Black Sea Journal of Engineering and Science doi: 10.34248/bsengineering. 945986 Open Access Journal e-ISSN: 2619 – 8991 Araştırma Makalesi (Research Article) Cilt 4 - Sayı 3: 126-130 / Temmuz 2021 (Volume 4 - Issue 3: 126-130 / July 2021) UÇUŞ OPERASYONLARINA RİSK OLUŞTURABİLECEK YANICI VE PATLAYICI TESİSLERİN TÜRKİYE’DEKİ HAVALİMANLARI ÇEVRESİNDEKİ VARLIĞI Ömer Faruk UZUN1*, Faik Ahmet SESLİ2 Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Geomatik Anabilim Dalı, 34220, İstanbul, Türkiye Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü, 55139, Atakum, Samsun, Türkiye 1 2 Özet: Çalışmada uçuş operasyonlarına tehlike arz eden yanıcı ve patlayıcı tesislerin, iniş-kalkış koridoru ve yakın çevresinde Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü‘nün yayınladığı “Havalimanları Çevresinde Yapılaşma Kriterlerine” göre varlığı incelenmiştir. Bu bağlamda ülkemizde ulusal ve uluslararası uçuşların yapıldığı 60 havaalanı için belirlenen risk alanının incelenmesi neticesinde 190 yanıcı ve patlayıcı tesisin olduğu saptanmıştır. Bu havalimanlarından Mardin Havalimanı 12 adet ile riskli alanda en fazla yanıcı ve patlayıcı tesisi barındırırken, 16 havalimanında bu tür tesislerin olmadığı belirlenmiştir. Havaalanı başına düşen ortalama yanıcı ve patlayıcı tesis sayısı 3.166 ± 3.157 olarak gerçekleşmiştir. Bahsedilen tesislerin mevzuatta belirtilen risk alanlarının dışına çıkarılması maksimum uçuş güvenliğinin sağlanması için büyük önem arz etmektedir. Diğer yandan, havaalanı pistlerinin yönünün çevresindeki kent ve anayollara bakmasının riski doğrudan etkilediği gözlenmiştir. Bu sebeple gelecekte yapılacak havalimanlarının inşasında bu hususun değerlendirilmesi, meydana gelebilecek kazalarda kaybın minimum düzeyde tutulmasına katkı sağlayacaktır. Anahtar kelimeler: Havayolu ulaşımı, Mânia planları, Uçak kazası, Uçuş güvenliği, Akaryakıt istasyonları Presence of Flammable and Explosive Facilities around Airports in Turkey That May Pose a Risk to Flight Operations Abstract: In the study, the existence of flammable and explosive facilities that pose a danger to flight operations, in the landing-take-off corridor and its immediate surroundings, according to the "Construction Criteria Around Airports" published by the “Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü” (General Directorate of Civil Aviation). In this context, it was determined that there are 190 flammable and explosive facilities as a result of the examination of the risk area determined for 60 airports where national and international flights are made in our country. Of these airports, Mardin Airport has the highest number of flammable and explosive facilities in the risky area with 12, while it has been determined that 16 airports do not have such facilities. The average number of flammable and explosive facilities per airport was 3.166 ± 3.157. It is of great importance to take the mentioned facilities out of the risk areas specified in the legislation in order to ensure maximum flight safety. On the other hand, it has been observed that the direction of the airport runways facing