‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ؛ ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪي اﻧﺠﻤﻦ اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرهي ﭼﻬﻞوﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪ ،1399‬ﺻﺺ ‪29‬ـ‪1‬‬ ‫)ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ(‬ ‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ؛ ﻧﻘﺶ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪،‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد و ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫ﺳﻌﻴﺪ اﻣﻴﺮﺣﺎﺟﻠﻮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻳﻜﻲ از وﻻﻳﺎت ﺑﺰرگ ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻮد و از ﺳﺪهي ‪6‬ق در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﮔـﺴﺘﺮش‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺳﺪهي ‪9‬ق ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻣﺘﺮوك ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮ رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ؟ دادهﻫـﺎي اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻛﺎوش ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ اﺳﺖ و‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﻧﺘﺎﻳﺞ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﺮك ﺷﻬﺮ‬ ‫اوﻟﻴﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺠﻮم ﻏُﺰﻫﺎ ﺑﻮد و اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻠﻮك ﺷﺒﺎﻧﻜﺎره در اواﺧﺮ ﺳﺪهي‬ ‫‪6‬ق ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺘﻘﺎل آن ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺷـﺎﻫﺮاهﻫـﺎي ﺟﻨـﻮﺑﻲ‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ »ﺷﻬﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ«‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺴﺘﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﺒﺐ ﺗﻮﺳـﻌﻪي آن‬ ‫ﺑﻪوﻳﮋه در ﺳﺎﻳﻪي ﺣﻜﻮﻣـﺖﻫـﺎي ﻣﻘﺘـﺪر ﻗﺮاﺧﺘﺎﺋﻴـﺎن و آلﻣﻈﻔـﺮ ﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻫﺎي »ﻣﻜﺎن‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ و راﻫﺒﺮد ﺣﺎﻛﻤﺎن«‪ ،‬ﺳﻴﺮﺟﺎن را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﺧﺘﻼﻓﺎت‪ ‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه در اواﺧﺮ دورهي آلﻣﻈﻔﺮ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪي ﺗﻴﻤﻮر و‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎﻳﻘﺮا اﻓﻮل و ﺗﺮك آن را در ﭘﻲ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﺷﻬﺮ ﻛﻬﻦ ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ‪ ،‬ﺷـﻬﺮ اﺳـﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي و‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮ‪ ،‬اﻓﻮل ﺷﻬﺮ‪.‬‬ ‫‪ .1‬اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‪(s.amirhajloo@modares.ac.ir) ،‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ ،1399/03/06 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺄﻳﻴﺪ‪1400/02/14 :‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺣﻴﺎت و زوال ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲِ اﻳﺮان از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﻴﻄـﻲ‪ ،‬اﻗﺘـﺼﺎدي و راﻫﺒﺮدﻫـﺎي‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻳـﻚ ﻳـﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از اﻳـﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ در‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهي ‪3‬ق ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺷـﻬﺮ ﻛﺮﻣـﺎن )اﺻـﻄﺨﺮي‪ (1340 ،‬و ﺗـﺎ‬ ‫ﺳﺪهي ‪4‬ق ﻛﺮﺳﻲ اﻳﺎﻟﺖ ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻮد )ﻣﻘﺪﺳﻲ‪682 ،1385 ،‬؛ اﺑﻦﺣﻮﻗـﻞ‪ .(312 ،1938 ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﻬﺮ از ﺻﺪر اﺳﻼم ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﺎ ﺳـﺪهي ‪6‬ق در‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺗﺎ ﺳﺪهي ‪9‬ق در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ و در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮ در ﺑ‪‬ﻤﻴﺪ و ﺳـﻌﻴﺪآﺑﺎد‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ )‪) (Amirhajloo & Sedighian, 2020, pp. 16-17‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(2‬ﭘﺮﺳـﺶ اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن و رﺷﺪ و اﻓـﻮل آن در ﺳـﺪهﻫـﺎي ﻣﻴـﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﻮدهاﻧﺪ؟ ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ‪ ،‬ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﻧﻘـﺶ ﻋﻮاﻣـﻞ ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻗﺘـﺼﺎدي‪،‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲﻫﺎي آن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪي ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از آﺛﺎر ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺳـﻴﺮﺟﺎن ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر ﺗﻮﺳـﻂ ﮔﻴﺒـﻮﻧﺰ )‪ (1395‬ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ و در‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ي او ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳـﻲ ﺳـﺎﻳﻜﺲ‪ (1902) 2‬ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﮔـﺰارش ﻋﻠﻤـﻲ‬ ‫درﺑﺎرهي آﺛﺎر ﺳﻴﺮﺟﺎن را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬او در ﺳـﻔﺮﻫﺎي ﺧـﻮد در ﺳﻴـﺴﺘﺎن و ﻛﺮﻣـﺎن‪ ،‬ﺷـﺮح‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺧﻮد را درﺑﺎرهي ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ و ﺗﻮﺻـﻴﻔﺎﺗﻲ از ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ‪،‬‬ ‫ﻛﺘﻴﺒﻪﻫﺎ و آﺛﺎر ﺣﺎﻛﻢﻧﺸﻴﻦ آن اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﺑﻌﺪ ﻋﻠﻲاﻛﺒـﺮ ﺳـﺮﻓﺮاز در ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﺮب و ﺷﻤﺎل ﻏﺮب اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎن در ﺳﺎل ‪ ،1344‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ ﺳـﻴﺮﺟﺎن ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ )ﺣﺎﺗﻤﻲ‪ .(8 ،1374 ،‬او آﺛﺎر و ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎﻳﻲ را از دوران ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺎ اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﻣﺴﺘﻨﺪﻧﮕﺎري ﻛﺮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪1970‬م‪ ،‬وﻳﻠﻴﺎﻣﺴﻮن ﺑﻪ ﻛـﺎوش در ﻗﻠﻌـﻪﻛـﺎﻓﺮ اﻗـﺪام‬ ‫‪1. Gibbons‬‬ ‫‪2. Sykes‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﺮك اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 2‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﺎوش او ﺗﻮﺳﻂ آﻻن و روﺑﺮت‪ 1‬اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬ﻛـﺎوشﻫـﺎي‬ ‫وﻳﻠﻴﺎﻣـﺴﻮن در ﻫﻔﺖ ﺗﺮاﻧﺸﻪي ‪ A‬ﺗﺎ ‪ G‬ﺑﻪ ﻛﺸـﻒ ﻛﻮرهي ﺳﻔﺎﻟﮕﺮي‪ ،‬ﻛﺎﻧﺎل آبرﺳﺎﻧﻲ ﻗﻨﺎت‪،‬‬ ‫ﺣﻮﺿﭽﻪ ﻳﺎ ﻣﺨﺰن آب‪ ،‬دﻳﻮارﻫﺎ و ﻛﻒﻫﺎي آﺟﺮي و ﺧﺸﺘﻲ و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ از ﺳـﻔﺎل‬ ‫ورﺟﺎوﻧﺪ )‪ (1351‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺎزدﻳﺪ ﺧـﻮد از ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ را در ﻣﻘﺎﻟـﻪاي ﻣﻨﺘـﺸﺮ و ﺗﻮﺿـﻴﺤﺎﺗﻲ‬ ‫درﺑﺎرهي ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪي آن و ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺒﺮ ﺳﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﺳﻜﻮﻫﺎي آﺗﺶ ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد اراﺋـﻪ ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪1353‬ش ﻓﻬﺮوري‪ 2‬و ﺑﻴﻮار ﺣﻴﻦ ﻛﺎوش در ﻏُﺒﻴﺮا از ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻛﻬﻦ ﺑﺎزدﻳـﺪ ﻛـﺮده و‬ ‫ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﻏﺒﻴﺮا را ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳـﻔﺎﻟﻴﻨﻪﻫـﺎي ﺳـﻴﺮﺟﺎن داﻧـﺴﺘﻪاﻧـﺪ )ﺣـﺎﺗﻤﻲ‪ .(9-8 ،1374 ،‬در‬ ‫دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺣﺎﺗﻤﻲ )‪1372‬؛ ‪ (1373‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲِ دﺷﺖ ﺳﻴﺮﺟﺎن و ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧـﻲ در‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻗﺪﻳﻢ اﻗﺪام ﻛﺮد و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن را در ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲارﺷﺪ ﺧﻮد )‪ (1374‬اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫وي در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﺤﻮﻻت اﺳﺘﻘﺮار در ﺷﻬﺮ ﻛﻬﻦ و ﻣﻨﻈﺮ دﺷﺖ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺗﻤﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد را در ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﺻﻨﻌﺖ و ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﻲ )‪(1380‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺮﺻـﻪ و ﺣـﺮﻳﻢ ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻋﻠﻴﺪادي ﺳﻠﻴﻤﺎﻧﻲ )‪ (1381‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻄﻮط ﻋﺮﺻﻪ و ﺣﺮاﻳﻢ اﻳﻦ ﻣﺤﻮﻃـﻪ‬ ‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻘﺸﻪاي در اﺧﺘﻴﺎر ادارهي ﻛﻞ ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎوش ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ اﻣﻴﺮﺣﺎﺟﻠﻮ )‪ (1394‬ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﻳﻚ ﻛﺎرﮔـﺎه‬ ‫ﺳﻨﮓﺗﺮاﺷﻲ در ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺒﺮ ﺳﻨﮕﻲ و ﻳﻚ ﺣﻤﺎم ﻛﺎﻣﻞ از ﺳﺪهي ‪ 6‬ﺗﺎ ‪9‬ق در داﻣﻨـﻪي ﺷـﺮﻗﻲ‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲِ دﺷﺖ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ اﻓﻀﻠﻲ )‪ (1397‬ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳـﺘﻘﺮارﻫﺎ در دﺷـﺖ ﺳـﻴﺮﺟﺎن در دورهﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬روش ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ دادهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺎوش ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ ﺳـﻴﺮﺟﺎن و ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻲ در ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن در ﺳﺎل ‪ 1394‬اﺳﺖ‪ .‬دادهﻫﺎي اﺳـﻨﺎدي ﻧﻴـﺰ ﻣﺘﻜـﻲ ﺑـﺮ‬ ‫‪1. Allan & Roberts‬‬ ‫‪2. Fehervari‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﺻﺪر اﺳﻼم ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ )‪ .(Allan & Roberts, 1987‬ﭘـﺲ از وﻳﻠﻴﺎﻣـﺴﻮن‪،‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪3 | ...‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺑﺮﺧﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ در ﺳﺪهي اﺧﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﮔﺮدآوري دادهﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎرهي ﺗﺤﻮﻻت ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮهي »ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘـﻮا« اﻗـﺪام‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ ﺳﻴﺎﺳﻲ در رﺷـﺪ و اﻓـﻮل‬ ‫و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ‪ ،‬از ﻧﻈﺮﻳﺎت »ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻣﻨﻄﻘﻪاي« اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ رﺟـﻮع ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﺻﻮل و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﺻﻞ ﺗﻌﺎدل و ﺗﻨﻮع‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻬﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺﻫـﺎي ﻣﻜـﺎن و ﻓـﻀﺎ‪ ،‬اﻣﻨﻴـﺖ‪ ،‬راﻫﺒـﺮد‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﺎن‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﺸﺮوع و اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻗﻠﻤﺮو ﭘﮋوﻫﺶ‪ :‬ﺷﻬﺮ ﻛﻬﻦ ﺳﻴﺮﺟﺎن ـ ﻣﺤﻮﻃﻪي ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ‬ ‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﻏﺮب اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎن‪ ،‬در ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻓﺎرس و ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن واﻗﻊ‬ ‫اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(1‬ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺗﺎ ﺳﺪهي ‪4‬ق ﻛﺮﺳﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢﻧﺸﻴﻦ و ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻛﺮﻣـﺎن ﺑـﻮد‬ ‫)اﺻﻄﺨﺮي‪166-161 ،1340 ،‬؛ ﻣﻘﺪﺳﻲ‪ .