STUDIA
POLITOLOGICZNE
STUDIA I ANALIZY
VOL. 66
DOI: 10.33896/SPolit.2022.66.14
Wojna jako konflikt interesów.
Stanowisko wybranych ruchów
radykalnej lewicy wobec wojny w Ukrainie
War as a conflict of interest.
The attitude of selected radical left movements
towards the war in Ukraine
STUDIA I ANALIZY
Paweł Malendowicz*
Słowa kluczowe: Ukraina, radykalna lewica, marksizm-leninizm, trockizm, maoizm
Keywords: Ukraine, radical left, Marxism-Leninism, Trotskyism, Maoism
Abstrakt: Przedmiotem artykułu jest analiza stosunku wybranych ruchów radykalnej
lewicy na świecie wobec wojny w Ukrainie. Celem artykułu jest zidentyfikowanie
i usystematyzowanie stanowisk organizacji tworzących międzynarodowy ruch radykalnej
lewicy komunistycznej do wojny w Ukrainie. Autor założył, że stanowiska te nie były
jednolite, a ich zróżnicowanie było konsekwencją różnic ideologicznych, a także kontekstu
politycznego i otoczenia narracyjnego, w których organizacje te działały. Zastosowaną
metodą weryfikacji hipotezy była krytyczna analiza tekstów źródłowych oraz analiza
aspektowa.
Abstract: The subject of the article is an analysis of the attitude of selected radical left
movements in the world towards the war in Ukraine. The aim of the article is to identify
and systematize the attitudes of the radical left organizations to the war in Ukraine.
The author assumed that these attitudes were different, and their differentiation was
a consequence of ideological differences, as well as the political context and narrative
environment in which these organizations operated. The methods used to verify the
hypothesis were a critical analysis of source texts and an aspect analysis.
*
ORCID ID: http://orcid.org/0000-0003-2325-9966, dr hab. profesor uczelni, Wydział
Nauk o Polityce i Administracji Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
E-mail: p.malendowicz@ukw.edu.pl
305
PAWEŁ MALENDOWICZ
Wprowadzenie
Wojna w Ukrainie tocząca się od 2022 roku, poprzedzona nielegalną aneksją Krymu przez Rosję w 2014 roku, spowodowała zmiany
w postrzeganiu ładu międzynarodowego w dotychczasowym kształcie.
Choć zachodnia część społeczności międzynarodowej potępiła agresję rosyjską, to wśród międzynarodowych ruchów politycznych, które
ustosunkowały się do wojny, były i takie, których stanowisko nie było
jednoznaczne i różniło się od dominujących ocen wojny motywacjami
ideologicznymi oraz interpretacją kluczowych dla współczesności wartości politycznych i interesów ekonomicznych. Jednym z nich był ruch
komunistyczny tworzony przez adherentów marksizmu-leninizmu, trockizmu i maoizmu. Na nurt trockistowski składała się wielość pomniejszych ruchów, reprezentujących zróżnicowane, a niekiedy przeciwstawne
interpretacje myśli Lwa Trockiego i procesów polityczno-ekonomicznych
toczących się we współczesnym świecie. Z kolei nurt maoistowski współcześnie nie tworzył trwałych międzynarodowych struktur organizacyjnych.
Celem artykułu jest zidentyfikowanie i usystematyzowanie stanowisk
organizacji tworzących ruchy radykalnej lewicy komunistycznej do wojny
w Ukrainie. Autor wybrał do analizy te nurty międzynarodowej lewicy
komunistycznej, przy których afiliowane były organizacje działające
w Polsce (z wyjątkiem nurtu maoistowskiego). Założył, że stanowiska te
nie były jednolite. Poza tym, że źródła odmiennych ocen wojny dokonywanych przez radykalną lewicę tkwiły m.in. w historycznych podziałach
w ruchach komunistycznych i związanej z tym wielości analiz rzeczywistości politycznej i gospodarczej współczesnego świata, ich zróżnicowanie
było konsekwencją różnic ideologicznych tworzących podstawę ich myśli
politycznej, a także kontekstu politycznego i otoczenia narracyjnego,
w których organizacje te działały. Zastosowaną metodą weryfikacji hipotezy była krytyczna analiza tekstów źródłowych o charakterze jakościowym. Autor posłużył się także analizą aspektową, opierając się na teorii
interpretacjonistycznej. Myśl komunistyczna, w tym stanowisko ruchów
do niej odwołujących się wobec wojny w Ukrainie, była bowiem próbą
kreacji alternatywnej wobec dominującej narracji o świecie. Opierała się
ona na odmiennych przesłankach interpretacyjnych procesów mających
miejsce we współczesnym świecie, w tym różnych od dominujących wartościach politycznych i innych sposobach postrzegania interesów ekonomicznych współczesnych państw, interpretowanych w aspekcie klasowej
wizji stosunków społecznych.
306
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
Marksizm-leninizm reprezentowany przez Inicjatywę Partii
Komunistycznych i Robotniczych Europy
Inicjatywa Partii Komunistycznych i Robotniczych Europy (pełna
nazwa: Initiative of Communist and Workers’ Parties in order to study and
elaborate European issues and to coordinate their activity, CWPE) została
zainicjowana w 2013 roku w Brukseli przez europejskie partie komunistyczne o proweniencji marksistowsko-leninowskiej. Strukturę tę zapoczątkowało 29 partii. W 2022 roku tworzyło ją 30 organizacji europejskich1.
W oświadczeniu opublikowanym 26 lutego 2022 roku, czyli 2 dni
po rosyjskiej agresji na Ukrainę, przedstawiciele Inicjatywy nazwali agresję „niedopuszczalną”, ale o sprowokowanie jej jednocześnie oskarżyli
Stany Zjednoczone, NATO i Unię Europejską. Konflikt ten określili
mianem „imperialistycznego”, a jego przyczyną miała być konkurencja
między kapitalistycznym blokiem państw zachodnich a kapitalistyczną
Rosją o udziały w rynku gospodarczym, szlaki transportu energii i strefy
wpływów. Dlatego Inicjatywa wzywała do odmowy poparcia zarówno dla
rządów państw zachodnich, sprzyjających Ukrainie, „reakcyjnego rządu”
w Kijowie, jak i burżuazji rosyjskiej2.
W oświadczeniu wydanym w przeddzień święta pracy w 2022 roku
komuniści analizowali, że przyczyną wybuchu wojny była imperialistyczna natura kapitalizmu i burżuazja rosyjska walcząca o swoje interesy
z burżuazją państw zachodnich, „wbijającą swoje macki daleko w Europę
i Azję”. Genezy wojny upatrywali w kontrrewolucji początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, w wyniku której doszło do upadku systemów
socjalistycznych, które do tej pory zapewniały pokojowe współistnienie różnych narodów i stworzyły podstawy do „wykorzenienia wyzysku
i nacjonalizmu”. W charakterystycznej dla ruchu marksistowsko-leninowskiego nowomowie ocenili, że z kapitalizmu rodzi się faszyzm i nacjonalizm, a jego ofiarą padają robotnicy3.
1
2
3
Initiative of communist and workers’ parties, About us, https://www.initiative-cwpe.org/
en/info/about/ (1.09.2022); Communist Party of Greece, The Initiative of Communist and
Workers’ Parties of Europe was founded, https://inter.kke.gr/en/articles/The-INITIATIVEof-Communist-and-Workers-Parties-of-Europe-was-founded/ (1.09.2022).
Initiative of Communist and Workers’ Parties of Europe, Statement on the recent developments and the russian military invasion of Ukraine, 26.02.2022, https://www.initiative-cwpe.
org/en/news/Statement-on-the-recent-developments-and-the-russian-military-invasionof-Ukraine/ (19.06.2022).
Initiative of Communist and Workers’ Parties of Europe, Statement of the Secretariat
of the European Communist Initiative on the 1st of May, the International Workers’ Day,
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
307
PAWEŁ MALENDOWICZ
Z okazji rocznicy zakończenia II wojny światowej, co istotne, obchodzonej w dniu 9 maja, Inicjatywa wydała kolejne oświadczenie, w którym
powtórzyła wcześniejsze subiektywne diagnozy. Dla niej II wojna światowa, podobnie, jak I wojna i wojna w Ukrainie, były wynikiem imperialistycznych sprzeczności i rywalizacji o ponowny podział rynków i stref
wpływów. Socjalizm uznała za system gwarantujący pokój w Ukrainie
wzorem okresu istnienia Związku Radzieckiego4.