the surrounding city and main roads directly affects the risk. For this reason, evaluating this issue in the construction of future airports will contribute to keeping the loss at a minimum level in possible accidents. Keywords: Air transport, Obstacle plans, Aircraft accident, Flight safety, Fuel stations *Sorumlu yazar (Corresponding author): Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Geomatik Anabilim Dalı, 34220, İstanbul, Türkiye E mail: omerfarukuzunomu@gmail.com (Ö.F. UZUN) Ömer Faruk UZUN https://orcid.org/0000-0002-0391-4495 Gönderi: 04 Haziran 2021 Received: June 04, 2021 Faik Ahmet SESLİ Kabul: 15 Haziran 2021 Yayınlanma: 01 Temmuz 2021 https://orcid.org/0000-0001-8352-734X Accepted: June 15, 2021 Published: July 01, 2021 Cite as: Uzun ÖF, Sesli FA. 2021. Presence of flammable and explosive facilities around airports in Turkey that may pose a risk to flight operations. BSJ Eng Sci, 4(3): 126-130. 1. Giriş Dünya genelindeki hızlı nüfus artışı ve teknolojideki ilerlemelere bağlı olarak ulaşım vasıtalarında yaşanan gelişmeler sebebiyle ulaşım yoğunluğunda giderek artan bir ivme yaşanmaktadır (Okumuş ve Asil, 2007; Hatipoğlu ve Işık, 2015; Erol ve Kanbur, 2017). Geçen zaman ve gelişen teknoloji sonucunda insanlar, ulaşımda kendilerini hızlı, ekonomik ve güvenli bir şekilde taşıyacak vasıtaları tercih etme eğilimindedir (Rothkoph ve Wald, 2008;Yaylalı ve Dilek, 2009). Havayolu ulaşımı bu noktada sahip olduğu avantajlar ile her geçen gün ulaşım sektöründeki payını arttırmaktadır. Havayolu taşımacılığına olan ilginin artışına paralel olarak uçuş sayıları da artmaktadır. Diğer ulaşım türlerine göre havayolu ulaşımı daha güvenli olsa da gerçekleştirilen her bir sefer aynı zamanda bir kaza potansiyeli taşımaktadır (Karakuş, 2006). Bu sebeple tüm ulaşım türlerinde olduğu gibi bu kaza risklerinin en az seviyeye indirilmesi büyük önem taşımaktadır (Uzun 2020; Oktal ve Gerede, 2002; Kuyucak ve Şengür, 2009; Aslan vd., 2014; Sezer, 2017; Başdemir, 2020). 2019 yılında dünya genelinde havayolu işletmeleri ile ilgili 283 kaza olayı yaşanmış ve 20 havacılık kazası ölümcül kaza olarak kayıtlara geçmiştir. Bu kazaların 3 tanesi kalkış aşamasında, 10 tanesi düz uçuşta, 3 tanesi yaklaşma safhasında 4 tanesi de inişte gerçekleşmiştir BSJ Eng Sci / Ömer Faruk UZUN ve Faik Ahmet SESLİ This work is licensed under Creative Commons Attribution 4.0 International License 126 Black Sea Journal of Engineering and Science (Anonymous, 2020). Buradan hareketle havayolu ulaşımında meydana gelen kazaların yarısına yakınının havaalanlarının yakınında gerçekleştiği görülebilir. Doğal olarak bu alanların minimum riskli alanlar olması gerektiği açıktır. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM)’nün yayınladığı genelgede hava alanları çevresinde öngörülen yapılaşma kriterlerine göre pist başlarından itibaren 6000 metrelik alan içerisinde her türlü parlayıcı, patlayıcı tesis ve depolarının bulunmaması gerektiği belirtilmiştir (Anonim, 2012). Havaalanları çevresinde meydana gelebilecek bir uçak kazasının bu alanlara isabet etmesi durumunda sonuçlarının çok ağır olacağı net bir şekilde anlaşılmaktadır. Yapılan çalışmada, ülkemizde bulunan yerel ve uluslararası havalimanlarının genelgeye uygunluğu araştırılmış, sorunların çözümü için birtakım önerilerde bulunulmuştur. 