(681 ،1385 ،‬ﭘﺲ از اﻧﺘﻘﺎل ﻛﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ ﺑﺮدﺳـﻴﺮ‬ ‫)ﺷﻬﺮ اﻣﺮوزي ﻛﺮﻣﺎن( در اواﺳﻂ ﺳﺪهي ‪4‬ق )ﻟﺴﺘﺮﻧﺞ‪ ،(323 ،1383 ،‬ﺳﻴﺮﺟﺎن اﻫﻤﻴﺖ ﺧـﻮد‬ ‫را ﺣﻔﻆ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺳـﺪهﻫـﺎي ﻣﻴـﺎﻧﻲ اﺳـﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺳـﻴﺮﺟﺎن ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي آﺑﺎد و ﺑﺰرگ ﻛﺮﻣﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ و روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ )ﻣﻨـﺸﻲ‬ ‫ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ‪48-47 ،1328 ،‬؛ ﺻﻮر اﻻﻗﺎﻟﻴﻢ‪55 ،1353 ،‬؛ ﺣﻤﻮي‪295 ،1995 ،‬؛ ﻳـﺰدي‪،1336 ،‬‬ ‫‪ .(559‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﺎوشﻫﺎي وﻳﻠﻴﺎﻣﺴﻮن و ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري ﻧﺴﺒﻲ ﺳﻔﺎلﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در‬ ‫ﺻﺪر اﺳﻼم در ﻣﺤﻮﻃﻪي ﻗﻠﻌﻪﻛﺎﻓﺮ در ‪ 10‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﺳﻴﺮﺟﺎن اﻣﺮوزي ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ )‪ .(Morgan & Leatherby, 1987,pp. 23-172‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺪهي ‪6‬ق‬ ‫ﻧﺎم »ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ« ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﺗﺎ ﺳﺪهي ‪9‬ق‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ و ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم داﺷﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫)ﻧﻜـ‪ :‬اﻓﻀﻞاﻟﺪﻳﻦ ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ‪426 ،1326 ،‬؛ ﻣﻨـﺸﻲ ﻛﺮﻣـﺎﻧﻲ‪48-47 ،1328 ،‬؛ ﺻـﻮر اﻻﻗـﺎﻟﻴﻢ‪،‬‬ ‫‪ .(55 ،1353‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻔﺎل‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﺳـﻴﺮﺟﺎن‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ رﺷﺪ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 4‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫از ﺻﺪر اﺳﻼم ﺗﺎ ﺳﺪهي ‪6‬ق در ﻗﻠﻌﻪﻛﺎﻓﺮ ﻣﻮﺟﻮدﻳـﺖ داﺷـﺘﻪ و در اﻳـﻦ ﺳـﺪهﻫـﺎ در ﻣﺤـﻞ‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار ﺷﻬﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺨـﺶ ﺟﻨـﻮب ﻏﺮﺑـﻲ ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ‪،‬‬ ‫ﺑﻘﺎﻳﺎﻳﻲ از ﻳﻚ ﺳﺎزهي ﺧﺸﺘﻲ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﺧﺸﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻴﻮهي ﻣﻌﻤﺎري و‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ و دﻓﺎﻋﻲ ﻧﻘﺶ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن )ﻗﻠﻌﻪﻛـﺎﻓﺮ( را داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ از ﺳﺪهي ‪6‬ق‪ ،‬ﺷﻬﺮ از ﻗﻠﻌﻪﻛﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه‬ ‫و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻬﺮي در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺳﺎزهي دﻓﺎﻋﻲِ ﭘﻴﺶﮔﻔﺘﻪ و ﺑﻪوﻳﮋه در داﻣﻨﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ )‪) (Amirhajloo & Sedighian, 2020, pp. 16-17‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(3‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .1‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮ ﻛﻬﻦ ﺳﻴﺮﺟﺎن )ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪(1399 ،‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﻧﺤﻮهي اﺗﺼﺎل آن ﺑﻪ ﺑﺎروي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﻗﺒﻞ از ﻗﺮن ‪6‬ق ﺑﻮده و اﺣﺘﻤﺎﻻً‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪5 | ...‬‬ ‫ﺳﺪهي ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 9‬ق؛ ‪ (3‬ﺑﺎغ ﺑﻤﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺪهي ‪9‬ق ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ؛ ‪ (4‬ﺳﻌﻴﺪآﺑﺎد ﻳﺎ ﺷﻬﺮاﻣﺮوزي ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬از‬ ‫ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﺗﺎ ﻛﻨﻮن )ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪(1399 ،‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .3‬ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ؛ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺎﻻ‪ :‬دﻳﺪ از ﺷﺮق‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮ وﺳﻂ‪ :‬دﻳﺪ از ﺷﻤﺎل‪،‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ :‬دﻳﺪ از ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ )ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪(1399 ،‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .2‬ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪي ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن؛ ‪ (1‬ﻗﻠﻌﻪﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺪهي ‪ 6‬ق؛ ‪ (2‬ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ‪،‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 6‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ در ﻫﺸﺖ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﺷـﻬﺮ ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﺳـﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬در ﻃـﻮل ﺷـﺮﻗﻲ‬ ‫‪ 379620,00‬ﺗﺎ ‪ 380400,00‬و ﻋـﺮض ﺷـﻤﺎﻟﻲ ‪ 3249570,00‬ﺗـﺎ ‪ 3248890,00‬واﻗـﻊ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺨﺮهاي از ﺳﻨﮓ آﻫﻜﻲ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﺑﻴﺶ از ‪ 50‬ﻣﺘﺮ در ﻣﺮﻛﺰ ﻗﻠﻌﻪﺳـﻨﮓ‪ ،‬ﻋﺎرﺿـﻪاي‬ ‫داﻣﻨﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺻﺨﺮه ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﺷﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬دو ﺑﺎرو‪ 49 ،‬ﺑﺮج و رﺑﺾ ﺑﺮﺟﺎي‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ )ﺗﺼﺎوﻳﺮ ‪ 3‬و ‪ .(4‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﺎﻛﻢﻧـﺸﻴﻦ و ﺷﺎرﺳـﺘﺎن ‪ 27‬ﻫﻜﺘـﺎر اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫اﺣﺘﺴﺎب رﺑﺾ‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﺣـﺎﻛﻢﻧـﺸﻴﻦ‪ ،‬آﺛـﺎر ﻣﻌﻤـﺎري‬ ‫ﺧﺸﺘﻲ و آﺟﺮي‪ ،‬ﺣﻮض ﻳﺎ ﻣﺨﺰن آب‪ ،‬ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي آﺑﺮﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻠﻪﻫﺎي ﺳﻨﮕﻲ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫـﺎﻳﻲ از‬ ‫ﺗﺴﻄﻴﺢ و ﺗﺮاش ﺻﺨﺮهﻫﺎ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪه در ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻨﺒـﺮي‬ ‫ﺳﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﻛﺘﻴﺒﻪاي از ﺳﻠﻄﺎن ﻋﻤﺎداﻟﺪﻳﻦ اﺣﻤﺪ آلﻣﻈﻔﺮ و ﺗﺎرﻳﺦ ‪789‬ق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .4‬اﺳﻼﻳﺪﻫﺎي ﺳﺮﭘﺮﺳﻲ ﺳﺎﻳﻜﺲ از ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ در ‪ 1902‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬راﺳﺖ‪ :‬داﻣﻨﻪي ﺷﻤﺎﻟﻲ؛‬ ‫ﭼﭗ‪ :‬داﻣﻨﻪي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ )‪(research.britishmuseum.org‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .5‬ﺣﻤﺎم ﻛﺎوشﺷﺪه در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ )ﻃﺮاﺣﻲ از ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪(1399 ،‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ در دﺷﺖ ﺳﻴﺮﺟﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﺳـﺘﺤﻜﺎﻣﺎت ﻧﻈـﺎﻣﻲ و ﺣـﺎﻛﻢﻧـﺸﻴﻦِ ﺷـﻬﺮ ﺑـﺮ ﺑﻠﻨـﺪي و‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪7 | ...‬‬ ‫ﻛﺎوش ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ در ﺳﺎل ‪1394‬ش ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﻳﻚ ﺣﻤـﺎم در داﻣﻨـﻪي‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺎرﮔﺎه ﺳﻨﮓﺗﺮاﺷﻲ در داﻣﻨﻪي ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﻣﻮاد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺘﻨـﻮﻋﻲ ﺷـﺎﻣﻞ ﺳـﻔﺎل‪،‬‬ ‫ﻣﻬﺮه‪ ،‬ﺳﻜﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ و ﻗﻄﻌﺎت ﻓﻠﺰي ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ )اﻣﻴﺮﺣﺎﺟﻠﻮ‪ .(1394 ،‬ﺣﻤﺎم ﻧﻮﻳﺎﻓﺘـﻪ در‬ ‫اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(5‬ﻗﺮارﮔﻴﺮي ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺳﺮﺗﺮاﺷﻲ و ﻧـﻮرهﻛـﺶﺧﺎﻧـﻪ در ﮔﺮﻣﺨﺎﻧـﻪي ﺣﻤـﺎم‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻟﮕﻮي ﺣﻤﺎمﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺻﻔﻮي اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا از دورهي ﺻﻔﻮي اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎ ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫ﮔﺮﻣﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎندر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ )ﻫﻤﺎن(‪ .‬وﺟﻮد ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﻗﺎﻟﺐزده‪ ،‬اﺳﮕﺮاﻓﻴﺘﻮ‪ ،‬ﻟﻌﺎﺑﺪار‬ ‫ﺗﻜﺮﻧﮓ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﺮهي ﺷﺒﻪﭼﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺳﻼدن‪ ،‬زرﻳﻦﻓﺎم و ﻧﻘﺎﺷﻲ زﻳـﺮ ﻟﻌـﺎب ﺷـﻔﺎف ﻧﻴـﺰ ﻧـﺸﺎﻧﮕﺮ‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺖ در اﻳﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺗﺎ ﺳﺪهي ‪9‬ق اﺳﺖ )اﻣﻴﺮﺣﺎﺟﻠﻮ و ﺻـﺪﻳﻘﻴﺎن‪.(180-155 ،1399 ،‬‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(6‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .6‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻛﺎوش در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ )ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪(1399 ،‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺑﺎ ‪ 180‬ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ وﺳﻌﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻳﻚ ﺣﻤﺎم ﻛﺎﻣﻞ در ﺷﻬﺮﻫﺎي دوران اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 8‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻔﺎل ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ )ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪(1399 ،‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اﺻﻠﻲ‬ ‫ﺳﻔﺎل‬ ‫ﻗﺎﻟﺒﻲ و اﺳﺘﺎﻣﭙﻲ‬ ‫ﺳﺪهي ‪5‬‬ ‫ﺗﺎ ‪7‬ق‬ ‫ﺧﻤﻴﺮه ﻧﺨﻮدي ﺑﺎ ﻧﻘﺶ‬ ‫‪ ،6 ،5 ،3 ،1‬ﺳﺪهي ‪5‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﻓﺰوده‪ ،‬ﻛﻨﺪه و‬ ‫ﺗﺎ ‪7‬ق‬ ‫‪8‬‬ ‫ﻓﺸﺎري اﺑﺰاري‬ ‫ﺑﺪون ﻟﻌﺎب‬ ‫ﺳﻼدن ﺑﺎ ﺧﻤﻴﺮه ﭼﻴﻨﻲ‬ ‫ﺳﻔﻴﺪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻟﻌﺎﺑﺪار‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي و ﺗﺰﻳﻴﻦ‬ ‫ﺗﻜﺮﻧﮓ‬ ‫ﻛﻨﺪه‪ ،‬اﺳﺘﺎﻣﭙﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻳﺎ‬ ‫ﺧﻴﺎرهاي‬ ‫‪7 ،4 ،2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻣﺤﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬ ‫ﻏﺒﻴﺮا ﻛﺮﻣﺎن‬ ‫‪p. 442, Bivar, 2000,‬‬ ‫‪N: b71-68‬‬ ‫ﺟﻴﺮﻓﺖ‬ ‫ﻏﺒﻴﺮا‬ ‫ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر‬ ‫ﭼﻮﺑﻚ‪89 ،1391 ،‬‬ ‫‪Bivar, 2000, p. 444‬‬ ‫‪Wilkinson, 1973, pp.‬‬ ‫‪356-357‬‬ ‫ﭼﻴﻦ ) ‪Barnes et al., 2010, p. Longquan‬‬ ‫‪336‬‬ ‫‪(Ware‬‬ ‫دورهي‬ ‫ﻳﻮان )ﺳﺪه ﺷﻬﺮ ﺣﺮﻳﺮه ﻛﻴﺶ ﻣﻮﺳﻮي‪232 ،1376 ،‬‬ ‫‪ 8‬ق(‬ ‫ ‪Morgan, 1991, p. 73‬‬‫ﻣﻴﻨﺎب‬ ‫‪77‬‬ ‫‪Bivar, 2000, p. 417‬‬‫‪420‬‬ ‫‪Treptow, 2007, p. 38‬‬ ‫‪Kennet, 2004, p. 58,‬‬ ‫‪142‬‬ ‫‪Priestman, 2013, p.‬‬ ‫‪624, 702‬‬ ‫ﻟﻌﺎﺑﺪار‬ ‫ﭼﻨﺪرﻧﮓ‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﻲ‬ ‫زﻳﺮﻟﻌﺎب‬ ‫ﻟﻌﺎﺑﺪار‬ ‫ﭼﻨﺪرﻧﮓ‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﻲ‬ ‫روي ﻟﻌﺎب‬ ‫ﻏﺒﻴﺮا‬ ‫ري‬ ‫‪،14 ،11 ،9‬‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﻲ زﻳﺮﻟﻌﺎب ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺪهي ‪ 7‬اﻟﻤﺘﺎف رأساﻟﺨﻴﻤﻪ‬ ‫‪،19 ،18 ،17‬‬ ‫ﺧﺪادوﺳﺖ و دﻳﮕﺮان‪،‬‬ ‫ﺧﻤﻴﺮه رﺳﻲ‬ ‫ﺗﺎ ‪9‬ق‬ ‫ﺟﻨﻮب اﻳﺮان‬ ‫‪21 ،20‬‬ ‫‪166 ،1396‬‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﻦ ﺑﺎﺧﺮز‬ ‫ذﻟﻒآﺑﺎد ﻓﺮاﻫﺎن ﻧﻌﻤﺘﻲ و دﻳﮕﺮان‪،1391 ،‬‬ ‫‪131-130‬‬ ‫ﭘﻮپ و اﻛﺮﻣﻦ‪ ،1387 ،‬ج‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ ﺳﻔﻴﺪ و ﺧﻤﻴﺮه‬ ‫ﻛﺎﺷﺎن‬ ‫‪ 1840 - 1839 ،4‬و ج‬ ‫ﺳﺪهي ‪6‬‬ ‫ﺷﺒﻪﭼﻴﻨﻲ و ﺗﺰﻳﻴﻦ دو‬ ‫‪16 ،15 ،12‬‬ ‫‪735 – 734 ،9‬؛‬ ‫و ‪7‬ق‬ ‫رﻧﮓ ﻻﺟﻮردي ﺳﻴﺎه ﻳﺎ‬ ‫ري‬ ‫‪Watson, 2004, pp.‬‬ ‫ﻻﺟﻮردي ﺳﺒﺰ‬ ‫‪333 & 339‬‬ ‫ﺟﻴﺮﻓﺖ‬ ‫ﭼﻮﺑﻚ‪94 ،1391 ،‬‬ ‫ﻛﺎﺷﺎن‬ ‫واﺗﺴﻮن‪/ 48 ،1382 ،‬‬ ‫ﺳﺪهي ‪6‬‬ ‫زرﻳﻦﻓﺎم ﺑﺎ ﺧﻤﻴﺮه‬ ‫ﺟﺮﺟﺎن‬ ‫‪Bahrami, 1988, p. 81‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪Kiani, 1984, p. 49‬‬ ‫و ‪7‬ق‬ ‫ﺷﺒﻪﭼﻴﻨﻲ‬ ‫ﺣﺎﺷﻴﻪي ﺧﻠﻴﺞ ‪Mason, 2004, p. 123‬‬ ‫‪Priestman, 2013, p.