleri içerisinde en güvenli ve güvenilir olan raylı ulaşım sistemleri, yaşam kalitemizin yükseltilmesinde önemli bir yere sahiptir. Raylı taşımacılıkta hızın artırılması ile, konfor ve güvenlik faktörleri ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda raylı sistemlerin kritik komponentlerini üretebilmek ve sinyalizasyon sistemleri, bilgi aktarımı ve değerlendirilmesi için yazılım sistemleri, yüksek hıza uygun güvenli vagon teknolojileri, yüksek hız ile seyrederken güvenli durmayı sağlayıcı fren sistem ve malzemeleri ve bütün bunlar için yeni kompozit malzemeler geliştirebilmek önceliklidir. 2. Karayolu ulaşımı için akıllı araçlar ve akıllı yol sistemleri geliştirebilmek. Trafik kazalarının yüksek olduğu ülkemiz için, karayollarındaki güvenlik ve konforu artıracak akıllı araç sistemlerinin ve bunlara uygun yolların geliştirilmesi ile ilgili teknolojiler, başta can güvenliği olmak üzere yaşam kalitemizi etkilemektedir. Ayrıca trafik yoğunluğuna bağlı olarak fazla enerji ve zaman harcanması, ulaşım güzergahlarındaki verileri değerlendirerek trafiği yönlendiren bilişim teknolojilerine dayalı sistemlerin kullanılması ile azaltılmalı; yeni yol kaplama malzemeleri ve yol onarım teknolojileri ile otopark sorununu çözmeye yönelik teknolojiler geliştirilmelidir. 3. Kombine yük taşımacılığında hız ve güvenliği artıran sistemleri geliştirebilmek. Bu TFK ile kombine yük taşımacılığında kullanılacak yüklerin elektronik olarak izlenmesini sağlayan teknolojiler ile yükleme /boşaltma sistemlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. 4. Ulaştırma ve turizm üst yapıları için yangın ve güvenlik sistemleri geliştirebilmek. Ulaştırma ve turizm üst yapılarında yangına karşı güvenliği artıracak elektro-mekanik ve elektro-güvenlik sistemleri ile bütünleşmiş akıllı yönetim sistemlerinin geliştirilmesi ve terörizme karşı, kimyasal ve biyolojik ajanların her durumda hızla tespitine ve kontrolüne yönelik teknolojilerin geliştirilmesi önem taşımaktadır. 68 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA2 Hedefi Doğrultusunda A) Enerji Teknolojilerinde Yetkinlik Kazanma 1. Ülkemiz linyitlerinden daha temiz ve verimli enerji üretebilmek. Enerji ihtiyacımızı karşılamada yerli kaynakların kullanım oranının artırılarak enerji güvenilirliğinin sağlanması hedefi doğrultusunda, yerli kömürlerin uzun vadeli kullanımını mümkün kılacak daha temiz ve verimli yakma teknolojileri öne çıkmaktadır. Bu bağlamda, başta akışkan yatak teknolojileri olmak üzere, linyitlerin biyokütle ile birlikte yakılabileceği yanma teknolojileri, yerli linyitlerin kalitesine uygun “entegre gazlaştırma kombine çevrim teknolojileri”nin ve “kritik üstü (süperkritik, ultrakritik) çevrim teknolojileri”nde yetkinlik kazanmak gereklidir. 2. Yenilenebilir enerji kaynaklarından (Hidrolik, Rüzgar, Güneş) enerji üretebilmek; bunun için gerekli üretim sistemlerini geliştirebilmek. Enerjide dışa bağımlılığın ve çevresel etkilerin azaltılması hedefleri açısından, yenilenebilir enerji kaynaklarından azami ölçüde yararlanılmalıdır. Bu kapsamda, hidrolik kaynaklarımızın değerlendirilmesi için gerçekleştirilmesi gereken teknolojik aşama, küçük hidroelektrik santral teknolojilerinin geliştirilmesidir. 1MW ve üzerindeki güç düzeylerinde ve ticari olarak yarışabilir rüzgar santralları ile kırsal yörelerde ve mobil uygulamalarda kullanılacak rüzgar türbini / güneş pili hibrit santralları geliştirilmesi; dönüşüm verimliliği yüksek ve ticari olarak yarışabilir fotovoltaik pillerin geliştirilmesiyle, yerel ve mobil uygulamalarda güneş enerjisinden elektrik enerjisi üretimi de teknolojik hedefler arasındadır. 3. Nükleer enerji üretiminde yetkinleşmek. Sera gazı emisyonlarının azaltılması hedefi doğrultusunda temiz bir enerji kaynağı olan nükleer enerji alanındaki çalışmalar, önümüzdeki 20 yıllık dönemde yenilikçi ve “yapısı itibariyle kendinden güvenli reaktör” tasarımlarının olgunlaşarak uygulamaya geçmesini sağlayabilir. Nükleer enerjiyi ileride ülkemizin güvenle kullanabileceği bir teknoloji haline getirebilecek bu çalışmaların dışında kalmak yerine, ülkemizin de nükleer enerji alanında yetenek kazanması ve yeni teknolojilerinin geliştirilmesi çalışmalarında kendine bir yer bulması doğru bir yaklaşım olacaktır. 2 Sürdürülebilir kalkınmaya ilişkin yorumlar ve tanımlamalar, “Yoksulluğun ve eşitsizliğin olduğu bir dünya her zaman için ekolojik ve diğer krizlere eğilimli olacaktır” ifadesinin yer aldığı 1987’de hazırlanmış olan Bruntland Raporu’nda ortaya konmuş; uluslararası düzeyde ilk bütünsel yaklaşım da 1992’de Rio de Janerio’da gerçekleştirilen “Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı”nda benimsenmiştir. Konferans’ta, çevre ile kalkınma stratejileri tüm alt başlıkları ile irdelenerek, bunların karşılıklı etkileşimlerinin sorgulandığı bir 21. yüzyıl gündemi (Gündem 21) belirlenmiştir.Bu rapora göre sürdürülebilir kalkınma en genel tanımlamayla “gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin bugünün ihtiyaçlarını karşılayabilecek kalkınma” olarak tanımlanmıştır. 69 4. Alternatif enerji seçeneklerinden hidrojeni sürdürülebilir üretebilmek ve hidrojen yakma teknolojileri geliştirebilmek. kaynaklardan Elektrik gibi bir enerji taşıyıcısı olan hidrojene, geleceğin enerji sistemlerinde, ulaşım araçlarında doğrudan kullanılmasından, konvansiyonel gaz türbinlerinde ya da yakıt pillerinde yakılmasıyla elektrik enerjisi üretimine kadar farklı roller biçilmektedir. Hidrojen kullanımının emisyonların azaltılmasına katkısının yanı sıra, konvansiyonel fosil yakıt sistemlerinden yenilenebilir enerji sistemlerine geçişte de önemli roller üstlenmesi olası görülmektedir. Kısa vadede doğal gaz ve kömür gibi fosil yakıtlardan reformer teknolojileriyle ya da biyokütlenin gazlaştırılmasıyla veya metanolden elde edilecek hidrojenin enerji sistemlerinde kullanılması ve gerekli altyapının oluşturulmasından sonra, geliştirilecek yeni elektrolitik proseslerle su ve yenilenebilir kaynaklardan hidrojen eldesi gibi farklı hidrojen üretim teknolojileri de kullanıma girebilecek; bu da ideal hedef olan sıfır emisyonlu enerji üretimini mümkün kılacaktır. 5. Güç üretim tesislerinde, ulaşım araçlarında ve elektronik cihazlarda kullanılacak yakıt pilleri ve alternatif yakıtlara uygun araç teknolojileri geliştirebilmek. Yeni gelişmekte olan yakıt pillerinin, şu anda yüksek olan maliyet engelini aştıklarında, yüksek verimleri ve düşük kirletici emisyonları gibi avantajlarıyla yapı, sanayi ve ulaştırma sektörlerinde bugün kullanılmakta olan yakma sistemlerinin yerini alacakları öngörülmektedir. Bu alanda teknoloji geliştirme ve iyileştirme faaliyetleri, özellikle de ulaşım araçlarında kullanılacak yakıt pillerinin geliştirilmesi, ülkemize çok büyük bir rekabet üstünlüğü getirecektir. Hidrojeni yakıt olarak kullanan yakıt pilleri, iki önemli teknoloji alanının arakesitini oluşturmakta ve Türkiye için önemli bir fırsat alanı olarak görülmektedir. Elektronik cihazlarda kullanılacak yakıt pilleri üretimi de ülkemize, tüketici elektroniğinde Pazar üstünlüğü sağlayacaktır. 6. Enerjinin depolanması ve güç sistemleri kontrolünde yetkinleşmek. Enerji depolama teknolojileri, rüzgar ve güneş gibi sürekli olarak yararlanma imkanı olmayan yenilenebilir kaynaklardan bu kaynakların mevcut olduğu zamanlarda üretilecek enerjinin depolanarak, kaynakların kesintiye uğradığı zamanlarda kullanılmasına olanak sağlayacak; böylece yenilenebilir enerjinin güvenilirliğini artırarak, kullanımını cazip hale getirecektir. Ayrıca enerji depolama sistemlerinin, iletim ve dağıtım şebekelerinde güç sistemleri kontrol teknolojileriyle birlikte kullanımı, şebeke güvenilirliğini artıracak ve şebekeden alınan elektrik enerjisinin kalitesini iyileştirecektir. Dünyada mevcut ve/veya gelişmekte olan elektrik enerjisi depolama sistemleri arasında özgül enerjisi yüksek Li-iyon pilleri ve NiMH pilleri, süper kapasitörler ve süperiletkenlikli manyetik enerji depolama sistemleri (MDS) ülkemizin de yetkinlik kazanması gereken teknoloji alanlarıdır. Elektrik enerjisi iletimindeki kayıpları çok aza indiren yüksek Tc’li süperiletken teknolojileri ve doğru akım elektrik enerjisinin iletimi teknolojileri önemli bir gelecek vadeden güç kontrol teknolojileridir. 70 B) Çevre Teknolojilerinde Yetkinlik Kazanma 1. Hava kalitesi ve iklim değişikliği kontrolüne yönelik teknolojileri geliştirebilmek. Bu TFK ile, zararlı emisyon yapmayan veya emisyonu minimum olan yakıtların ve yakma teknolojilerinin geliştirilip kullanılmasının yanı sıra yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması ve bunlarla ilgili teknolojilerin geliştirilmesi de hedeflenmektedir. Ayrıca, kirlililik indikatörlerinin otomatik ve sürekli ölçümünü, bu verilerin yerel/merkezi birimlere aktarılması, iletişim araçlarıyla iletilmesini sağlayan ve insan yaşamı açısından riskli durumlara ilişkin uyarılar vererek halkı bilgilendiren uzman sistemlerin geliştirilmesi de öncelikli görülmektedir. 2. Su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımına yönelik teknolojileri geliştirebilmek. WSDD’de (2002) 2025 yılından itibaren 3 milyardan fazla insanın su kıtlığı ile yüz yüze geleceği tahmini yer almaktadır. Bunun nedeni olarak, dünyadaki su kaynaklarının yetersizliği değil, iyi yönetilmemesi gösterilmekte ve dünya su krizi bir kıtlık değil, bir yönetim krizi olarak değerlendirilmektedir. Ülkemiz için de önem taşıyan su kaynaklarının sürdürülebilirliği, ̇ Ölçüm sistemlerinden, izleme ve kontrol sistemlerine kadar uzanan geniş bir alanda ileri teknoloji gerektiren yöntemlerin tanımlanması ve uygulanmasını; ̇ Alıcı ortamlara yapılacak noktasal kaynaklı deşarjlar için suyun geri kazanımı ve yeniden kullanılmasını sağlayacak biyolojik yöntemlerin ve ileri arıtma teknolojilerinin kullanılmasını; ̇ Mevcut kirlenmenin giderilebilmesine yönelik olarak da kimyasal ve/veya biyokimyasal süreçlere dayalı teknolojilerin geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. 3. Deniz kirliliğinin ve toprak kirliliğinin önlenmesine yönelik teknolojileri geliştirebilmek ve Katı atıkların geri kazanımına ve tehlikeli atıkların giderilmesine yönelik teknolojileri geliştirerek yaygınlaştırabilmek. Bu TFK’lar; ̇ Kirliliğin kaynakta kontrol edilerek alıcı ortamlara deşarjı öncesinde ileri arıtma teknolojilerinin kullanılmasını; ̇ Herhangi bir kaza anında yayılmanın tespitini sağlayan sensörler ile atığın tanımını, bu gibi durumları ulusal ölçekte izlemek ve değerlendirmek için kurulacak bilgi ağına tespitlerin aktarılmasını ve kirliliği kontrol altına alacak ve ortamdan uzaklaştıracak sistemlerin geliştirilmesini; ̇ Atıkların çevreye zararlarını ortadan kaldıracak ve yeniden kullanılmalarını mümkün kılacak geri-dönüşüm ve yeniden kullanım teknolojilerinin geliştirilmesini hedeflemektedir. 71 C) Doğal Kaynaklarımızı Değerlendirebilecek Yetkinliğe Erişme 1. Gen kaynaklarının karakterizasyonu, muhafazası ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik teknolojiler geliştirebilmek. Ülkemizdeki gen kaynaklarının tanımlanıp, tescil edilmemiş olması, bunların korunmalarını zorlaştırmakta; yurtdışına götürülerek başka ülkeler adına tescil edilmeleri ve Türkiye’de ıslah amaçlı kullanılamamaları bunların ekonomik faydaya dönüştürülmelerini engellemektedir. Ülkemiz en avantajlı olduğu alanda bir fayda elde edemediği gibi, sahip olduğu gen kaynaklarını hızla yitirmekte; ıslah çalışmalarında kullanılacak genetik varyasyonun daralması nedeniyle yüksek verimli üretim materyallerini dışardan temin ederek büyük miktarlarda döviz harcamakta ve stratejik ürünlerde dışa bağımlı olmaktadır. Halen ülkemizde önemli sayıda toplanmış örnek olmasına rağmen, bunların depolama koşullarına bağlı olarak canlılıkları hızla kaybolmaktadır. Bu doğal zenginliğimizden daha iyi yararlanmak üzere, ̇ Menemen’de bulunan ulusal gen bankası, daha iyi çalışmasını sağlayacak şekilde takviye edilmeli; ̇ yedekleme amaçlı ikinci bir ulusal gen bankası kurulmalı; ̇ bölgesel koleksiyon bahçeleri ve gen kütüphaneleri oluşturulmalı; ̇ genetik kaynakların korunması teknikleri geliştirilmeli; ekolojiye zarar veren etkenleri ortadan kaldıracak ve bu etkenler ortaya çıktığında anında müdahale edebilecek teknik ve teknolojik altyapı hazırlanmalıdır. 