2. Materyal ve Yöntem Ülkemizde faaliyette olan 60 sivil havalimanı bulunmakta ve bunlardan 37'sinde uluslararası uçuşlar gerçekleştirilmektedir. Bunların 18'i aynı zamanda askerî amaçla da kullanılmaktadır. Bahsedilen havalimanları Şekil 1’de verilmiştir. Şekil üzerinde bulunan kırmızı noktalar havalimanlarının yerini ifade etmektedir. Noktaların büyüklüğü ise bağlı bulundukları illerin nüfusunu belirtmektedir. Şekil 1. Türkiye’deki havalimanları (Anonim, 2021). Çalışmada Google Labs’in “Maps” modülünün “Mesafe Ölç” analizi ile ülkemizdeki havalimanlarının iniş-kalkış koridoru ve rota sapma ekseni alanı Şekil 2’de görüldüğü üzere oluşturulmuş ve bu alanda bulunan yanıcı, patlayıcı tesis ve depoların sayısı saptanmıştır. Oluşturulan inceleme alanı, mânia planlarında iniş-kalkış yüzeyleri olarak ifade edilen alan ile SHGM (2012)’nin “Havalimanları Çevresinde Yapılaşma Kriterleri Genelgesi”nde yanıcı ve patlayıcı tesislerin bulunmaması gereken hattın 6000 metrelik kısmına denk gelen alan olarak alınmıştır. Bu alan şerit saha sonundan 300 metre genişlik ile başlayıp her 100 metrede sağa ve sola 15’er metre şeklinde genişleyerek ortaya çıkmaktadır. 6000 metrede ulaştığı genişlik 2100 metre olmaktadır. Oluşan inceleme alanının görünümü aşağıda verilmiştir (Şekil 2). Şekil 2. Oluşturulan inceleme alanı 3. Bulgular ve Tartışma İniş-kalkış koridorunun üzerinde ve çevresinde yanıcı ve patlayıcı tesislerin bulunması çok ciddi bir risk unsurudur. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre, ülkemizde bulunan havaalanlarının iniş-kalkış koridoru ve çevresindeki yanıcı, patlayıcı tesislerin sayısı Tablo 1’de verilmiştir. Tablodan da anlaşılacağı üzere var olan 60 hava limanının riskli alan sınırları içerisinde toplam 190 adet yanıcı ve patlayıcı tesis bulunduğu ve bu tesislerin ortalama sayısı ve ortalamanın standart sapmasının 3.166 ± 3.157 adet (maksimum 12, minimum 0) olduğu saptanmıştır. Havalimanlarının iniş-kalkış koridoru üzerindeki ve çevresindeki riskli alanda iş tanımlarından da anlaşılacağı üzere yanıcı ve patlayıcı ürünlerin satışının yapıldığı akaryakıt istasyonu ve depolama tesisleri bulunmaktadır. Bu tesislerin de dâhil olabileceği herhangi bir kaza, yakıt depolarının tutuşmasına ve hatta patlamasına sebep olarak insan hayatına çok büyük bir tehdit oluşturabilecektir. Konu, hassasiyeti bakımından hem ulusal hem de uluslararası alanda kamuoyunun dikkatini çekmektedir. Örneğin 12 Kasım 2010 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nin New York şehrinde meydana gelen uçak kazasında, havalanan uçağın 10 km uzaklıkta düştüğü bölgede bir akaryakıt istasyonunun da olması konu ile ilgili haberlerde özellikle vurgulanmıştır (Anonymous, 2001; Anonymous, 2007). Yine vurgulandığı üzere yanıcı ve patlayıcı tesislerde bulunan akaryakıtın alev alması ve infilak etmesi durumunda çok tehlikeli durumlar ortaya çıkabilmektedir (Becklake, 