‬‬ ‫ﻓﺎرس‬ ‫‪700‬‬ ‫ ‪Bivar, 2000, pp. 413‬‬‫ﻏﺒﻴﺮا‬ ‫‪415‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﻋﻲ ﺳﻔﺎل‬ ‫ﺷﻤﺎره‬ ‫ﻗﻄﻌﺎت در ﮔﺎﻫﻨﮕﺎري‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪9 | ...‬‬ ‫‪ .5‬ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻣﻨﻄﻘﻪاي از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑـﺮاي ﮔـﺴﺘﺮش ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ و ﻓﺮوش ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﻛـﺴﺐ‬ ‫ﻧﺪارد و ﻫﻤﻪي زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪي ﭘﺎﻳﺪار ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳـﺴﺖ‬ ‫ﻧﻴﺰ در ﺑﻄﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻣﻨﻄﻘﻪاي وﺟـﻮد دارد )‪ .(Pike et al., 2017, p. 1‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑـﺮ رﺷـﺪ و اﻓـﻮل‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده و اﻳﻦ ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎ در دو ﻣﻘﻴﺎس »ﺑﺮون ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎﻫﻲ )ﻛﻼن( ـ‬ ‫درون ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎﻫﻲ )ﺧُﺮد(« ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﺮﻫﻢﻛﻨﺶ آن ﺑـﺎ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ را در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي‪ ،‬رﺷﺪ و ﺗﺮك اﺳـﺘﻘﺮارﻫﺎي اﻧـﺴﺎﻧﻲ داﺷـﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ )‪ .(Rapp & Hill, 1998, p. 86‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻨﺖ وات‪ 1‬ﻧﻘﺶ ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺎده‪ ،‬اﻧﺮژي‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻮع‪ ،‬ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن را در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ‪ ،‬رﺷﺪ و ﺗﺮك ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫـﺎ ﺑﺮﺷـﻤﺮده اﺳـﺖ )وات‪،‬‬ ‫‪ .(1393‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫را در ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻛﻼرك‪ ،‬ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎي ﻗـﺪرت و‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴــﺖ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ اﻓــﺮاد اﻫﻤﻴــﺖ ﺑﻴــﺸﺘﺮي در ﺷــﻜﻞﮔﻴــﺮي ﺳــﺎزﻣﺎن ﻓــﻀﺎﻳﻲ ﺷــﻬﺮﻫﺎ و‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ )‪ .(Clarke, 1977‬دﺳﺘﻪي دﻳﮕﺮي از ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮان‪ ،‬ﻧﻘـﺶ ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫ﻣﺤﻴﻄﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪﻃﻮر ﻫﻢزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور اﻳﻨـﺎن‪ ،‬ﺳـﻪ ﻣﺆﻟﻔـﻪي ﻣﺤﻴﻄـﻲ‪،‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ رﺷـﺪ و ﺗﻮﺳـﻌﻪي ﺷـﻬﺮﻫﺎ اﺛﺮﮔﺬارﻧـﺪ‪ .‬در ﺑ‪‬ﻌـﺪ ﻣﺤﻴﻄـﻲ‪ ،‬ﻣـﺴﺌﻠﻪي‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪي ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬در ﺑ‪‬ﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪي ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ و در ﺑ‪‬ﻌـﺪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﻫـﺎي‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ )اﻳﺪر و ﺣﻜﻴﻤﻲﻧﻴﺎ‪.(95 ،1398 ،‬‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻓﻮق‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﻣﻘﺎﻟﻪي ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ »ﻃﺒﻴﻌﻲ و‬ ‫اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ«‪» ،‬اﻗﺘﺼﺎدي« و »اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ ﺳﻴﺎﺳﻲ« در ﺗﺤﻮﻻت ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻛﻮﻟـﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺻـﻮرتﺑﻨـﺪي‬ ‫‪1. Watt, Kenneth E. F.‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫درآﻣﺪ و ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ« )‪ .(Polese, 1999‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺑ‪‬ﻌﺪ اﻗﺘـﺼﺎدي ﺳـﺮوﻛـﺎر‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 10‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ اﺻﻮل اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ »ﺗﻨﻮع و ﺗﻌﺎدل« اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺗﻨﻮع ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻮع ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺴﺘﻲ و ﺗﻨﻮع ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ در ﻧﺎﺣﻴﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻘﺶ‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ »ﺷﻬﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ« در اﻳﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ﻣﻴﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺟﻨـﻮب اﻳـﺮان ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫»ﻣﻜﺎن و ﻓﻀﺎ«‪» ،‬اﻣﻨﻴﺖ« و »راﻫﺒﺮد ﺣﺎﻛﻤﺎن« ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳـﻲ و ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﻧﻘـﺶ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﻪي ﺷـﺎﺧﺺﻫـﺎي »ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ ﻣﻘﺘـﺪر و ﻣـﺸﺮوع« و‬ ‫»اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺟﻨﮓﻫﺎ« ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .6‬ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫‪ .1-6‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬ ‫در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻠﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻮل ﻳﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲِ »ﺗﻨﻮع« و »ﺗﻌﺎدل«‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﺗﻨﻮع ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ارﺗﺒﺎط دارد )ﺟﻤﻌﻪﭘـﻮر‪،‬‬ ‫‪ .(118 ،1392‬ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻧﻴﺰ از ﺗﻨﻮع اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﺗﻨﻮع ﻣﻮاد و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ دو وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و دﺷﺖ اﺳﺖ و ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎي آن‬ ‫در ﺑﺎزهي ارﺗﻔﺎﻋﻲ ‪ 1581‬ﻣﺘﺮ ﺗﺎ ‪ 3200‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳـﺎ ﺷـﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ )ﻓﺎﺿـﻞﻧﻴـﺎ و‬ ‫دﻳﮕﺮان‪ .(115 ،1393 ،‬اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﺗﻔـﺎوت دﻣـﺎي ﺑـﻴﺶ از ‪ 15‬درﺟـﻪاي را ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و ﻓﺮواﻓﺘﺎده دﺷﺖ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد‪ .‬ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﻪي‬ ‫ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺑﺎﻏﺪاري و داﻣﺪاري‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻲ از ارﺗﻔﺎع اﺳﺖ و در ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻧﻴﺰ اﻳـﻦ ﺳـﻪ ﺷـﻴﻮهي‬ ‫ﻣﻌﻴﺸﺖ روﻧﻖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي ﻣﻘﺪﺳﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺮﺟﺎن داراي ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد ]ﺳﺮدﺳﻴﺮي و‬ ‫ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي[‪ ،‬ﺧﻴﺮات ﺑﺴﻴﺎر و ﻧﺮخﻫﺎي ارزان و ﺑﺎﻏﺎت ﻓﺮاوان ﺑـﻮد )‪ .(686 ،1385‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫در ﺳﺪهي ‪7‬ق‪ ،‬ﺳﻴﺮﺟﺎن داراي »ﺑﺴﺎﺗﻴﻦ و ﻋﻴﻮن اﻧﻬﺎر‪ ،‬آب ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻮاي دﻟﻜﺶ و دﻟﮕـﺸﺎ‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻦ دﻟﻨﺸﻴﻦ و ﻓﺮﺣﺖاﻓﺰا‪ ،‬ﺣﻠﻮﻳﺎت و ﻧﻴﺸﻜﺮ و ﺧﺮﻣﺎي ﻓـﺮاوان« ﺑـﻮده و از آﻧﺠـﺎ »ﻛﻤ‪‬ـﻮن‬ ‫)زﻳﺮه(« ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ ﻣﻲﺑﺮدﻧـﺪ )ﻗﺰوﻳﻨـﻲ‪ .(263 ،1371 ،‬ﻣـﺴﺘﻮﻓﻲ ﻧﻴـﺰ ﺳـﻴﺮﺟﺎن را‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي و ﺑﺎﻏﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﻼت و ﺧﺮﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ )‪ .(201 ،1381‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻮﻫﭙﺎﻳﻪ و دﺷـﺖ‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺶ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻪ ﺷـﺎﺧﺺ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪11 | ...‬‬ ‫در ﺧﺪﻣﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻮده و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﻬﺮ و زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻳـﻦ دو ﻋﻨـﺼﺮ و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد داﻣﭙﺮوري و ﻛﺸﺎورزي ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻧﺒـﻮده و‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪي آن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺴﺘﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻧﺴﺎرﻫﺎ و ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﻣﻌﺎدن و ﻗﻨﻮات ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻴﺮﻛﺎن ﻳـﺎ ﺳـﻴﺮﺟﺎن ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‬ ‫)ﺣﺎﺗﻤﻲ‪ .(14 ،1374 ،‬در ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎدن ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺲ ﺑـﺎ وﺳـﻌﺖ زﻳـﺎد‬ ‫)‪ (Pleiner, 1967, p. 374‬و ﺷﻮاﻫﺪ اﺳﺘﺨﺮاج روي در ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ‬ ‫‪ 600‬ﺳﺎل ﻗﺪﻣﺖ دارد )‪ .(Wertime, 1967, p. 335‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﻲ و اﺑﺰارﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻬﻦ ﻣﻌﺪنﻛﺎوي از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻜﺶ ﻳﺎ ﻛﻠﻨﮕﻲ آﻫﻨﻲ در ﻣﻌﺪن ﻣﺲ ﭼﺎهﮔﺰ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺳـﻴﺮﺟﺎن‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ )‪ .(ibid‬در ﻧﻮاﺣﻲِ ﻫﻤﺠﻮار ﺑﺎ دﺷﺖ ﺳﻴﺮﺟﺎن از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن‬ ‫ﭘﺎرﻳﺰ ﺗﺎ ﭼﻬﻞﺗﻦ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻮه ﭘﻨﺞ و ﭼﻬﻞﺗﻦ در ﻣﺮز ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮدﺳﻴﺮ ﺑﺎ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ‪60‬‬ ‫ﺗﺎ ‪ 80‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪ ‪ 27‬ﻣﻌﺪن و ﻣﺤﻮﻃﻪي ذوب ﻓﻠـﺰ از دوران‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ وﺟﻮد دارد )ﺧﺴﺮوزاده‪ .(25-23 ،1388 ،‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻌﺪن ﻓﻴـﺮوزه ﻧﻴـﺰ در‬ ‫ﻗﺼﺒﻪي ﺳﻴﺎوك در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺷﻬﺮﺑﺎﺑﻚ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﺳﻴﺮﺟﺎن اﺷـﺎره ﺷـﺪه اﺳـﺖ )زاوش‪،‬‬ ‫‪ .(199 ،1348‬در ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻧﻴﺰ ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻌﺎدن‬ ‫ﮔُﻞﮔﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﻓﺎﺻﻠﻪي ‪ 50‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ از ﺟﻤﻠـﻪ اﻳـﻦ ذﺧـﺎﻳﺮ‬ ‫ﻣﻌﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و دادهﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن و ﻧﻮاﺣﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﺪﻧﻜﺎوي و ﻣﻌﺪﻧﻜﺎري ﻛﻬﻦ داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻌﺎدل ﻧﻴﺰ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻠﻴﺪي در ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻌﺎدل اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل در راﺑﻄﻪي اﻧﺴﺎن و ﻣﺤﻴﻂ و ﺗﻌﺎدل در ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و اﻗﺘـﺼﺎدي‬ ‫اﺳﺖ )ﺟﻤﻌﻪﭘﻮر‪ .(120 ،1392 ،‬ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎ را اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣـﻲدﻫـﺪ و‬ ‫ﻧﻘﺶ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ در ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻣﺮﺗﺒﻪاش ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪،‬‬ ‫‪ .(121‬ﺗﻌﺎدل ﻣﻴﺎن ﻧﻮاﺣﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪي »ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ« رخ ﻣﻲدﻫﺪ )ﻫﻤـﺎن‪ .