Çok Kutupluluk

Çin ve Rusya arasında tarihsel olarak çok eskiye dayanan ilişkiler, Soğuk Savaşın ardından farklı bir boyuta ulaşmıştır. Şanghay İşbirliği Örgütü, Soğuk Savaş sonrasında bu iki ülkenin yakınlaşmasının ve etkileşiminin en önemli örneği olmuştur. Fakat bu yakınlaşma, temelinde işbirliği olmasının yanı sıra rekabeti de barındıran, tarafların birbirlerini denetlemeye ve kontrol altında tutmaya çalıştığı ama aynı zamanda da bölgedeki diğer aktörlerin varlığını kısıtlamaya çalıştıkları çok boyutlu ilişkileri içermektedir. Bu kapsamda, çalışma Rusya ve Çin’i bu çok fonksiyonlu yapının oluşumuna götüren sebepleri analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç dâhilinde, örgütün kuruluş sebebini idrak edebilmek adına tarihsel yaklaşıma ve mukayese yöntemine başvurulmuştur. Değerlendirme sonucunda her iki aktörün de uluslararası sistemde çok kutupluluk oluşturabilmek ve bölgede hem Amerikan hegemonyasını sınırlandırabilmek hem de güçlerini arttırabilmek adına Şangay İşbirliği Örgütü’nü oluşturmaya karar verdikleri kanısına varılmıştır.

20. ve 21. yüzyılların başlarındaki siyasi, askeri, toplumsal ve ekonomik yapılanmanın fark-lılık göstermesi kaçınılmazdır ve bu insanlık gelişiminin bir sonucudur. Bu yüzyıllardaki gelişmeler insanlık tarihi açısından çok önemli etkilere sahiptir. Bu nedenle gelişimlerin şiddeti, hızı ve yaygınlığı önceki yüzyıllarla ve milenyumlarla karşılaştırılamayacak derecede farklılık arz etmektedir. Makalede ileri sürülen sav; her iki yüzyılın başlangıç dönemlerinin askeri, siyasi ve iktisadi yönlerden temelde farklı bir yapı göstermesine karşın, söz konusu öğelerin birbiri ile örtüşen olguları da içinde barındır-dığıdır. Bu yönü ile emperyal güçlerin aşırı büyümesi, büyük güçler arasındaki rekabet, istikrarsız müttefiklik sistemi, bazı rejimlerin terörü desteklemesi ve birbirini dengeleyen güçlerin varlığı şeklindeki bazı özellikler 20. ve 21. yüzyılların başlangıç dönemlerinde benzerlik göstermektedir. Anahtar Sözcükler: İttifak, rekabet, çok kutupluluk, çatışma, dengeleme politikası.

It is unavoidable that being of differential design of the political, military, social and economic at the beginning of 20th and 21 st of centuries and this is a result of human being development. The developments at these centuries have considerable implication regarding human being history. Therefore, the intensiveness, velocity and prevalence of the developments have differentiated in many ways when comparing the former centuries and millennium. However, although the political, military and economic situation at the beginning of the 20 th and 21 st of centuries are different from each other in essence they have many commons facts either. The excessive growth of imperial power, the competition among major powers, the unstable alliance system, support of terrorism by some regimes and the existence of major powers balancing each other are the common characteristics at the beginning of the 20 th and 21 st of centuries.

Temel olarak devlet merkezli bir nitelik taşıyan uluslararası sistem kavramı, devletlerin güçlerini maksimize etme çabalarına paralel olarak şekillenmiş ve şekillenmektedir. Bu çerçevede sistem analizi, en genel anlamda, uluslararası siyasal sistemdeki belirli bir güç dağılım biçiminin, sistemde yer alan devletlerin dış politikaları üzerindeki etkilerini incelemektedir. Uluslararası ilişkiler tarihinin son yüzyıl boyunca gelişimini dikkate alacak olursak, uluslararası krizler veya küresel ölçekli savaşlar sistemin yapısı üzerinde dönüştürücü bir etkiye sahiptir. 1. ve 2. Dünya Savaşı’nın getirdiği yıkım, insani felaketlerin yanı sıra sistem üzerindeki güç dağılımını da değiştirmiştir. 2. Dünya Savaşı’na dek çok kutuplu bir dünya düzeninden bahsedilirken, savaşın ardından iki büyük gücün arasında paylaşılan iki kutuplu bir düzen ortaya çıkmıştır. Benzer şekilde bu evre de güç politikalarının ve uluslararası krizlerin getirdiği dayatmalar ile son bulmuş ve yerini tek büyük gücün hegemonyasına bırakmıştır. İki kutuplu uluslararası sistemin hüküm sürdüğü dönem, diğer adıyla Soğuk Savaş döneminin ardından günümüz uluslararası sistemin yapısına yönelik tartışmalar yoğun bir şekilde devam etmektedir. Soğuk Savaş’ın sona ermesi ile birlikte tek kutuplu bir uluslararası sistemin ortaya çıktığı gerçeği genel kabul görmektedir. Özellikle 2000’li yıllardan itibaren sistemin çok kutuplu bir yapıya evrildiği, sistemin mevcut yapısının çok kutuplu olduğu ve sistemin hali hazırda tek kutuplu yapısını sürdürdüğüne yönelik tartışmalar ortaya çıkan uluslararası gelişmeler çerçevesinde tartışma konusu olmaktadır. Özellikle 11 Eylül saldırılarının ardından ortaya çıkan gelişmeler sistemin yapısını tartışmaya açmaktadır. Şüphesiz bu tartışmalar, sistemin yükselen güçlerinin ya da potansiyel güç kutuplarının dış politika hamlelerinin ve sistemin tek kutbu olan hegemonik gücün kontrolü dışındaki gelişmelerin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. 2010’da Kuzey Afrika ve Orta Doğu coğrafyasında başlayan halk hareketlerinin zamanla bir iç savaşa sürüklenmesi hem bölgesel hem de küresel güçlerin bu kriz üzerinden karşı karşıya gelmelerine neden olmuştur. Suriye’de yaşanan kriz hem insani hem de güç politikaları boyutuyla etki yaratmaktadır. Hali hazırda devam etmekte olan kriz, bölge üzerindeki güç politikalarının, güç boşluklarının ve nüfuz rekabetlerinin odağı olmasıyla uluslararası sistemin dönüşümünün bir yansımasını göstermektedir.