1988; Kuzli et al., 2000). Akaryakıt tesislerinin içerisinde olduğu kazalarda gerçekleşebilecek can kayıplarının biçimi, insanların arazi yönetimi ve riskli alanların kontrol edilmesi konusunda alınan tedbirleri sorgulamasına, tepkilerini şiddetli bir biçimde göstermesine sebep olması kaçınılmazdır. Bu gibi olumsuz durumların yaşanmaması için akaryakıt tesislerinin mevzuatta belirtilen risk alanlarının dışına çıkarılması büyük önem arz etmektedir. Diğer yandan çalışmada görülmüştür ki kent merkezlerine yakın konumda bulunan havalimanlarının pist yönü hem patlayıcı tesislerin yarattığı tehlike açısından hem de insanların toplu bulunabileceği alanların da uçakların iniş-kalkış ve yaklaşma rotalarının üzerine isabet ederek herhangi bir kazada büyük sonuçlara sebep olabilecektir. BSJ Eng Sci / Ömer Faruk UZUN ve Faik Ahmet SESLİ 127 Black Sea Journal of Engineering and Science Tablo 1. Türkiye’deki havalimanlarının iniş-kalkış koridoru ve çevresindeki yanıcı ve patlayıcı tesislerin sayısı Havalimanı Adı Adana Şakirpaşa Havalimanı Ankara Esenboğa Havalimanı Antalya Havalimanı Alanya Gazipaşa Havalimanı Balıkesir Kocaseyit Havalimanı Bursa Yenişehir Havalimanı Çanakkale Havalimanı Denizli Çardak Havalimanı Diyarbakır Havalimanı Elazığ Havalimanı Erzurum Havalimanı Eskişehir Hasan Polatkan Havalimanı Gaziantep Havalimanı Hatay Havalimanı Isparta Süleyman Demirel Havalimanı Atatürk Havalimanı İstanbul Havalimanı Sabiha Gökçen Havalimanı Adnan Menderes Havalimanı Kars Harakani Havalimanı Kayseri Erkilet Kocaeli Cengiz Topel Havalimanı Konya Havalimanı Kütahya Zafer Havalimanı Malatya Havalimanı Muğla Dalaman Havalimanı Muğla Bodrum-Milas Havalimanı Nevşehir Kapadokya Havalimanı Ordu-Giresun Havalimanı Samsun Çarşamba Havalimanı Ortalama YPTS= yanıcı patlayıcı tesis sayısı - adet YPTS Havalimanı Adı 4 Sinop Havalimanı 7 Sivas Nuri Demirağ Havalimanı 5 Şanlıurfa GAP Havalimanı 0 Tekirdağ Çorlu Havalimanı 6 Trabzon Havalimanı 5 Uşak Havalimanı 8 Van Ferit Melen Havalimanı 0 Zonguldak Havalimanı 4 Adıyaman Havalimanı 2 Ağrı Ahmed-i Hani Havalimanı 3 Amasya Merzifon Havalimanı 11 Aydın Çıldır Havalimanı 1 Balıkesir Merkez Havalimanı 0 Batman Havalimanı 3 Bingöl Havalimanı 1 Bursa Yunuseli Havalimanı 6 Gökçeada Havalimanı 5 Erzincan Havalimanı 9 Sivrihisar Havalimanı 0 Iğdır Şehit Bülent Aydın Havalimanı 3 Hakkari Yüksekova Selahaddin Eyyübi Havalimanı 4 İstanbul Hezarfen Havalimanı 3 İzmir Selçuk-Efes Havalimanı 0 Kahramanmaraş Havalimanı 0 Kastamonu Havalimanı 1 Mardin Havalimanı 1 Muş Sultan Alparslan Havalimanı 4 Siirt Havalimanı 7 Şırnak Şerafettin Elçi Havalimanı 5 Tokat Havalimanı 3.166± 3.157 Bu hususa bu tarihten sonra yapılacak havalimanlarının inşasında dikkat edilmesi riski azaltılması anlamında önem arz etmektedir. İncelenen 60 havalimanından 22 tanesinin pist yönünün kent merkezlerine baktığı saptanmıştır. Bu havalimanlarından İzmir Adnan Menderes, Konya, Uşak ve Van havalimanları hem şehir merkezlerine bitişik vaziyette hem de pist yönleri tam istikamette kent merkezlerine bakan kötü uygulamalar olarak gözlenmiştir. Bu bilgiler ışığında Şekil 3’te görülen