Inicjatywę Partii Komunistycznych i Robotniczych Europy współtworzyły dwie organizacje rosyjskie. Pierwsza z nich to Rosyjska Komunistyczna Partia Robotnicza (Российская коммунистическая рабочая партия).
Ukształtowała się ona w 2001 roku5. Początkowo funkcjonowała jako
partia polityczna, a następnie jako organizacja niemająca statusu partii,
także pod zmiennymi nazwami.
Treści przekazywane przez organy propagandowe tej organizacji wpisywały się w narrację Kremla. Przykładem mogą być twierdzenia o wyzwoleniu Donbasu czy o ukraińskich przygotowaniach do wojny. W jednej
z publikacji zaś komuniści analizowali, że w Ukrainie istnieje faszyzm.
W obrazowy sposób przedstawiali też zbrodnie, które miały mieć miejsce
w okresie poprzedzającym „wyzwolenie” Donbasu. Ich opis przedstawiał
brutalność wroga, a jego drastyczność mogła wywołać jedynie negatywne
emocje. Armię Ukrainy oskarżano o niszczenie i ostrzeliwanie miast
i wsi, a stwierdzenia o tym, że ludność Donbasu witała wyzwolicieli nie
były odosobnione6. W innej publikacji cytowano wypowiedź Aleksandra
Chodakowskiego, jednego z przywódców samozwańczej Donieckiej Republiki Ludowej, który przekonywał, że optymalnym zadaniem separatystów powinna być „denazyfikacja i demilitaryzacja Ukrainy”, a następnie
kontrola nad procesem jej odbudowy. W swojej wypowiedzi opiewał on
„spokojną Ukrainę”, w której „wszystkie języki i narodowości otrzymają
równe prawa”, gdzie „każda grupa etniczna będzie mogła kultywować
swoje narodowe cechy”, gdzie „nie będzie manifestacji z pochodniami”
4
30.04.2022, https://www.initiative-cwpe.org/en/news/STATEMENT-of-the-Secretariatof-the-European-Communist-Initiative-on-the-1st-of-May-the-International-WorkersDay/ (19.06.2022).
Initiative of Communist and Workers’ Parties of Europe, Statement of Secretariat of
the ECI on 9 May, 6.05.2022, https://www.initiative-cwpe.org/en/news/Statement-ofSecretariat-of-the-ECI-on-9-May/ (19.06.2022).
5
Российская Коммунистическая рабочая партия – Революционная (Российская) партия
коммунистов, За что борется РКРП-РПК, https://web.archive.org/web/20080328114801/
6
Н. Старый, Размышления о войне. Мысли с Донбасса, 15.06.2022, https://rkrp-rpk.
ru/2022/06/15/размышления-о-войне-мысли-с-донбасса/ (19.06.2022).
http://www.rkrp-rpk.ru/index.php?action=faq# (2.09.2022).
308
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
(kojarzonych z faszyzmem), gdzie na tablicach z nazwami ulic zamiast
nazwiska Bandery pojawią się nazwiska Koniewa lub Żukowa7. To jeden
z przykładów konstruowania obrazu Ukrainy z perspektywy narracji
wpisującej się w propagandę rosyjską. Niemniej jednak Rosyjska Komunistyczna Partia Robotnicza popierała „specjalną operację wojskową”
o tyle, o ile wpisywała się ona w jej w strategiczne cele ideologiczne,
których elementem była zarówno zmiana rządu Ukrainy na prorosyjski,
jak i antykapitalizm oraz antyimperializm. Przykładem popierającym tę
tezę jest opublikowanie przez nią oświadczenia marksistów z Komunistycznej Partii Rewolucyjnej Francji (Parti Communiste Révolutionnaire
de France). Oskarżali oni NATO o podżeganie do wojny, a Unię Europejską o militaryzację, ale jednocześnie wzywali do walki z wszystkimi
imperializmami8. Imperializm rosyjski był dla nich o tyle uzasadniony,
o ile zmierzał do osiągnięcia celów antykapitalistycznych i antynazistowskich, a w ten sposób Ukraina przedstawiana była w rosyjskich mediach.
Propagandę Rosyjskiej Komunistycznej Partii Robotniczej różni zatem
od narracji Inicjatywy Partii Komunistycznych i Robotniczych Europy
obarczanie winą za wojnę obu imperializmów (zachodniego i rosyjskiego)
przez ostatnią z wymienionych organizacji i tłumaczenie imperializmu
rosyjskiego przez rosyjskich komunistów. Niezależnie od tego w ich myśli
dostrzegalna była supremacja pierwiastka nacjonalistycznego lub eurazjatyckiego nad właściwym komunizmowi internacjonalizmem. To, jak
i stosunek elit partyjnych do wojny, stał się przyczyną wewnętrznych
sporów w organizacji i rozłamów.
Drugą rosyjską organizacją tworzącą Inicjatywę Partii Komunistycznych i Robotniczych Europy była Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego (Коммунистическая Партия Советского Союза). Ukształtowała się ona
w 2001 roku na tle konfliktów komunisty Olega Shenina z komunistami
Giennadija Ziuganowa9. Była jedną z wielu organizacji działających pod
taką nazwą. W późniejszym okresie działała na Białorusi.
Organizacja ta w swoim programie zapisała, że jest partią typu marksistowsko-leninowskiego, partią komunistycznych bolszewików. Stawia
7
8
9
А. Ходаковский: Спокойная, тихая, мирная Украина — вот такой результат нам
нужен, 2.03.2022, https://rkrp-rpk.ru/2022/03/02/александр-ходаковский-спокойная-ти/
(19.06.2022).
Parti Communiste Révolutionnaire de France, Война на Украине: В ЕС милитаризация процветает, 26.04.2022, https://rkrp-rpk.ru/2022/04/26/война-на-украине-в-ес-
милитаризация-пр/ (1.09.2022).
E.B., Οι εξελίξεις στην Ενωση Κομμουνιστικών Κομμάτων – ΚΚΣΕ, https://www.
rizospastis.gr/story.do?id=652582 (1.09.2022).
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
309
PAWEŁ MALENDOWICZ
sobie za zadanie bycie rewolucyjną, bojową awangardą klasy robotniczej,
chłopstwa robotniczego i inteligencji ludowej, walczącej o przywrócenie
władzy radzieckiej jako zorganizowanej formy dyktatury proletariatu10.
Dokumentem, który obrazuje stanowisko tej organizacji wobec wojny
w Ukrainie jest Wspólne oświadczenie partii komunistycznych i robotniczych
opracowane z komunistami Donbasu i Ukrainy. Dominują w nim oskarżenia wobec armii ukraińskiej o prowadzenie niehumanitarnych ataków.
Według komunistów żołnierze ukraińscy rozlokowani zostali w domach
mieszkalnych, zaś o ostrzały dzielnic mieszkalnych oskarżani byli Rosjanie. Zdarzać się miały także przypadki ostrzeliwania przez Siły Zbrojne
Ukrainy własnych terytoriów w celu oskarżenia wroga o te zbrodnie.
Przedstawiciele Sił Zbrojnych Ukrainy mieliby planować akty sabotażu
w zakładach przemysłowych wysokiego ryzyka, od zakładów przetwórstwa
gazu i chemicznych po elektrownie jądrowe, w celu wywołania katastrof
na dużą skalę, o dużej liczbie ofiar, celem obwiniania za to wroga. Oskarżono także nacjonalistów ukraińskich, którzy mieli posługiwać się symbolami nazistowskimi, o szczególne okrucieństwa wojenne. Oskarżono
ukraiński rząd, określany mianem „reżimu nazistowskiego”, o wykorzystywanie zagranicznych najemników, głównie z Polski, Rumunii, Wielkiej
Brytanii, Kanady, Gruzji i Stanów Zjednoczonych. Według komunistów,
Ukraina planowała także zaopatrzenie się w broń jądrową, co usprawiedliwiać miało wypowiedzi przedstawicieli rosyjskich ośrodków decyzyjnych
o konieczności przeprowadzenia w przyszłości nuklearnego uderzenia
odwetowego na ośrodki decyzyjne w Ukrainie. Komuniści analizowali również, że zarówno Rosja, jak i NATO rozważały podział Ukrainy. W Polsce
niektóre kręgi miałyby myśleć o zaborze zachodniej Ukrainy, w Rosji niektórzy chcieliby zwrotu jej historycznych ziem, zaś w Unii Europejskiej
niektórzy politycy mieliby podnosić kwestię konieczności oddzielenia
Obwodu Kaliningradzkiego od Federacji Rosyjskiej. Co istotne jednak,
komuniści zauważali, że po obu walczących stronach (Rosja z sojusznikami i Ukraina z NATO) dostrzegalny był wzrost tendencji antykomunistycznych. Ponieważ antykomunizm jest cechą faszyzmu, komuniści
przestrzegali przed rozwojem faszyzmu w obu obozach politycznych.