2. Bitkisel ve hayvansal doğal kaynakların ve yaban hayatının değerlendirilmesi ve geliştirilmesinde yetkinleşmek. Türkiye üç bin kadarı endemik, 10 bin civarındaki bitki türü ile dünyanın en zengin bitki çeşitliliğine sahip ülkelerinden birisidir. Bu türlerin ekonomik öneme sahip olanlarından sürdürebilirlik kavramı içerisinde yararlanılması hem üreticilerimize alternatif ürünler kazandıracak, hem de fakir dağ ve orman köylülerine önemli gelir kaynağı oluşturacaktır. Bu türlerin kültüre alınması ekonomik yararlanmayı sürekli hale getirecektir. Ülkemiz av ve yaban hayatı ile su ürünleri bakımından da zengindir. Bu canlıların, sürdürülebilirlik kavramı çerçevesinde üremelerini kolaylaştırıcı ve koruyucu tedbirler alınarak ekonomiye kazandırılması, önemli bir kaynak yaratma potansiyeline sahiptir. 72 BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ İÇİN TEKNOLOJİK ALTYAPININ GÜÇLENDİRİLMESİ Hedefi Doğrultusunda 1. Kullanımı eğitim gerektirmeyen bilgisayarların geliştirilmesi. Bilgi çağında yaşamanın gereği olan “bilgisayar okur-yazarlığı”, günümüzde en çok sözü edilen yeteneklerden birisi. Genç kuşaklar bilgisayarla barışık bir biçimde yetiştirilecek, böylece birçok alanda bilgisayar kullanımının önü açılacak. Ne var ki nüfusu giderek yaşlanan AB’de, öğrenme yeteneği zayıflamış, yaşlı insanların çokluğu ve bunların BİT olanaklarıyla örülen yaşam tarzları nedeniyle, bilgisayar kullanmaya giderek daha bağımlı duruma gelmeleri, çözümü ters yüz etme düşüncesini getirmiştir: “İnsanlar bilgisayara ayak uyduracağına, bilgisayarlar insanlara ayak uydurmalı; bir başka deyişle, “insan okur-yazarlığı” olan bilgisayarlar yapılmalı”. Hem yaşam düzeyine, hem ulusal katma değere katkısı olacağından, bilgisayarı “akıllı” kılacak olan yazılım ve donanımların ülkemizde tasarlanması, üretilmesi ve ayrıca dışsatımı hedeflenmektedir. 2. Bilgi yönetimi ve iletiminde yüksek hizmet kalitesinin sağlanması Bu alanlardaki teknolojilerde yetkinleşmek, gerek ülkemizin “bilgi toplumu” olma yolundaki çabaları, gerekse bilgiye dayalı, katma değeri yüksek ürün geliştirebilme yetenekleri açısından büyük önem taşımaktadır. Bu TFK; ̇ bilginin üretimi, dağıtımı, sınıflandırılması, değerlendirilmesi ve saklanmasına; ̇ kişisel, yerel, bölgesel ve küresel ölçekte yüksek hizmet kalitesine sahip bilgi iletişim uygulamalarına; ̇ Bilgi güvenliğinin sağlanmasına yönelik teknoloji ve ürün geliştirme faaliyetlerinde yetkinleşmeyi hedeflemektedir. 3. Bilgi toplumunda bilgi güvenliğinin sağlanması Bilgi güvenliğini, kişilere ilişkin bilgiyi saklı tutma ve iletilen herhangi bir bilginin alıcısından başkasına gitmemesini sağlama şeklinde iki ayrı alanda ele almak gerekir. Birincisi için yetkilendirme ve yetkisizleri dışında tutan “kalkan”lar, ikincisi için ise “kriptolama teknikleri” öne çıkmaktadır. Yetkili kişileri tanıma (authentication) için kullanılabilecek yöntemler arasında, biyolojik olanların yanı sıra, günümüzde kullanılmayan, ancak kullanılması için gerekli teknolojilerin yeterli yetkinliğe ulaştığı yöntemler de bulunmaktadır. 4. Bilgi savaşlarına, elektronik savaşlara hazır olunması Bu TFK ile, savunma alanındaki ̇ Bilişim ve bilgi harbine ilişkin bilgi işlem, donanım ve yazılımlarda; ve ̇ Yoğun olarak elektronik algılama, haberleşme ve bilgi işleme dayalı askeri ve sivil sistemlere uygulanan (veya bu sistemlerin uygulayacağı) aktif veya pasif elektronik harp uygulamalarında yetkinleşmek hedeflenmektedir. 73 5. Taşıyıcı sistemlerde 4. kuşak gezgin iletişim sistemlerinin geliştirilmesi İletişim olanaklarının geliştirilmesiyle ilgili olarak, üçüncü kuşak olarak adlandırılan sistemlerden (UMTS) beklenen bant genişliğine pratikte ulaşmanın önüne bir dizi engel çıkması, dördüncü kuşak için arayışları öne çekmiştir. Yeni bir teknoloji belirlenirken, bu belirleme çalışmasının içinde yer almanın iki önemli getirisi bulunmaktadır: Temel teknoloji tanımlandığında, yapılan katkı alanında ticari çözüme çok yakın bir yetkinlik elde edilmiş olmakta, böylece pazara ilk çıkma yolunda önemli üstünlük elde edilmekte; çalışmalara ortak olunduğu için de, diğer üreticilere bir bedel karşılığı kullandırılacak bir fikri mülkiyet hakkı varsa, buna bedelsiz olarak sahip olunmaktadır. Türkiye, dördüncü kuşak gezgin iletişim sistemlerinin temel teknolojisi belirlenirken katkıda bulunabilecek yetkinliğe sahiptir. Bu alanda katma değer yaratmak için gerekli iki en önemli teknolojiden ağ yazılımı konusunda yeterli düzey mevcuttur. Sistemin işleyişinde veya uç cihazlarında gerekli olabilecek yeni enerji kaynakları arayışındaysa, temel bilimlerde yetkinliğimiz yeterli olmakla birlikte araştırıcı ve ArGe altyapımız zayıftır. Bu eksiklikler giderildiğinde küresel boyutta varlık göstermemiz olasıdır. 6. Geniş Bant İletişim Ağı’nın kurulması. Geniş bant iletişim ağının kurulması, ülkede bu ağ üzerinden verilecek hizmetlerin katlanarak artmasını sağlayacaktır; öte yandan, geniş bantlı ağın ülke kaynakları ile kurulması, öncelikle bir gider alanının yurtiçi kaynaklara yönlendirilmesi, ardından geniş bantlı ağlarını bizden sonra kuracak ülkelere örnek oluşturarak satış yapma olanağı doğurması açısından ekonomik önem taşımaktadır. 7. Biyoelektriksel insan-bilgisayar arabirimlerinin geliştirilmesi. İnsan bedenindeki verilerin elektrik sinyallere dönüştürülüp akıllı sistemlerce işlenmesini sağlayacak biyo-elektriksel insan-bilgisayar arabirimleri, günümüzde olanaklı bulunan uygulamalardan hiçbiriyle örtüşmemekte; ancak bilim ve teknolojide yenilik yaratma yeteneği ile öne çıkan bir katma değer yaratma alanı olarak görülmektedir. 8. İletişimde uydu uygulamalarında yetkinleşmek. 1990’lardan başlayarak iletişimi bir adrese bağlı olmadan, ama telli telefonun sağladığı kalite ve özelliklerde -hatta yeni hizmetler de eklenerek- almaya alışan toplum, bu yöndeki taleplerini yeni, daha fazla bant genişliği gerektiren karmaşık hizmetleri de içine alarak sürdürecektir. Bir yandan taşınacak bilginin (ses/veri/görüntü) daha fazla sıkıştırılması için yeni teknikler aranırken, diğer yandan da yeni erişim kanallarının kurulması gündemdedir. Alçak irtifa uyduları (low earth orbiting satellite–LEO) ve yüksek irtifa platformları (high altitude platform- HAP) bu yeni kanallar arasında yer almaya aday önde gelen iki çözümdür. İlk yarı-Türk tasarımı LEO gözetleme uydumuz BİLSAT, 27 Eylül 2003 tarihinde fırlatılarak yörüngeye oturtuldu. Bu uydunun tasarımında yer alan ekip, bundan böyle, yeni bir uydu tasarlarken dış teknolojik destek arayışına gerek görmeyeceklerini dile getirmişlerdir. Türkiye, uydu tasarımı alanına hızlı ve emin adımlarla girmiştir. Bu TFK ile, durağan (geographically stationary:GEO) uydularda dünya çevresinde mevcut 120 konumdan üçünün sahibi olan ülkemizin, uydu işletmeciliği ve uydu tasarımı konularında dünyada daha saygın bir konuma ulaşması hedeflenmektedir. 74 Ek-3: Kamu İhale Kanunu’nda Yapılması Önerilen Düzenlemeler 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve konu ile ilgili diğer mevzuat, ArGe’ye dayalı tedarik felsefesi ile yeniden gözden geçirilmelidir. Bu yasaya ve diğer mevzuata aktarılması gereken yeni bazı kavramlar ve bu kavramlara bağlı düzenlemeler aşağıda özetlenmiştir: ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ ̇ Satın alınacak malzeme, cihaz, makina-donatım, hizmet, sistem vb. için yapılması gereken ARGE çalışmaları, bunları temin edecek firmalarca yüklenilen sorumluluğun yerine getirilmesindeki bir aşama olarak kamu ihalelerine dahil edilmiştir. Ancak, bunun için, yasada, ARGE hizmetlerinin doğrudan satın alınabilmesini, bu hizmetler karşılığındaki ödemelerin doğrudan bu ad altında yapılabilmesini mümkün kılacak düzenlemelerin yapılmasına ihtiyaç vardır. Bu düzenlemelerde ARGE faaliyetinin kendine özgü doğası -daha açık bir deyişle, her ARGE faaliyetinin başarı ile sonuçlanamayacağı gerçeği ve ARGE maliyet tahminlerindeki güçlükler vb.- göz önünde tutulmalıdır. ARGE hizmetlerinin satın alınabilmesi için, yıllara sâri, “maliyet+kâr” üzerinden sözleşme yapmaya veya benzeri satın alma yöntemlerinin uygulanmasına imkân tanınmalıdır. ARGE sürecinde de, ön ödeme ve düzenlenecek hak ediş raporlarına bağlı olarak ara ödeme yapılabilmelidir. Bunun için, ARGE faaliyet ve harcamalarının hakemlik sistem ya da kurumlarınca izlenmesi esası getirilmeli; bu izlemeyi yapacak kontrolluk mekanizmasının kurulması öngörülmelidir. “Yaklaşık maliyet” tanımı, ARGE hizmetlerinin satın alınabilmesi için, bu hizmetlerin yukarıda işaret edilen doğası göz önünde tutularak, bu tür satın almalarda geçerli olmak üzere, değiştirilmelidir. Bu değişiklikler çerçevesinde, örneğin, “aşılamayacak bedel sınırı” vb. kavramlara yer verilebilir. Satınalınan malzeme, makine-donatım ve sistemlerin, ekonomik ömürleri boyunca, beklenen işlevleri yerine getirebilecek durumda idame ettirilebilmeleri için gerekli muayene, test ve kalibrasyon, koruyucu bakım, onarım ve yenileme, sistem destek hizmetlerinin Türkiye’de verilmesi ve bunun için gerekli altyapının Türkiye’de kurulu bulunması şartı getirilmeli ve bu imkânların varlığını onaylayacak ve denetleyecek bir hakemlik kurum veya sistemi öngörülmelidir. Malzeme, cihaz, makina-donatım, sistem kabûl testlerinin ve eğitimlerinin Türkiye’de yapılması şartı konulmalıdır. İhale şartnamelerinde, yerli satın almalara kapıyı kapatacak hükümlerin (“yabancı ortakla birlikte teklif verme”, “daha önce yurtdışına satmış olma” vb.) yer almaması için ilgili mevzuatta gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. 75 EK - 4: STRATEJİK TEKNOLOJİ YOL HARİTALARI BİLGİ ve İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Teknoloji Alanı: Tümdevre Tasarımı 2005 2010 2015 2020 2023 Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Rek. Ön. Sınai Geliştirme Sınai Geliştirme EUROPRACTICE vb. uluslararası kuruluşlara üye üniversite sayısı 10 Üniversiteler arası Tümdevre Tasarımı Eğitim ve Araştırma Ağı Küresel Pazar için tasarım yapan tasarımcı sayısı 200 Küresel Pazar için tasarım yapan tasarımcı sayısı 500 EUROPRACTICE vb. uluslararası kuruluşlara üye üniversite sayısı 15 VLSI test / karakterizasyon merkezi Küresel Pazar için tasarım yapan tasarımcı sayısı 1000 EUROPRACTICE vb. uluslararası kuruluşlara üye üniversite sayısı 20 BİLGİ ve İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Teknoloji Alanı: Tümdevre Üretimi 2005 2010 2015 2020 Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Rek. Ön. Sınai Geliştirme Sınai Geliştirme Mini-fab yaklaşımıyla VLSI üretimi konusunda temel ve uygulamalı araştırma çalışmaları 0,05 mikron CMOS teknolojisi için Mini-fab. kurulması. Mini-fab kullanılarak CMOS VLSI pilot üretimi Doğrudan edemeti litografisi (<0,05micr on) birimi kurulması 0,06 mikron CMOS VLSI ticari üretimi SOI-CMOS VLSI üretimi 2023 BİLGİ ve İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Teknoloji Alanı: Görüntü Algılayıcılar 2005 2010 2015 Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Rek. Ön. Sınai Geliştirme Sınai Geliştirme CMOS görüntü algılayıcılar üzerinde temel ve uygulamalı araştırma çalışmaları Kısıtlı işlemci gücüyle çalışabilecek görüntü işleme algoritmalrı geliştirme çalışmaları Tek kırmık üzerinde düşük çözünürlüklü CMOS görüntü algılayıcı ve tümleşik görüntü işleme birimi prototipi geliştirilmesi Otomotiv uygulamalarına yönelik tek kırmık CMOS algılayıcı / işlemci birimlerinin ticari olarak üretilebilir duruma gelinmesi 2020 2023 BİLGİ ve İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Teknoloji Alanı: Genişbant Teknolojileri 2005 2010 2015 Sınai Geliştirme Yeni 802.15 ve 802.16 standartlarının dünyaya tanıtımı Türkiye'den yapılacak. Örülü ağlar ve kendi kendini yapılandırma üzerine ilk uygulamalar dünya ile eş zamanlı olarak yapılacak. Elektriksel dönüşüm yapılmadan optik işaret üzerinde yol verme ve çoklama, ticari olarak sıradan nitelikte maliyetlerle yapılacak. Karmaşık modülasyon teknikleri ile DSL üzerinden 20 Mb / s'den daha hızlı çift yönlü iletişim sağlanacak. 