İsmail Hakkı Tonguç

ABD’nin Orta Doğu ve Yakın Asya politikalarının işgal ve bombalamalarla en ateşli doruğuna ulaştığı zaman diliminde Cumhuriyet kurucusu kültür ve eğitim politikalarına yönelik eleştiriler de arka arkaya patlak vermişti. Batılı düşünürler Erik Jan Zürcher’den, Etienne Copeaux’den el ve esin almış kimi aydın ve edebiyatçılarımız, üniversiteli araştırmacılarımız, Cumhuriyet’in bir “reddiye” ve “tepeden inmecilik” olduğu görüşünde birleşiyordu.
Nobel ödüllü ünlü yazarımızın Kar adlı romanında hedef aldığı Cumhuriyet kurucusu “Kemalizm”, emperyalizmin bölge coğrafyası için düşündükleri önünde bir engel oluşturuyor olabilir miydi?
II. Dünya Savaşı sonrasında, “köylere kadar uzanmış kızıl komünist tehlike” diye gösterilerek kapatılan Köy Enstitüleri, 21. Yüzyıl başında ABD ve İngiltere kaynaklı doktora tezlerinde “faşist müessese” makamına nasıl oturtuldu?
Rumeli’nin Kepirtepesi’nden Kars’ın Cılavuzu’na, 21 ocakta eli öpülesi öğretmenler yetiştiren ve Anadolu’ya çok derin izler bırakan Köy Enstitüleri’nin arkasındaki temel gerçeklik neydi? 
Bugün, önümüze yeni bir “Osmanlılık” seçeneği sürülüyor. Egemen Batı’nın toplumumuza giydirmeye çalıştığı yönetim biçimi, Oğuz oymaklarından Gün Han içindeki dört boydan biri olan Kayı Boyu’nun kendisini kardeşi gibi gördüğü diğer bireylerden ayrı tutmamış, gazilikten ötesinde gözü olmamış önderi Ertuğrul’un, ırk, dil, din gibi farklara hiç bakmaksızın, yalnızca insanı seçen tutumu değil, İslam inancını zorba iktidarına ideoloji yapmaya kalkışan Sultan Abdülhamid’in anlayışıdır.
Anadolu Rönesansı, Cumhuriyet kuruluşundan günümüze hayatımıza katılan tüm toplumsal sesleri, renkleri görünür kılmaya çalışan yoğun bir denemedir. Tarihcil gelişimi, siyaseti, edebiyatı birlikte kucaklamaya çalıştı. Tüm Şark toplumlarına 1789 Burjuva Devrimi’nin insanlığa armağanı “Eşitlik, kardeşlik, hürriyet” parolası ve sorgulayan aklı yerine Orta Çağ yaşamını hak gören emperyal güçlere işaret eden bir uyarı sesi olmak istedi…

Eğitim, bir ülkenin kalkınmasında önemli bir yere sahiptir. Türkiye
Cumhuriyeti Devleti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyetin ilk
yıllarından itibaren eğitim alanında gerçekleştirilen devrimlerin öncüsü olmuştur. Ülke
nüfusunun büyük bir bölümünün köylerde olması ve köylerdeki eğitim seviyesinin
düşük olmasından dolayı köyde eğitimin geliştirilmesine çalışılmıştır. Köy öğretmeni
yetiştirme yolunda Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey döneminde önemli adımlar
atılmış ve 1930’lu yılların sonuna gelindiğinde ise daha sistemli bir yola gidilmiştir. 17
Nisan 1940 tarihinde Köy Enstitüleri Kanunu ile Köy Enstitüleri kurulmuştur. 1940–
1954 yılları arası Köy Enstitüleri’nin TBMM’deki durumu ele alınmıştır. Siyasal
gelişmelerin eğitim sistemine nasıl etki ettiği üzerinde durulmuştur.

Bütün hakları sınırlıdır. Yasal sınırlar içinde ve kaynak gösterilmek sureti ile yapılabilecek alıntılar dışında her türlü kullanım ve yararlanma, eser/hak sahiplerinin ve yayıncının önceden yazılı iznine tabidir. 1 Ali rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means, electrical, mechanical or otherwise, without seeking the written permission of the copyright holders and of the publishers.

Yeni kurulan Türk devleti, savaş sonrasında yaralarını sarıp kendini toparlamaya başlamıştır. Bu iyileşme süreci ise başta cumhuriyet olmak üzere içinde birçok reform barındırır. Mustafa Kemal Atatürk’ün ölümünün ardından eğitim alanında Köy Enstitüleri’nin açılması bir reform niteliği taşır. 1940’lı yılların Türkiye’sinde, Anadolu’da yaşayan köylüye bir ışık olmayı hedefleyen Köy Enstitüleri, açılışından kapatılışına kadar birçok tartışmanın merkezinde yer almıştır. Bu makalede, Köy Enstitüleri’nin Anadolu topraklarında geçirdiği kısa serüvene bakılarak enstitülerdeki eğitim sistemi incelenmiş ve bu çerçevede tartışmalara değinilerek Köy Enstitüleri’nin kapatılış nedenleri yorumlanmaya çalışılmıştır.
-
The newly established Turkish state began to recover after the war. This recovery process includes many reforms, especially the republic. Following the death of Mustafa Kemal Atatürk, the opening of the Village Institutes in the field of education is a reform. In the 1940s Turkey, while Turkey Village Institutes aim to be a light to the villagers living in Anatolia, it was located in the center of many debates until the closing down of the opening. In this article, the educational system in the institutes is examined by looking at the short adventures of the Village Institutes in Anatolian lands and the reasons for the closure of the Village Institutes are tried to be interpreted in this context.