Wnioskowali zatem, że wojna ma charakter międzyimperialistyczny, spowodowana została rywalizacją największych sił imperialistycznych kierowanych przez Stany Zjednoczone o dominację nad światem i pragnieniem
stłumienia rosnących sił rosyjskiego imperializmu, wspieranego przez
10
Коммунистическая Партия Советского Союза, Программа КПСС, http://www.cpsu.
by/docs/view/programma_kpss/ (19.06.2022).
310
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
Białoruś, częściowo Chiny i innych sojuszników. Jednakże wojna służąca
ludności republik Donbasu dla komunistów miała sprawiedliwy i wyzwalający charakter. Dla Rosji, choć wojna miała charakter imperialistyczny,
miała w dużej mierze charakter obronny, chroniący ją przed możliwym
zagrożeniem ze strony NATO – czym komuniści tłumaczyli de facto atak
Rosji na Ukrainę. Jednak państwo rosyjskie bronić miało interesów swojej
klasy rządzącej i burżuazji. Komuniści ocenili też, że na Ukrainie działały
jawnie faszystowskie siły, które były inicjowane i wspierane przez Zachód,
który faktycznie już toczyć miał wojnę ukraińskimi rękami z Rosją. Kraje
NATO, na czele ze Stanami Zjednoczonymi, prowadzić miały faszystowską politykę zagraniczną. W oświadczeniu stwierdzono, że komuniści
Rosji, Ukrainy, Donbasu, Białorusi oraz ich sojusznicy powinni wspierać
działania na rzecz stłumienia faszyzmu i wyzwolenia od niego Donbasu
i Ukrainy, ale jednocześnie powinni tłumaczyć winę zarówno rosyjskiego,
jak i ukraińskiego kapitalizmu, a także rolę kontrrewolucji, która miała
miejsce w Związku Radzieckim, w rozwoju analizowanych wydarzeń.
Zgodnie z ich programem, tylko socjalizm gwarantuje zniszczenie faszyzmu i stworzenie świata bez wojen11.
Z analizy tekstów publicystycznych i propagandowych, a także programów wymienionych dwóch organizacji komunistycznych, współtworzących Inicjatywę Partii Komunistycznych i Robotniczych Europy,
wnioskować można, że traktowały one współczesny imperializm rosyjski
jako narzędzie służące odtworzeniu państwa rosyjskiego w granicach zbliżonych do Związku Radzieckiego, a następnie odbudowie ZSRR jako
państwa socjalistycznego, a w istocie państwa dyktatury partii komunistycznej. Choć podzielały one programowy antyimperializm Inicjatywy,
to nie negowały instrumentalnej roli imperializmu rosyjskiego służącego
przywróceniu socjalizmu.
Pod analizowanym oświadczeniem, opublikowanym przez rosyjskich
komunistów, widniała także nazwa ukraińskiej organizacji komunistycznej – Front Pracy Ukrainy (Рабочий Фронт Украины). Jednakże Inicjatywę Partii Komunistycznych i Robotniczych Europy współtworzyła inna
organizacja – Związek Komunistów Ukrainy (Союз комуністів України),
aktywna głównie, choć nie tylko, we wschodniej części państwa, zmierza11
Российская коммунистическая рабочая партия в составе КПСС, Коммунистическая
рабочая организация ЛНР, Рабочий Фронт Донбасса, Рабочий Фронт Украины, Белорусская республиканская организация КПСС, Совместное заявление коммунистических и рабочих партий (подготовлено РКРП-КПСС совместно с коммунистами
Донбасса и Украины), 6.07.2022, http://www.cpsu.by/news/o_situatsii_na_ukraine/
(2.09.2022).
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
311
PAWEŁ MALENDOWICZ
jąca do odbudowy Związku Radzieckiego. Podobnie jak w innych przypadkach, narodowy charakter członkostwa w tej partii miał znaczenie
drugorzędne.
Inicjatywę Partii Komunistycznych i Robotniczych Europy współtworzyła także Komunistyczna Partia Polski. Jednakże po tym, kiedy
w 2020 roku Prokurator Generalny złożył do Trybunału Konstytucyjnego
wniosek o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją celów i działalności
KPP12, partia ta ograniczyła aktywność publikacyjną. Z wcześniej publikowanych tekstów i dokumentów wydawanych jeszcze do 2021 roku można
jednak wnioskować, że negowała ona istnienie NATO, określając Pakt
Północnoatlantycki mianem imperialistycznego13, negatywnie oceniała
Unię Europejską14 i politykę Stanów Zjednoczonych, a także krytycznie
analizowała przemiany polityczne na świecie po 1989 roku15. Wpisuje się
to w programowy antyimperializm Inicjatywy i przesłanie jej oświadczeń.
Tuż po upadku rządu Wiktora Janukowycza w lutym 2014 roku
i w czasie trwania nielegalnej aneksji Krymu, polscy komuniści opublikowali stanowisko swojej partii potępiające „ingerencję polskich władz
w wewnętrzne sprawy Ukrainy” i „wsparcie udzielane sprawcom zamachu stanu”. W opinii marksistów, na Ukrainie toczyć się miała kapitalistyczna gra o wpływy polityczne i gospodarcze. Opozycjoniści oskarżani
byli o przygotowywanie przewrotu oraz finansowanie przez europejskie
i amerykańskie fundacje i organizacje pozarządowe. Wywoływać mieli
rozruchy i kierować protesty na tory szowinistyczne i nacjonalistyczne.
Według partii, mieszkańcy Krymu mieli jednak prawo do zadecydowania
o swojej przyszłości. Partia wypowiedziała się także przeciwko rusofobii,
a polskiego premiera i ministra spraw zagranicznych określiła mianem
marionetek wielkiego kapitału. Komuniści poparli protesty odbywające
12
13
14
15
Prokuratura Krajowa, Dział Prasowy, Wniosek Prokuratora Generalnego o delegalizację
Komunistycznej Partii Polski, 6.12.2020, https://pk.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-prokuratury-krajowej/wniosek-prokuratora-generalnego-o-delegalizacje-komunistycznej-partiipolski/ (29.05.2021).
Ludy muszą nasilić walkę z NATO i planami imperialistów – wspólne stanowisko partii komunistycznych i robotniczych, 12.07.2021, https://kom-pol.org/2021/07/12/ludy-musza-nasilicwalke-z-nato-i-planami-imperialistow-wspolne-stanowisko-partii-komunistycznych-irobotniczych/ (2.09.2022).
Zob. P. Malendowicz, Międzynarodowe organizacje radykalnej lewicy wobec Unii Europejskiej.
Analiza wybranych przykładów w kontekście pandemii SARS-CoV-2, «Rocznik Integracji
Europejskiej» 2021, nr 15, s. 169–180.
Zob. P. Malendowicz, Reminiscencja marksizmu-leninizmu w XXI wieku? Przykład Komunistycznej Partii Polski i Polskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, «Polityka i Społeczeństwo»
2021, nr 1 (19), s. 70–86.
312
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
się we wschodniej i południowej Ukrainie przeciwko oligarchom i prawicowym władzom wyłonionym w wyniku wydarzeń, które określili jako
zamach stanu16.
Trockizm reprezentowany przez Międzynarodową Alternatywę
Socjalistyczną
Międzynarodowa Alternatywa Socjalistyczna (International Socialist
Alternative, ISA) powstała w 2020 roku z przekształcenia Komitetu na
rzecz Międzynarodówki Robotniczej (Committee for a Workers’ International, CWI) i po rozłamach w ruchu trockistowskim. Tworzyły ją partie
i inne organizacje trockistowskie z ponad 30 państw17.
Międzynarodówka ta zdefiniowała swoje stanowisko wobec wojny
w Ukrainie w oświadczeniu z kwietnia 2022 roku. Według przedstawicieli
jej międzynarodowego komitetu wojna w Ukrainie stała się dowodem na
to, że świat wkroczył w nową erę w stosunkach międzynarodowych. Jej
kluczową cechą miał być rosnący imperialistyczny militaryzm, któremu
towarzyszy rozwój nacjonalizmu i podział świata na dwa przeciwstawne
obozy imperialistyczne. Państwa imperialistyczne zwiększają zasoby
swoich arsenałów, podczas gdy ludzkość stoi w obliczu egzystencjalnego
kryzysu klimatycznego, wojna stanowi kolejną katastrofę ekologiczną,
a kryzys ten ma miejsce w czasie pandemii Covid-19, która spowodowała
śmierć milionów ludzi na świecie18.