2020 2023 BİLGİ ve İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRA. AMAÇLAR BİLGİ ve İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ Teknoloji Alanı: Görüntü Birimleri 2005 2010 2015 2020 2023 Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Rek. Ön. Sınai Geliştirme Sınai Geliştirme Yeni nesil yassı panel ve projeksiyon görüntü birimleri konusunda temel ve uygulamalı araştırma çalışmaları için güdümlü araştırma projeleri başlatılması Eş parlaklıklı ve uzun ömürlü 3 renk (kırmızı, yeşil, mavi) organik LED örneklerinin gerçekleştirilmesi 37 cm'den büyük renkli OLED ekran örneği yapımı Büyük boyutlu (>100 cm) renkli OLED ekranların ticari olarak üretebilir hale gelinmesi. OLED görüntüleme birimleri için pilot üretim tesisi kurulması Karbon nanotüp tabanlı FED teknolojisine dayalı görüntü birimi prototipi geliştirilmesi MEMS tabanlı özgün projeksiyon yöntemi geliştirilmesi. BİYOTEKNOLOJİ ve GEN TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Sağlık Biyoteknolojisi Teknoloji Alt Alanı: Yapısal ve İşlevsel Genombilim / Koruma, tanı ve tedavide genombilim 2005 2010 2015 2020 2023 Temel Araştırma Transgen teknolojisi ile ilaç üretimi Çevrimsel Araştırma* Sınai Araştırma Rek. Ön. Sınai Geliştirme Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi *Başlıca Faaliyet Alanı Yapısal genomik ve Farmakogenomik Araştırmaları, Gen Anlatım Profilleme Analizleri İlk Moleküler Tanı Kitleri Moleküler Tanı Teknolojileri; Farmakogenomi k Teknolojileri Gen İşlev Araştırmaları, Proteomiks Metabolomiks BİYOTEKNOLOJİ ve GEN TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Sağlık Biyoteknolojisi Teknoloji Alt Alanı: Hücre Tedavileri 2005 2010 2015 2020 Temel Araştırma* Transgen teknolojisi ile ilaç üretimi Çevrimsel Araştırma* Sınai Araştırma Rek. Ön. Sınai Geliştirme Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi *Başlıca Faaliyet Alanı 2023 Mol. Hücre Biyolojisi ve Somatik Hücre Plastisitesi Araştırmaları Yetişkin kök Hücre Teknolojileri Hücre Tedavilerind e İlk Rutin Tanımlar Embriyonik Kök Hücre Teknolojileri Hücre Tedavileri Klinik D l i BİYOTEKNOLOJİ ve GEN TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Sağlık Biyoteknolojisi Teknoloji Alt Alanı: İlaç Tarama ve Tasarım Teknolojileri 2005 2010 2015 2020 2023 Temel Araştırma Transgen teknolojisi ile ilaç üretimi Çevrimsel Araştırma* Sınai Araştırma* Rek. Ön. Sınai Geliştirme Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi *Başlıca Faaliyet Alanı Hedef Gen ve Protein Araştırmaları İlk İlaç Adayı Moleküller İlaç Adayı Tarama Sistemleri Rasyonel İlaç Tasarım Etkinlikleri İlaç Tarama Teknikleri Biyoinformatik Klinik Öncesi Tanımlanmış İlaç Adayları BİYOTEKNOLOJİ ve GEN TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Sağlık Biyoteknolojisi Teknoloji Alt Alanı: Terapötik Protein İlaçlar 2005 2010 2015 2020 2023 Temel Araştırma Transgen teknolojisi ile ilaç üretimi Çevrimsel Araştırma Sınai Araştırma Rek. Ön. Sınai Geliştirme Sınai Geliştirme* Teknoloji Transferi *Başlıca Faaliyet Alanı Terapötik Protein Üretim Teknolojileri Kontrollü Salım Sistemleri Teknolojileri Orijinal Terapötik Protein Araştırmaları İlk Yerli Üretim Biyojenerik İlaçlar İlk Yerli Üretim Orijinal Terapötik Protein İlaçlar BİYOTEKNOLOJİ ve GEN TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Sağlık Biyoteknolojisi Teknoloji Alt Alanı: Biyoinformatik Araç ve Ürünler 2005 2010 Temel Araştırma* 2015 2020 2023 •Transgen teknolojisi ile ilaç üretimi Çevrimsel Araştırma* Sınai geliştirme *Başlıca Faaliyet Alanı İlk Ticari Biyoinformatik Araç ve Ürünler Biyoteknoloji ve Gen Teknolojileri: Tarımda Stratejik Hedefler I. HEDEF: Bitki Stres Toleransı ve İşlevsel Gıda Üretimi Teknoloji Alanı - I: Teknoloji Alanı - II: Teknoloji Alanı - III: Moleküler Markör Teknolojileri İşlevsel Genomik ve Proteomik Rekombinant DNA ve Transformasyon Teknolojileri YIL 2020 II. HEDEF: Hastalıkların Tanısı ve Biyolojik Mücadelesi Teknoloji Alanı - I: Teknoloji Alanı - II: Moleküler Markör Teknolojileri Moleküler Tanı ve Teşhis 2017 III. HEDEF: Nitelikli Tohum, Fide ve Fidan Üretimi Teknoloji Alanı - I: Teknoloji Alanı - II: Moleküler Markör Teknolojileri Bitki Hücre ve Doku Kültürü 2017 IV. HEDEF: Bitkisel Gen Kaynaklarının Korunması ve Karakterizasyonu Teknoloji Alanı - I: Teknoloji Alanı - II: Moleküler Markör ve Koruma Teknolojileri İşlevsel Genomik ve Proteomik 2017 V. HEDEF: GDO-Biyogüvenlik Sistemlerinin Geliştirilmesi Teknoloji Alanı - I: Moleküler Tanı ve Teşhis 2023 TARIMSAL BİYOTEKNOLOJİ / Hedef I: Bitki Stres Toleransı ve İşlevsel Gıda Üretimi TEKNOLOJİ ALANI: Moleküler Markör Teknolojileri; İşlevsel Genomik ve Proteomik; Rekombinant DNA ve Transformasyon Teknolojileri ARA HEDEFLER TEKNOLOJİ GELİŞTİRME AŞAMALARI STRATEJİK AMAÇ 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Temel Araştırma Strese dayanıklı ve niteliksek özellikleri iyileştirilmiş genotiplerin geniş çaplı üretimi ve tüketimde kullanımı Çevrimsel Araştırma Sınai Araştırma Rekabet Öncesi Sınai Gel. Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi Hedef karakterlere bağlı moleküler markörlerin saptanması Genotiplerin karakterler açısından taranması, fizyolojik olarak tanımlanması ve aday genotiplerin belirlenmesi Hedef karakterlere ait EST'lerin belirlenmesi Hedef bitkiler için transformasyon ve rejenerasyon protokollerinin tamamlanması Hedef genlerin klonlanmaları ve transformasyon vektörlerinin oluşturulması Seçilmiş bitkilerde DNA kütüphanelerinin tamamlanması ve DNA çiplerinin üretimi Hedef genlerin işlevsel analizlerinin tamamlanması Hedef transgenik bitkilerin eldesi ve alan denemelerinin tamamlanması Markörlere dayalı ıslah çalışmalarının tamamlanması ve ilk aday genotiplerin açık alan testlerinin yapılması TARIMSAL BİYOTEKNOLOJİ / HEDEF II :Hastalıkların Tanısı ve Biyolojik Mücadele TEKNOLOJİ ALANI: Moleküler Markör Teknolojileri; Moleküler Tanı ve Teşhis ARA HEDEFLER TEKNOLOJİ GELİŞTİRME AŞAMALARI 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Temel Araştırma Çevrimsel Araştırma Sınai Araştırma Hastalıkların tanısı ve biyolojik mücadelesi Rekabet Öncesi Sınai Gel. Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi Hastalık etmeni ve konukçu bitki genleri arasındaki etkileşimin belirlenmesi Hastalık ve zararlı etmenlerini tanımlayıcı moleküllerin (antikorlar gibi) geliştirilmesi Hastalık ve zararlı etmenlerinin ırklarının saptanması ve koleksiyonlarının oluşturulması Biyolojik mücadele ajanlarının teşhisinde moleküler markörlerin belirlenmesi Önemli hastalık etmenlerine karşı ELISA ve PCR tabanlı tanı kitlerinin geliştirilmesi Mücadeleye yönelik rekombinant peptit/protein ajanlarının üretilmesi ve kullanılması TARIMSAL BİYOTEKNOLOJİ / HEDEF III : Nitelikli Tohum, Fide ve Fidan Materyali Üretimi TEKNOLOJİ ALANI: Moleküler Markör Teknolojileri; Bitki Hücre ve Doku Kültürü ARA HEDEFLER TEKNOLOJİ GELİŞTİRME AŞAMALARI 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Temel Araştırma Çevrimsel Araştırma Geliştirilmiş bitki materyallerinin (tohumluk, vs.) geniş çaplı üretimi Sınai Araştırma Rekabet Öncesi Sınai Gel. Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi Hastalıklardan arındırılmış ismine doğru fide ve fidan elde edilmesi Hedef gen ve markörlerin saptanması ve ilgili veritabanlarının oluşturulması Haploid ve diploid hatların elde edilmesi Hastalıklardan arındırılmış tohumluk eldesi Geliştirilmiş bitki materyallerinin endüstriyel düzeyde ticari uygulamaları Hibridleşme oranı tesbitinde markörlerin kullanımı TARIMSAL BİYOTEKNOLOJİ / HEDEF IV: Bitkisel Gen Kaynaklarının Korunması ve Karakterizasyonu TEKNOLOJİ ALANI: Moleküler Markör ve Koruma Teknolojileri; İşlevsel Genomik ve Proteomik ARA HEDEFLER TEKNOLOJİ GELİŞTİRME AŞAMALARI 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Temel Araştırma Bitkisel Gen Kaynaklarının Korunması Çevrimsel Araştırma Teknoloji Transferi Seçilmiş gen kaynaklarında DNA kütüphanelerinin tamamlanması ve DNA çiplerinin üretimi Hedef gen ve karakterlerin tanımlanması ve ilgili veri tabanının oluşturulması Seçilmiş gen kaynaklarında belirlenmiş hedef genlerin işlevsel analizlerinin tamamlanması Hedef bitkilerde genomik ve proteomik veri tabanlarının oluşturulması Hedef karakterlere ait EST'lerin belirlenmesi Gen bankacılığı teknolojisi geliştirilmesi Gen bankalarının ve kültür kolleksiyonlarının geliştirilmesi Hedef genlerin kayıt altına alınması Hedef bitkilerde morfolojik özelliklere özgü veri tabanlarının oluşturulması TARIMSAL BİYOTEKNOLOJİ / HEDEF V: GDO-Biyogüvenlik Sistemlerinin Geliştirilmesi TEKNOLOJİ ALANI: Moleküler Tanı ve Teşhis ARA HEDEFLER TEKNOLOJİ GELİŞTİRME AŞAMALARI 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Çevrimsel Araştırma GDOBiyogüvenlik sistemlerinin geliştirilmesi Sınai Araştırma Rekabet Öncesi Sınai Gel. Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi GDO tanı ve reaktiflerinin geliştirilmesi GDO analiz testlerinin geliştirilmesi Karşılaştırmalı metabolomik veritabanlarının oluşturulması HAYVANCILIKTA BİYOTEKNOLOJİ ve GEN TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Genetik Mühendisliği 2005 2010 2015 2020 2023 Temel Araştırma Çevrimsel Araştırma Sınai Araştırma Teknoloji Transferi Islah edilmesi gereken özelliklerin belirlenmesi In vitro ve in vivo embriyo üretimi, embriyo transferi, embriyo dondurulması manipulasyon ve cinsiyet belirleme teknolojileri ile ıslah edilmiş genotiplerin geliştirilmesi Hayvan ırklarının ayrıntılı genotip analizlerinin tamamlanması ekonomık önemi alan karakterleri kontrol eden gen(ler)in belirlenmesi Geliştirilen yeni geno-tiplerin döngülerinin izlen-mesi ve genetik olarak ıslah edilmiş ve üstün niteliklere sahip hayvan sürülerinin klonlama teknolojisi ile çoğaltılması Hayvan ıslahında moleküler biyoloji ve biyoteknoloji yöntemlerinin kullanılması ile ekonomik değeri yüksek hayvanların geliştirilmesi HAYVANCILIKTA BİYOTEKNOLOJİ ve GEN TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Genetik Mühendisliği 2005 2010 2015 2020 Temel Araştırma 2023 Yaban ve evcil hayvan hayvanların gen kaynaklarının korunması ve genetik olarak tanımlanması Çevrimsel Araştırma Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi Yaban ve evcil hayvan gen kaynaklarının belirlenmesi Materyal toplanması ve uygun koşullarda saklanması Gen kaynaklarının karakterize edilerek, bir veri bankasının oluşturulması Soyu tükenmekte olan özel türlerin klonlama teknolojisi ile çoğaltılması HAYVANCILIKTA BİYOTEKNOLOJİ ve GEN TEKNOLOJİLER TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Monoklonal antikor teknolojisi; protein üretim, saflaştırma ve analiz teknolojileri; maya ve bakteri fermentasyon teknolojileri; 2005 2010 2015 2020 2023 Temel Araştırma Çevrimsel Araştırma Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi Mevcut monoklonal antikor tekn. kullanan teşhis ve tedavi yöntemlerinin iyileştirilmesi Mikroarray chip teknolojisinde yeni tedavi yöntemlerinin, aşıların ve tanı kitlerinin geliştirilmes Mevcut maya ve bakteri fermentasyon teknolojileri kullanan teşhis ve tedavi yöntemlerinin iyileştirilmesi Mevcut immünokimya teknolojisi kullanan teşhis ve tedavi yöntemlerinin iyileştirilmesi Yeni monoklonal antikor tekn. tedavi yöntemlerinin, aşıların ve tanı kitlerinin geliştirilmesi Yeni maya ve bakteri fermentasyon teknolojileri tedavi yöntemlerinin, aşıların ve tanı kitlerinin geliştirilmesi Mevcut hızlı biyotest teknolojileri kullanan teşhis ve tedavi yöntemlerinin iyileştirilmesi Protein üretim, saflaştırma ve analiz teknolojilerinin yaygın kullanımı Mikroarray chip teknolojisinin yaygın kullanımı Yeni immüno-kimya tekno-lojisi tedavi yöntemlerinin, aşıların ve tanı kitlerinin geliştirilmesi Yeni hızlı biyo-test teknolojisi tedavi yöntem-lerinin, aşıların ve tanı kitlerinin geliştirilmesi Monoklonal antikor teknolojisinin yaygın kullanımı maya ve bakteri fer-mentasyon teknolojisinin yaygın kullanımı immüno-kimya tekno-lojisinin yaygın kullanımı Biyoteknoloji ve gen teknolojilerine dayalı moleküler tanı, hayvansal ilaç ve aşıların geliştirilerek kullanıma sunulması HAYVANCILIKTA BİYOTEKNOLOJİ ve GEN TEKNOLOJİLER TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: İlaç Biyoteknolojisi / Transgenik Hayvan Teknolojisi 2005 2010 2015 2020 Temel Araştırma Transgen teknolojisi ile ilaç üretimi Çevrimsel Araştırma Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Rek. Ön. Sınai Geliştirme Teknoloji Transferi Endüstrinin ihtiyaç duyduğu özel nitelikli proteinlerin tespit edilmesi 2023 Optimal ekspresyon vektörünün geliştirilmesi Transgenik inek ve keçinin klonlama teknolojisi ile üretimi Rekombinant terapötik pro-teinlerin izo-lasyonu ve saflaştırılması Protein üre-tim, saflaş-tırma, analiz teknolojilerinin yaygın kullanımı NANOTEKNOLOJİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Stratejik Amaçlar Nanofotonik, Nanoelektronik, Nanomanyetizma 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 2 1 Uyg.ve Sınai Araştırma 1 3 •Nanoyapılar içeren özgün ürün ve sistemlerin geliştirilmesi 4 2 Sınai Geliştirme 1 2 3 •Nanoyapılar içeren tümleşik devre sistemleri için uluslararası düzeyde bir üretim merkezi olma Temel Araştırma Hedef 1 (2007) Yarıiletkenlerden (grup IV ve II-VI yerıiletkenleri) oluşan nanoyapıların üretim süreçlerinin anlaşılması. Bu süreçler hakkında fizik, kimya, biyoloji, elektronik ve diğer ilgili alanları kapsayan çok disiplinli araştırma programlarının geliştirilmesi. Üretilen nanoyapıların ölçülmesi ve analiz edilebilmesi için yötemlerin araştırılması ve geliştirilmesi. Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 1 (2008) Nanoyapılar içeren Light Emitting Diode (LED), lazer ve detektör prototipinin üretilmesi ve üretim metodolojisinin geliştirilmesi. Temel Araştırma Hedef 2 (2010) Nanoyapılar içeren elektronik, fotonik ve spintronik aygıtların fiziğinin anlaşılması ve araştırılması. Yeni açılımların tespit edilmesi ve öngörülmesi. Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 2 (2011) Nanoyapılar içeren tümleşik devre elemanlarının prototip üretiminin gerçekleştirilmesi ve üretim metodolojisinin oluşturulması. Temel Araştırma Hedef 3 (2013) Elektronik, fotonik ve spintronik uygulamalara yönelik nanoyapıların çeşitlenmesi, çok boyutlu hale getirilmesi, ve boyutlarının küçültülerek moleküler düzeydeki davranışlarının incelenmesi. Sınai Geliştirme Hedef 1 (2010) Nanoyapılar içeren ilk özgün LED, lazer ve nanodedektör üretiminin gerçekleştirilmesi. Temel Araştırma Hedef 4 (2014) Nanoyapılar içeren elektronik, fotonik ve spintronik aygıtların bir arada tümleşik olarak üretilmesine yönelik bilimsel altyapının araştırılması. Sınai Geliştirme Hedef 2 (2013) Nanoyapılar içeren elektronik, fotonik ve spintronik aygıtlardan oluşan ilk tümleşik devre sistemlerinin üretilmesi. Sınai Geliştirme Hedef 3 (2023) Nanoyapılar içeren çok boyutlu, çok çeşitli elektronik, fotonik ve spintronik tümleşik devre sistemlerinin üretiminin geliştirilmesi ve uluslararası düzeyde tanınan bir üretim merkezi haline gelinmesi. NANOTEKNOLOJİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Stratejik Amaçlar Nanomalzeme 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 HEDEF 1 HEDEF 2 HEDEF 3 Temel Araştırma •Çok işlevli nanokompozit malzemelerin geliştirilmesi ve üretimi HEDEF 4 HEDEF 1 • Biyoesinli malzeme ve katalizörlerin geliştirilmesi ve üretimi HEDEF 2 Uyg.ve Sınai Araştırma HEDEF 3 HEDEF 1 Sınai Geliştirme HEDEF 2 HEDEF 3 Temel Araştırma Hedef 1 (2004-2008) Araştırma altyapısının iyilestirilmesi ve yaygınlaştırılması Temel Araştırma Hedef 2 (2004-2023) Nanoyapilarda yeni tasarim stratejilerinin gelistirilmesi Temel Araştırma Temel Araştırma Hedef 3 (2004-2023) Nano-ölçekteki Fizik ve Kimya için yeni model ve teorilerin gelistirilmesi Hedef 4 (2009-2023) Nano-boyutlu yapilarda yapiözellik proses iliskileri Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 1 (2004-2012) Arastirma alt yapisinin olusturulmasini özendirecek önlemler ve gelistirilmesi Uyg.ve Sınai Araştırma Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 3 (2009-2023) Biyoesinli malzeme ve kendiliginden düzenlenme (self assembly) yöntemleri için üretim teknolojilerinin gelistirilmesi Sınai Geliştirme Hedef 1 (2004-2012) Çok islevli nanokompozit malzemeler Sınai Geliştirme Hedef 2 (2004-2012) Çok islevli nanokompozit malzemelerin üretim teknolojilerinin gelistirilmesi Hedef 2 (2009-2016) Biyoesinli malzeme ve katalizörler Sınai Geliştirme Hedef 3 (2013-2023) Kendiliginden düzenlenme (self-assembly) yöntemleri ile nano-elektronik ve nanomekanik aygitlar •Kendiliğinden düzenlenme (selfassembly) yöntemleri ile nanoelektronik ve nanomekanik aygıtlar geliştirilmesi ve üretimi NANOTEKNOLOJİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Stratejik Amaçlar Nanokarakterizasyon 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 2 1 Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Temel Araştırma Hedef 1 (2007) Ulusal Nanokarakterizasyon Merkezinin kurulması 1 3 Taramalı uç mikroskopları ve atomik kuvvet mikroskopları geliştirilmesi ve nanokarakterizasyonda yetkin olma 2 1 Temel Araştırma Hedef 2 (2010) Taramalı Uç Mikroskoplarının Geliştirilmesi, Atomik manipülasyonun oda sıcaklığında daha kontrollü yapılabilmesi Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 1 (2008) Atomik Kuvvet Mikroskoplarının yataydikey kuvvetleri aynı anda sıvıda/vakumda ölçebilecek hale getirilmesi Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 2 (2011) Taramalı Hall Aygıtı Mikroskoplarının 5-10nm hassasiyete getirilmesi Sınai Geliştirme Hedef 1 (2010) Yeni Nesil Taramalı Hall Aygıtı Mikroskoplarının/Taramalı Uç Mikroskoplarının geliştirilmesi Sınai Geliştirme Hedef 2 (2016) Sıvıda atomik çözünürlükle çalışan Atomik Kuvvet Mikroskoplarının geliştirilmesi 2 Temel Araştırma Hedef 3 (2013) Sıvıda atomik çözünürlükle çalışan Atomik Kuvvet Mikroskoplarının geliştirilmesi NANOTEKNOLOJİ POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: Stratejik Amaçlar Nanofabrikasyon 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 2 1 Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme 1 2 1 2 Temel Araştırma Hedef 1 (2007) Ulusal Nanolitografi Merkezinin kurulması Temel Araştırma Hedef 2 (2010) Nano-baskı metodlarının geliştirilmesi Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 1 (2008) Elektron demet litografi kullanarak 10 nm boyutlarında nanoyapıalr elde edilmesi Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 2 (2011) Nano-baskı metodlarının 50 nm boyutlarında tümleşik devre yapımında kullanılması Sınai Geliştirme Hedef 1 (2010) Paralel Elektron demet litografi kullanarak 10 nm boyutlarında nanoyapılar içeren tümleşik entegre develerin üretimi Sınai Geliştirme Hedef 2 (2013) Nano-baskı litografi kullanarak 10 nm boyutlarında nanoyapılar içeren tümleşik entegre devrelerin üretimi Nanoyapıları üretecek fabrikasyon yöntemlerinde yetkin hale gelme ve bu teknolojilerle tümleşik entegre devrelerin üretimi NANOTEKNOLOJİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Stratejik Amaçlar Nano Ölçekte Kuvantum Bilgi İşleme 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 2 1 Uyg.ve Sınai Araştırma 3 Sınai Geliştirme 1 1 2 •Nanoölçek ünitelerin tasarımında, simülasyonunda ve üretiminde yetkinlik •Ticari ve askeri amaçlı nanoölçek kuvantum kriptoloji sistemlerinin geliştirilmesi Temel Araştırma Hedef 1 (2010) Maddenin nano boyutta manyetik, metalik, yalıtkan ve süperiletken özelliklerinin araştırılması Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 1 (2015) Nanotüblerde kubit olarak kullanılabilecek durağan akım durumlarının kuramsal araştırılması ve simulasyonu ve dekoherans özelliklerinin anlaşılması Sınai Geliştirme Hedef 1 (2010) Nanoölçek kuantum kriptoloji sistemlerinin ticari ve askeri alanlarda kullanıma hazır hale getirilmesi Temel Araştırma Hedef 2 (2010) Nanoyapılardan oluşan kubit özelliklerini kullanacak temel kuantum algoritmaların geliştirilmesi Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 2 (2020) Birinci hedefin deneysel olarak incelenmesi ve karekterizasyonu Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 3 (2010) Teknoparklarda araştırma şirketlerinin ve KOBİ’lerin kurulmasının teşvik ve desteklenmesi NANOTEKNOLOJİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Stratejik Amaçlar Nanobiyoteknoloji 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma HEDEF 1, 2 Uyg.ve Sınai Araştırma HEDEF 1, 2 Sınai Geliştirme HEDEF 1, 2 Temel Araştırma Hedef 1 (2015) Sağlık alanında kullanılabilecek hızlı, yüksek kapasiteli ve hassa protein ve DNA tanı sistemlerinin nanoteknoloji kullanılarak geliştirilmesi DNA tanı sistemlerinin geliştirilmesi Temel Araştırma Hedef 2 (2015) Hedefe yönelik yeni ilaç etken maddelerinin tanımlanması için hızlı nanoteknolojik tarama yöntemlerinin geliştirilmesi MEKATRONİK TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER MEMS/NEMS ve Sensörler 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Sinai Arştırma ve Gelişt. ... Eğitim Hedef-E1 Bazı derslerin online olarak hazırlanıp, paylaşılması Hedef-E7 Ulusal Konferanslar, çalıştayların veya yaz okullarının başlaması; tanıtım çalışmaları Hedef-2008 Hedef-2013 Hedef-E3 Eğitim amaçlı uzman yetiştirilmesi Hedef-E2 Ders paketlerinin oluşturulması Hedef 2008: Türkiye’deki dokuz ana sektörde kullanılan MEMS/NEMS/Sensörlerin tasarım yeteneğinin yaygınlaştırılması ve merkezi protip üretim tesislerinin kurulması. Protiplerin endüstriye uygulanabilirliğine ve sistem entegrasyonuna odaklanmış en az 3 tane KOBİ’nin faaliyette olması Hedef-E6 Eğitimin standartlaştırılması Hedef 2013: Yurtiçinde geliştirilen MEMS/NEMS/Sensör protiplerinin sınai ürünlerinde kullanılır hale getirilmesi. Bu amaca yönelik en az 10 tane KOBİ’nin faaliyette olması Hedef-2018 MEMS/NEMS/Sensör ürün ve sistem ihtiyaçlarını karşılayan ve ihraç eden bir Türkiye Hedef-2023 MEMS/NEMS/Sensör Eğitim Hedefleri: i) En az 15 üniversitede standartlaşmış eğitim ii) En az 50 kişi katılımlı yaz okulu olması iii) Ulusal Konferanslar ve çalıştayların en az 300 kişinin katılımıyla yapılması iv) 200 kişiyi bulan araştırmacı/akademisyen kadrosunun oluşması Hedef 2018: Öncelikli alan olarak belirlenen sekiz sektörde MEMS/NEMS/Sensör protiplerinin ürün halinde üretilebilecek en az iki büyük firmanın altyapı oluşturması ve ülke bazında bir ana üretim merkezin oluşması Hedef 2023: En az 20 tane KOBİ'nin faaliyette bulunması ve en az bir büyük oyuncunun global üretici olması MEMS/NEMS/Sensör ürünlerine ihtiyaç duyan sektörler: 1) Otomotiv, 2) Ev konfor cihazları, 3) Sağlık, 4) Savunma/Havacılık/Uzay, 5) Çevre 6) Bilişim teknolojileri, 7)Proses kontrol/Metroloji, 8) Tekstil, 9) Gıda. MEKATRONİK TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRA. AMAÇLAR Robotik 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 ►Biyomekatronik donanimli insan, humanoid, insan tardimli robot ve otomasyonda biyo arayuzler, biyootomasyon Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Hedef 2019; Yerli Teknoloji ile Üretilmiş İnsanımsı (Humanoid) Robotların Montaj Endüstrisinde Görev Alması Sınai Araştırma Hedef 2023; Otomotiv, Ev Konforu, Ev Elektroniği, Sağlık, Üretim makinaları, Mobilya, Eğitim, Gıda, Sivil ve Askeri hizmet ve diğer alanlara sunulan Biyomekatronik ürünler ve Biyomekatronik/insan entegrasyonlu sistemler ile yıllık 10 milyar $ lık ihracat geliri ile dünyadaki ilk 8 ülke arasında olmak Sınai Geliştirme 4 Temel Uygulamali Robotiks Mühendislik ►MAKİNA Tasarım ve Sistem Konseptleri , Modelleme, Sistem Dinamiği, Mekatronik eleman ve organlar, Rijid ve esnek kollar, Mobil mekanizmalar, Hassas mekanizmalar, Ölçme ve Olcum fuzyon teknolojisi (mesafe, yüzey, boyut ve varlık-yokluk), Üretim (Hizmet, Sanayi ve Askeri uygulamalar) ve diğerleri ►ELEKTRİK ve ELEKTRONİK Servo motor ve sürücüler, Açısal ve Doğrusal Kodlayıcılar, MEMS, Sensörler, Görme ve işaret işleme, İşlemciler ve diğerleri ►KONTROL Hesaplamalı Tork Tabanlı, Neural Ağ, Kayar kipli, Puslu Mantık, Gerçek Zamanlı, Adaptive ve diğerleri, coklur robotlarin ortaklasma denetimi,kavrama denetimi algilama tabanli denetim. ►BİLGİSAYAR Genetik ve genel Algoritmalar, gömülü yazılımlar, Yapay Zeka, Zeki yapılar, arayüzler, İletişim ve diğerleri Sanayi ile ortak hedefli Yurt içi ve Dışı Doktora Çalışmaları ►servomotor, sürücü kontrol platformları ve boşluksuz redüksiyon geliştirme için güdümlü proje başlatılması ►biyoeyleyici, konrol platformları, Haptik gerecler, ag uzerinden robotiks ve ozel uygulama alanlari icin robot gelistirme (mayin bulam imha etme,surveillance, arama kurtarma, tip uygulamalari icin medikal robotiks,IHA, uzayrobotiksi) için güdümlü proje başlatılması ►Çoklu mekanizmalı coklu duyucu ile senkron hareket denetim, ortaklasma denetim,dagitik denetim ve algilama aglari iceren akilli sistemlerin geliştirlmesi ►rekabet oncesi arastirma icin, BiyoMekatronik ve BIyoRobotik sistemleri içeren tamamı ile uygulamaya hedefli tam donanımlı 1 büyük Mekatronik merkezin (USAMP) kurulması ve bu