Eski Turkler

Özet: Türkçede ilk olarak Eski Türk runik harfli metinlerinde rastlanan /ń/ sesi,
(ny) ligatürüyle gösterilmekte ve Eski Uygurcadan itibaren /n/ ve /y/ şeklinde iki farklı ses hâlinde Eski Uygur ağızlarını ayırt etmede kullanılan kıstaslar arasında yer almaktadır. Hem (ny) ligatürünün kökeni hem de /ń/ sesinin yapısı
konusunda akademik tartışmalar devam etmektedir. Bu çalışmada, bahsi geçen tartışmalar verilerek (ny) ligatürü ve /ń/ sesine yönelik ileri sürdüğümüz değerlendirme ve görüşler, istatistik ve fonetik yönelim bakımından ispatlanmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, runik yazısı, (ny) ligatürü, /ń/ sesi

On the Origin of the [ ny ] Ligature of Old Turkic Runic Script and the /ń/
Phoneme
Abstract: The /ń/ phoneme which is firstly seen in Old Turkic Runic inscriptions is indicated with the ligature (ny) is also among those criteria used to distinguish the dialects of Old Uyghur, which differ from each other by the ramification of the /ń/ phoneme as /n/ and /y/. Scholarly discussions on the ligature (ny) and the quality of /ń/ phoneme have still been made. In this study, it is tried to prove what we set forth concerning the ligature (ny) and the /ń/ phoneme, in terms of statistics and phonological propensity.
Keywords: Old Turkic, Runic script, [ ny ] ligature, /ń/ phoneme

Türklerin 11. yüzyılda vahşi hayvanlar için kullandıkları pek çok kelime ve terim, Kâşgarlı Mahmud tarafından yazılmış olan Divanü Lugati’t-Türk’te kaydedilmiştir. Bu eserde hem omurgasız hem omurgalı hayvanların adları mevcuttur. Omurgalılar arasında balıklar, iki yaşamlılar ya da amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memeliler gibi çeşitli hayvanlar için kullanılan adlar, bu sözlükte kaydedilmiştir. Sözlükte hayvanların cinsiyete, renklere ve yaşa göre özelliklerini belirten terimler bulunmaktadır. Eserin hayvanların organları ve yaşadıkları yerler ile hayvanların davranışlarını anlatan pek çok kelimeyi barındırdığı görülmektedir. Vahşi hayvanların günlük hayatta kullanımıyla ilgili kelimeler de sözlükte yer almaktadır. Bu konudaki örneklerde görüldüğü üzere bu dönemde Türkler, vahşi hayvanların çeşitli organlarını gündelik hayatlarında, vahşi hayvan adlarını da kişi adlarında, unvanlarda, yer adlarında ve gök cisimlerinde kullanmışlardır. Vahşi hayvanların ayrıca dönemin atasözlerinde, deyimlerinde ve şiirlerinde öge olarak yer aldıkları görülmektedir.

--------

Numerous words and terms used by the Turks in the 11th century regarding wild animals have been recorded in the Dīwān Luġāt at-Turk written by Maḥmūd al-Kāšġarī. Names of both invertebrates and vertebrates exist in this work. Names used for vertebrates have been recorded in this lexicon, including names for a variety of animals such as fish, amphibians, reptiles, birds and mammals. Terms indicating the characteristics of animals such as their gender, colors and age can be found in the lexicon. It is observed that the work contains numerous words descriding the organs, living spaces and behaviors of animals. Words regarding the usage of wild animals in daily life also appear in the lexicon. As can be seen from the examples regarding this issue, the Turks used various organs of wild animals in their daily life and they also used the names of wild animals in personal names, titles, place names and celestial bodies. Furthermore, it is also observed that wild animals appear in proverbs, phrases and poems of the period as objects.