(114 ،‬ﻣﻔﻬـﻮم‬ ‫»ﺷﻬﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ« ﺑﻪ دو وﺟﻪ »ﻋﻤﻠﻜﺮدي« و »ﻓﻀﺎﻳﻲِ« ﺷﻬﺮ اﺷﺎره دارد و ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ از‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﺎدن ﻏﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 12‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻳﺎ ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻧﻴﺰ در ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ ﻋﻤﻠﻜـﺮدي و‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﻮد و واﺳﻄﻪي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و ﭼﻬﺎرراه ﺗﺒﺎدل ﻛـﺎﻻ در ﻣﻴﺎﻧـﻪي ﻣﺜﻠـﺚ‬ ‫ﻛﺮﻣﺎن ـ ﻓﺎرس ـ ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ )ﻧﻘﺸﻪي ‪.(1‬‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﻬﺮي ﻣﻴﺎﻧﻲ )ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪(1399 ،‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﻮارد ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﻜﺎنﮔﺰﻳﻨﻲ ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪهي زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺻﺨﺮهي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺨﺮهي ﻣﺮﺗﻔـﻊ ﻣﺮﻛـﺰ ﺷـﻬﺮ‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮي ﺑﺮاي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢﻧـﺸﻴﻦ و ﺗﻔﻜﻴـﻚ آن از ﺷﺎرﺳـﺘﺎن ﻳـﺎ‬ ‫ﻋﺎﻣﻪﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻟﮕﻮﻳﻲ در ﺷﻬﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﺮان از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻴﺮوزآﺑﺎد و ﺷﻬﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑـﻢ‬ ‫)ارگ ﺑﻢ( ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ و ﺣﺎﻛﻢﻧﺸﻴﻦ ﻳﺎ ﻛﻬﻨﺪژ در اﻳﻦ ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮ ﻓـﺮاز‬ ‫ﺑﻠﻨﺪي ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻜـﻲ از دﻻﻳـﻞ اﻧﺘﻘـﺎل ﺷـﻬﺮ از ﻗﻠﻌـﻪﻛـﺎﻓﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ در ﺳﺪهي ‪6‬ق‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎي دﻓـﺎع ﻏﻴﺮﻋﺎﻣـﻞ در ﺻـﺨﺮهي ﻣﺮﺗﻔـﻊِ ﻣﺮﻛـﺰ‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ و ﻛﺎﺳﺘﻦ از آﺳﻴﺐﻫﺎي ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺣﺎﻛﻢﻧﺸﻴﻦ و ﻋﺎﻣﻪﻧﺸﻴﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﺻﺪر اﺳﻼﻣﻲِ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﻗﻠﻌﻪﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬از اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺤـﺮوم ﺑـﻮد و در‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازي ﻣﺴﻄﺢ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ‪ ،‬از ﭼﻨﺎن اﺳـﺘﺤﻜﺎم و ﻋﻈﻤﺘـﻲ‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪي ‪ .1‬ﺷﺎﻫﺮاهﻫﺎي »ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ـ ﻣﺮﻛﺰ اﻳﺮان« و »ﺳﻨﺪ و ﺳﻴﺴﺘﺎن ـ ﻏﺮب اﻳﺮان« و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪13 | ...‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻣﺎﺟﺮاي ﺳﻮء ﻗـﺼﺪ ﺑـﻪ ﺟـﺎن ﺗﺮﻛـﺎن ﺧـﺎﺗﻮن )وﻓـﺎت‪682 :‬ق(‪ ،‬او و‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ )ﺗﺎرﻳﺦ ﺷـﺎﻫﻲ ﻗﺮاﺧﺘﺎﻳﻴـﺎن‪ ،2535 ،‬ﭘﻨﺠـﺎه و ﭘـﻨﺞ(‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در واﻗﻌﻪي ﺣﻤﻠﻪي ﺷﻴﺦ اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﻳﻨﺠﻮ )وﻓﺎت‪758 :‬ق( ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﺮﻣﺎن و ﺗﺎراج‬ ‫ﻟﺸﻜﺮش ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ ﺑـﻪ روشﻫـﺎي ﻧﻈـﺎﻣﻲ وارد ﻗﻠﻌـﻪ ﺷـﻮﻧﺪ و از ﻓـﺘﺢ آن ﻧﺎاﻣﻴـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‬ ‫)ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي‪ .(231 ،1372 ،‬در واﻗﻌﻪي ﻫﺠﻮم ﺗﻴﻤﻮر )ﺣﻜﻮﻣﺖ‪771-807 :‬ق( ﺑـﻪ ﺳـﻴﺮﺟﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻗﻠﻌﻪﻧﺸﻴﻨﺎن دو ﺳﺎل ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻏﻠﺒﻪي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺸﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﺻﻠﺢ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﻴﻤﻮر ﺷﺪﻧﺪ )ﻳﺰدي‪.(559 ،1336 ،‬‬ ‫‪ .2-6‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﻪي‬ ‫ﺳﻪ ﺷﺎﺧﺼﻪ ي »ﻣﻜﺎن و ﻓﻀﺎ«‪» ،‬اﻣﻨﻴﺖ« و »راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﻛﻤﺎن« ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﻣﺴﻴﺮ دو ﺷﺎﻫﺮاه ﻣﻬﻢ ﺷﻤﺎﻟﻲ ـ ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﺷـﺮﻗﻲ ـ ﻏﺮﺑـﻲِ اﻳـﺮان ﻗـﺮار داﺷـﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻫﺮاه ﻧﺨﺴﺖ از ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺗﺎ ﻣﺮﻛﺰ اﻳﺮان اداﻣﻪ داﺷﺖ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺧﺎرﺟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺎﻫﺮاه ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎﻫﺮاه دوم‪ ،‬از درهي ﺳﻨﺪ و ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﺮﻣﺎن و ﺳﭙﺲ ﺳﻴﺮﺟﺎن‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ و از ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺗﺎ ﻓﺎرس‪ ،‬ﺟﻨﻮب ﻏﺮب و ﻏﺮب اﻳـﺮان‪ ،‬ﺑـﻴﻦاﻟﻨﻬـﺮﻳﻦ و ﻣﻜّـﻪ ﺗـﺪاوم‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ دو ﺷﺎﻫﺮاه ﻓﻮق ﺑﻮد و ﭼﻬﺎرراه دادوﺳﺘﺪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﺷﺮق و‬ ‫ﻏﺮب و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ از ﺳﺪهي ‪4‬ق ﻣﺴﻜﻦ ﺑﺎزرﮔﺎﻧـﺎن و‬ ‫ﺑﺎرﮔﺎه )ﺑﺎراﻧﺪازِ( ﻓﺎرس ﺑﻮد )ﺣﺪود اﻟﻌﺎﻟﻢ‪ (141 ،1423 ،‬و اﻫﻤﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ راﻫﺒﺮدي‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺪهﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﺪاوم ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎاﻣﻨﻲﻫﺎي اواﺧﺮ‬ ‫ﺳﺪهي ‪6‬ق در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﺮﻣﺎن و اﻓﻮل ﺷﺎﻫﺮاه ﺟﻴﺮﻓﺖ )اﻣﻴﺮﺣـﺎﺟﻠﻮ‪،(190 ،1393 ،‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﺷﺎﻫﺮاه ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺴﻴﺮ ﻫﺮﻣﺰ ـ ﺟﻴﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺗـﺮدد‬ ‫در ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي اﻣﻦﺗﺮ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ )ﻋﺒﺎﺳـﻲ و اﻣﻴـﺮي‪ (312 ،1390 ،‬و ﺷـﺎﻫﺮاه ﺗﺠـﺎري‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي اﻣﻦ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ ﺳـﻴﺮﺟﺎن در ﻓﺎﺻـﻠﻪي ﻓـﺎرس و‬ ‫ﻛﺮﻣﺎن و ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﻮد ﻛﻪ ادرﻳﺴﻲ در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺮﺟﺎن را ﺑﺰرگﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﻣﺤﻼت ﺳﻴﺮﺟﺎن در ‪745‬ق‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ روي آوردﻧـﺪ‪ ،‬اﺑﻮاﺳـﺤﺎق و‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 14‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻛﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻜﻮﻧﺖ واﻟﻴﺎن و ﻋﻤ‪‬ﺎل ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‪ ،‬داراي ﺑﺎزارﻫﺎي ﺷﻠﻮغ‪ ،‬ﺛـﺮوت زﻳـﺎد و‬ ‫ﺗﺠﺎرت ﭘﺮروﻧﻖ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده و ﻣﺮدﻣﺎﻧﺶ را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻌﻬﺪ در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺳـﺘﻮده اﺳـﺖ )‪،1409‬‬ ‫‪ .(433‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ روﻧﻖ و اﻫﻤﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺳﺪهي ‪7‬ق‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺷـﻬﺮ‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻳﻜﻲ از ﺿﺮاﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﻮب اﻳﺮان ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ آن را در ﺳـﺪهي ‪8‬ق‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﻘﻂ ﻣﺮاﻛﺰ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ داراي ﺿﺮاﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ )ﺣـﺎﺗﻤﻲ‪،‬‬ ‫‪.(51-50 ،1374‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺎﻟﺖ ﻛﺮﻣﺎن در ﺑﺮﺧﻲ ادوار ﺳـﻄﺢ ﺑـﺎﻻﻳﻲ از اﻣﻨﻴـﺖ را ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻧﺪﻳﺸﻪي ﺣﺎﻛﻤﺎن اﻳﺮاﻧﻲ‪» ،‬اﻳﺠﺎد اﻣﻨﻴﺖ« ﻳﻜﻲ از ارﻛـﺎن ﻛـﺴﺐ ﻣـﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑـﻮد‬ ‫)ﺧﺴﺮوﺑﻴﮕﻲ و ﺻﺎدﻗﻲﻓﺮد‪ .(42 ،1397 ،‬اﻣﻨﻴﺖ وﻻﻳﺎت ﻛﺮﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺑـﻴﺶ از ﻫـﺮ زﻣـﺎﻧﻲ‪ ،‬در‬ ‫دورهي ﻗﺮاﺧﺘﺎﺋﻴﺎن و آلﻣﻈﻔﺮ رﻗﻢ ﺧﻮرد‪ .‬در دورهي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲِ ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ‬ ‫زﻳﺎدي در اﻳﺎﻟﺖ ﻛﺮﻣﺎن اﻳﺠﺎد و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻤﻮارﺗﺮ از ﻗﺒﻞ ﺷﺪ )ﻋﺒﺎﺳـﻲ و‬ ‫اﻣﻴﺮي‪ .(305 ،1390 ،‬ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﺳﻴﺎﺳﻲ و درك ﺷﺮاﻳﻂ زﻣـﺎﻧﻲ و‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﺠﺎد اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻬﻤﻲ را اﺟـﺮا ﻛـﺮد )ﺗﺮﻛﻤﻨـﻲ آذر‪.(1 ،1389 ،‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﺎﺟﺮان ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻤﺘﺎز اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷـﺪ )ﻫﻤـﺎن‪ .(10 ،‬در‬ ‫اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﻣﻴﺎن ﻛﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻓﺎرس و ﺷﻮﺷﺘﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﺑـﻮد و ﻛـﺎروانﻫـﺎي ﺗﺠـﺎري از راه‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﺮان ﺗﺮدد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(11 ،‬‬ ‫در ﺳﺪهي ‪8‬ق ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷـﺮاﻳﻂ ﺧـﺎص اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻗـﺮاري اﻣﻨﻴـﺖ از ﺑﻨﻴـﺎنﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آلﻣﻈﻔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻣﻨﻴـﺖ و ﻋـﺪاﻟﺖ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻣﻈﻔﺮي ﺑﻪوﻳﮋه اﻣﻴـﺮ ﻣﺒﺎرزاﻟـﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤـﺪ )ﺣﻜﻮﻣـﺖ‪718-759 :‬ق( و ﺷـﺎهﺷـﺠﺎع‬ ‫)‪759-786‬ق( اﻇﻬﺎر اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻗﺪرت آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺮوع ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳـﺎس‪،‬‬ ‫ﺑﺮﻗﺮاري اﻣﻨﻴﺖ و ﻧﻈﻢ در ﻳﺰد‪ ،‬ﻓﺎرس و ﻛﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪي آﻏﺎزﻳﻦ ﻗﺪرتﮔﻴﺮي آلﻣﻈﻔﺮ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ راهﻫﺎي ﺗﺠﺎري در ﻧﻴﻤﻪي ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻳﺮان را ﺑﺎ ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﻧﻜـﻮدري و اوﻏـﺎن و‬ ‫ﺟﺮﻣﺎن ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺗﺠﺎرت در زﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ )ﺧﺴﺮوﺑﻴﮕﻲ و ﺻـﺎدﻗﻲﻓـﺮد‪،‬‬ ‫‪.(43 ،1397‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫اﻳﺎﻟﺖ ﻛﺮﻣﺎن )ﺣﻤﻮي‪ (295 ،1995 ،‬و ﭘﺮروﻧﻖﺗـﺮ از ﺷـﻴﺮاز ﺑـﻮد )ﻗﺰوﻳﻨـﻲ‪.(263 ،1371 ،‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪15 | ...‬‬ ‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﻛﻤﺎنِ ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ در ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑـﻲﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻧﺒـﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن از زﻣﺎن ﻗﻄﺐاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺒﺎرز اول در اواﺧﺮ ﺳﺪهي ‪6‬ق‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺷـﺒﺎﻧﻜﺎرﮔﺎن ﻓـﺎرس‬ ‫اﻓﺰوده ﺷﺪ )ﻧﻄﻨﺰي‪ (8 ،1383 ،‬و ﺣﻜﺎم ﻗﺮاﺧﺘﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻃﻤﻊ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺳﻴﺮﺟﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺣﻜﺎم ﻗﺮاﺧﺘﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬وﺟﻮد ذﺧﺎﻳﺮ و ﻧﻔﺎﻳﺲ‪ ،‬اﻧـﻮاع ﻛﺎﻻﻫـﺎ و ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬ ‫ﻓﺮاوان در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻮد )ﻫﻤﺎن‪ .(191 ،‬ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﺠﺎرت واﻗﻒ ﺑﻮد و اﻗﺪاﻣﺎت‬ ‫ﻋﻤﺮاﻧﻲ او ﺳﺒﺐ روﻧﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳـﻦ اﻣـﺮ‪ ،‬روﻧـﻖ اﺳـﺘﺨﺮاج‬ ‫ﻣﻌﺎدن در وﻻﻳﺎت ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻮد )ﭼﻤﻨﻜﺎر و ﺻﺪﻳﻘﻲ‪.