Trockiści z Międzynarodowej Alternatywy Socjalistycznej podkreślili,
że sprzeciwiają się inwazji rosyjskiego imperializmu na Ukrainę, poprzedzonej przemówieniem Władimira Putina, w którym obwiniał bolszewików za istnienie Ukrainy i zaprzeczył historycznej rzeczywistości narodu
ukraińskiego. Według nich reakcyjna inwazja Putina spowodowała katastrofę humanitarną. Popierali walkę narodu ukraińskiego przeciwko rosyj16
17
18
Komunistyczna Partia Polski, Krajowy Komitet Wykonawczy, KPP potępia ingerencję polskich władz w wewnętrzne sprawy Ukrainy, 8.03.2014, https://kom-pol.org/2014/04/08/
kpp-potepia-ingerencje-polskich-wladz-w-wewnetrzne-sprawy-ukrainy/ (2.09.2022).
Zob. P. Taaffe, A Socialist World Is Possible. The History of the CWI, London 2004;
P. Malendowicz, Ultralewica a współczesność. Idee, programy, praktyka, Piła 2006, s. 22–23;
International Socialist Alternative, Who We Are, https://internationalsocialist.net/en/
about (2.09.2022).
International Socialist Alternative, ISA International Committee Statement: War in Ukraine,
The New Era and the Crisis of Capitalism, 11.04.2022, https://internationalsocialist.net/
en/2022/04/isa-international-committee-statement (3.09.2022).
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
313
PAWEŁ MALENDOWICZ
skiej okupacji wojskowej, ale przeciwstawiali się reżimowi Wołodymyra
Zełeńskiego, który – jak to określili – „wyraźnie nie jest faszystowski”, ale
jest „reakcyjny”. Zarówno bowiem Putin, jak i Zełeński współpracować
mieli ze skrajną prawicą we własnych krajach i na arenie międzynarodowej. Zdaniem trockistów Putin wspierał, a nawet finansował skrajnie
prawicowe i faszystowskie partie w Europie, w tym Złoty Świt w Grecji
i Front Narodowy we Francji, a Zełeński miał oprzeć się na neonazistowskim batalionie Azow19.
Trockiści sprzeciwili się również programowi amerykańskiego i szerzej
– zachodniego imperializmu, który w ich opinii, poprzez NATO dążył
do okrążenia Rosji i przyczynił się do stworzenia warunków do wybuchu
wojny. Analizując możliwe scenariusze wojny, uznali oni, że możliwość
konfliktu między NATO a Rosją stała się większa niż w jakimkolwiek
momencie zimnej wojny między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem
Radzieckim. Wskazali niebezpieczne okresy w czasie istnienia Związku
Radzieckiego, takie jak kryzys kubański, ale w ich opinii, mimo okropieństw reżimu, Związek Radziecki nie był państwem imperialistycznym.
Trockiści analizowali także możliwości rozwoju wydarzeń w kontekście
polityki Chin i ich zaangażowania na Tajwanie, a także desperacji prezydenta Rosji, która może powodować dalszą eskalację działań militarnych. Oczekiwali jednak, że w dłuższej perspektywie czasowej wojna
w Ukrainie, która została określona jako część międzyimperialistycznego
konfliktu, zaostrzy sprzeczności klasowe, zdemaskuje „gangsteryzm kapitalistów” i zmobilizuje masy ponoszące koszty wojny do walki przeciwko
armii rosyjskiej, ale i reżimowi prezydenta Ukrainy oraz ukraińskim skrajnie prawicowym grupom i milicjom. Według nich tylko solidarność klasy
robotniczej może zapobiec proliferacji wojny, która zagraża ludzkości.
Trockiści podkreślali, że tylko dzięki przejęciu władzy przez pracowników na arenie międzynarodowej, będzie można uniknąć wojny, konfliktów
i niszczenia środowiska20.
Polscy trockiści z Alternatywy Socjalistycznej, będącej częścią Międzynarodowej Alternatywy Socjalistycznej, opublikowali tłumaczenie
analizowanego stanowiska21. Utożsamiając się z nim, wzywali także do
solidarności z rosyjskimi aktywistami antywojennymi. Ich propaganda
19
20
21
Tamże.
Tamże.
Alternatywa Socjalistyczna, Wojna na Ukrainie, Nowa Era i Kryzys Kapitalizmu, 20.04.2022,
http://socjalizmxxi.nazwa.pl/mainsite/2022/04/20/wojna-na-ukrainie-nowa-era-i-kryzyskapitalizmu/ (19.06.2022).
314
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
egzagerowała jednak siłę i znaczenie przeciwników wojny i reżimu
w Rosji22.
Międzynarodową Alternatywę Socjalistyczną współtworzyła również
organizacja rosyjska – Socjalistyczna Alternatywa (Социалистическая
альтернатива). Podzielała ona cele międzynarodówki, a w programie głosiła, że „rozwój sprzeczności nieodłącznie związanych z kapitalistycznym
sposobem produkcji, gigantyczna nierówność społeczna, niepewność
egzystencji, bezrobocie lub zagrożenie nim mas robotniczych, uświadamiają ludziom, że jest możliwe przerwać błędne koło wojen, kryzysów,
wyzysku i przemocy tylko przez rewolucję społeczną”23.
W publikacji datowanej na dzień agresji rosyjskiej na Ukrainę, rosyjscy trockiści analizowali, że zamiarem Władimira Putina było przywrócenie Rosji statusu wielkiego mocarstwa światowego, utraconego wraz
z upadkiem Związku Radzieckiego. W ich opinii wojny są częścią stosunków międzynarodowych, a mocarstwa imperialistyczne walczą o zasoby
i rynki ekonomiczne. Putin rozpoczął wojnę, gdyż zdołał zgromadzić
olbrzymie rezerwy walutowe, zbliżył się z Chinami, uzależnił Europę
od rosyjskiego gazu, stłumił opozycję wewnętrzną i zastraszył zubożałych Rosjan represjami. Atakując Ukrainę, imperializm rosyjski rozpoczął przemiany w geopolityce Europy Wschodniej, która stała się strefą
zainteresowania imperializmu zachodniego. Planował nie tylko zniszczyć
naród ukraiński, ale także zastraszyć kraje Europy Wschodniej, które są
członkami NATO. Według Socjalistycznej Alternatywy taka militarna
polityka groziła wciągnięciem większej liczby krajów w konflikt i przerodzeniem się lokalnej wojny w wojnę na pełną skalę między różnymi
imperialistycznymi potęgami, czego Europa nie doświadczyła od zakończenia II wojny światowej24.
22
23
24
Zob. Alternatywa Socjalistyczna, 20 maja: Dzień Międzynarodowej Solidarności z Rosyjskimi Aktywistami Antywojennymi!, 17.05.2022, http://socjalizmxxi.nazwa.pl/mainsite/2022/05/17/20-maja-dzien-miedzynarodowej-solidarnosci-z-rosyjskimi-aktywistamiantywojennymi/ (19.06.2022).
Программа Социалистической Альтернативы, 3.11.2021, https://socialist.news/about-us/
program/ (3.09.2021).
Социалистическая альтернатива, Нет войне в Украине! Вернуть войска домой,
24.02.2022, https://socialist.news/world/ukraine/stop-war/ (3.09.2022).
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
315
PAWEŁ MALENDOWICZ
Socjalizm oddolny – myśl reprezentowana
przez Międzynarodową Tendencję Socjalistyczną
Międzynarodowa Tendencja Socjalistyczna (International Socialist
Tendency, IST) jest nurtem bazującym na myśli prekursorów i protagonistów marksizmu, a współcześnie na interpretacjach trockizmu Tony’ego
Cliffa (Yigael Gluckstein). Nurt ten, choć nie stanowił międzynarodowej
struktury organizacyjnej, ale sieć 30 grup z różnych części świata, kształtował się od końca lat siedemdziesiątych XX wieku25.