merkezin 3 uydu birirmin 3 ayri ilde kurulmasi:biyootomasyon, biyor robotiks, biyoduyucular uzerine ►Endüstriyel Yetenek kazanmış MekatronikRobotik firmaların rekabet öncesi ortak biyomekatronik ve biyomekatronik/insan sistemlerinde yer almalari ►Biyoemekatronik/insan arayuzleri ►Mekatronik merkezlerin dışında endüstriyel araştırma Laboratuarların özel firmalarda kurulması Mekatronik donanimli insan ve gerecler omasyonda mekatronik donanimli insan İnsani donanima entegre edebilecek Mekatroniks sistemleri Çoklu gövde 24 serbestlik dereceli sistemler (mekanik,kontrol,yazılım) ►Ulusal Endüstride kullanılan Biyomekatronik sistemlerin % 40'ının ulusal teknoloji ile gerçekleştirilmesi Sanayi kuruluslarinda ► Esnek, Rijit, Biyomekanik Mobilite (uçma,yürüme,palet ve tekerlekli ve diğerleri), BiyoMekatronik ürün (sensör, motor, işlemci ve diğerleri ) ►biyomekatronik donanimli insan ve otomasyona entegrasyonu.Biyootomasyon uygulama ve sistemleri yapabilme yeteneğine ulusal insan kaynağı ve üretim yeteneği ile sahip olunması ►Çok eklemli esnek robot kollarının prototipleri ►Biyomekatronik/insan Entegre akilli bilgisayar gomulu ortamlar. Biyootomasyon ►Yapay (sibernetik) organların geliştirlmesi.biyoeyleyiciler duyucular ►Yürüme denemelerin başlaması ►Robotik sistemler ile Cerrahi uygulamalara başlanması ►biyorobotik dokular ►insanin biyomekatronik uzantilari ►%100 Yerli sermaye ile kurulan Mekatronik firmalar ın odaklı projelerde yeteneklerine göre desteklenmesi ►Biyomekanik organlara giriş ►Neural arayüzler ve insan/ makina saydam arayuzler ►Doğal ve yapay dünya arayüzleri ►akilli cevre uygulamalarinin baslamasi ►insan icin mekatronik donanimlar ÜRETİM SÜREÇ VE TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Esnek ve Çevik Üretim Teknolojileri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Sınai Araştırma 1 2 3 10 6 4 Sınai Geliştirme Hedef-1 * "Multi-Agent Manufacturing System ", "Virtual Manufacturing", "Collobrative Manufacturing" , Bilgisayar destekli mühendislik (CAE) ve "Computer Integrated Manufacturing" gibi geleceğin ileri üretim sistemlerinin araştırılması Hedef-2 * Eşzamanlı mühendislik, Bilgisayar destekli mühendislik (CAE) ve "Computer Integrated Manufacturing" gibi bugünün ; "Multi-Agent Manufacturing System ", "Virtual Manufacturing", "Collobrative Manufacturing" gibi geleceğin ileri tasarım ve üretim sistemlerinin modellenmesi için matematiksel metodların araştırılması, geliştirilmesi 5 12 7 11 8 Hedef-3 * Üç boyutlu katı modelleme (3D), sonlu elemanların analizi (FEA), Bilgisayara uyarlanmış akışkanlar dinamiği (CFD) ile test çalışmalarının uygulamalı araştırmalarının başlatılması. Hedef-10 * Akıllı üretim sistemleri üzerinde araştırmaların başlatılması. Açık mimari kontrol sistemleri ile ilgili araştırmaların başlatılması. İnternet tabanlı uzaktan imalat(dağıtık veri tabanı ve dağıtık üretim sistemleri) üzerinde uygulamalı araştırmaların başlatılması Hedef-12 * Ekolojik bilinç tabanlı sistemlerle ilgili uygulamalı araştırmaların başlatılması 13 14 9 Hedef-4 *Web ortamında stratejik işbirliklerini geliştirip destekleyecek yazılımların geliştirilmesi Hedef-6 * İleri üretim sistemleri ile ilgili sınai araştırmaların yapılması.((CNC ve robot kontrollu akıllı makinaların geliştirilmesi) Hedef-7 *Üretim simülasyon yazılımlarının geliştirilmesi Hedef-11 * Akıllı fabrikalar ile ilgili uygulamalı araştırmaların başlatılması. Hedef-13 * Ekolojik bilinç tabanlı sistemlerle ilgili sınai araştırmaların başlatılması 15 Hedef-5 *Web ortamında stratejik işbirliklerini geliştirip destekleyecek yazılımların sınai uygulamaları Hedef-8 * İleri üretim sistemleri ile ilgili sınai geliştirmelerin yapılması, kullanımının yaygınlaştırılması Hedef-9 *Üretim simülasyon yazılımlarının yaygın olarak kullanılmaya başlanması Hedef-14 * Akıllı fabrikalar ile ilgili sanayi uygulamalarının geliştirilmesi 16 1) Avrupa Birliğinde üretimin her alanında müşteri taleplerini en hızlı ve en yüksek kalitede karşılayan firmaların Türk firmaları olması ile Türkiye'nin rekabette önemli avantaj sağlaması 2) Esnek ve çevik üretimiyle, Türkiye'nin, Otomotiv, Beyaz Esya, Kahverengi Eşya, Kalıpçılık vb. konularda kalıcı ve lider üretim merkezine dönüşmesi Hedef-15 * .Ekolojik bilinç tabanlı sistemlerle ilgili sanayi uygulamalarının geliştirilmesi Hedef-16 * .Ekolojik bilinç tabanlı sistemlerin yaygın kullanımı ÜRETİM SÜREÇ VE SİSTEMLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Hızlı Prototipleme Teknolojileri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 1 Uygulamalı Araştırma 3 2 4 6 14 Sınai Araştırma Sınai Geliştirme 5 8 7 Hedef 1-Temel mühendislik teknolojilerinin üniversite ve uygulama alanlarında yaygın kullanım ve eğitimi 1. Computer-aided Product Design 2. Competitive Product Design Management 3. Project Planning, Management and Control 4. Rapid Production Technologies 5. Advanced Manufacturing Technology 6 . Auditing and Registration of Quality Systems 7.Virtual design Hedef 2-Prototip oluşturma aşamasındaki ve üretimdeki ölçme işlemlerinde lazer veya diğer ışınlar ile çalışan holografinin kullanılmaya başlanması Hedef 3-Gücü ayarlanabilen, esnek ortamlarda transfer edilebilen, kesme, kaynak, markalama ve 1/1000mm'den daha küçük yüzey şekillerinin üretilmesini sağlayan lazer teknolojisinin geliştirilmesi 9 10 11 Hedef 4-Çabuk Ürün geliştirme ve tasarım teknolojilerini kullanmak *CAD/CAM/CAE for mechanical and electronic design, including ASIC, PCB. *3D digitizing and laser scanning technology. *3D computer-aided design (CAD) modelling 12 13 Hedef5-Çabuk yapılabilen hızlı kalıplama teknolojilerini yaygın uygulamaya almak *Cast tools such as BeCu, tool steels, etc. *Vacuum casting of plastic parts. *Spin casting of plastic parts. *Metal spraying for making plastic moulds. Hedef 14- Hızlı üretim makinalarını ve kalıplarını üretebilmek, üretim merkezi konumunda olduğu sektörlerde etkin ve yaygın olarak kullanmak Strateji1: Üniversitelerde uygulamalı hızlı üretim teknoloji eğitimleri başlatmak.Üniversitelerin uygulamalara liderlik etmesi Strateji 2:Yeni teknolojileri uygulama kampusünün kurulması. Hedef 7-Hızlı Plastik Prototip Teknolojisini tanıtmak ve yaygınlaştırmak. *Laser stereolithography (Laser/photo-polymer technology). *CNC machining. Hedef 9-İleri teknolojilerle "reverse engineering" uygulamaları *Surface profile digitizing on CMM and laser scanner. *Surface geometrical modelling. *Cutter path design for CNC machining. *3- and 4-axis CNC machining. Hedef 10-100 nm altı hassasiyetle çalışan litografi makinalarının imalatının gerçekleştirilmesi Hedef 11-Lazer ışını ile metal şekillendirme teknolojisinin yaygın kullanımı Hedef 6-Hızlı Elektronik Prototipleme teknolojilerini uygulamak. *Application specific integrated circuit (ASIC) design and development. *Electronic circuit board design. *PCB prototyping and testing. *Electronic assembly and testing. Strateji 3: Hızlı üretim teknolojilerine yatırım yapan ve uygulayan sanayilere teşvik verilmesi Hedef 12-Sanayide Agile ve fleksibl üretim "tooling" imkanlarına sahip olmak, Hedef 8- Teknolojideki mevcut uygulama güçlüklerinin aşılması *Hız *Post processing *Yüzey kalitesi *Hatasızlık,Boyut kalitesi *Malzeme *Maliyet Hedef 13-Nanoteknoloji kullanarak, ultra-hassas ayar yapılabilir mühendislik makinalarının üretilmeye başlanması ÜRETİM SÜREÇ VE SİSTEMLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Yüzey, İnce Film ve Vakum Teknolojileri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Hedef 2023; yüzey ve arayüzey bilimi üreten, ürettiği bilgiyi teknolojiye dönüştürebilen ülkeler arasında dünyada ilk on ülke arasında olmak ölçüt: yayın sayısı ve patent sayısı Uygulamalı Araştırma Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Vizyon 2023 proje öngörüleri doğrultusunda malzeme, kimya, elektronik, sağlık ve ileç sektörlerinin gereksinimleri ince film teknolojilerinin kazanımını gerektirmektedir. Önemle üzerinde durulan A. ince film teknolojileri 1. MEMS 2. PVD 3. CVD 4. Fotolitorafi 5. Yapıştırma 6. tekstil yapıştırma B. vakum teknolojileri 1. vakumda ergitme 2. iyon ımplantasyonu 2. düşük basınç süreçleri a. reaktörler b. damıtma/ayırma süreçleri Mevcut(iç üretim ve ithal kaynaklı) vakum cihazları, güç kaynakları ve kaynaklı üretim teknolojilerinden yararlanarak sistem tasarımı ve üretiminin geliştirilmesi; iç ve dış talebe cevap verecek PVD, CVD ve termal püskürtme cihazlarının üretimi ve otomasyonunun başalaması. Ince film üretim ve analizinde uzmanlık kazanılması: 1. UHV (ultra high vacuum) , plazma, lazer ve diğer modern yüzey işlem donanımlarının kullanım yeteneğinin kazanılması 2. Yüzey analiz cihazlarının (XPS, UPS, Auger, LEED vs..)kullanım yeteneğinin kazanılması Katı hal fiziği, organik ve inorganik kimya, malzeme bilimi ve mühendisliği, yüzey fiziği ve kimyası alanlarını kapsayan bır ulusal program oluşturarak a. Moleküler dinamik simülasyonları b. Bilgisayar destekli moleküler tasarım c. Yüzey karakterizasyonu d. Kombinatoryal kimya konuları etrafında kritik araştırıcı kütlesinin oluşturulması a.UHV ünitelerinin tasarım ve imalat yeterliliğinin oluşturulması b. Otomatik kontrollü ünitelerinin tasarımı ve imalatı yeterliliği c. Pilot ve üretim tesislerinin tasarım ve imalat yeterliliğinin oluşturulması d. Konvansiyonel yüzey teknoloji sistemlerinin tasarım ve üretiminin gerçekleşmesi Organik ve inorganik malzeme üretimi konusunda ince film teknolojilerindeki birikimden yararlanarak kazanılan vakum , plazma ve çözelti kimyasına dayalı (örneğin sol-jel ) düzenli yapıları sentezleme yeteneği 1. Sensör üretimi 2. İleri malzeme üretimi 3. Yüzey kaplamaları üretimi 4. Katalizör ve yüzey aktif madde üretimi 3. Analiz ve ölçüm cihazları üretimi 4. Biyo uyumlu malzeme üretimi 5. Koruyucu kaplamalı yüzey üretimi 6, Optik, elektrik, manyetik, elektromanyetik ve aşınma özellikleri geliştirilmiş yüzeyler üretimi 7. Birleştirici kimyasallar üretimi alanlarında ince film ve vakum teknolojilerini yaygın olarak kullanan, ve yeni teknolojiler üretebilme yeteneğinin kazanılması GEREKLİ ALTYAPI GEREKSİNİMLERİ Deneysel yüzeybilimi ve teknolojisi konusunda gerekli donanım altyapısının tamamlanması a. Modern ve konvansiyonel yüzey teknoloji merkezlerinin kurulması: 1. Vakum ve plazma kaplama ve aşılama (implantasyon) üniteleri 2. Lazer üniteleri 3. Sol jel Üniteleri 4. Termal püskürtme (plasma püskürtme, HVOF, Patlamalı tabanca (detonation gun) 5. Çok elementli, çok katlı ve kompozit elektrolitik kaplama sistemleri 6. Kontinü, çevre dostu ergimiş metal kaplama sistemleri b. Yüzey karakterizasyon merkezlerinin kurulması 1. HRTEM 2. Yüksek basınç-UHV geçişli yüzey analiz cihazları (ESCA, LEED) 3. EXAFS türü çalışmaları yapabilmek için syncrothon radiation kaynağı olan merkezlerle (örneğin CERN ya da SESAME) gerekli işbirliğinin sağlanması 4. AFM, STM c. Kombinatoryal kimya konusunda gerekli donanım ve birikimin kazanılması d. MEMS uygulamalarına yönelik araştırma alt yapısının kurulması ÜRETİM SÜREÇ VE SİSTEMLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Metal Şekillendirme Teknolojileri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Hedef 2023; Demir-çelik ve diğer malzeme üretimi, otomotiv ve beyaz eşya ve diğer ilgili sektörlerde kullanılan kütlesel ve sac metal şekillendirme teknolojilerinde parça, süreç ve kalıp tasarımından seri üretime kadar bütün aşamalarda yetkin dünyada ilk 10 ülke arasına girmek. Uygulamalı Araştırma Sınai Araştırma Sınai Geliştirme İnce metal tel, boru, tüp ve örgü teknolojileri ile ilgili üniversitelerde araştırmalara başlanması Verimli ve üretimde kullanılabilecek maliyette odaklanmış ve diffüze lazer ışını resinatörü geliştirilmesi amaçlı araştırmalara üniversite ve TÜBİTAK bünyesinde başlanması Yarı-sıcak ve sıcak sac metal işleme üzerine Almanya ve A.B.D.'de ileri seviyede araştırma yürüten üniversitelerle ortaklaşa araştırma projelerine başlanması Her türlü kütlesel ve sac şekillendirme işlem ve kalıplarının geliştirilmesinde parça tasarımından itibaren eşzamanlı mühendislik sisteminin yerleştirilmesi Çelik ve demirdışı metal tel ve ince boru imalatı üzeri sınai araştırmalara başlanması Hidrolik boru şekillendirme teknolojisinin geliştirilebilmesi amacıyla belli başlı otomotiv tedarikçilerinde teçhizat yatırımı yapılması