(26 ،1391 ،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ‪ ‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺒﺎدل ﻣﻮاد‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺒﺎدل ﻣﻮاد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬در دادهﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌـﺎت‬ ‫ﺳﻔﺎلِ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻔﺎل ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﺷﺎن‪ ،‬ري‪ ،‬ﻓﺮاﻫـﺎن‪ ،‬ﺟﺮﺟـﺎن‪ ،‬ﻧﻴـﺸﺎﺑﻮر‪،‬‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬رأس اﻟﺨﻴﻤﻪ اﻣـﺎرات‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن و ﭼـﻴﻦ ﺑـﺴﻴﺎر ﺷـﺒﺎﻫﺖ دارد )اﻣﻴﺮﺣـﺎﺟﻠﻮ و‬ ‫ﺻﺪﻳﻘﻴﺎن‪ .(1399 ،‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳـﻴﺮﺟﺎن و اﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻬﺮ در ﻳﻚ ﺷﺒﻜﻪي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ دورﺑ‪‬ﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3-6‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺶ دو ﻋﺎﻣﻞ »ﺣﺎﻛﻤﺎن‬ ‫ﻣﻘﺘﺪر و ﻣﺸﺮوع« و »اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺟﻨﮓﻫﺎ« ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﺗـﺮك‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﻛﺎﻓﺮ و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ در ﺳﺪهي ‪6‬ق‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪي ﻏُﺰﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻏُﺰﻫـﺎ در ﻋﻬـﺪ‬ ‫ﺗﻮراﻧﺸﺎه دوم ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪي ﻛﺮﻣﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺮاﺑﻲﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ ﺑﺎر آوردﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺷـﻬﺮ‬ ‫اوﻟﻴﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن را »وﻳـﺮان و ﻳﺒـﺎب‪ 1‬ﻛﺮدﻧـﺪ« )ﻣﻨـﺸﻲ ﻛﺮﻣـﺎﻧﻲ‪ .(18 ،1328 ،‬ﮔﺎﻫﻨﮕـﺎري‬ ‫ﺳﻔﺎﻟﻴﻨﻪﻫﺎي ﻗﻠﻌﻪﻛـﺎﻓﺮ ﻧﻴـﺰ ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﺗـﺎرﻳﺦ آﻧﻬـﺎ ﻣﺘـﺄﺧﺮﺗﺮ از ﺳـﺪهي ‪6‬ق ﻧﻴـﺴﺖ‬ ‫)‪.(Morgan & Leatherby, p. 1987‬‬ ‫‪ .1‬ﺧﺎﻟﻲ‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن ﺑﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪ )ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺎﻫﻲ‪ .(192 ،2535 ،...‬ﻣﻬﻢﺗـﺮﻳﻦ دﻟﻴـﻞ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 16‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫در اواﺧﺮ ﻗﺮن ‪7‬ق‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﻗﻄﺐاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺒﺎرز ﺷﺒﺎﻧﻜﺎره درآﻣﺪ )ﺷﺒﺎﻧﻜﺎرهاي‪ .(158 ،1363 ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﻠﻮك ﺷﺒﺎﻧﻜﺎره )‪756-448‬ق( ﺑﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮِ ﺗﻮﺳـﻌﻪي ﺷـﻬﺮ‬ ‫از ﺷﺒﺎﻧﻜﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و »ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺮﺟﺎن از اﻋﻤﺎل ﻛﺮﻣﺎن اﺳـﺖ و‬ ‫ﻣﻠﻮك ﺷﺒﺎﻧﻜﺎره ﺑﻪ ﺗﻐﻠﺐ و ﺗﻌﺪي در ﺗﺼﺮف ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ...‬اﻫﺎﻟﻲ ﺷـﺒﺎﻧﻜﺎره در ﺟـﻮاب ﮔﻔﺘﻨـﺪ‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻗﻠﻌﻪاي ﺧﺮاب ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎ آﻧﺮا ﻋﻤﺎرت ﻛﺮدهاﻳـﻢ و ﻃﺎﻓﻴـﺎت‪ ،‬ﺳـﺎﻳﺤﻪ ﮔﺮداﻧﻴـﺪهاﻳـﻢ‪«1‬‬ ‫)ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺎﻫﻲ‪ .(192 ،2535 ،...‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻗﺒﻞ از ﺗـﺴﻠﻂ ﺷـﺒﺎﻧﻜﺎرﮔﺎن‬ ‫وﻳﺮان ﺑﻮده و ﻋﻤﺎرت و آﺑﺎداﻧﻲ آن در زﻣﺎن ﻣﻠﻮك ﺷﺒﺎﻧﻜﺎره رخ داده اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺎي دﻳﮕـﺮ‬ ‫آﻣﺪه ﻛﻪ »ﻗﻮم ﺷﺒﺎﻧﻜﺎره در ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﻘﺎم دارﻳﻢ«‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪ .(276 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﻜﺎرﮔﺎن دﺳﺖﻛﻢ از اواﺧﺮ ﺳـﺪهي ‪6‬ق در ﺳـﻴﺮﺟﺎن ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ آن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗـﺎرﻳﺦ‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻏـﺎز ﺗﻮﺳـﻌﻪي ﺳـﻴﺮﺟﺎن در‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﺷﺒﺎﻧﻜﺎرﮔﺎن ﺑﺮ آن ﻣﺮﺗﺒﻂ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺗﺮﻛـﺎن ﺧـﺎﺗﻮن ﻗﺮاﺧﺘـﺎﺋﻲ‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﺼﺮف ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺷﻬﺮ را ﺑﻪ ﻇﻬﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﻮد واﮔـﺬار ﻛـﺮد و او در آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﻋﻤﺎرتﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺳﺎﺧﺖ و اﻣﻮال ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد )ﻫﻤﺎن‪.(279 ،‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﭘﺲ از ﻗﺮاﺧﺘﺎﺋﻴﺎن و در زﻣﺎن آلﻣﻈﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﺪاوم ﻳﺎﻓـﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻈﻔﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ و در دورهي اﻳـﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻌﻤـﺎري و ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ )ﺳﺮآﺑﺎداﻧﻲ ﺗﻔﺮﺷﻲ‪ (72 ،1389 ،‬و ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﺑﻨﺎﻫﺎي زﻳﺎدي در ﻧﻮاﺣﻲ‬ ‫ﻛﺮﻣﺎن و ﻓﺎرس ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻳﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ )ﻛﺘﺒﻲ‪ .(66 ،1364 ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠـﺐ رﺿـﺎﻳﺖ‬ ‫ﻣﺮدم و ﻛﺴﺐ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪ ،‬دﻏﺪﻏﻪي ﻋﻤﺮان و آﺑﺎداﻧﻲ و اﺟﺮاي ﻋﺪل را داﺷﺘﻨﺪ )ﺧـﺴﺮوﺑﻴﮕﻲ‬ ‫و ﺻﺎدﻗﻲﻓﺮد‪ .(44 ،1397 ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺎهﺷﺠﺎع در اواﺳﻂ ﺳﺪهي ‪8‬ق‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑـﺮج‬ ‫و ﺑﺎروي ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن اﻗﺪام ﻛﺮد )وزﻳﺮي‪ .(47 ،1386 ،‬در ﭘﻲ اﻳـﻦ ﺑﺎزﺳـﺎزيﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﺎروي‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن آنﭼﻨﺎن ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻳﻦ دوره ﺑﻪﻋﻨﻮان »اﻣﻬـﺎت ﻗﻠﻌـﻪ‬ ‫‪ .1‬ﺑﺮ زﻣﻴﻦﻫﺎي ﺑﺎﻳﺮ آن‪ ،‬آب ﺟﺎري ﻛﺮدﻳﻢ؛ آﺑﺎد ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن در اواﺳﻂ ﺳﺪهي ‪7‬ق‪ ،‬در ﻳﻜﻲ از اردوﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪17 | ...‬‬ ‫اﻳﺮان« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻛﺘﺒﻲ‪ .(49 ،1364 ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﺼﺎﻧﺖ و رﻓﻌﺖ ﺑـﺎروي‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬اﻣﻴﺮﺷﻴﺦ اﺑﻮاﺳﺤﺎق در ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺘﻌـﺮض آن ﺷـﻮد و رو‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺮﻣﺎن ﻧﻬﺎد )ﻫﻤﺎن‪.(50 ،‬‬ ‫ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻣﺪاوم ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﺪان از دﺳﺖ دادﻧﺪ )ﺧـﺴﺮوﺑﻴﮕﻲ و ﺻـﺎدﻗﻲﻓـﺮد‪،1397 ،‬‬ ‫‪ .(44‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﻤﻼت ﺗﻴﻤﻮر ﻧﻴﺰ آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن ﭘﺲ از ﺣـﺪود ﺳـﻪ‬ ‫ﻗﺮن ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﻴﺮﺗﻴﻤﻮر در ﺳـﺎل ‪795‬ق ﺑـﻪ ﺳـﻴﺮﺟﺎن ﺣﻤﻠـﻪ ﻛـﺮد و ﭘـﺲ از دو ﺳـﺎل‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه‪ ،‬ﺷﻬﺮ را ﻓﺘﺢ ﻛﺮد )ﻳﺰدي‪ .(559 ،1336 ،‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﻠﻌﻪﺳـﻨﮓ‬ ‫ﺑﻪ »ﻫﻤﻴﺪ« ﻳﺎ ﺑﻤﻴﺪ ]در ﺷﻤﺎل ﺳﻴﺮﺟﺎن اﻣﺮوزي[ ﻧﻘـﻞ ﻣﻜـﺎن ﻛﺮدﻧـﺪ )ﺣـﺎﻓﻆ اﺑـﺮو‪،1378 ،‬‬ ‫‪ .(193/3‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﺮك ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎره اﺗﻔﺎق ﻧﻴﻔﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﺮو‪ ،‬ﺳﻴﺮﺟﺎن در زﻣﺎن او )‪ 817‬ﺗﺎ ‪833‬ق( ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺷـﻬﺮ اﻳﺎﻟـﺖ ﻛﺮﻣـﺎن ﺑﻌـﺪ از‬ ‫ﺑﺮدﺳﻴﺮ ﺑﻮده )ﻫﻤﺎن‪ (15 ،‬و ﻗﻠﻌﻪاي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ اﻧﺪرون ﺷﻬﺮ و ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺳﻨﮕﻲ ﺑﻠﻨﺪ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪ .(16 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در واﻗﻌﻪي ﺣﻤﻠﻪي اﻣﻴﺮزاده اﺳـﻜﻨﺪر ﺑـﻪ ﺳـﻴﺮﺟﺎن در ﺳـﺎل ‪814‬ق‪،‬‬ ‫ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﻪ »ﻗﻠﻌﻪﻛﻮه‪ «1‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ )ﺣﺎﻓﻆ اﺑﺮو‪342/2 ،1378 ،‬؛ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي‪،1383 ،‬‬ ‫‪ .(153‬ﻣﺤﺎﺻﺮهي ﻗﻠﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن و رﺧﺪادﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ آن در ﺳـﺎلﻫـﺎي ‪ 858 ،815‬و‬ ‫‪884‬ق ﻧﻴﺰ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ )روﻣﻠﻮ‪196/1 ،1384 ،‬؛ ﻫﻤـﻮ‪ .(829/2 ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬در‬ ‫ﻋﺎﻟﻢآراي اﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺣﺼﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ و دﺷﻮاريِ ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﻧﻴﻤﻪي دوم ﻗﺮن ‪9‬ق‬ ‫اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻓﻀﻞاﷲ ﺑﻦ روزﺑﻬﺎن‪ .(177 ،1382 ،‬اﻣﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ اُﻣﺮايِ ﺳـﻠﻄﺎن ﺣـﺴﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻳﻘﺮا )وﻓﺎت‪911 :‬ق( ﻗﻠﻌﻪ را ﻓﺘﺢ و آن را »ﻣ‪‬ﻘﻤﻮع اﻻﺛﺮ و ﻣ‪‬ﻘﻠﻮع اﻟﺴﻘﻮف و اﻟﺠ‪‬ﺪ‪‬ر‪ «2‬ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪ .(178 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺣﻤﻼت ﺗﻴﻤـﻮر و ﻧﻘـﻞ ﻣﻜـﺎن ﺑـﺴﻴﺎري از‬ ‫ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻜﻮﻧﺖ در ﺳﺪه ‪9‬ق در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺗﺪاوم داﺷﺘﻪ و ﺑﺎروﻫـﺎي آن‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺷﺪه و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻛﺎﻓﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در اواﺧﺮ ﺳﺪهي ‪9‬ق ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺳـﻠﻄﺎن‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎﻳﻘﺮا ﺗﺨﺮﻳﺐ و ﻣﺘﺮوك ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦﮔﺬاري اﻏﻠـﺐ ﻗﻄﻌـﺎت‬ ‫‪ .1‬در دﺷﺖ ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﻠﻌﻪاي ﻛﻪ روي ﻛﻮه ﻳﺎ ﺻﺨﺮهي ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﻘﻒﻫﺎ و دﻳﻮارﻫﺎ را وﻳﺮان ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻈﻔﺮﻳﺎن در ﻧُﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 18‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫ﺳﻔﺎل ﻧﻴﺰ ﺑﺎزهي زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺪهي ‪ 5‬ﺗﺎ ‪9‬ق را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪19 | ...‬‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳـﺪهﻫـﺎي ﻣﻴـﺎﻧﻲ اﺳـﻼﻣﻲ ﻣﺘـﺄﺛﺮ از ﻋﻮاﻣـﻞ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و اﻛﻮﻟـﻮژﻳﻜﻲ‪،‬‬ ‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي و ﮔﺴﺘﺮش ﺷـﻬﺮ را در ﺳـﺪهﻫـﺎي ﻣﻴـﺎﻧﻲ در ﭘـﻲ داﺷـﺖ‪ .‬ﺳـﻴﺮﺟﺎن داراي دو‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن و دﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻮع اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﺗﻨـﻮع ﻣـﻮاد و ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺑـﻮد‪ .‬ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﺻـﺎدرات‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺑﺎﻏﻲ و داﻣﻲ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻌـﺎدن ﻣـﺲ‪ ،‬روي و آﻫـﻦ در رﺷـﺪ‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻧﻘﺶ داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻴﺮﺟﺎن از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮدي و ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻳﻚ »ﺷﻬﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ« ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ در ﺗﻌﺎدل ﻣﻴﺎن ﻧﻮاﺣﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺷﻬﺮ از ﻗﻠﻌﻪﻛﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ در ﺳـﺪهي ‪6‬ق ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎي‬ ‫دﻓﺎع ﻏﻴﺮﻋﺎﻣﻞ در ﺻﺨﺮهي ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺤﻮﻃﻪ و وﺟﻮد ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي‬ ‫اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺣﺎﻛﻢﻧﺸﻴﻦ و ﺷﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﺻﺪر اﺳـﻼﻣﻲِ‬ ‫ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﻗﻠﻌﻪﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬از ﭼﻨﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲاي ﻣﺤﺮوم ﺑﻮد و در ﭼﺸﻢاﻧﺪازي ﻣﺴﻄﺢ ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫»ﻣﻜﺎن«‪» ،‬اﻣﻨﻴﺖ« و »راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﻛﻤﺎن« ﺑﻮد‪ .