Jeszcze przed rosyjską agresją socjaliści ocenili, że kryzys w Ukrainie zbliżył Europę do wojny. Dla obu bloków polityczno-gospodarczych
– amerykańskiego i rosyjskiego – Ukraina miała być tylko „pionkiem
w grze”. Według nich koncentrację wojsk na granicy z Ukrainą prezydent
Rosji uzasadniał odwołując się do wielkoruskiej mitologii nacjonalistycznej o historycznych związkach Rosji z Ukrainą, a częściowo powtarzając swoje wieloletnie pretensje do amerykańskiej polityki rozszerzania
NATO i Unii Europejskiej na Wschód. Dla socjalistów prawdą było
jednak, że ekspansja NATO i Unii Europejskiej była napędzana przez
administracje kolejnych amerykańskich prezydentów w celu rozszerzenia
potęgi zachodniego imperializmu na obszar eurazjatycki. Jednakże w ich
opinii także Putin nie był przyjacielem międzynarodowej klasy robotniczej. Przewodził represyjnemu neoliberalnemu reżimowi, odwoływał się
do wielkoruskiego nacjonalizmu i uczestniczył w kolejnych wojnach. To
jednak Stany Zjednoczone spowodowały eskalację kryzysu w Ukrainie26.
Socjaliści sformułowali stanowisko wobec wojny w Ukrainie w dokumencie z marca 2022 roku. Według nich rosyjska inwazja na Ukrainę
była aktem imperialistycznej agresji i pogwałceniem prawa narodu ukraińskiego do samostanowienia. Dla mocarstw imperialistycznych kierowanych przez Stany Zjednoczone i organizowanych za pośrednictwem
NATO, miała być to wojna zastępcza przeciwko Rosji, będąca częścią
międzyimperialistycznego konfliktu pomiędzy Stanami Zjednoczonymi
a Rosją z ich sojusznikami. Socjaliści opowiedzieli się przeciwko obu
imperialnym potęgom. Przestrzegali, że taka wojna może przerodzić się
w wojnę nuklearną, a odpowiedzialność za taką perspektywę spoczywa na
dwóch imperialistycznych antagonistach – Stanach Zjednoczonych i ich
25
26
U. Ługowska, A. Grabski, Trockizm. Doktryna i ruch polityczny, Warszawa 2003,
s. 167– 168; P. Malendowicz, Ultralewica a współczesność…, s. 24–25; International Socialist Tendency, About the IST, https://internationalsocialists.org/about (3.09.2022).
IST statement on Ukraine crisis, 16.02.2022, https://internationalsocialists.org/announcements/ist-statement-on-ukraine-crisis (19.06.2022).
316
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
sojusznikach, rozszerzających swoje wpływy na Wschód, w kierunku granic Rosji, w celu umocnienia dominacji w zachodniej Eurazji, oraz Rosji
i jej sojusznikach, dążących do powstrzymania tego procesu poprzez
wojnę27.
Wzywali oni do zawieszenia broni, wycofania sił rosyjskich z Ukrainy,
wycofania sił NATO z Europy Środkowej i Wschodniej, zaprzestania
dostaw broni na Ukrainę oraz zakończenia sankcji wobec Rosji28. Zestaw
tych dezyderatów wpisuje się w postulaty innych międzynarodowych
organizacji lewicy komunistycznej. Ich sformułowanie i upublicznienie
wynika z przesłanek ideologicznych, zakładających pokojowe współistnienie narodów w świecie socjalistycznym. Jednocześnie jednak trockiści
formułowali je, będąc przeświadczonymi o tym, że są one nieosiągalne
w świecie kapitalistycznym. Z perspektywy narracji dominującej w świecie
zachodnim postulaty te, szczególnie dotyczące zniesienia sankcji, mogły
być ocenione jako naiwne, sztubackie albo infantylne, choć mogły również
znajdować zrozumienie wśród społeczności zachodnich o predylekcjach
pacyfistycznych, albo tych, wśród których wartości ekonomiczne dominowały nad prawami człowieka i wartościami niematerialnymi. Według
socjalistów oddolnych poleganie na presji gospodarczej „rzekomo w celu
pokojowego rzucenia Rosji na kolana” może doprowadzić do katastrofy,
a sankcje i embarga są jedynie wstępnym etapem eskalacji wojny. Ta
spowoduje ogromną cenę ekonomiczną, nie tylko dla ludności Ukrainy
i Rosji: wzrosną ceny energii i żywności, wzrośnie inflacja, nasilą się
migracje i wzrośnie liczba uchodźców. Konsekwencją wojny stała się
także katastrofa ekologiczna29.
Nurt Międzynarodowej Tendencji Socjalistycznej reprezentowany
był także przez rosyjską Socjalistyczną Tendencję (Социалистическая
тенденция). Jednakże w czerwcu 2022 roku zwróciła się ona z prośbą do
Międzynarodowej Tendencji Socjalistycznej o to, aby nie traktować jej jako
części sieci. Prośba ta podyktowana była różnicą w ocenie wojny w Ukrainie i koncepcji pomocy dla Ukrainy. Rosyjscy socjaliści uważali, że naród
ukraiński powinien otrzymać międzynarodowe wsparcie, a dostawy broni
z krajów zachodnich nie mogą być potępiane. W oświadczeniu Socjalistyczna Tendencja stwierdziła: „Jeśli chcemy, aby zwyciężyła dobrze wyposażona i liczna armia rosyjska, pozwalająca rosyjskiemu imperializmowi
27
28
29
International Socialist Tendency statement on the war in Ukraine, 15.03.2022, https://internationalsocialists.org/announcements/ist-statement-on-the-war-in-ukraine, 1.07.2022.
Tamże.
Tamże.
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
317
PAWEŁ MALENDOWICZ
i dyktaturze Putina zniewolić Ukrainę, w ogóle pozbawić ją jakiejkolwiek
niepodległości i podporządkować naród ukraiński rosyjskiej kulturze, to
musimy przeciwstawić się dostawom broni. Jeśli chcemy, aby uciskana
strona ukraińska mogła sobie pozwolić na negocjacje z Rosją nie jako ‘poddanie się’, ale przynajmniej na równych zasadach, tak aby naród ukraiński
miał możliwość obrony siebie i swojego kraju przed aspiracjami imperialistycznego drapieżnika, aby rosyjska bestia nie zniszczyła ukraińskich miast
i wsi, ludności cywilnej i infrastruktury, wtedy będziemy zmuszeni w taki
czy inny sposób przymknąć oko na dostawy broni z krajów NATO. Jednocześnie sprzeciwiamy się jakiejkolwiek bezpośredniej i aktywnej interwencji
Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników w konflikcie, tak jak sprzeciwiamy
się reakcyjnemu rządowi Zełeńskiego. (…) Wierzymy, że narodowo-wyzwoleńcza strona konfliktu zbrojnego nadal w nim dominuje, dlatego uważamy
Ukrainę za kraj z własnymi interesami politycznymi i podmiotowością.
Jesteśmy przeciwni pacyfizmowi i obojętności w tej sprawie. Jeśli całkowite wyzwolenie Ukrainy i jej okupowanych terytoriów wymaga dalszego
zaostrzenia konfliktu między nią a Rosją, to jeśli sami Ukraińcy tego pragną, poprzemy tę wojnę wyzwoleńczą uciskanego ludu”30.
Z kolei polska Pracownicza Demokracja, będąca częścią sieci, podzielała stanowisko jej międzynarodowych organów. Według niej atak Rosji
na Ukrainę to nie „starcie cywilizacji i barbarzyństwa”, „wolnego świata”
Zachodu i wschodniej despocji, co tożsame byłoby z narracją dominującą
w świecie zachodnim. Wojna w Ukrainie wynikła bowiem z natury imperializmu jako systemu rywalizacji mocarstw kapitalistycznych. Według
publicysty Pracowniczej Demokracji, imperializm państw zachodnich nie
może być usprawiedliwieniem dla inwazji Rosji, co jednak nie znaczy,
że mocarstwa świata zachodniego, które dążyły do umacniania własnych
wpływów i obecności militarnej w regionie, nie były częścią eskalacji
prowadzącej do wojny. Ekspansja NATO na Wschód stała się być może
obsesją Putina, ale nie była jego wymysłem. Zarówno Rosja, jak i państwa
Zachodu były aktywną częścią tego systemu, walcząc od lat w Ukrainie
o zyski i władzę. Inaczej niż rosyjscy aktywiści z Socjalistycznej Tendencji, polska Pracownicza Demokracja uznała, że odpowiedzią na inwazję
Rosji nie może być wspieranie bloku mocarstw zachodnich, ale ruch
sprzeciwu oparty na międzynarodowej solidarności pracowniczej i zwalczaniu militaryzmu w każdym z rywalizujących mocarstw31.
30
Социалистическая тенденция, Обращение к интернационалу, 9.06.2022, https://www.
socialisttendency.com/post/обращение-к-интернационалу (3.09.2022).