Şekil 3. Tekirdağ Havalimanı görüntüsü YPTS 0 2 0 0 7 11 8 5 1 0 1 5 3 3 1 3 0 4 0 0 1 0 6 1 2 12 0 0 1 5 mavi hat uçakların Tekirdağ Havalimanı’na ait iniş-kalkış ve yaklaşma rotalarını gösteren hattır. Kırmızı noktalar ise yanıcı ve patlayıcı tesisleri ifade etmektedir. Şehir merkezi belirtilen hattın batısında kalmaktadır. Tekirdağ Havalimanı başarılı bir örnek olarak sayılabilir çünkü pist yönü kent merkezi iniş-kalkış ve yaklaşma rotaları üzerinde değildir ve mavi hat üzerinde hiç yanıcı patlayıcı tesis bulunmamaktadır. BSJ Eng Sci / Ömer Faruk UZUN ve Faik Ahmet SESLİ 128 Black Sea Journal of Engineering and Science Diğer yandan Şekil 4’da Mardin Havalimanı’nın inişkalkış ve yaklaşma rotalarının hem Kızıltepe kent merkezine hem de akaryakıt istasyonlarının yoğun olduğu anayola isabet ettiği görülmektedir. Bu bağlamda Şekil 4. Mardin Havalimanı görüntüsü 4. Sonuç Yapılan çalışma neticesinde görülmüştür ki; ülkemizde bulunan havalimanlarının “yanıcı ve patlayıcı” tesislerin varlığı açısından durumu pek de iç açıcı değildir. 60 havalimanında toplam 190 adet tesis ve depolama merkezi bulunmaktadır. Bu tesislerin de dahil olabileceği herhangi bir kaza, yakıt depolarının tutuşmasına ve hatta patlamasına sebep olarak insan hayatına çok büyük bir tehdit oluşturacaktır. Bu gibi durumlarda da gerçekleşebilecek can kaybının çok büyük olacağı açıktır. Akaryakıt tesislerinin içerisinde olduğu kazalarda gerçekleşebilecek can kayıplarının biçimi, insanların arazi yönetimi ve riskli alanların kontrol edilmesi konusunda alınan tedbirleri sorgulamasına, tepkilerini şiddetli bir biçimde göstermesine sebep olması kaçınılmazdır. Bu gibi olumsuz durumların yaşanmaması için akaryakıt tesislerinin belirtilen risk alanlarının dışına çıkarılması büyük önem arz etmektedir. Ve bahsedilen riskin bertaraf edilmesi hususunda mevcut yasal uygulamaların yetersiz kaldığı ve ihmallerin düzeltilmesinde etkin bir rol oynamadığı görülmektedir. Bu sebeple uçuş güvenliğinin eksiksiz bir şekilde sağlanması için mevzuatlar oluşturulmalı ve caydırıcı nitelikte cezai yaptırımlar da öngörecek şekilde ilaveler yapılmalıdır. Yapılan çalışma da bu risk azaltma olarak bahsedilebilecek konuda kural koyuculara yol gösterici olacak ve uçuş güvenliği konusunda yapılabilecek yeni çalışmalara pencere açacaktır.. Katkı Oranı Beyanı Tüm yazarlar eşit katkı oranına sahiptir ve yazarlar makaleyi inceleyip onaylamıştır. Türkiye ortalaması 3,166± 3,157 iken araştırmada bu ortalamanın 4 katına varan yanıcı ve patlayıcı tesisin riskli alanda bulunduğu Mardin Havalimanı başarısız bir örnek olarak dikkat çekmektedir. Çatışma Beyanı Yazarlar bu çalışmada hiçbir çıkar ilişkisi olmadığını beyan etmektedirler. Kaynaklar Anonim. 2012. Havaalanları çevresindeki yapılaşma kriterleri. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü. URL: http://web.shgm .gov.tr/doc5/ 25497.pdf (Erişim tarihi: 27 Mayıs 2021) Anonim. 2021. Türkiye’deki Hava Limanları Listesi. Forum Askı. https: //www. forumaski.com/serbest-kursu/ 136 541turkiyedeki-havalimanlari-listesi.html (erişim tarihi: 29 Mayıs 2021) Anonymous. 