‬ﺳـﻴﺮﺟﺎن در ﺗﻘـﺎﻃﻊ دو ﺷـﺎﻫﺮاه‬ ‫ﻣﻬﻢ اﻳﺮان ﻗﺮار داﺷﺖ و ﻧﺎاﻣﻨﻲ ﺷﺎﻫﺮاه ﻫﺮﻣﺰ ـ ﺟﻴﺮﻓﺖ ـ ﻛﺮﻣﺎن از ﺳﺪهي ‪6‬ق ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳـﺒﺐ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻴﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن و اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ارﻛﺎن ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ‪ ،‬در ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺳـﻴﺮﺟﺎن‬ ‫ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﻨﻴﺖ وﻻﻳـﺎت ﻛﺮﻣـﺎن ﺑـﻴﺶ از ﻫـﺮ زﻣـﺎﻧﻲ‪ ،‬در دورهي ﻗﺮاﺧﺘﺎﺋﻴـﺎن و‬ ‫آلﻣﻈﻔﺮ رﻗﻢ ﺧﻮرد و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺠﺎري در اﻳﻦ اﻳﺎﻟﺖ ﻫﻤـﻮارﺗﺮ از ﻗﺒـﻞ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎ و اﻫﺪاف اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﻛﻤﺎن در ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻲﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻋﻠـﺖ ﮔـﺮاﻳﺶ ﺣﻜـﺎم ﻗﺮاﺧﺘـﺎﺋﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺼﺮف ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬وﺟﻮد ذﺧﺎﻳﺮ و ﻧﻔﺎﻳﺲ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻓﻊ در ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﺮك ﻗﻠﻌﻪﻛـﺎﻓﺮ در ﺳـﺪهي‪6‬ق در ﭘـﻲ‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬دو اﺻﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲِ »ﺗﻨﻮع و ﺗﻌـﺎدل«‬ ‫ﺣﻤﻠﻪي ﻏُﺰﻫﺎ رخ داد و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺷﻬﺮ در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﺗـﺴﻠﻂ ﻣﻠـﻮك‬ ‫ﺷﺒﺎﻧﻜﺎره ﺑﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ را ﺑﺎزﺳﺎزي و ﺑﺎﻏﺎت و زﻣﻴﻦﻫـﺎ را آﺑـﺎد ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن ﻗﺮاﺧﺘﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن و ﺳﺎﺧﺖ ﻋﻤﺎرات ﺑﺴﻴﺎر در ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ و اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﻧﻴﺰ از دﻳﮕﺮ دﻻﻳﻞ رﺷﺪ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﺑـﻮد و ﺑﺎزﺳـﺎزي ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ ﺑـﻪ دﺳـﺘﻮر‬ ‫ﺷﺎهﺷﺠﺎع ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻤﻴﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﻣﻴـﺎن اﻋـﻀﺎي‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻈﻔﺮي در ﻧُﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻧﻬﺎ و آﻏﺎز ﺣﻤﻼت ﺗﻴﻤﻮر‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻗﻠﻌﻪﺳـﻨﮓ‬ ‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ و اﻏﻠﺐ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﻤﻴﺪ ﻛـﻮچ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در اواﺧـﺮ ﺳـﺪهي ‪9‬ق‪،‬‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎﻳﻘﺮا وﻳﺮان و ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺘﺮوك ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﺛﺮوت اﻳﻦ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪي آن ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺣﻜﺎم آلﻣﻈﻔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤـﺪن‪،‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 20‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‬ ‫‪ -‬اﺑﻦﺣﻮﻗﻞ‪ ،(1938) ،‬ﺻﻮرة اﻻرض‪ ،‬ج‪ ،2‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬دار ﺻﺎدر‪.‬‬ ‫‪ -‬ادرﻳﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،(1409) ،‬ﻧﺰﻫﺔ اﻟﻤﺸﺘﺎق ﻓﻲ اﺧﺘﺮاق اﻵﻓﺎق‪ ،‬ج‪ ،1‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻜﺘﺐ‪.‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪21 | ...‬‬ ‫ اﺻﻄﺨﺮي‪ ،(1340) ،‬ﻣﺴﺎﻟﻚ و ﻣﻤﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺑﻪﻛﻮﺷﺶ اﻳﺮج اﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب‪.‬‬‫ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻣﻬﺪي ﺑﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫ اﻓﻀﻠﻲ‪ ،‬زﻳﻨﺐ‪» ،(1397) ،‬ﮔﺰارش ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻮﻻت ﺷﻬﺮ ﺳـﻴﺮﺟﺎن در دوران اﺳـﻼﻣﻲ و راهﻫـﺎي‬‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ آن«‪ ،‬ﮔﺰارشﻫﺎي ﻫﻔﺪﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺻﺺ‪.133-126‬‬ ‫ اﻣﻴﺮﺣﺎﺟﻠﻮ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ؛ ﺻﺪﻳﻘﻴﺎن‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ‪» ،(1399) ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ي ﺑﺎﺳـﺘﺎنﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﺳـﻔﺎل ﻫـﺎي دوران‬‫اﺳﻼﻣﻲِ ﻣﺤﻮﻃﻪي ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ؛ ﺷﻬﺮ ﻗﺪﻳﻢ ﺳﻴﺮﺟﺎن«‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳـﺘﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ اﻳـﺮان‪ ،‬ش‪،25‬‬ ‫ﺻﺺ‪.180-155‬‬ ‫ اﻣﻴﺮﺣﺎﺟﻠﻮ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،(1394) ،‬ﮔﺰارش ﻛﺎوش ﭘﻴﮕﺮدي و ﺧﻮاﻧﺎﺳﺎزي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻌﻤـﺎري ﻗﻠﻌـﻪﺳـﻨﮓ‬‫ﺷﻬﺮ ﻗﺪﻳﻢ ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ادارهي ﻛﻞ ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎن )ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه(‪.‬‬ ‫ __________‪» .(1393) ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ در ﺣﻴﺎت ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﺟﻴﺮﻓﺖ«‪،‬‬‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ش‪ ،7‬ﺻﺺ‪.194-175‬‬ ‫‪ -‬اﻳﺪر‪ ،‬ﻧﺒﻲاﷲ؛ ﺣﻜﻴﻤﻲﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺰاد‪» ،(1398) ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ روﻧـﺪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪي ﭘﺎﻳﺪار ﺷﻬﺮي در ﺷﻬﺮ اﻫﻮاز«‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﻳـﺮان‪ ،‬ش‪ ،43‬ﺻـﺺ‪-89‬‬ ‫‪.105‬‬ ‫ ﭘﻮپ‪ ،‬آرﺗﻮر؛ اﻛﺮﻣﻦ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻴﭗ‪ ،(1387) ،‬ﺳﻴﺮي در ﻫﻨﺮ اﻳﺮان از دوران ﭘـﻴﺶ از ﺗـﺎرﻳﺦ ﺗـﺎ اﻣـﺮوز‪،‬‬‫ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻧﺠﻒ درﻳﺎﺑﻨﺪري و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ج ‪ 4‬و ‪ ،9‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺎﻫﻲ ﻗﺮاﺧﺘﺎﻳﻴﺎن‪ ،(2535) ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﺪاﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﭘﺎرﻳﺰي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﻴـﺎد ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬‫اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺗﺮﻛﻤﻨﻲ آذر‪ ،‬ﭘﺮوﻳﻦ‪» ،(1389) ،‬ﻧﻘﺶ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﮕﺮان در اﻳﺠﺎد اﻣﻨﻴـﺖ و‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺟﺎﻣﻌﻪ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻣﻮردي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮﻛﺎن ﺧﺎﺗﻮن ﻗﺮاﺧﺘـﺎﻳﻲ در ﻛﺮﻣـﺎن(«‪ ،‬ﺟـﺴﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ش‪ ،1‬ﺻﺺ ‪.20-1‬‬ ‫ ﺟﻤﻌﻪﭘﻮر‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪» ،(1392) ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻋـﺪم ﺗﻌـﺎدل ﻧـﻮاﺣﻲ در اﺳـﺘﺎن‬‫ﺗﻬﺮان ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺑـﺮ ﻧﻘـﺶ ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼـﻚ و ﻣﻴـﺎﻧﻲ«‪ ،‬ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪي ﻋﻠـﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ش‪،61‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫‪ -‬اﻓﻀﻞاﻟﺪﻳﻦ ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺎﻣﺪ‪ ،(1326) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻓﻀﻞ )ﺑـﺪاﺋﻊ ااﻟﺰﻣـﺎن ﻓـﻲ وﻗـﺎﻳﻊ ﻛﺮﻣـﺎن(‪،‬‬ ‫ﺻﺺ‪.143-111‬‬ ‫‪ -‬ﭼﻤﻨﻜﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ؛ ﺻـﺪﻳﻘﻲ‪ ،‬ﻣﻴﻨـﺎ‪» ،(1391) ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ رواﺑـﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ ﻣﻐـﻮﻻن )اﻳﻠﺨﺎﻧـﺎن( ﺑـﺎ‬ ‫ﻗﺮاﺧﺘﺎﺋﻴﺎن ﻛﺮﻣﺎن در ﺗﻮﺳﻌﻪي اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺮﻣﺰ )ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪي ﻣـﻮردي ‪ 647 – 703‬ق(«‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫‪ | 22‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪| 43‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ش‪ ،2‬ﺻﺺ‪.36-18‬‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ش‪ ،5‬ﺻﺺ‪.112-83‬‬ ‫ ﺣــﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳــﻢ‪ ،(1380) ،‬ﺳــﻴﺮﺟﺎن ﻗــﺪﻳﻢ ﻣﺮﻛــﺰ ﺻــﻨﻌﺖ و ﻫﻨــﺮ اﺳــﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻛﺮﻣــﺎن‪ :‬ﻣﺮﻛــﺰ‬‫ﻛﺮﻣﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪.‬‬ ‫‪» ،(1374) ،__________ -‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻗـﺪﻳﻢ از اواﻳـﻞ اﺳـﻼم ﺗـﺎ‬ ‫دورهي ﺗﻴﻤﻮري«‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲارﺷﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﻣـﺪرس‪) ،‬ﻣﻨﺘـﺸﺮ‬ ‫ﻧﺸﺪه(‪.‬‬ ‫ __________‪ ،(1373) ،‬ﮔﺰارش اداﻣﻪي ﺑﺮرﺳﻲ و ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧـﻲ ﺷـﻬﺮ ﻗـﺪﻳﻢ ﺳـﻴﺮﺟﺎن )ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬‫ﻋﺮﺻﻪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺣﺮﻳﻢ آن(‪ ،‬ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر )ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه(‪.‬‬ ‫ __________‪ ،(1372) ،‬ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺮﻳﻢ ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻗـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﮕـﺎﻧﻲ ﺳـﺎزﻣﺎن‬‫ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر )ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه(‪.‬‬ ‫ ﺣﺎﻓﻆ اﺑﺮو‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻟﻄـﻒاﷲ‪ ،(1378) ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎي ﺣـﺎﻓﻆ اﺑـﺮو‪ ،‬ﺗـﺼﺤﻴﺢ ﻋﻠـﻲ آلداوود و‬‫ﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق ﺳﺠﺎدي‪ ،‬ج‪ 2‬و ‪ ،3‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻴﺮاث ﻣﻜﺘﻮب‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺣﺪود اﻟﻌﺎﻟﻢ‪ ،(1423) ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﻮﺳﻒ ﻫﺎدي‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮه‪ :‬اﻟﺪار اﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ ﻟﻠﻨﺸﺮ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺣﻤﻮي‪ ،‬ﻳﺎﻗﻮت‪ ،(1995) ،‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج‪ ،3‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬دار ﺻﺎدر‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺪادوﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮاد و دﻳﮕﺮان‪» ،(1396) ،‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺳﻔﺎﻟﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺤﻮﻃﻪي ﻣﺎﻟﻴﻦ؛‬ ‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎﺧﺮز )ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي(«‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳـﺘﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ اﻳـﺮان‪ ،‬ش‪ ،13‬ﺻـﺺ‪-157‬‬ ‫‪.172‬‬ ‫ ﺧﺴﺮوﺑﻴﮕﻲ‪ ،‬ﻫﻮﺷﻨﮓ؛ ﺻﺎدﻗﻲﻓﺮد‪ ،‬ﻣﮋﮔﺎن‪» ،(1397) ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻨﻴـﺎنﻫـﺎي ﻣـﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬‫آلﻣﻈﻔﺮ )‪ 713-795‬ق(«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم‪ ،‬ش‪ ،39‬ﺻﺺ‪.50-27‬‬ ‫ ﺧﺴﺮوزاده‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ‪» ،(1388) ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻌﺎدن و ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ذوب ﻓﻠﺰ در ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﺑﺮدﺳـﻴﺮ«‪،‬‬‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ش‪ ،2‬ﺻﺺ‪.38-23‬‬ ‫‪ -‬روﻣﻠﻮ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،(1384) ،‬اﺣﺴﻦ اﻟﺘﻮارﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻪاﻫﺘﻤﺎم ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮاﻳﻲ‪ ،‬ج‪ 1‬و ‪ ،2‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﺳﺎﻃﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫‪ -‬ﭼﻮﺑــﻚ‪ ،‬ﺣﻤﻴــﺪه‪» ،(1391) ،‬ﺳــﻔﺎﻟﻴﻨﻪﻫــﺎي دوران اﺳــﻼﻣﻲ ﺷــﻬﺮ ﻛﻬــﻦ ﺟﻴﺮﻓــﺖ«‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت‬ ‫‪ -‬زاوش‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،(1348) ،‬ﻛﺎﻧﻲﺷﻨﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان‪.