31
F. Ilkowski, Stop inwazji Rosji na Ukrainę – i wszystkim imperializmom, 1.03.2022, https://
pracowniczademokracja.org/?p=8424 (19.06.2022).
318
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
Rozbieżności, które zaistniały w diagnozach, ocenach i koncepcjach
rozwiązania kryzysu w Ukrainie wpływały na osłabienie zatomizowanego
ruchu radykalnej lewicy. Ruch trockistowski, albo szerzej – radykalnie
lewicowy, cechowały permanentne rozłamy powodowane albo odmiennymi ocenami bieżących wydarzeń politycznych, albo ambicjami ich
liderów i rozbieżnymi interpretacjami myśli prekursorów komunizmu.
Warto jednak wskazać, że potępienie polityki państw zachodnich wobec
Ukrainy, nawet przy jednoczesnym potępieniu imperializmu rosyjskiego
przez międzynarodowe organizacje i sieci lewicy komunistycznej, może
być wykorzystywane przez reżim oraz propagandę rosyjską i dalekosiężnie może wpływać na osłabienie narracji o wojnie, dominującej w świecie
zachodnim. Z drugiej strony jednak, rozłamy w strukturach międzynarodowych ruchu lewicy komunistycznej mogą wprowadzać chaos w percepcji jej przekazu i osłabiać jej efekt.
Nurt spartakusowski – myśl reprezentowana
przez Międzynarodową Ligę Komunistyczną
– Czwarto-Międzynarodówkową
„Spartakusowcy” to nurt lewicy rewolucyjnej reprezentowany przez
Międzynarodową Ligę Komunistyczną – Czwarto-Międzynarodówkową
(International Communist League – Fourth Internationalist, ICL-FI). To
tendencja w trockizmie, która pod tą nazwą ukształtowała się w 1989 roku.
W 2022 roku tworzyło ją 11 organizacji z centrum politycznym w Stanach Zjednoczonych32. Nurt ten wyróżniał się obroną współczesnych
„zdeformowanych państw robotniczych”, jak Chiny, Kuba i Korea Północna, przed „wewnętrznymi kontrrewolucjami i imperialistycznymi
agresjami”33, co może powodować wątpliwości dotyczące pozycjonowania
go w myśli trockistowskiej.
W oświadczeniu Międzynarodowej Ligi Komunistycznej z lutego
2022 roku, opublikowanym przez Międzynarodowy Komitet Wykonawczy Ligi mieszczący się w Stanach Zjednoczonych, spartakusowcy uznali,
że inwazja Rosji na Ukrainę została sprowokowana trwającą od dziesięcioleci ekspansją na Wschód NATO i Unii Europejskiej pod przywództwem USA. W ich opinii Rosja zakwestionowała w ten sposób wyłączne
32
33
International Communist League – Fourth Internationalist, https://www.icl-fi.org/directory/index.html (4.09.2022).
P. Malendowicz, Ultralewica a współczesność…, s. 26.
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
319
PAWEŁ MALENDOWICZ
prawa do hegemonii Zachodu w Europie Wschodniej. Uznali, że wojna
była konfliktem o strefę wpływów między blokami imperialistycznymi,
a ukraiński rząd walczył nie o wyzwolenie Ukrainy, ale był marionetką
imperialistycznych potęg NATO i Unii Europejskiej, z którymi został
związany od czasu – jak to określili – zamachu stanu z 2014 roku. Dlatego spartakusowcy popierali „wyzwolenie” Doniecka i Ługańska, a także
opowiedzieli się za mobilizacją ukraińskich robotników, aby ci sprzeciwili
się sankcjom i pomocy wojskowej dla Ukrainy. Postulowali „obrócenie”
tej wojny – wojny między dwoma klasami kapitalistycznymi – w wojnę
domową, w której robotnicy obaliliby obie klasy kapitalistyczne34.
Już w 2014 roku spartakusowcy uznali, że Krym jest rosyjski. Według
nich, niemal wszyscy głosujący w referendum w sprawie odłączenia
Krymu od Ukrainy, opowiedzieli się za takim rozwiązaniem i przyłączeniem Krymu do Rosji. Jednak z wolą ludności Krymu „zachodni imperialiści” mieli się nie liczyć. Interwencja rosyjska na Krymie była w ich
tłumaczeniu odpowiedzią na obalenie rządu w Kijowie, gdzie skorumpowanego prorosyjskiego prezydenta Wiktora Janukowycza obalił prawicowy pucz z faszystami na czele, mający poparcie Stanów Zjednoczonych
i Unii Europejskiej. Dlatego wojsko rosyjskie z pomocą miejscowych sił
„samoobrony” opanowało Autonomiczną Republikę Krymu. Zdaniem
spartakusowców ludność Krymu miała prawo do samostanowienia,
w tym podjęcia decyzji o niepodległości kraju lub jego wcieleniu do Rosji.
Poparli oni zatem rosyjską interwencję na Krymie, a przeniesienie Krymu
do Ukrainy uznali za „błąd administracyjny” rządu Nikity Chruszczowa,
dokonany wbrew historii, jak i składowi narodowościowemu i używanym
tam językom35.
Spartakusowcy już w latach 2014–2015 sprzeciwiali się sankcjom
nakładanym na Rosję i apelowali o prawo do samostanowienia ludności w Doniecku i Ługańsku. Oświadczyli: „Stanowisko to jest wyrazem
naszego poparcia demokratycznego prawa do narodowego samostanowienia, tzn. prawa ludów do połączenia się lub separacji. Jak podkreślał
przywódca bolszewików Lenin, uznanie prawa do samookreślenia ma
zasadnicze znaczenie dla zwalczania antagonizmów narodowych i stworzenia warunków, gdzie ludzie pracy z różnych narodów mogą naocznie
34
35
International Communist League – Fourth Internationalist, Ukrainian, Russian Workers:
Turn the Guns Against Your Rulers!, «Spartacist. An Organ of Revolutionary Marxism»
2022, no 67, s. 3–4.
Krym jest rosyjski, «Platforma Spartakusowców» 2014, nr 18, https://www.icl-fi.org/polski/platforma/ps18/krym.html (4.09.2022).
320
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
przekonać się, że ich rzeczywistym wrogiem są wyzyskujący ich aktualnie
kapitaliści, że ludzie pracy nie są wrogami sobie nawzajem”36.
Specyficzna narracja spartakusowców wynikała z interpretacji myśli
marksistowsko-leninowskiej, w jej radykalnym wymiarze. Omijała kwestie
manipulacji i form przemocy stosowanej w procesie podejmowania decyzji, a także kwestie prawa międzynarodowego. Te miałyby być wynikiem
narzucenia przez klasę posiadaczy wzorców narracyjnych społeczeństwom
zachodnim, a także prawa stanowionego w ich interesie. Radykalna interpretacja leninizmu stanowiła także podstawę dla Międzynarodowej Ligi
Komunistycznej, do obrony Związku Radzieckiego przed „kontrrewolucją
kapitalistyczną”. Choć został on skrytykowany za rządy „stalinowskiej
biurokracji”, to broniony był przez nich za zdobycze społeczne Rewolucji
Październikowej w 1917 roku, kierowanej przez bolszewików Włodzimierza Lenina37.
Powyższe oceny podzielane były przez Spartakusowską Grupę Polski,
istniejącą w latach 1990–2001, której próba reaktywacji miała miejsce
w 2007 roku. Organizacje spartakusowców nie powstały natomiast w Rosji
i Ukrainie, ale ich publikacje ukazywały się także w języku rosyjskim.
Nurt maoizmu pozachińskiego
Pozachiński maoizm nie był reprezentowany w analizowanym okresie
przez organizację międzynarodową. W latach 1984–2007 istniał wprawdzie Międzynarodowy Ruch Rewolucyjny (Revolutionary Internationalist
Movement, RIM), ale próby jego reaktywacji nie powiodły się38. Stanowisko maoistów wobec wojny w Ukrainie można jednak odtworzyć na
podstawie analizy dokumentów krajowych ugrupowań. Prowadzi ona do
wniosku, że jest ono względnie jednolite, choć problematyka wojny nie
stanowiła w maoizmie istotnego składnika myśli.
Powstała w Stanach Zjednoczonych w 2020 roku Maoistowska Unia
Komunistyczna (Maoist Communist Union, MCU) wzywała do potępienia nie tylko rosyjskiej inwazji na Ukrainę, ale i imperializmu Stanów
Zjednoczonych. Według niej agresywna ekspansja Stanów Zjednoczonych
36
37
38
Imperialiści zaogniają rzeź na Ukrainie wschodniej, «Platforma Spartakusowców» 2015,
nr 19, https://www.icl-fi.org/polski/platforma/ps19/ukrainie.html (4.09.2022).