2001. The day disaster returned to the streets of New York. https://www.theguardian.com/world/2001 nov/13/airbuscrash.usa6 (erişim tarihi: 29 Mayıs 2021) Anonymous. 2007. TAM A320 crashes in Sao Paulo. URL: https://www.flightglobal.com/ tam-a320-crashes-in-sao paulo/75105 .article (erişim tarihi: 29 Mayıs 2021) Anonymous. 2020. Accident Database. ASN. URL: https://aviation safety.net/database (erişim Tarihi: 29 Mayıs 2021). Aslan, P, Köymen S, Komesli M. 2014. Havaalanı coğrafi bilgi sistemi yazılımı geliştirmesi. Uzaktan Algılama-Cbs Sempozyumu (UZAL-CBS 2014). Ekim 2014. İstanbul. ss 14-17 Başdemir M. 2020. Hava yolu işletmelerinde uçuş güvenliği uygulamaları ve iyileştirme önerileri. J Aviation, 4(1): 126146. Becklake MR. 1988. Chronic air flow limitation: its relationship to work in dusty occupations. Chest Journal, 4: 608-617. Erol A, Kanbur E. 2017. Uçak bakım örgütlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetimi: çalışma sahalarından örnekler. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilim Derg, 1(2): 181-192. Hatipoğlu S, Işık ES. 2015. Havayolu ulaşımında hizmet kalitesinin ölçülmesi: İç hatlarda bir uygulama. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2): 293-312. BSJ Eng Sci / Ömer Faruk UZUN ve Faik Ahmet SESLİ 129 Black Sea Journal of Engineering and Science Karakuş Ö. 2006. Hava aracı kaza ve kırımlarında insan faktörünün araştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Disiplinler arası Adli Tıp Anabilim Dalı Fizik İncelemeler ve Kriminalistik Programı, Ankara. Kuyucak F, Şengür Y. 2009. Değer zinciri analizi: havayolu işletmeleri için genel bir çerçeve. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi İİBF Dergisi. 11 (16): 132-147. Kuzli N, Kaiser R, Medina S. 2000. Public health ımpact of outdoor and traffic related air pollution: a european assessment. The Lancet, 356: 795-801. Oktal H, Gerede E. 2002. Türk sivil havacılık otoritesinin yeniden yapılandırılması. Amme İdaresi Dergisi. 35 (4): 103-120. Okumuş A, Asil H. 2007. Hizmet kalitesi algılamasının havayolu yolcularının genel memnuniyet düzeylerine olan etkisinin incelenmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 36 (2): 7-29. Rothkoph M, Wald A. 2008. The role of innovation in the ıncreasingly commoditized airline ındustry – ınsights from case studies. Air Transport Research Society Kongresi. Atina 811 Temmuz 2008. SHGM. 2012. Havaalanları çevresinde yapılaşma kriterleri. URL: http://web. shgm.gov.tr/ doc5/2549-7.pdf (erişim tarihi: 30 Mayıs 2021) Sezer T. 2017. Test uçuşlarında telemetri sistemlerinin uçuş emniyetine katkısı. Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Pilotaj Anabilim Dalı. Eskişehir. Uzun ÖF. 2020. Hava Mânia Planlarının Bilgi Teknolojileri İle Oluşturulması: Samsun Çarşamba Havalimanı Örneği. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Harita Mühendisliği Anabilim Dalı, Samsun. Yaylalı M, Dilek Ö. 2009. Erzurum'da yolcuların havayolu ulaşım tercihlerini etkileyen faktörlerin tespiti. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 26 (1): 1-21. BSJ Eng Sci / Ömer Faruk UZUN ve Faik Ahmet SESLİ 130