‬‬ ‫ ﺳﺮآﺑﺎداﻧﻲ ﺗﻔﺮﺷﻲ‪ ،‬اﻛﺮم‪» ،(1389) ،‬ﻧﻈﺮي ﺑﺮ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﺗﻤـﺪﻧﻲ آلﻣﻈﻔـﺮ«‪ ،‬ﻧﺎﻣـﻪ‬‫ﺗﺎرﻳﺦﭘﮋوﻫﺎن‪ ،‬ش‪ ،22‬ﺻﺺ‪.69-107‬‬ ‫] ‪[ DOI: 10.29252/chs.12.43.3‬‬ ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ‪23 | ...‬‬ ‫ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،(1383) ،‬ﻣﻄﻠﻊ ﺳﻌﺪﻳﻦ و ﻣﺠﻤﻊ ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺮدآوري ﻋﺒﺪاﻟﺤـﺴﻴﻦ‬‫ ___________________‪ ،(1372) ،‬ﻣﻄﻠﻊ ﺳﻌﺪﻳﻦ و ﻣﺠﻤﻊ ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺮدآوري ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ‬‫ﻧﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻔﻴﻊ‪ ،‬ج‪ ،2‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫ ﺷﺒﺎﻧﻜﺎرهاي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،(1363) ،‬ﻣﺠﻤﻊ اﻻﻧﺴﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﺗـﺼﺤﻴﺢ ﻣﻴﺮﻫﺎﺷـﻢ ﻣﺤـﺪث‪،‬‬‫ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺻﻮر اﻻﻗﺎﻟﻴﻢ‪ ،(1353) ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺳﺘﻮده‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان‪.‬‬ ‫ ﻋﺒﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻮاد؛ اﻣﻴﺮي‪ ،‬ﻟﻴﻼ‪» ،(1390) ،‬ﺗﺠﺎرت ﻛﺮﻣﺎن از ﺳﺪهي ﺷﺸﻢ ﺗﺎ ﻫﺸﺘﻢ ه‪.‬ق ﺑـﺎ ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺑـﺮ‬‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺟﻴﺮﻓﺖ«‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ش‪ ،19‬ﺻﺺ‪.320-301‬‬ ‫ ﻋﻠﻴﺪادي ﺳﻠﻴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎدر‪ ،(1381) ،‬ﮔﺰارش ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺮﺻﻪ و ﺣﺮﻳﻢ ﻗﻠﻌﻪﺳـﻨﮓ ﺳـﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﮕـﺎﻧﻲ‬‫ادارهي ﻛﻞ ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎن )ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه(‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻓﺎﺿﻞﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻏﺮﻳﺐ و دﻳﮕﺮان‪» ،(1393) ،‬ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻣـﺆﺛﺮ در ﭘـﺮاﻛﻨﺶ و اﺳـﺘﻘﺮار‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ در ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﺳـﻴﺮﺟﺎن«‪ ،‬ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪي ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﻳـﺰي ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‪ ،‬ش‪،16‬‬ ‫ﺻﺺ‪.124-109‬‬ ‫ ﻓﻀﻞاﷲ ﺑﻦ روزﺑﻬﺎن‪ ،(1382) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺎﻟﻢآراي اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﺪاﻛﺒﺮ ﻋﺸﻴﻖ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻣﻴـﺮاث‬‫ﻣﻜﺘﻮب‪.‬‬ ‫ ﻗﺰوﻳﻨـﻲ‪ ،‬زﻛﺮﻳـﺎ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،(1371) ،‬آﺛـﺎر اﻟـﺒﻼد و اﺧﺒـﺎر اﻟﻌﺒـﺎد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪي ﻣﺤﻤـﺪﻣﺮاد ﺑـﻦ‬‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎﻫﻤﺮادي‪ ،‬ج‪ ،1‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫ ﻛﺘﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،(1364) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ آلﻣﻈﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤـﺎم و ﺗﺤـﺸﻴﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤـﺴﻴﻦ ﻧـﻮاﻳﻲ‪ ،‬چ ‪ ،2‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬‫اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﮔﻴﺒﻮﻧﺰ‪ ،‬رﻳﭽﺎرد‪ ،(1395) ،‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪي رﻳﭽﺎرد ﮔﻴﺒﻮﻧﺰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪي اﻣﻴﺪ ﺷﺮﻳﻔﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻳﺮانﺷﻨﺎﺳﻲ‪.‬‬ ‫ ﻟﺴﺘﺮﻧﺞ‪ ،‬ﮔﺎي‪ .(1383) ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﺧﻼﻓﺖ ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻣﺤﻤﻮد ﻋﺮﻓﺎن‪،‬‬‫چ ‪ ،6‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ‪ ،‬ﺣﻤﺪاﷲ‪ .(1381) ،‬ﻧﺰﻫﺔ اﻟﻘﻠﻮب‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﺪ دﺑﻴﺮﺳﻴﺎﻗﻲ‪ ،‬ﻗﺰوﻳﻦ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ اﻣﺮوز‪.‬‬ ‫‪Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021‬‬ ‫ﻧﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻔﻴﻊ‪ ،‬ج‪ ،1‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ [ DOI: 10.29252/chs.12.43.3 ] | 43 ‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ | ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬24 ‫ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻋﻠﻴﻨﻘـﻲ‬،‫ اﺣﺴﻦ اﻟﺘﻘﺎﺳﻴﻢ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻻﻗﺎﻟﻴﻢ‬،(1385) ،‫ اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ‬،‫ ﻣﻘﺪﺳﻲ‬.‫ ﻛﻮﻣﺶ‬:‫ ﺗﻬﺮان‬،2‫ چ‬،‫ﻣﻨﺰوي‬ ‫ ﺗـﺼﺤﻴﺢ‬،‫ زﻳﺮﻧﻈﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺰوﻳﻨـﻲ‬،‫ ﺳﻤﻂ اﻟﻌﻠﻲ ﻟﻠﺤﻀﺮة اﻟﻌﻠﻴﺎ‬،(1328) ،‫ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ‬،‫ ﻣﻨﺸﻲ ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ‬- Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021 .‫ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﻃﺒﻊ ﻛﺘﺎب‬:‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل آﺷﺘﻴﺎﻧﻲ‬ ‫ ﮔـﺰارشﻫـﺎي‬،«‫ »ﻛﺎوشﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ در ﺷـﻬﺮ ﺣﺮﻳـﺮه ﻛـﻴﺶ‬،(1376) ،‫ ﻣﺤﻤﻮد‬،‫ ﻣﻮﺳﻮي‬.238-205‫ ﺻﺺ‬،‫ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر‬:‫ ﺗﻬﺮان‬،1 ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬ .‫ اﺳﺎﻃﻴﺮ‬:‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﭘﺮوﻳﻦ اﺳﺘﺨﺮي‬،‫ ﻣﻨﺘﺨﺐ اﻟﺘﻮارﻳﺦ ﻣﻌﻴﻨﻲ‬،(1383) ،‫ ﻣﻌﻴﻦاﻟﺪﻳﻦ‬،‫ ﻧﻄﻨﺰي‬- ،‫ »ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻔﺎلﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺤﻮﻃﻪي ذﻟـﻒآﺑـﺎد ﻓﺮاﻫـﺎن‬،(1391) ،‫ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ و دﻳﮕﺮان‬،‫ ﻧﻌﻤﺘﻲ‬.138 - 125‫ ﺻﺺ‬،3‫ ش‬،‫ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮان‬،«(‫اﺳﺘﺎن ﻣﺮﻛﺰي )ﻓﺼﻞ اول ﻛﺎوش‬ ‫ ﺟﻬـﺎد‬:‫ ﻣﺸﻬﺪ‬،14‫ چ‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ وﻫﺎبزاده‬.‫ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬،(1393) ،‫ ﻛﻨﺖ‬،‫ وات‬.‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ‬ .‫ ﺳﺮوش‬:‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺷﻜﻮه ذاﻛﺮي‬،‫ ﺳﻔﺎل زرﻳﻦﻓﺎم اﻳﺮاﻧﻲ‬،(1382) ،‫ اﻟﻴﻮر‬،‫ واﺗﺴﻮن‬- ،‫ ﺑﺮرﺳـﻲﻫـﺎي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬،«‫ »ﻗﻠﻌﻪﺳﻨﮓ ﺳﻴﺮﺟﺎن و آﺗﺸﺪان ﺳـﻨﮕﻲ آن‬،(1351) ،‫ ﭘﺮوﻳﺰ‬،‫ ورﺟﺎوﻧﺪ‬.132 ‫ ـ‬101‫ ﺻﺺ‬،40‫ش‬ ‫ اﻧﺠﻤـﻦ‬:‫ ﺗﻬـﺮان‬،‫ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻧﺼﻴﺮي‬،‫ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‬،(1386) ،‫ اﺣﻤﺪﻋﻠﻴﺨﺎن‬،‫ وزﻳﺮي‬.‫آﺛﺎر و ﻣﻔﺎﺧﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ .‫ اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‬:‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺎﺳﻲ‬،‫ ﻇﻔﺮﻧﺎﻣﻪ‬،(1336) ،‫ ﺷﺮفاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻲ‬،‫ ﻳﺰدي‬- Allan, J.; Roberts, C., (1987), Syria & Iran: Three studies in medieval ceramics, Oxford Studies in Islamic Art, University of Oxford Press. - Amirhajloo, S.; Sedighian, H., (2020), “Recent Archaeological Research in South Iran: Excavation at the Old City of Sirjan (The Site of Qal’eh Sang)”, IRAN, Journal of the British Institute of Persian Studies, DOI: 10.1080/ 05786967.2020.1846998. - Bahrami, M., (1988), Gurgan Faiences, Mazda publisher. - Barnes, L. et al, (2010), Chinese Ceramics: From the Paleolithic Period through the Qing Dynasty, Yale University press. - Bivar, H., (2000), Excavations at Ghubayra Iran, London: School of Oriental & African studies University of London. - Clarke, D., (1977), “Spatial Information in Archaeology”, in D. L. Clarke ed.: Spatial Archaeology, New Yourk: Academic Press, pp. 1-28. - Kennet, D., (2004), Sasanian and Islamic Pottery from Ras al-Khaimah (eBook version), Oxford, Archaeopress. - Kiani, M. Y., (1984), “The Islamic city of Gurgan”, AMI, Bond11. - Mason, R., (2004), Shine like the Sun: Lustre Painted & Associated Pottery from the Medieval Middle East, Mazda publisher. [ DOI: 10.29252/chs.12.43.3 ] Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021 25 | ... ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و‬ - Morgan, P.; Leatherby, J., (1987), “Excavated Ceramics from Sirjan”, in J. Allan and C. Roberts ed.: Syria and Iran, Tree Studies in Medieval Ceramics, Oxford Studies in Islamic Art IV, University of Oxford, pp 23-172. - Morgan, P., (1991), “New Thoughts on old Hormuz”, Iran, Vol XXIX, pp 67-74. - Pike, A.; Rodriguez-Pose, A.; Tomaney, J., (2017), Handbook of Local and Regional Development, London and New York: Routledge, Taylor & Francis Group. - Pleiner, R., (1967), “Preliminary Evaluation of the 1966 Metallurgical Investigations in Iran”, in J. R. Caldwell ed.: Investigation at tal-i-Iblis, Illinois statae Museum society. - Polese, M., (1999), “From Regional Development to Local Development: on the Life, Death and Rebirth of Regional Science as a Policy Relevent Science”, Canadian Journal of Regional Science, vol. 22. Issue 3: pp. 299-314. - Priestman, S. M. N., (2013). “A Quantitative Archaeological Analysis of Ceramic Exchange in the Persian Gulf and Western Indian Ocean”, PhD Thesis, University of Southampton. - Rapp, G., J.; Hill, L, C., (1998), Geoarchaeology; the Earth Science Approach to Archaeological Interpretation, New Haven and London: Yale University Press. - Sykes, P. M., (1902), “Historical Notes on South-East Persia”, Journal of the Royal Asiatic Society, pp. 939-950. - Treptow, T., (2007), Daily Life Ornamented: The Medieval Persian City of Rayy, Chicago, the oriental institute museum of the University of Chicago. - Watson, O., (2004), Ceramics from Islamic Lands, Thames & Hudson press. - Wertime, T. A., (1967). “A Metallurgical Expedition through the Persian Desert”, in J. R. Caldwell, ed.: Investigation at tal-i-Iblis, Illinois statae Museum Society. - Wilkinson, C. K., (1973), Nishapur Pottery of the Early Islamic Period, the Metropolitan museum of art. [ DOI: 10.29252/chs.12.43.3 ] Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021 | 43 ‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ | ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬26 Sources Transliteration Sources in Persian - ‘Abbāsī, Ĵavād; Amīrī, Leylā (1390 Š.), “Teĵārat-e Kermān az Sade-ye Šešom tā Haštom bā Takīd bar Ĵāygāh-e Ĵīroft”, Moṭāli‘āt-e Īrānīī, No. 19, pp. 301-320.