Sürekli döküm haddelemesi (twin-roll casting) üzerine üniversite-sanayi ortaklaşa uygulamalı araştırmaların başlatılması Hızlı üretime elverişli yeni nesil kalıp malzemeleri ve işleme teknolojileri üzerine temel araştırmaların başlaması lazer ışını ile yeni geliştirilen metal vd. sac ve levha formunda parçaların imalatı üzerine sınai geliştirme projelerinin başlaması İnce tel ve boru/tüp kullanılarak üretilecek ürünler için malzeme ve son mamul üreticilerinin ortaklaşa yeni ürün geliştirme projeleri başlatmaları Ara Hedef: Sınırlı sayıda tedarikçi firmada sıcak ve yarı-sıcak sac ve boru parça süreç ve kalıp tasarımı yapılabilmesi Ara Hedef: Sınırlı sayıda otomotiv ana ve tedarikçi firmasında sac ve boru hidroform parça, süreç ve kalıp tasarımı ve kalıp imalatı yapılabilmesi Hedef 2022; Teknik tekstil, kompozit malzeme vb. sektörlere ince tel, sağlık vb. sektörlere ince boru ve tüp üretiminde bölgede lider konumuna gelmek Hedef 2021; Eşzamanlı mühendislik sistemi içinde Avrupa ve Uzak Doğu firmalarına entegre tasarım ortağı olarak en gelişmiş kalıp sistemleri ile metal şekillendirme uygulayabilen firmalara sahip üretim üssü olma Hedef 2021; Milli teknoloji ile her türlü bilgisayar kontrollü lazer resinatörü üretebilen ve yeni ve klasik malzemeler üstünde lazer yardımı ile şekillendirme işlemlerini endüstride uygulayabilen konuma gelmek Hedef 2020; Yeni metaller ve kompozit malzemelerin sıcak ve yarı-sıcak şekillendirilmesinde Avrupa'da üç tedarikçi ülke arasına girmek Hedef 2016; Sac ve boru hidroform işlemleriyle yapılan parçalarda Avrupa'da üç tedarikçi ülke arasına girmek. Hedef 2015; Sıcak ve yarı-sıcak şekillendirilmiş sac parça üretiminde Avrupa'da ilk üç ülke arasına girmek. ÜRETİM SÜREÇ VE SİSTEMLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Plastik Parça Üretim Teknolojileri 2005 Temel Araştırma 2006 2007 1 2 Uygulamalı Araştırma Sınai Araştırma Sınai Geliştirme 1-Laser kaynağının bilimsel araştırması,uygulama alanlarının saptanması 2-Water Injection teknolojisinin araştırılması, 3-Thin wall enjeksiyon teknolojisinin geliştirilmesi. 4-Mold flow,proses simülasyon yazılımlarının geliştirilmesi STRATEJİK AMAÇLAR 5 10 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 12 13 2018 2019 2020 19 3 4 6 7 11 18 8 14 7-Çevrim zamanı azaltıcı sistemler 8-Tasarruf sağlayan enj.makinelerinin araştırılması.(Örn:Elektrik tasarrufu: gerektiğinde devreye giren motor) 9 15 16 17 13-Çoklu malzeme enjeksiyon sistemlerinin geliştirilmesi 14-Hızlı Kalıp Tasarım ve uygulamaları ile Hızlı kalıp Üretimi 20 2021 2022 2023 20-Türkiye'yi: -Otomotiv -Beyaz Eşya -Kahveregi eşya (TV,cihazlar vs) üretiminde Avrupa'nın en hızlı ve yüksek kapasiteli üretim merkezi haline getirmek Strateji1:Üniversitelerde Plastik kalıp ve üretim Eğitim birimleri oluşturmak Strateji 2:Üniversite ve Meslek Okulu mezunları yetiştirmek 15-Sıcak yolluk teknolojilerinin geliştirilmesi 9-Elektrik motorlu enjeksiyon pres teknolojisinin geliştirilmesi 10-In Mold Decoration 16-Blowing agent kullanımı.(malzeme tasarrufu) 11-Twin sheet thermoforming teknolojisinin geliştirilmesi 17-Yeni Plastik kaynak uygulamalarının sanayide kullanılması Strateji:3 Kalıp üretim sanayicilerine modern kalıp üretim projeleri için araştırma proje teşvikleri sağlamak Strateji:4 Sanayicilere Maliyet azaltma proje teşvikleri sağlamak 5-Efektif soğutma teknolojileri 6-Kırma ve yeniden kullanım teknolojileri 12-Çok renkli enjeksiyon sistemlerinin geliştirilmesi 18-PVC yerine EPDM kullanımına geçilmesi 19-Laser ile malzeme eritme prosesinin enjeksiyon makinelerine uygulanması Strateji:5 Üniversite ve sanayi işbirliği ile oluşturulan Kalıp araşırma ve uygulama Kampuslerinde üretim yapmak. Uzakdoğu ve Avrupa dan kalıp teminini ülke ihtiyacının %20 sine indirmek. ÜRETİM SÜREÇ ve TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Kaynak Teknolojileri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Hedef 2023; Otomotiv, Gemi inşa, Çelik yapı, Yedek Parça, ve diğer sanayi alanlarında uluslararası üretim koşullarına uygun, akredite olmuş, Koruyucu gaz, lazer ve Plazma kaynak teknolojisini üreten ve geliştiren (makina, komponent v.s.) dünyadaki ilk 8 ülke arasında olmak Uygulamalı Araştırma Sınai Araştırma Sınai Geliştirme PWM Kaynak güç ünitesinin üretimi Kaynak teknolojisinin ilgili üniversitelerde 3 disiplin altında incelenmeye başlanması Elektrik-Elektronik; 1) Darbe Genişlik Modülasyon ile Sayısal (Digital) Güç kaynağı 2) Lazer Güç Kaynağı ve Arc Sensörleri 3) Kaynak için Puslu Mantık Kontrol Algoritmaları Makina; 1) Konstrüksiyonlar 2) Yöntemler 3) Atanmış ve esnek üretim sistemleri ve diğerleri Metalurji; 1) AL alaşımları kaynak metalurjisi 2) Tahribatsız muayene Yeni nesil kaynak yöntem ve teknolojilerinin araştırılması Laser sistemlerinin tarifi ve hüzme teknolojisi (yönlendirmesi, şekillendirmesi ve kontrolü) Arc sensor, touch sensor ve laser search sensor ünitelerinin geliştirilmesi Laser uygulamaları (kesme, delme, sertleştirme vb...) Online NDT ile kaynak dikislerinin muayenesinde arastirilma yapilmasi PWM Kaynak güç ünitesi ile sensörler ve tel besleme ünitesi arasındaki arayüzlerin araştırılması PWM-Pulse on pulse güç kaynağı ünitesinin geliştirilmesi Arc sensor, Touch sensor ve Laser search sensorlerinin geliştirilen PWM kaynak güç ünitesi ve esnek üretim teknikleriyle beraber kullanımı Hedef 2016; Aluminyum kafes tekniği ile üretilen otomobil gövdelerinin geliştirilen kaynak teknolojisi ile gerçekleştirilmesi Arc sensor, Touch sensor ve Laser search sensor gibi uygulamalarin esnek üretim tekniği paketi haline getirilmesi ÜRETİM SÜREÇ VE SİSTEMLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Talaşlı İmalat Teknolojileri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma 1 2 4 3 Sınai Geliştirme Hedef-2 Ara üretim süreçlerini elimine edecek Yüksek sertlikteki malzemelerin üretiminin ('hard machining') incelenmeye baslanması 10 4,5 Sınai Araştırma Hedef-1 Yüksek hızlı CNC üretim süreçlerinin süreçlerinin bilgisayar destekli Matematiksel Modellemeleri, Sımulasyonları, Optimizasyonları konularında arastırmaların baslatılması 7 8,7 6 Hedef-3 CAD/CAM programlarıyla entegre üretim süreç simulasyon yazılımlarının geliştirilmeye başlanması Hedef-4 CNC makinalarında süreçlerin izlenmesi ve kontrolu için yeni sensörlerin geliştirilmesi ve "zeki" üretim sistemleri üzerine araştırmalarin yoğunlastırilması Hedef-4 Yeni teknolojileri uygulayan sanayi alt yapısı oluşturmak * Hızlı Talaşlı Üretimi * Yüksek Performanslı Üretim * Yüksek Hassasiyette Üretim * İleri CAD / CAM programlarıyla entegre proses simulasyon paketlerinin geliştirilmesi 9 Hedef-5 Yüksek Hızlı ve Yüksek Hassasiyetli Talaşlı Üretimin yanısıra, Esnek ve Çevik ("agile") üretim süreçleri için sınai arastırmaların baslaması Hedef-6 Yüksek Hızda ve yüksek performansta talaşlı üretim için var olan hazır bilimsel araştırma sonuçlarının ve teknolojilerinin endüstride uygulanmaya başlanması Hedef-7 Internet tabanlı uzaktan Imalat ("Tele-Manufacturing") ve ürün izleme konularininda temel çalısmaların yapılması Hedef-8 Klasik malzemelerin (Çelik, Aluminyum,vs) yanısıra endüstriel acıdan kritik olacak ileri malzemelerin (Titanyum, Nikel alaşımları, vs) talaşlı üretim süreclerinin optimizasyonuna yönelik araştırılmaların başlatılması Hedef-9 Gelistirilen İleri Süreç Simulasyon ve Optimizasyon Programlarının Endüstride kullanımın yaygınlastırılması Hedef 10 * Üretim zamanın 2003 yılının 2022 nominal 2023 koşullarına göre en az %50 azaltılması. * Değisen ihtiyaçlara uluslarası rakiplerden, yüksek kalitede, en az %20 daha hizlı, esnek ve çevik olarak yanıt verilebilmeli. *Türkiye'yi talaşlı üretiminde Avrupa'nın hızlı, çevik, yüksek kapasiteli ve yüksek performanslı ilk ikideki üretim merkezlerinden biri durumuna getirmek. Strateji 1: İlgili üniversite ve endüstri gruplariyla Konsorsiyumlar ve Mükemmeliyet Ağının oluşturulması Strateji 2: Yüksek teknolojisi ile eğitilmiş Üniversite ve Meslek Okulu mezunları yetiştirmek Strateji 3: Sanayicilere modern, yüksek hızlı, esnek ve çevik üretim projeleri için araştırma proje teşvikleri sağlamak MALZEME TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Bor Teknolojileri 2005 2006 Temel Araştırma 1 2 Uygulamalı Araştırma 4 1 Sınai Araştırma Sınai Geliştirme 1- Boren faaliyetlerinin başlaması ve güdümlü projelerin başlatılması 2- Bor ve bor bileşikleri kapsamında temel fizilksel ve kimyasal araştırmalar ve 3- Üniversitelerde bor ve bor bileşikleri kapsamında temel araştırma ve eğitim programları 4- Bor ve bor bileşiklerinin enerji uygulamaları:Na-B Hidrür güdümlü projesinin başlatılması 12 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 3 5 9 6 1 5 12 1 6 7 5 13 9 6 8 7 9 10 11 5- Hidrojen taşıma ve jenerasyonu patentlenmesi ve uygulamaları 9- Savunma sistemlerinde bor ve bor bileşikleri uygulamaları 6- yakıt pili uygulamaları 10- Yalıtım sektörü için yaygın bor elyaflı ürünler ve dünya pazarlarında liderlik 7- Araç ve evsel enerji kaynağı uygulamaları 8- Kobi'lerle birlikte bor uç ürünü tasarlayabilen, geliştiren, yenilikçilik yapabilen 100 firmanın teknoparklarda başlaması 11- Bor uç ürünleri tasarım, üretim, yenilikçilik ve geliştirme yeteneği ile yılda 1milyar USD ihracat kapasitesi 12- Ulusal bor teknolojileri ve uygulamaları programı: temel, uygulamalı, stratejik ve geleceğe dönük değerlendirme programları 2019 2020 2021 2022 2023 13- HAMMADDE KAYNAKLARINA SAHİP OLMANIN VERDİĞİ AVANTAJLA KATMA DEĞERİ YÜKSEK BOR UÇ ÜRÜNLERİNDE TASARIM, GELİŞTİRME, YENİLİKÇİLİK VE ÜRETİM İLE DÜNYA ÖLÇÜSÜNDE LİDERLİK VE YILDA 1 MİLYAR USD DÜZEYLERİNDE İHRACAT Strateji1:Boren kanalı ile güdümlü projeler Strateji 2:Kobi'ler ve girişimcilere destek ve teknopark uygulamalarının yaygınlaştırılması Strateji:3 Etibank'ın üretim kapasitesinin desteklenmesi Strateji:4 Üniversitelerde özel programlar: MSc, Phd MALZEME TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Kompozit Malzeme Teknolojileri 2005 Temel Araştırma 1 Uygulamalı Araştırma 3 Sınai Araştırma 4 Sınai Geliştirme 1-Elyaf, mtariks arayüzey, bağlayıcı, katkı ve diğer kimyasallarla ilgili temel 2006 2007 2008 4 9 2009 2010 2011 4-Otomotivde yaygın kompozit teknolojisi uygulamaları 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2 7 5 4 6 5 10 11 8 10 6 9 20 10 5-Gemi inşa sektöründe yaygın kompozit uygulamaları 6-Savunma uygulamalarında yaygın kompozit uygulamaları 2-Bor elyaf üretim programı 3-Yapısal eleman olarak kompozit teknolojisi uygulamaları 2012 7-Kompozit proses ve üretim teknolojileri için yetkinlik 8-Kompozit uygulamaları için tasarım yeteneğinin yaygınlaştırılması ve etkinleştirilmesi 9-Kompozit test, analiz, tanımlama ve standardizasyon yeteneği kazanılması 2019 2020 2021 2022 2023 12- Bor başta olmak üzere rekabetçi nitelikte elyaf ve matriks malzemeleri ile Dünya ölçüsünde önder tasarım, geliştirme, yenilikçilik, üretim ve yaygınlaştırma liderliği Strateji1: Boren destekli bor elyafı için temel araştırma ve uygulamalı araştırmalar 10-Boren'in etkinleşerek yaygın güdümlü proje programları geliştirmesi Strateji 2:Büyük cam üreticilerinin kompozit uygulaları için teşvik edilmesi 11-Geri dönüşüm prosesi için uygulamalı ve sınai projeler Strateji:3 Güdümlü projeler Strateji:4 Kobi ve küçük girişimci tasarım firmalarının proses ve üretimde ki l i i l i Strateji:5 İlgi yönetmelik ve diğer idari düzenlemelerle özendirilmesi MALZEME TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Polimerik Malzeme Teknolojileri 2005 Temel Araştırma 1 Uygulamalı Araştırma 2 Sınai Araştırma 4 Sınai Geliştirme 1- Polimer sentezi ve sentez süreçleri konusunda temel araştırmalar 2- Özgün, yeni ve işlevsel polimer tasarımı ve sentezi yetkinliği 3-İşlevsel tasarlanmış ileri polimer sentezi ve üretimi 4-Kaplama, boya, otomotiv, makine-elektrinik sektörlerinde ileri uygulamalar 2006 2 3 5 4 2007 3 2008 2009 5 7 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 6 4 7 5 8 7 8 12 9 10 11 5-İşlevsel polimerlerin savunma sektöründe uygulanması 6-Nano-teknolojik temel araştırmalarda işlevsel nano-polimer sentezi ve uygulamaları 7-İşlevsel, özgün ileri polimer teknolojisinin tekstilde akılloı tekstil, teknik tekstil uygulamaları 8-Kompozit malzeme teknolojisi için özgün tasarlanmış ileri işlevsel polimerik reçine geliştirme ve uygulamaları 