Tamże.
J. Steinberg, RIM: London’s narco-terrorist international, «Executive Intelligence Review»
1995, vol. 22, no. 46, s. 1–14; Declaration the Revolutionary Internationalist Movement,
1984, http://bannedthought.net/International/RIM/index.htm (4.09.2022).
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
321
PAWEŁ MALENDOWICZ
w regionie przyspieszyła kryzys i sprowokowała Rosję do inwazji. Maoiści
zaznaczali jednak, że nie usprawiedliwia to inwazji Rosji, która jest rażącym aktem agresywnej ekspansji i sprowadza na Ukraińców nowe formy
nieszczęścia i cierpienia. Uznali oni, że twierdzenie rosyjskiego rządu
o tym, że wspierał separatystyczne rządy Doniecka i Ługańska w obronie
osób mówiących po rosyjsku, było częściowo prawdziwe. Jednakże inwazja, która objęła bombardowanie wielu rosyjskojęzycznych miast, temu
zaprzeczyła. W ich opinii słowa Putina o „fikcyjności” istnienia Ukrainy
jako państwa oraz o jednym narodzie rosyjskim, dowodzić miały, że nie
tylko obawy przez ekspansją NATO na Wschód czy interesy ekonomiczne przesądziły o rosyjskiej agresji, ale „głęboko zakorzeniona rosyjska ideologia szowinistyczna i imperialistyczna”. Maoiści przekonywali,
że przyszłość Ukrainy jako członka kapitalistycznej Unii Europejskiej nie
musi być wcale pomyślna. Podawali przykład Polaków i Rumunów, którzy
zatrudniani byli jako robotnicy w państwach unijnych, pracując w niegodnych warunkach. Państwo amerykańskie było oskarżane przez maoistów
o zbrojenie i szkolenie grup neonazistowskich w Ukrainie, a klasa rządząca w Stanach Zjednoczonych o promowanie rusofobii i mentalności
z czasów zimnej wojny39.
Z kolei maoiści z Komunistycznej Partii Grecji (marksistowsko-leninowskiej) (Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας <μαρξιστικό-λενινιστικό>),
powstałej w 1976 roku, w oświadczeniu wydanym w dniu rosyjskiej
agresji na Ukrainę przestrzegali przed rozprzestrzenieniem się wojny
na cały świat. Wskazywali, że rząd Wołodymyra Zełeńskiego traktowany
był przez Stany Zjednoczone instrumentalnie. Z kolei Władimir Putin
w celu uprawomocnienia inwazji na Ukrainę i obrony interesów rosyjskiej
burżuazji ukształtowanej po upadku Związku Radzieckiego, przyczyniał
się do rozwoju rosyjskiego imperialnego nacjonalizmu. Maoiści ocenili
także, że narody rosyjski i ukraiński były wykorzystywane jako „mięso
armatnie” niesprawiedliwej i reakcyjnej wojny40.
W innym dokumencie analizowali, że celem Stanów Zjednoczonych
była dominacja nad światem, a osiągnięciu tego celu służyć miało militarne i finansowe okrążenie Rosji. Według greckich maoistów dlatego
39
40
Maoist Communist Union, Russia’s Invasion of Ukraine, the Maneuvers of the U.S. Ruling
Class, and Some Key Tasks for U.S. Communists, 28.03.2022, https://www.bannedthought.
net/USA/MCU/statements/mcu-russian-invasion-ukraine-statement.pdf (4.09.2022).
Communist Party of Greece (marxist-leninist), Raisce our voices..., 24.02.2022, https://
kkeml.gr/raise-our-voices-in-mass-condemnation-of-the-new-us-russia-war-carnage-noto-the-new-bloody-imperialist-plans-no-involvement-of-our-country-in-the-war-out-withnato-and-its-military-bases-from-greece/ (4.09.2022).
322
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
Amerykanie mieli wywierać presję na włączenie Ukrainy do NATO oraz
utrwalali obecność w Europie na poziomie militarnym, finansowym
i politycznym. Miało to także służyć wywieraniu nacisków na ich sojuszników w celu izolacji Rosji. Również jednak Rosja została oceniona przez
maoistów jako potęga imperialistyczna, która chciała zapobiec przystąpieniu Ukrainy do Unii Europejskiej. Jednakże uznanie niepodległości
Donbasu i Ługańska prowadzić miało narody ku dalszym cierpieniom
w wyniku uzależnienia od Rosji. Celem polityki rosyjskiej było także spowodowanie wyłomu w stosunkach amerykańsko-europejskich i zapobieżenie przyjęciu Ukrainy do NATO. Według maoistów w tych działaniach
Chiny stały się taktycznym sojusznikiem rosyjskiego imperializmu41.
Podsumowanie
Stanowiska ruchów radykalnej lewicy wobec wojny w Ukrainie nie
były jednolite. Ich zróżnicowanie było konsekwencją różnic ideologicznych tworzących podstawę ich myśli politycznej, a wpływ na nie miał
kontekst polityczny i otoczenie narracyjne, w których organizacje te
działały. Organizacje radykalnie lewicowe krytykowały wojnę w Ukrainie,
traktując ją jako konflikt interesów między klasami kapitalistów w Rosji
i w państwach zachodnich, w tym przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych. Zgodnie z założeniami marksizmu, trockizmu i maoizmu,
klasy te miały dążyć do poszerzenia lub utrwalenia swoich stref wpływów.
Jednakże w komunikatach niektórych organizacji dominowało obarczanie
winą Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników o sprowokowanie inwazji
rosyjskiej na Ukrainę. Rosja w ten sposób miała chronić swoją strefę
wpływu przed Stanami Zjednoczonymi, NATO i Unią Europejską. Takie
stanowisko może być odczytywane jako tłumaczące politykę agresji, jako
politykę obronną Rosji. Nie wpływało ono jednak na prospektywne analizy, w których Rosja była oceniana jako państwo kapitalistyczne, którego
klasa rządząca winna zostać odsunięta od władzy w drodze rewolucji proletariackiej. Zajęcie części Ukrainy albo jej „wyzwolenie” od władzy rządu
Ukrainy, określanego najczęściej mianem reakcyjnego lub nazistowskiego,
traktowane było niekiedy instrumentalnie. Służyć miało w przyszłości
odbudowie Związku Radzieckiego jako państwa socjalistycznego. Tylko
41
Communist Party of Greece (marxist-leninist), Peoples do not need “protectors”. Out with
the imperialists from Ukraine!, 23.02.2022, https://www.bannedthought.net/Greece/CPGML/2022/Ukraine-PeoplesDoNotNeedProtectors-220223.pdf (4.09.2022).
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
323
PAWEŁ MALENDOWICZ
niektóre organizacje lewicy komunistycznej opowiadały się za wsparciem
Ukrainy dostawami broni, zwykle bowiem radykalna lewica wzywała do
zwrócenia się robotników ukraińskich i rosyjskich przeciwko swoim władzom, a także do wstrzymania działań wojennych, w wyniku których
największych cierpień doświadcza proletariat.
Przekaz organizacji radykalnej lewicy był próbą podjęcia działań
na rzecz zaistnienia alternatywnej wobec dominującej narracji o wojnie. Radykalna lewica komunistyczna stanowiła jednak siłę polityczną
o niewpływowym znaczeniu, choć jej komunikaty – długotrwałe, permanentne, padające na podatny grunt społeczeństwa konsumpcyjnego,
niechętnego do wyrzeczeń – mogły powodować wyłomy w dominującej
narracji o wojnie. Z drugiej strony jednak, przekaz ten był niespójny,
skażony wewnętrznymi sporami ideologicznymi i oparty na niezrozumiałej powszechnie nowomowie ideologicznej. Nie wpływało to zatem
na zmiany w narracji o świecie właściwej społeczeństwom europejskim
i amerykańskim.
Bibliografia
Alternatywa Socjalistyczna, 20 maja: Dzień Międzynarodowej Solidarności z Rosyjskimi
Aktywistami Antywojennymi!, 17.05.2022, http://socjalizmxxi.nazwa.pl/mainsite/2022/05/17/20-maja-dzien-miedzynarodowej-solidarnosci-z-rosyjskimi-aktywistamiantywojennymi/ (19.06.2022).
Alternatywa Socjalistyczna, Wojna na Ukrainie, Nowa Era i Kryzys Kapitalizmu, 20.04.2022,
http://socjalizmxxi.nazwa.pl/mainsite/2022/04/20/wojna-na-ukrainie-nowa-era-i-kryzys-kapitalizmu/ (19.06.2022).