[In Persian] - ‘Alīdādī Solaymānī, Nader (1381 Š.), Gozāreš-e Ta‘īīn-e ‘Arṣa wa Ḥarīm-e Qal‘eh Sang-e Sīrĵān, Bāygānī-e Edāreh-ye Koll-e Mīrāṯ-e Farhangī-e Ostān-e Keman (unpublished). [In Persian] - Afżal al-Dīn Kermānī, Aḥmad b. Ḥāmed (1326 Š.), Tārīḵ-e Afżal (Badā‘e alZamān fi Vaqāye’ Kerman, translated by Mahdī Bayānī, Tehran: Dānišgāh-e Tehrān. [In Persian] - Afżalī, Zeynab (1397 Š.), “Gozāreš-e Barrasī-e Tawolāt-e Šahr-e Sīrĵān dar Dawrān-e Eslāmī wa Rāhhā-ye Ertebāṭī-e Ān”, Gozārešhā-ye Hefdahomīn Gerdehamāī-e Sālāna-ye Bāstānšināsī-e Īrān, pp. 126-133. [In Persian] - Amīr Ḥāĵlū, Sa‘īd (1394 Š.), Gozārešhā-ye Kāwoš-e Peygardī wa Ḵānāsāzī-e Šawāhid-e Me‘mārī-e Ql‘e sanq-e Šahr-e Qadīm-e Sirĵān, Bāygānī-e Edāre-ye Kol-e Mīrāṯ-e Farhangī-e Ostān-e Kermān (unpublished). [In Persian] - ---------- (1393 Š.), “Tabīīn-e Naqš-e Moteḡayerhā-ye Būmšināsī dar Ḥayāt-e Šahr-e Eslāmi-e Ĵīroft”, Pežūhešhā-ye Bāstānšināsī-e Īrān, No. 7, pp. 175-194. [In Persian] - Amīr Ḥāĵlū, Sa‘īd; Ṣedīqīān, Ḥosayn (1399), “Moṭāle‘āt-e Bāstānšinaḵtī-e Sofālhā-ye Dawrān-e Eslāmī-e Moḥawaṭe-ye Qla‘e Sanq; Šahr-e Qadīm-e Sīrĵān”, Pežuhišhā-ye Bāstānšināsī-e Īrān, No. 25, pp. 155-180. [In Persian] - Čamankār, Moḥammad Ĵafar; Ṣedīqī, Mīna (1391 Š.), “Taṭīr-e Rawabeṭ-e Motiqābel-e Moḡolān (Īlḵānān) bā Qarāḵatāīā-e Kerman dar Tawsa‘a-ye Eqteṣādīe Hormuz (Moṭāli‘a-ye Moredī 647-703 AH.)”, Moṭāliāt-e Tārīḵ-e Ūrān-e Eslāmī, No. 2, pp. 18-36. [In Persian] - Čūbak, Ḥamīdeh (1391 Š.), “Sofālīnehā-ye Dawrān-e Eslāmī-e Šahr-e Kohan-e Ĵīroft”, Moṭāli‘āt-e Bāstānšināsī, No. 5, pp. 83-112. [In Persian] - Ebn Ḥawqal (1938), Ṣūrat al-‘Arż, Vol. 2, Beirut: Dār Ṣādir. - Edrīsī, Moḥammad b. Moḥammad (1409), Nozhat al-Moštāq fi Eḵtirāq al-Āfāq, Vol. 1, Beirut: ‘Ālam al-Kotob. - Eīdar, Nabīullah; Ḥakīmīnīā, Behzād (1398 Š.), “Barrasī-e ‘awāmel-e Eĵtimā ‘ī wā Farhangī-e Moaṭir bar rawand-e Tawsi‘-ye Pāydār-e Šahrī dar Šahr-e Ahwāz”, Moṭāli‘āt-e Tawsa‘e Eĵtimā‘ī-e Īrān, No. 43, pp. 89-105. [In Persian] - Eṣṭaḵrī (1340 Š.), Masālik va Mamālik, edited by Īraĵ Afšār, Tehran: Bongāh-e Tarĵoma va Našr-e Ketāb. [In Persian] - Fāżelnīā, Ḡarīb (et. al.) (1393 Š.), “Taḥlīlī bar ‘Awāmel-e Ṭabī‘ī-e Moaṯer dar {arākaneš wa Esteqrār-e Sokūnatgāhhā-ye Rūstāīī dar Šahristāne- Sīrĵān, Faṣlnāma-ye Barnāmarīzī-e Manṭaqehīī, No. 16, pp. 109-124. [In Persian] - Fażlullāh b. Rūzbehān (1382 Š.), Tārīḵ-e ‘Ālamārā-ye Amīnī, edited by Moḥammad Akbar ‘Ašīq, Tehran: Mīrāṯ-e Maktūb. [In Persian] - Gibons, Richard (1395 Š.), Safarnāmeh-ye RīCārd Gībonz, translated by Omīd Šarīfī, Tehran: Īrānšenāsī. [In Persian] - Ḥātamī, Abulqāsem (1380 Š.), Sīrĵān-e Qadīm Markaz-e Ṣan‘at wa Honar-e Eslāmī, Kerman: Markaz-e Kermnašināsī. [In Persian] - --------- (1374 Š.), “Barrasī-e Taĵlīlī-e Bāstānšināsī-e Sīrĵān-e Qadīm az Awāyel-e Eslām tā Dawra-ye Taymūrī”, MA Thesis in Archeology, Dānišgāh-e Tarbiat Modarres, (unpublished). [In Persian] - --------- (1373 Š.), Gozāreš-e Edāma-ye Barrasī wa Gamānehzanī-e Šahr-e Qadīm-e Sīrĵān (Ta‘īīn-e ‘Arṣa wa Pīšnahād-e Ḥrīm-e Ān), Bāygānī-e Sāzmān-e [ DOI: 10.29252/chs.12.43.3 ] Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021 27 | ... ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و‬ Mīrāṯ-e Farhangī, (unpublished). [In Persian] - Ḥāfiṭ Abrū, ‘Obaydullāh b. Loṭfullāh (1378 Š.), Ĵoḡrāfīya-ye Ḥāfiṭ Abrū, edited by ‘Alī Āl-e Dāwūd, Moḥammad Ṣādeq Saĵādī, Vols. 2-3, Tehran: Mīrāṯ-e Maktūb. [In Persian] - Ḥemawī, Yāqūt (1995), Mo‘ĵam al-Boldān, Vol. 3, Beirut: Dār Ṣādir. - Ḥodūd al-‘Ālam (1432), edited by Yūsef Hādī, Cairo: Al-Dār al-Ṯaqāfīya lil Našr. - Ĵom‘apūr, Maḥmmūd (1392 Š), “Taḥlīl-e Saṭḥ-e Tawsa‘e-ye Manṭaqeī wa ‘Adame Ta‘ādol-e Nawāḥī dar Osltān-e Tehran bā Takīd bar Naqš-e Āahrhā-ye Kūčak wa Mīānī”, Faṣlnāma-ye ‘Olūm-e Eĵtimā‘ī, No. 61, pp. 111-143. [In Persian] - Tārīḵ-e Šāhī-e Qarāĵtāīān (1355 Š), edied by Moḥammad Ebrāhīm Bāstānī Pārzī, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Īrān. [In Persian] - Torkamanī Āẕar, Parvīn (1389 Š.), “Naqš-e Hūšmandī wa Tadbīr-e Sīāsī-e Ĵoḵūmatgarān dar Īĵād-e Amnīyat wa Tawse‘a-ye Ĵāmi‘a (Moṭāli āt-e Mawredī Ḥokūmat-e Torkān ĵātūn-e Qarāĵtāīī dar Kermān)”, Ĵostārhā-ye Tārīḵ, No. 1, pp. 1-20. [In Persian] - ḵodādūst, Ĵavad (et. al), “Barrasī wa Moṭāli‘a-ye Taḥlīlī-e Sofālīnehā-ye Moḥawaṭa-ye Mālīn, Šahristān-e Baḵarz (ḵorāsān-e Rażawī), Pežūhišnama-ye Bāstānšināsī-e Īrān, No. 13, pp. 157-172. [In Persian] - ḵosrobaygī, Hūšang; Ṣādeqīfard, Možgān (1379 Š.), “Barrsī-e Bonyānhā-ye Mašrū‘īyat-e Ḥokūmat-e Āl-e Moẓafar (713-795 AH)”, Faṣlnama-ye Moṭāli’āt-e Tārīḵ-e Eslāmī, No. 39, pp. 27-50. [In Persian] - ḵosrozadeh, ‘Alīreżā (1388 Š.), “Barrsī-e Ma‘āden wa Moḥawaṭahā-ye Ẕawb-e Felez dar Šahristān-e Bardsīr”, Moṭāli‘āt-e Bāstānšināsī, No. 2, pp. 23-38. [In Persian] - Kotbī, Maḥmūd (1364 Š.), Tārīḵ-e Āl-e Moẓafar, edited by ‘Abdulhosayn Navāīī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian] - Maqdasī Abū Moḥammad b. Aḥmad (1385 Š.), Aḥsan al-Taqāsīm fi Marifat alAqālīm, translated by ‘Alīnagī Monzavī, Tehran: Kūmeš. [In Persian] - Monšī Kermānī, Nāṣer al-Dīn (1328 Š.), Samṭ al’olā lilḥażrat al-‘Olīā, edited by Moḥammad Qazvīnī, ‘Abbās Eqbāl Āštīānī, Tehran: Širkat-e Sahāmī-e Ṭab‘-e Ketāb. [In Persian] - Mostawfī, Ḥamdullāh (1381 Š.), Nozhat al-Qolūb, edited by Moḥammad DabīrSiāqī, Qazvin: Ḥadīṯ-e Emrūz. [In Persian] - Mousavī, Maḥmūd (1376 Š.), “Kāvošhā-ye Bāstānšināsī dar Šahr-e Ḥarīreh Kīš”, Gozārešha-ye Bāstānšināsī 1, Tehran: Sāzmān-e Mīrāṯ-e Farhangī-e Kešvar, pp. 205-238. [In Persian] - Naṭanzī, Mo‘īn al-Dīn (1383 Š.), Montaḵab al-Tavārīḵ-e Mo‘īnī, edited by Parvīn Estaḵrī, Tehran: Asāṭīr. [In Persian] - Ne‘matī, Moḥammadreżā (et. al.) (1391 Š.), “Barrasīhā-ye Sofālhā-ye Eslāmī-e Moḥawaṭa-ye Ẕolfābād Farāhān, Ostān-e Markazī (Faṣl-e Awal-e Kāwoš), Bāstānšināsī-e Īrān, No. 3, pp. 125-138. [In Persian] - Sarābādānī Tafrešī, Akram (1389 Š.), “Naẓarī bar Dastāwardhā-ye Farhangī wa Tamadonnī-e Āl-e Moẓafar”, Nāma-ye Tārīḵpežūhān, No. 22, pp. 69-107. [In Persian] - Samarqnadī, ‘Abdulrazāq b. Esḥāq (1383 Š.), Maṭl’a Sa‘dayn wa Maĵl’ Baĵrayn, gathered by ‘Abdulhosayn Navāīī, edited by Moḥammad Šafī‘, Vol. 1, Tehran: Pežūhišgāh-e ‘Olūm-e Ensāni wa Moṭāli‘āt-e Farhangī. [In Persian] - ------- (1372 Š.), Maṭl’a Sa‘dayn wa Maĵl’ Baĵrayn, gathered by ‘Abdulhosayn Navāīī, edited by Moḥammad Šafī‘, Vol. 1, Tehran: Pežūhišgāh-e ‘Olūm-e Ensāni wa Moṭāli‘āt-e Farhangī. [In Persian] - Rūmlū, Ḥasan (1384 Š.), Aḥsan al-Tawārīḵ, edited by ‘Abdulhosyan Navāīī, Vols. [ DOI: 10.29252/chs.12.43.3 ] Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021 | 43 ‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ | ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬28 1-2, Tehran: Asāṭīr. [In Persian] - Zāwoš, Moḥammad (1348 Š.), Kānīšināsī dar Īrān-e Qadīm, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Īrān. [In Persian] - Šabākārehīī, Moḥammad b. ‘Alī b. Moḥammad (1363 Š.), Maĵma’ al-Ansāb, edited by Mīr Hāšem Moḥadeṯ, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian] - Ṣowar al-Aqālīm (1353 Š.), edited by Manūčihr Sotūdeh, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Īrān. [In Persian] - Qazvīnī, Zakarīā b. Moḥammad (1371 Š.), Āṯār al-Bilād wa Aḵbār al-‘Ebād, translated by Moḥammad Morād b. ‘Abdulraḥmān, edited by Sayed Moḥammad Šāhmirādī, Vol. 1, Tehran: Dānišgāh-e Tehran. [In Persian] - Varĵāvand, Parvīz (1351 Š.), “Qal’eh Sang-e Sīrĵān wa Ātašdān-e Sangī-e Ān”, Barrasīhā-ye Tārīḵī, No. 40, pp. 101-132. [In Persian] - Vazīrī, Aḥmad ‘Alī ḵān (1386 Š.), Ĵoḡrāfīā-ye Balūčestān, edited by MoHammadreżā Naṣīrī, Tehran: Anĵoman-e Āṯār wa Mafāḵer-e Farhangī. [In Persian] - Yazdī, Šaraf al-Dīn ‘Alī (1336 Š.), Ṭafarnāmeh, edited by Moḥammad ‘Abbāsī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian] Sources in English - Allan, J.; Roberts, C., (1987), Syria & Iran: Three studies in medieval ceramics, Oxford Studies in Islamic Art, University of Oxford Press. - Amirhajloo, S.; Sedighian, H., (2020), “Recent Archaeological Research in South Iran: Excavation at the Old City of Sirjan (The Site of Qal’eh Sang)”, IRAN, Journal of the British Institute of Persian Studies, DOI: 10.1080/05786967.2020.1846998. - Bahrami, M., (1988), Gurgan Faiences, Mazda publisher. - Barnes, L. et al, (2010), Chinese Ceramics: From the Paleolithic Period through the Qing Dynasty, Yale University press. - Bivar, H., (2000), Excavations at Ghubayra Iran, London: School of Oriental & African studies University of London. - Clarke, D., (1977), “Spatial Information in Archaeology”, in D. L. Clarke ed.: Spatial Archaeology, New Yourk: Academic Press, pp. 1-28. - Kennet, D., (2004), Sasanian and Islamic Pottery from Ras al-Khaimah (eBook version), Oxford, Archaeopress. - Kiani, M. Y., (1984), “The Islamic city of Gurgan”, AMI, Bond11. - Le Strange, G. (1905), The Lands of the Eastern Caliphate: Mesopotamia, Persia and Central Asia; From the Moslem Conquest to the Time of Timur, Literary Licensing. - Mason, R., (2004), Shine like the Sun: Lustre Painted & Associated Pottery from the Medieval Middle East, Mazda Publisher. - Morgan, P.; Leatherby, J., (1987), “Excavated Ceramics from Sirjan”, in J. Allan and C. Roberts ed.: Syria and Iran, Tree Studies in Medieval Ceramics, Oxford Studies in Islamic Art IV, University of Oxford, pp 23-172. - Morgan, P., (1991), “New Thoughts on old Hormuz”, Iran, Vol XXIX, pp 67-74. - Pike, A.; Rodriguez-Pose, A.; Tomaney, J., (2017), Handbook of Local and Regional Development, London and New York: Routledge, Taylor & Francis Group. - Pleiner, R., (1967), “Preliminary Evaluation of the 1966 Metallurgical Investigations in Iran”, in J. R. Caldwell ed.: Investigation at tal-i-Iblis, Illinois [ DOI: 10.29252/chs.12.43.3 ] Downloaded from chistorys.ir at 23:00 +0330 on Tuesday November 9th 2021 29 | ... ‫| رﺷﺪ و اﻓﻮل ﺷﻬﺮ ﺳﻴﺮﺟﺎن در ﺳﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪي ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و‬ state Museum society. - Polese, M., (1999), “From Regional Development to Local Development: on the Life, Death and Pope, Arthur Upham; Phyllis Ackerman (1964), A Survey of Persian Art: From Prehistoric Time to the Present, Vol. VI, IX, Asian Institute, Pahlavi University. - Rebirth of Regional Science as a Policy Relevant Science”, Canadian Journal of Regional Science, vol. 22. Issue 3: pp. 299-314. - Priestman, S. M. N., (2013). “A Quantitative Archaeological Analysis of Ceramic Exchange in the Persian Gulf and Western Indian Ocean”, PhD Thesis, University of Southampton. - Rapp, G., J.; Hill, L, C., (1998), Geoarchaeology; the Earth Science Approach to Archaeological Interpretation, New Haven and London: Yale University Press. - Sykes, P. M., (1902), “Historical Notes on South-East Persia”, Journal of the Royal Asiatic Society, pp. 939-950. - Treptow, T., (2007), Daily Life Ornamented: The Medieval Persian City of Rayy, Chicago, the oriental institute museum of the University of Chicago. - Watson, O., (2004), Ceramics from Islamic Lands, Thames & Hudson press. - Watt, Kenneth E. F. (1973), Principles of Environmental Science, McGraw-Hill. - Wertime, T. A., (1967). “A Metallurgical Expedition through the Persian Desert”, in J. R. Caldwell, ed.: Investigation at tal-i-Iblis, Illinois State Museum Society. - Wilkinson, C. K., (1973), Nishapur Pottery of the Early Islamic Period, the Metropolitan museum of art.