9-Polimer test, analiz, tanımlama ve standardizasyon yeteneği kazanılması 10-Kobi ağırlıklı sanayii bölgelerinde odaklanmış polimer sentezi, tasarımı ve ürün-geliştirme yapabilen firmaların teşvik edilmesi 11-Geri dönüşüm prosesi için uygulamalı ve sınai projeler: Biyobozunur, geri dönüşümlü polimerik malzeme sentez ve teknolojileri 2019 2020 2021 2022 2023 12. ÖZGÜN POLİMERİK MALZEME SENTEZİ, TASARIMI, İMALATI VE ÜRÜN-GELİŞTİRME KONUSUNDA YAYGIN UYGULAMALAR GERÇEKLEŞTİREBİLEN VE DÜNYA ÖLÇÜSÜNDE ÖNDER SANAYİİ BÖLGELERİYLE REKABETÇİ BİR SEKTÖR YARATMAK Strateji1: Üniversitelerimizde var olan yeteneğe dayalı güçlü tasarım, sentez temel araştırmalarının işlevsel ve ileri polimerler üzerine yöneltilmesi Strateji 2: Kobi ağırlıklı sanayii bölgelerinde rekabetçi ve dinamik endüstri bölgeleri yaratılması Strateji:3 Güdümlü projeler Strateji:4 Kompozit sektörü ile işbirliği; buna bağlı olarak otomotiv, savunma ve gemi,inşa alanlarına odaklanma MALZEME TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Akıllı Malzeme Teknolojileri 2005 Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Sınai Araştırma Sınai Geliştirme 1- Otomotiv, beyaz eşya, makine imalat sektörlerinde akıllı sistem tasarım yeteneği geliştirilmesi 2-Akıllı sistemler için geliştirme ve üretim yeteneği geliştirilmesi 3-Akıllı sistemler için test, ölçüm ve standart geliştirme yeteneği geliştirilmesi STRATEJİK AMAÇLAR 9 1 2006 2007 4 5 9 1 2008 7 2 2009 2010 2 9 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 8 8 5 2 2011 3 10 6 9 5 6 7 4- Reolojik sıvılarda temel arge 5- Akıllı cam: Isıl, opt,k ve elektrik değişkenlerle işlevsel kaplama ve geliştirme 6- Savunma amaçlı akıllı sistemler tasarımı, geliştirilmesi ve uygulanması 8- Medikal, biyomedikal uygulamalr için akıllı sistem tasarımı, geliştirme ve uygulamaları 9- Akıllı malzeme teknolojileri ana ulusal programı oluşturularak aktive edilmesi 2019 2020 2021 2022 2023 10-Türkiye'yi: Otomotiv, medikal, savunma, ölçme aygıtlarında üretim, tasarım ve geliştirme yapabilen, yenilikçilikte Dünya'da önder bir düzeye getirmek Strateji1:Üniversitelerde temel araştırmaların desteklenmesi Strateji 2:Kobi'ler ve girişimcilere destek ve teknopark uygulamalarının yaygınlaştırılması Strateji:3 Güdümlü arge projeleri 7- İnce filme teknikleri, temel arge, geliştirme ve uygulamaları; akıllı sistemlere entegrasyonu ve tasarım Strateji:4 Uluslar arası işbirliği MALZEME TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Teknoloji Alanı: Manyetik, Elektronik, Optoelektronik Malzeme Teknolojileri 2005 Temel Araştırma 1 Uygulamalı Araştırma Sınai Araştırma Sınai Geliştirme 1- Üniversitelerde manyetik, elektronik, optik malzemeler alanında temel araştırma programlarının başlatılması 2. Üniversite, araştırma merkezleri ve sanayiinin yer aldığı uygulamalı büyük araştırma projeleri: manyetik, optik, elektronik, optoelektronik malzemeler alanlarında 3- Otomotiv sektörü için kobi ve teknokent bazlı sınai Ar-Ge programları 2006 11 2007 5 2 2 5 3 2008 3 7 6 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 8 7 6 4 2009 5 6 4 13 7 9 10 12 4- Savunma uygulamaları için sınai arge programlarının başlatılması 9.Çeşitli teknokentlerin pilot uygulama alanları olarak belirlenmeleri ve eylem planları 5.Ulusal program: Optik teknolojisi ve opto-elektronik malzemeler 10.Makine, Elektrik-elektronik İmalat sektörleri için kobilere dönük özel teşvik ve uygulamalar 6.Ulusal program: Manyetik Malzemeler 7.Ulusal program: Sensör malzemeleri teknolojisi 8.Temel araştırma programlarında nano-teknoloji ile manyetik, elektronik, optik, opto-elektronik malzeme teknolojileri 11.Üniversite ve araştırma merkezlerinin bu alanlarda AB projelerinde aktif olarak yer almaları için planlamalar 12.Geliştirilen teknolojilerin doğrudan otomotiv sektörü binek, minbüs, otobüs ve diğer toplu taşım araçlarında sınai uygulamaları ve testleri 2019 2020 2021 2022 2023 13.KOBİ AĞIRLIKLI İMALATÇI FİRMALARIN ÖNDERLİĞİNDE DÜNYA'DA OPTİK, ELEKTRONİK, OPTOELEKTRONİK KOMPONENT TASARIMI, ÜRETİMİ, ENTEGRASYONU ALANINDA ÖNDER TEKNOPARKLARDAN OLUŞMUŞ "SİLİKON VADİLERİ" YARATMAK Strateji1:Üniversiteler esas alınarak büyük ve odaklanmış temel araştırmalar Strateji 2:Kobi'ler ve girişimcilere destek ve teknopark uygulamalarının yaygınlaştırılması Strateji:3 Otomotiv ve savunma sektörünün odak sektörler olarak hedeflenmesi Strateji:4 Üniversitelerde özel programlar: MSc, Phd Strateji:5 Uluslar arası işbirliği MALZEME TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Hafif ve Yüksek Mukavemetli Malzeme Teknolojileri 2005 Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma Sınai Araştırma Sınai Geliştirme 1-Hafif metal alaşımlama, döküm yeteneğinin kazanılması 2-İşleme, Birleştirme ve Kaynak, Şekillendirme, Isıl İşlem Teknolojileri için Teknoloji Geliştirme STRATEJİK AMAÇLAR 2006 2007 5 1 1 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 6 2 1 3 5 2 6 3 1 7 6 3 3-Ortak tasarım yeteneği kazanılması 4-Yeni nesil demiryolu, binek oto, toplu taşıma araçları ve UAV'de kullanım yeteneği 4 5 6 5- Köpük metal teknolojisi temel araştırma ve uygulamaları 6- İnce taneli, süper-elastik ve nanoyapılı malzeme geliştirme ve uygulama temel araştırmaları; uygulamalı araştırmalar 2018 2019 2020 2021 2022 2023 7- DÜŞÜK EMİSYONA UYGUN, HAFİFLETİLMİŞ TAŞIT ARAÇLARI (OTOMOTİV, DEMİRYOLU, UZAYUÇAK) SEKTÖRÜNDE AB'NİN EN YÜKSEK KAPASİTELİ TASARIM, GELİŞTİRME VE ÜRETİM GÜCÜNE ULAŞMAK Strateji1: Döküm sektörünün, yan ve destek sektörlerin desteklenmesi Strateji 2:Uygulamalı eğitim ve tasarım merkezleri kurulması Strateji:3 Güdümlü projeler Strateji:4 KOBİ'lere, girişimci tasarım şirketlerine destek olmak ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Hidrojen Teknolojileri Teknoloji Alanı: 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 1 2 3,4,5 6 7 Uyg.ve Sınai Araştırma 8 9 10,11 12 Sınai Geliştirme 13 Hedef 1 (2008) Hidrojenin İYM'da kullanılması için gerekli alt yapının geliştirilmesi Hedef 2 (2009) Hidrojen üretimi için reformer reaktörleri ve uygun katalizörlerin geliştirilmesi Hedef 8 (2008) 100 kW'a kadar düşük sıcaklık yakıt pilini besleyecek hidrojenin doğal gaz ve yenilenebilir enerji kaynaklarından ( biyokütle, rüzgar, PV, ..vb) üretimi Hedef 13 (2013) Hidrojenin yaygın kullanımına yönelik politikaların belirlenmesi, sistem güvenliği ve standartların oluşturulması Hedef 3 (2010) Hidrojenin depolanması ve taşınması için uygun malzemelerin Hedef 4 (2010) Metal hidritlerin hidrojen depolamada kullanılması Hedef 9 (2010) 100 kW'a kadar düşük sıcaklık yakıt pilini besleyecek hidrojenin depolanması için farklı depolama sistemlerinin (basınçlandırma, sıvılaştırma ve metal hidrit) kurulması Hedef 14 (2015) 200 araçta İYM uygulamasının hayata geçirilmesi Hedef 15 (2017) Dağıtılmış güç uygulamaları 500 araçlık Otobüs filosu 14 15 Hedef 5 (2010) Zeolitlerin hidrojen depolamada kullanılması Hedef 10 (2011) 100 kW'a kadar düşük sıcaklık yakıt pilini besleyecek hidrojenin fosil yakıtlardan ve kömürden üretimi Hedef 16 (2018) 1000 hafif araçlık filoda düşük sıcaklık yakıt pili uygulaması 16 17,18 Hedef 6 (2011) Yerleşim alanları için hidrojen iletim ve dağıtım sistemlerinin modellenmesi Hedef 11 (2011) Hidrojenle çalışan 25 kW'lık Mikro türbinin pilot ölçekte kurulması Hedef 17 (2023) 100 bölgede Entegre merkezi hidrojen dağıtım şebekesinin kurulması Hedef 7 (2018) Karbon ve cam yapılarda hidrojen depolama çalışmalarının sonuçlandırılması Hedef 12 (2014) İki pilot bölgede hidrojen dağıtım şebekesinin kurulması Hedef 18 (2023) Enerji ihtiyacının en az %10 unun hidojen dönüştürme sistemleri ile karşılanması ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Güç üretim tesislerinde, ulaşım araçlarında ve elektronik cihazlarda kullanılacak yakıt pillerinin üretimi 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 1 2 3 4 5 Uyg.ve Sınai Araştırma 6 9 7,8 Sınai Geliştirme 10 1 Hedef 3 (2012) Güç üretim tesisleri için % 60 elektriksel verim, % 90 Co-gen verimli "ergimiş karbonat (MCFC)" yakıt pillerinin geliştirilmesi Hedef 4 (2013) 150° C sıcaklığında çalışabilen çalışma ömrü 40000 saat civarında olan ve 50-250 kW güce sahip PEM tipi yakıt pillerinin 400-750 $/kW maliyetli üretilmesi Hedef 7 (2010) Hidrojen depolamalı ve 50 kW gücündeki PEM yakıt pilleri ile çalışan araç protatiplerinin geliştirilmesi Hedef 8 (2010) Ergimiş karbonatlı yakıt piline dayanan 500 kW gücünde bir santralin kurulması, işletilmesi Hedef 9 (2016) Katı oksit yakıt piline dayanan 500 kW gücünde bir santralin kurulması, işletilmesi Hedef 11 (2020) Elektronik cihazları beslemek üzere, 500W güç düzeyine kadar PEM yakıt pillerinin seri üretilmesi Hedef 12 (2023) PEM yakıt pilleri ile çalışan toplam 500 bin taşıt aracının üretilmesi Hedef 13 (2023) Toplamda 1 GW kapasitede yakıt pilli güç üretim tesislerinin kurulması Hedef 1 (2008) Taşınabilir uygulamalar için kullanılacak 500 Watt kapasitesine kadar DMYP tipi yakıt pili geliştirilmesi Hedef 2 (2009) Taşınabilir uygulamalar için kullanılacak % 60 elektrik verimli 5 kW'a kadar PEM tipi yakıt pillerinin geliştirilmesi Hedef 6 (2009) 500 W'a kadar DM yakıt pillernin taşınabilir elektronik sistemlerde uygulanması Hedef 10 (2015) Elektronik cihazları beslemek üzere, 500W güç düzeyine kadar DM yakıt pillerinin seri üretilmesi 12.13 Hedef 5 (2015) Güç üretim tesisleri için 600°C' da çalışabilecek katı oksit yakıt pili ve alt sistemlerinin geliştirilmesi ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: Teknoloji Alt Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Yenilenebilir Enerji Teknolojileri Küçük hidroelektrik santrallar (HES) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme 1 2 3 4 5 Hedef 1 (2007) Yüksek verimli türbin tasarımı ve farklı düşü ve debiler için standart türbin ünitelerinin geliştirilmesi Hedef 3 (2007) Mini ve mikro ölçekli elektrik+ısı amaçlı lokal kullanım için türbin demonstrasyonları Hedef 5 (2010) Mini ve mikro ölçekli HES potansiyelinin yaygın olarak kullanılması Hedef 2 (2008) Özgün elektronik yük kontrol ünitesi tasarımı ve geliştirilmesi Hedef 4 (2009) Mini ve mikro ölçekli elektrik+ısı amaçlı şebekeye entegrasyon amaçlı demonstrasyonu ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: Teknoloji Alt Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Yenilenebilir Enerji Teknolojileri Rüzgar Enerjisi 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 1 Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Temel Araştırma Hedef 1 (2006) Türkiye rüzgar haritasının çıkarılması Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 1 (2008) Elektrik üretim kapasitesi 1-1000 kW olan sistemlerin tamamen Türkiye'de üretilmeye başlanması Sınai Geliştirme Hedef 1 (2009) Yerli üretim türbin kullanımının özendirilmesi için ticari elektrik dağıtımlarının teşvik edilmesi 2 3 5 6 4 7 8 9 10 Temel Araştırma Hedef 2 (2007) Türbin, kanat, direk, batarya üretimleri icin pilot tesislerin kurulması Temel Araştırma Hedef 3 (2013) Pilot santrallerin kapasitelerinin > 2MW olmasının sağlanması Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 2 (2009) Pilot sistem işletmesinde firma, araştırma kurumu ortak çalışmlarının finansmani Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 3 (2012) Yurtdışından getirilen 1-1000 kW rüzgar türbinlerinin ticari kullanımının kısıtlandırılması tedbirlerinin alınması Sınai Geliştirme Hedef 2 (2013) Elektrik üretim kapasitesi > 2 MW olan türbin üreticilerinin teşviki Sınai Geliştirme Hedef 3 (2020) Kurulu gücün 10 GW'a çıkarılması için yıllık üretim hedeflerinin belirlenmesi Temel Araştırma Hedef 4 (2015) Pilot üretim merkezlerinin açık deniz uygulamalarının finansmanı ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: Teknoloji Alt Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Yenilenebilir Enerji Teknolojileri Güneş Enerjisi 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme 3 2 1 4 6 Temel Araştırma Hedef 1 (2007) Organik boya esaslı, şeffaf ve esnek fotovoltaik eleman üretim gereksinimlerinin karşılanması (laboratuar alt yapısı) Temel Araştırma Hedef 2 (2010) Solar spektrumu en efektif kullanabilecek, 3 boyutlu organik pil sistemlerinin oluşturulması Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 4 (2012) Organik güneş pillerinde göze üretimi Uyg.ve Sınai Araştırma