Communist Party of Greece (marxist-leninist), Peoples do not need “protectors”. Out with
the imperialists from Ukraine!, 23.02.2022, https://www.bannedthought.net/Greece/
CPG-ML/2022/Ukraine-PeoplesDoNotNeedProtectors-220223.pdf (4.09.2022).
Communist Party of Greece (marxist-leninist), Raisce our voices…, 24.02.2022, https://
kkeml.gr/raise-our-voices-in-mass-condemnation-of-the-new-us-russia-war-carnage-noto-the-new-bloody-imperialist-plans-no-involvement-of-our-country-in-the-war-outwith-nato-and-its-military-bases-from-greece/ (4.09.2022).
Communist Party of Greece, The Initiative of Communist and Workers’ Parties of Europe was
founded, https://inter.kke.gr/en/articles/The-INITIATIVE-of-Communist-and-WorkersParties-of-Europe-was-founded/ (1.09.2022).
Declaration the Revolutionary Internationalist Movement, 1984, http://bannedthought.net/
International/RIM/index.htm (4.09.2022).
E.B., Οι εξελίξεις στην Ενωση Κομμουνιστικών Κομμάτων – ΚΚΣΕ, https://www.rizospastis.
gr/story.do?id=652582 (1.09.2022).
Ilkowski F., Stop inwazji Rosji na Ukrainę – i wszystkim imperializmom, 1.03.2022, https://
pracowniczademokracja.org/?p=8424 (19.06.2022).
Imperialiści zaogniają rzeź na Ukrainie wschodniej, «Platforma Spartakusowców» 2015, nr 19,
https://www.icl-fi.org/polski/platforma/ps19/ukrainie.html (4.09.2022).
324
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66
Wojna jako konflikt interesów. Stanowisko wybranych ruchów radykalnej lewicy…
Initiative of Communist and Workers’ Parties of Europe, Statement on the recent developments
and the russian military invasion of Ukraine, 26.02.2022, https://www.initiative-cwpe.org/
en/news/Statement-on-the-recent-developments-and-the-russian-military-invasion-ofUkraine/ (19.06.2022).
Initiative of Communist and Workers’ Parties of Europe, Statement of the Secretariat of
the European Communist Initiative on the 1st of May, the International Workers’ Day,
30.04.2022, https://www.initiative-cwpe.org/en/news/STATEMENT-of-the-Secretariatof-the-European-Communist-Initiative-on-the-1st-of-May-the-International-Workers-Day/
(19.06.2022).
Initiative of Communist and Workers’ Parties of Europe, Statement of Secretariat of the ECI
on 9 May, 6.05.2022, https://www.initiative-cwpe.org/en/news/Statement-of-Secretariat-of-the-ECI-on-9-May/ (19.06.2022).
Initiative of communist and workers’ parties, About us, https://www.initiative-cwpe.org/en/
info/about/ (1.09.2022).
International Communist League – Fourth Internationalist, https://www.icl-fi.org/directory/index.html (4.09.2022).
International Communist League – Fourth Internationalist, Ukrainian, Russian Workers:
Turn the Guns Against Your Rulers!, «Spartacist. An Organ of Revolutionary Marxism»
2022, no 67.
International Socialist Alternative, ISA International Committee Statement: War in Ukraine,
The New Era and the Crisis of Capitalism, 11.04.2022, https://internationalsocialist.net/
en/2022/04/isa-international-committee-statement (3.09.2022).
International Socialist Alternative, Who We Are, https://internationalsocialist.net/en/about
(2.09.2022).
International Socialist Tendency statement on the war in Ukraine, 15.03.2022, https://internationalsocialists.org/announcements/ist-statement-on-the-war-in-ukraine, 1.07.2022.
International Socialist Tendency, About the IST, https://internationalsocialists.org/about
(3.09.2022).
IST statement on Ukraine crisis, 16.02.2022, https://internationalsocialists.org/announcements/ist-statement-on-ukraine-crisis (19.06.2022).
Komunistyczna Partia Polski, Krajowy Komitet Wykonawczy, KPP potępia ingerencję polskich
władz w wewnętrzne sprawy Ukrainy, 8.03.2014, https://kom-pol.org/2014/04/08/kpppotepia-ingerencje-polskich-wladz-w-wewnetrzne-sprawy-ukrainy/ (2.09.2022).
Krym jest rosyjski, «Platforma Spartakusowców» 2014, nr 18, https://www.icl-fi.org/polski/
platforma/ps18/krym.html (4.09.2022).
Ludy muszą nasilić walkę z NATO i planami imperialistów – wspólne stanowisko partii komunistycznych i robotniczych, 12.07.2021, https://kom-pol.org/2021/07/12/ludy-musza-nasilicwalke-z-nato-i-planami-imperialistow-wspolne-stanowisko-partii-komunistycznych-irobotniczych/ (2.09.2022).
Ługowska U., Grabski A., Trockizm. Doktryna i ruch polityczny, Warszawa 2003.
Malendowicz P., Międzynarodowe organizacje radykalnej lewicy wobec Unii Europejskiej. Analiza
wybranych przykładów w kontekście pandemii SARS-CoV-2, «Rocznik Integracji Europejskiej» 2021, nr 15.
Malendowicz P., Reminiscencja marksizmu-leninizmu w XXI wieku? Przykład Komunistycznej
Partii Polski i Polskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, «Polityka i Społeczeństwo» 2021,
nr 1 (19).
Malendowicz P., Ultralewica a współczesność. Idee, programy, praktyka, Piła 2006.
SP Vol. 66 /
STUDIA I ANALIZY
325
PAWEŁ MALENDOWICZ
Maoist Communist Union, Russia’s Invasion of Ukraine, the Maneuvers of the U.S. Ruling
Class, and Some Key Tasks for U.S. Communists, 28.03.2022, https://www.bannedthought.
net/USA/MCU/statements/mcu-russian-invasion-ukraine-statement.pdf (4.09.2022).
Parti Communiste Révolutionnaire de France, Война на Украине: В ЕС милитаризация
процветает, 26.04.2022, https://rkrp-rpk.ru/2022/04/26/война-на-украине-в-есмилитаризация-пр/ (1.09.2022).
Prokuratura Krajowa, Dział Prasowy, Wniosek Prokuratora Generalnego o delegalizację Komunistycznej Partii Polski, 6.12.2020, https://pk.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-prokuratury-krajowej/wniosek-prokuratora-generalnego-o-delegalizacje-komunistycznej-partiipolski/ (29.05.2021).
Steinberg J., RIM: London’s narco-terrorist international, «Executive Intelligence Review»
1995, vol. 22, no. 46.
Taaffe P., A Socialist World Is Possible. The History of the CWI, London 2004.
Александр Ходаковский: «Спокойная, тихая, мирная Украина – вот такой результат нам нужен»,
2.03.2022, https://rkrp-rpk.ru/2022/03/02/александр-ходаковский-спокойная-ти/
(19.06.2022).
Коммунистическая Партия Советского Союза, Программа КПСС, http://www.cpsu.by/docs/
view/programma_kpss/ (19.06.2022).
Программа Социалистической Альтернативы, 3.11.2021, https://socialist.news/about-us/
program/ (3.09.2021).
Российская Коммунистическая рабочая партия – Революционная (Российская) партия коммунистов, За что борется РКРП-РПК, https://web.archive.org/web/20080328114801/
http://www.rkrp-rpk.ru/index.php?action=faq# (2.09.2022).
Российская коммунистическая рабочая партия в составе КПСС, Коммунистическая рабочая организация ЛНР, Рабочий Фронт Донбасса, Рабочий Фронт Украины, Белорусская
республиканская организация КПСС, Совместное заявление коммунистических и рабочих партий (подготовлено РКРП-КПСС совместно с коммунистами Донбасса и Украины),
6.07.2022, http://www.cpsu.by/news/o_situatsii_na_ukraine/ (2.09.2022).
Социалистическая альтернатива, Нет войне в Украине! Вернуть войска домой, 24.02.2022,
https://socialist.news/world/ukraine/stop-war/ (3.09.2022).
Социалистическая тенденция, Обращение к интернационалу, 9.06.2022, https://www.socialisttendency.com/post/обращение-к-интернационалу (3.09.2022).
Старый H., Размышления о войне. Мысли с Донбасса, 15.06.2022, https://rkrp-rpk.
ru/2022/06/15/размышления-о-войне-мысли-с-донбасса/ (19.06.2022).
326
STUDIA I ANALIZY
/ SP Vol. 66