Bu yazı 2019'da www.mektepligazete.com sitesinde köşe yazısı olarak yayınlanmıştı. Sitedeki yenilenme sonrasında bu yazı site arşivinde yer almadı.
Yazıda esas olarak Köy Enstitülerine yönelik ilgi üzerinden bazı uyarılarda bulunulmaktadır.

Cumhuriyet tarihinin çök özel bir dönemine denk gelmiş Köy Enstitüleri’ndeki sanat ve edebiyat anlayışı, tüm ülkeyi yerinden oynatacak yarım kalmış bir mucize, bir Rönesans çıkışıdır aynı zamanda. Edebiyat alanında ünlenmiş Köy Enstitülü yazarların yapıtlarına edebiyat kuramları ışığında daha yakından bakıldığında onların içerdiği farklı bir zenginliğin farkına varılmaktadır. 
Türkçe yazında halkın konuşma dili olan Türkçe’nin kullanılmasıyla birlikte halk kültürü öğeleri üst kültürümüze, roman ve yazın dünyamıza da taşınmaya başlamıştır. Ancak, halk kültürünün “grotesk” öğelerinin yazınsal alanda yaşam bulmasını asıl sağlayan Köy Enstitüsü çıkışlı yazarlar olmuştur. Batı Rönesansı üzerine ayrıntılı çalışmaları olan kültürbilimci Mihail Bahtin’in, Rönesans kapısı olarak gördüğü Rabelais romanı ile Köy Enstitülü yazarların yapıtları, halk kültüründen seçip aldıkları ve kurguladıkları arasında büyük koşutluklar bulunmaktadır.
Köy Enstitülü yazarların yapıtlarını kaba bir "Toplumcu Gerçekçilik" başlığı altında toplayarak onları savunduğunu savlayan kimi düşünürler onların yapıtlarındaki değişimci gücü, çoksesliliği, Halk Gülmece Kültürü'nün devrimci özünü görmezden gelerek onları bir ölçüde değersizleştirmiş olurlar.

ÖZET Köy Enstitüleri, Cumhuriyet'in modernleşme ve eğitim politikalarının en özgün örneklerindendir. Cumhuriyet projesinin ve onun felsefesinin toplumla buluşması ve mesleki ve niteliksel anlamda eğitimli yurttaşlar yetiştirilmesi konusunda önemli katkıları olan Köy Enstitülerine ilişkin birçok inceleme ve değerlendirme yapılmıştır. Çoğunlukla kapatılması bir hata olarak görülen köy enstitülerine, ilgili dönemde birçok aydın, fikirleri ve projeleri ile katkıda bulunmuştur. Bu aydınlardan biri de, bu çalışmada incelediğimiz gibi İsmail Hakkı Tonguçtur. ABSTRACT The Influence of Turkish Intellectuals on the Socio-Cultural Change of Repuclican Period (The Case of Ismail Hakki Tonguc) Village Institutions is one of the most distinctive representative of modernization and education of the Republic of Turkey. There are many observations and assessments about the Village Institutions, which provided great contribution for educating the citizens qualitatively and quantitatively. They also helped the government meet the Republic's targets and philosophy together with  Uludağ Üniversitesi, Tarih Ana Bilim Dalı Doktora Öğrencisi.

“Erken Cumhuriyet Dönemi Kültür Eğitim Politikaları” üzerine yapılacak bir sorgulamada, toplumsal yapıda meydana gelen kimi değişimleri bir “Rönesans” olarak okuyabilmek hiç zor olmayacaktır. Cumhuriyet sonrası yeniden bulunan ve bulgulanan, yüzlerce yıllık Osmanlı yozlaşma dönemi boyunca toplumsal erk tarafından gözden ve gönüllerden ırak tutulmuş olan Halk Kültürü’nün çoğul ve üretken yapısıdır.
Cumhuriyet kuruluşu öncesinden kimi “halka doğru” kıpırdanmalar başlamış olmakla birlikte, “Halk Kültürü”nü tam anlamıyla kucaklayan ve onun üzerinden farklı kültürler arası bir köprü kurmaya kalkan en önemli girişim ise Köy Enstitüleri’nin kuruluşu olmuştur.
Köy Enstitüleri ile Halk Kültürü ve özellikle Halk Gülmece Kültürü ve Grotesk Kültür arasındaki bağıntılar görüntülenmeden yapılacak analitik bir çalışma yeterince derine inememiş olacaktır.

The subject of the present study is the criticism meetings held regularly in the Village Institutes that were implemented to modernize rural areas of Turkey (1940-1946). Those meetings are entitled as the Assembly of Village Institutes in the present study. The purposes of the criticism meetings were to transform the Institute's students and villagers into modern individuals, eliminate the anti-reform and traditional mentality and spread the idea of a republic in rural areas. This study aims to address the success of those meetings. In the study, first of all, the situation in the villages, the life of the villagers and their mentality before the initiative were explained. Afterwards, Village Institutes initiative as well as, the impressions of the students on the first day they came to the Institute were examined. The criticism meetings held in the Institutes were elaborately assessed, and some events that took place in those meetings were stated in accordance with their sources. Finally, the achievements and success of those criticism meetings were discussed. The present study revealed that the Village Institutes that emerged as a result of the village realities were designed according to the needs of the village. The criticism meetings enabled the transformation of village children, who were docile, submissive, insecure and unaware, into self-confident individuals who knew and sought their rights, and who struggled against injustice. Although this initiative was halted by the change of government in 1946, it enabled to raise about 20 thousand people in a very short time and created a new social status group in the villages