Hedef 5 (2018) Konutlarda fotovoltaik sistem (inorganik ve organik) kullanımının başlatılması Sınai Geliştirme Hedef 6 (2009) İnorganik-Si PV sistemlerin laminasyon ile ticari modüllerinin üretimi Sınai Geliştirme Hedef 7 (2016) Elektrik üretim kapasitesi >100 kW olan sistem üretiminin (inorganik temelli-Si) teşviki için düzenlemeler 5 7 Temel Araştırma Hedef 3 (2014) Oranik güneş pili içeren hibrit sistem düzenlemeleri Sınai Geliştirme Hedef 8 (2023) İnorganik ve organik güneş pillerinden elektrik üretiminin >500kW olması 8 ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Teknoloji Alanı: Enerji depolama 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 1 2 Uyg.ve Sınai Araştırma 5 Sınai Geliştirme Hedef 1(2007) Aktif manyetik yatak geliştirilmesi Hedef 5 (2010) Özgül enerjisi 350 Wh/kg ve üzerinde olan Li-iyon ve Özgül enerjisi 120 Wh/kg ve üzerinde olan NiMH (nikel metal hidrür) pillerinin geliştirilmesi Hedef 8 (2012) Süper kapasitörlerin otomotivde uygulanması 3 4 6 7 88 Hedef 2 (2008) Süperiletkenler için soğutma teknolojilerinin geliştirilmesi Hedef 3 (2010) Enerji depolamasında kullanılan malzeme geliştirilmesi Hedef 6 (2011) Süper kapasitörlerin geliştirilmesi Hedef 7 (2012) Süper iletkenlerin geliştirilmesi Hedef 9 (2014) Süper kapasitörlerin savunma sanayinde uygulanması Hedef 10 (2015) Süper iletkenin enerji iletiminde uygulanması 9 10 Hedef 4 (2022) Bugünden öngörülmeyen teknolojilerin geliştirilmesi Hedef 11 (2020) SMES uygulaması (yakıt pili, yenilenebilir, elektrik enerjisi sistem, v.s.) 11 ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Teknoloji Alanı: Güç Elektroniği 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma 1 Uyg.ve Sınai Araştırma 4 3 2 5 Sınai Geliştirme 6 8 7 Hedef 1 (2010) Tam kontrollu , yüksek frekanslı "Güç Yarıiletken Anahtar Teknolojilerinin" kazanılması veya geliştirilmesi ( 5000V, 5000A, 200 kHz üzeri) Hedef 4 (2010) Kendi güç aralıklarında Verimi, Güç /Ağırlık, Güç /Hacim ile Güç/Maliyet değerleri bugünkü değerleri aşan, ve Güç Bandı MW düzeyinin üzerinde, Cift Yönlü DC/DC Çevirici Teknolojisinin Kazanılması Hedef 7 (2012) Elektrikli Kara Platformu Tahrik Uygulamaları (Otomobil, Otobüs, Askeri Kara Taşıtları vs) 9 Hedef 2 (2011) Optik Anahtar Teknolojisinin geliştirilmesi veya yetkinlik kazanılması 10 Hedef 3 (2015) Süperiletken Anahtar Teknolojisinin Geliştirilmesi Hedef 5 (2011) Kendi güç aralıklarında Verimi, Güç /Ağırlık, Güç /Hacim ile Güç/Maliyet değerleri bugünkü değerleri aşan, ve Güç Bandı MW düzeyinin üzerinde, GF=1,AC/DC Çevirici Teknolojisinin Kazanılması Hedef 8 (2014) Elektrikli Deniz Platformu Tahrik Uygulamaları (Tekne, Yat Gemi, Hucumbot, Denizaltı vs Askeri DenizTaşıtları vs) Hedef 9 (2015) Yüksek Doğru Gerilim Enerji İletim ve Dağıtımı ( Enterkonnekte sistemler, büyük binalar, enerji depolama uygulamaları) Hedef 6 (2012) Kendi güç aralıklarında Verimi, Güç /Ağırlık, Güç /Hacim ile Güç/Maliyet değerleri bugünkü değerleri aşan, ve Güç Bandı MW düzeyinin üzerinde, , DC/AC (Çok Katlı ve THD =%1) Çevirici Teknolojisinin Kazanılması Hedef 10 (2020) Dağılmış ve Yenilenebilir Enerji Üretimi ( Yakıt Pili, Fotovoltaik, Rüzgar Enerjisi v.s. Sistemler ) ile Akıllı Esnek Elektik Enerji SistemiTeknolojisinin Kazanılması ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Nükleer Enerji Teknoloji Alt Alanı: Nükleer Santral Teknolojileri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Yatırım maliyeti 1000 US$/kW'ın, elektrik üretim maliyeti 4 cent/kWh'in altında, kurulum süresi kombine çevrim gaz santralları ile rekabet edebilecek nükleer santral teknolojisinin geliştirilmesi Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Teknoloji tercihine yönelik kriterlerin ve metodolojinin geliştirilmesi IV Nesil teknoloji tercihi IV. Nesil reaktör teknolojilerinin izlenerek aday teknolojilerin belirlenmesi Kurumsal, hukuksal ve insangücü altyapısının tamamlanması ilk reaktörün (ortaklaşa) kurulması Teknolojinin transferine yönelik plan, program ve anlaşmalar Yakıt elemanı imalatı Program dahilinde yerli katkı oranının %80'e çıkartılması Özgün tasarımın oluşturulması ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı: Nükleer Enerji Teknoloji Alt Alanı: Nükleer Atıklar 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Uzun yarıömürlü nükleer yakıt atıklarını kısa yarı-ömürlü atıklara dönüştürme teknolojilerinin geliştirilmesi Temel Araştırma Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Orta ve uzun vadeli depolama yer ve teknolojilerinin belirlenmesi Orta ve uzun vadeli depolama teknolojilerinin geliştirilmesi Uygun dönüştürme tasarımı belirlenerek uluslararası geliştirme çalışmalarına katılım İzlenen hızlandırıcı güdümlü sistem ve hızlı üretken reaktör teknolojilerinin değerlendirilmesi Tasarımın ticari hale getirilmesi Pilot tesis kurulması veya pilot tesis kurulmasına katılım ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Teknoloji Alanı: Akışkan Yatak Teknolojileri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Akışkan yataklı kazanlarda linyit kömürü yakan proses ısı santrallarının geliştirilmesi. Farklı linyitlere sahip 4 Bölge için en az 10 MW güç üreten santral prototiplerinin geliştirilmesi Termik elektrik kurulu gücünün en az %10' unun akışkan yataklı kömür santrallarından oluşması. STRATEJİK AMAÇLAR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇLAR Teknoloji Alanı: Kömür ve Biyokütlenin Gazlaştırılması ve Kojenerasyon 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Kömür gazlaştırma araştırmaları Kömür gazlaştıran ilk pilot tesisin kurulması Biyokütle gazlaştırma araştırmaları Biyokütle gazlaştıran ilk pilot tesisin kurulması Yüksek sıcaklıklı yakıt pili (KOYP, EKYP) pilot kojenerasyon modelinin geliştirilmesi, mikro gaz türbini pilot modelinin geliştirilmesi Yeraltında kömür gazlaştıran ilk pilot tesisin kurulması Ev tipi kojenerasyon modüllerinin üretimi Biyokütle gazlaştıran küçük (1-3 MW) ve orta ölçekte (10-15 MW) kojenerasyon tesisleri kurulması 50 kW' a kadar mikro gaz türbinlerinin üretimi Kömür kullanımının %5'inin gazlaştırma ile yapılması ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Teknoloji Alanı: Su Kaynaklarında Kirliliğinin Önlenmesi ve Kontrolü 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Uyg.ve Sınai Araştırma Sınai Geliştirme Hedef 1: Kirliliği önleyecek modifiye bakterilerin genetik olarak geliştirilmesi (Dioksin parçalayan/ radyoaktiviteyi absorbe eden) Hedef 2: Bu bakterilerin ve ortamından alınma tekniklerinin geliştirilmesi Hedef 3: Kontamine bakterinin etkisiz hale getirilme yöntemlerinin araştırılması Hedef 5: Modifiye bakterilerin sınai olarak üretilmesi Hedef 4: Bakteri üretimi ve etkisiz hale getirme yöntemlerinin sanayi ölçeğinde gerçekleştirilmesi ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Yeraltı Sularının Temizlenmesi Teknolojileri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Uygulamalı veSınai Arş. Sınai Geliştirme Sahada uygulanan arıtma teknolojilerinin kullanımı Sahada uygulanan arıtma teknolojilerinde kullanılacak * Geçirgen reaktif bariyerler için kimyasal malzemelerin * Bariyerler için geosentetik malzemelerin * Elektrokinetik yöntemlerde kullanılacak dayanıklı elektrodların * Kimyasal oksidasyon sürecinde arıtma verimini artıracak katalizörlerin * Sorbentlerin geliştirilmesi * Sahada uygulanan geçirgen reaktif bariyer sistemleri için tasarım geliştirilmesi * Likit ve gaz oksidanların sahaya uygulanmasında kullanılan yöntemlerin geliştirilmesi Arıtma verimi yüksek bariyerlerin, elektrodların üretimi ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER TEKNOLOJİLER Teknoloji Alanı: Atık Su Arıtımında Membran Teknolojisi 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Temel Araştırma Uygulamalı veSınai Arş. Sınai Geliştirme Mevcut membranların atıksu arıtımında kullanılmasının yaygınlaştırılması Bozulmaya, oksidasyona dirençli, mekanik ve kimyasal temizleme ihtiyacını azaltan şartlarda kullanılan yüksek performanslı membran malzemelerinin geliştirilmesi Biyolojik ve kimyasal membran temizleme yöntemlerinin geliştirilmesi Yüksek performanslı, rejenere edilebilen membran malzemelerinin üretimi Atıksu karakterine göre membran sürecinin optimizasyonu ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER STRATEJİK AMAÇ Teknoloji Alanı : Evsel Katı Atıkların Değerlendirilmesi 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Temel Araştırma Uyg.ve Sınai Araştırma evsel katı atıkların değerlendirilmesi Sınai Geliştirme Yönetim Birimi bazında katı atık envanterlerinin çıkartılması Organik atıkları bertaraf etmek için evlere uygun 20 m3 CH4/ ton organik madde kapasiteli Geri dönüşüme uygun anaerobik çürütme toplama araçlarının dizayn reaktörlerin edilmesi tasarlanması (kağıt,cam, plastik, metal) geri dönüşüm kutularının akıllandırılması Oluşan gazı elektrik enerjisine dönüştüren sistemin reaktore entegre edilmesi Oluşan gazı ısı enerjisine dönüştüren sistemin reaktore entegre edilmesi Gazın arıtımının sağlanması ve H2 gazına dönüştürülmesi H2 gazının ulaşım araçlarında yakıt olarak kullanılmaya başlanması ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ TEKNOLOJİLER POLİTİKA, STRATEJİ VE HEDEFLER Teknoloji Alanı : Tehlikeli Atık Arıtımı 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Temel Araştırma Uyg.ve Sınai Araştırma Tehlikeli atığın tehlikesiz atığa dönüştürülmesi Sınai Geliştirme Siyanür içeren tehlikesiz atığın organik maddeye dönüştürülmesi Siyanürlü atık üreten sektörlere ait envanterin çıkarılması Her bir sektöre ait siyanürlü atıkların karakterinin bilinmesi Siyanür ile tepkimeye girdiğinde suda çözünmeyen bileşik oluşturan kimyasal maddenin bulunması Siyanürlü atıkların tehlikesiz atığa dönüştürüİmesi Siyanürlü atıkların düzenli depolama alanlarında depolanmaya başlanması Organik maddeye dönüştürülmüş atığın tarım alanlarında kullanılmaya başlanması TASARIM TEKNOLOJİLERİ YOL HARİTASI Stratejik Teknolojiler: ̇ Sanal Gerçeklik Yazılımları ve Sanal Prototipleme ̇ Simülasyon ve Modelleme Yazılımları ̇ Grid Teknolojileri ve Paralel ve Dağıtık Hesaplama Yazılımları Temel Araştırma: 2005 - 2023 1. İnterval Aritmetik 2. Puslu Mantık 3. Genetik Algoritmalar 4. Sayısal Matematik Teknikler veya Yöntemler 5. Yapay Us 6. Kuantum Hesaplama/Modelleme 7. Uygulamalı Matematik 8. Geometrik modelleme tekniklerinin geliştirilmesi Uygulamalı ve Sınai Araştırma: 1. Grid oluşturma ve grid üzerinden hesaplama teknolojileri: 2007 2. Cluster ve SMP (Symmetric Multiprocessor) bilgisayar yazılım teknolojileri: 2006 3. Paralel ve dağıtık ortamda yazılım geliştirme araçları: 2008 4. Nesne tabanlı yazılım ve modelleme kabiliyeti: 2010 5. Sanal Gerçeklik yazılımı: 2010 6. Canlandırım ve grafik tasarım tekniklerinin geliştirilmesi: 2008 7. Paralel veritabanı algoritmaları ve uygulamaları: 2008 8. Öğrenen Yazılımlar: 2010 9. Endüstride görsel veri formatlarının standartlarının belirlenmesi (üniversite): 2007 10. Simülasyon ve iletişim standartlarının belirlenmesi (üniversite): 2006 11. LES (Large Eddy Simulation) ve DNS (Direct Numerical Simulation): 2009 12. Örgüsüz (Meshless) Sistemler: 2009 13. Sektörel bazda istatistiksel bilgi toplama yöntemlerinin geliştirilmesi ve veri tabanlarının oluşturulması (tasarım ve tasarım geçerlemeye yönelik): 2007 14. Kimyasal süreçlerin hesaplamalı modellenmesi: 2010 15. Biyoenformatik, genetik modelleme ve simülasyonları: 2023 16. İnsan hareketlerinin matematik ve görsel modellenmesi: 2007 Sınai Geliştirme: 1. Kinematik sentez, hareket tasarımı ve dinamik dengeleme tekniklerinin makine tasarımında yaygın kullanımı: 2009 2. Sanal prototipleme yeteneğinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması: 2015 3. Üretim süreçlerinde doğrulama tekniklerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması: 2009 4. Kontrol Sistem tasarımı yeteneğinin geliştirilmesi: 2006 5. Ulusal Katı Cisim Mekaniği Modelleyicisi ve Çözücüsü: 2013 6. Titreşim ve Akustik Modelleyici: 2009 7. Ulusal CFD (Computational Fluid Dynamics) yazılım paketinin geliştirilmesi: 2012 8. Tıp, mühendislik gibi tematik alanlarda ulusal gridlerin oluşturulması: 2010 9. Sensör ve ortam modellemelerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması: 2010 10. Şirket bilgi birikimi tabanı “Corporate Knowledge Base” yazılımları