Gazi Ayıntab

Gaziantep’te İmam Gazali’ye ait olduğu için kutsiyet atfedilen iki
önemli mekân bulunmaktadır. Bunlardan birisi onun yattığı düşünülen
Gaziantep Kalesi’ndeki mezarı, diğeri ise Yazıcık mahallesinde “İmam Gazeli Sokak” ta bulunan ve onun uzlete çekilip ibadet ve taatla meşgul
olduğu mekândır.
İmam Gazali, Gaziantep’te muhtelif menkıbe ve inanışlarla tasvir
edilerek 16. yüzyıldan günümüze kadar tevarüs etmiş önemli bir veli
kültüdür. Ünü sadece Gaziantep’te değil muhtelif İslam coğrafyalarında
yayılmış olan İmam Gazali hem Şii Müslümanlar hem de Sünni
Müslümanlar tarafından sahiplenilmiş önemli bir kişidir. Nitekim
kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre eskiden İran’dan kutsal topraklara
giden hacı adaylarının giderken ziyaret edip cezbelere girdiği kutsal
mekanlardan birisi Gaziantep’teki İmam Gazali’ye ait olduğu söylenen
mezardır.
İmam Gazali ile ilgili Gaziantep’teki menkıbelerin gerçekliği hususu
kesin olmamakla beraber bölge halkının Gazali’ye olan muhabbeti ve
ona evliya gözüyle bakması halk arasında zamanla Gazali’nin Ayıntab
topraklarında yattığı anlayışına zemin hazırlamıştır. Nitekim en geç 16.
Yüzyılda haberdar olduğumuz bu hatıra hala Gaziantep topraklarında
yaşamaktadır.
Osmanlı devleti Gaziantep Kalesi’ndeki bu mezarın gerçekten İmam
Gazali’ye ait olup olmadığı hususuna bakmayıp, halkın ona göstermiş
olduğu sevgi ve saygıyı esas alarak bu mezarı her zaman vakıflar kanalıyla,
maddi ve manevi olarak korumuştur.
Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Veli gibi İlk Türk İslam dervişlerinde de
karşımıza çıkan kuş donuna girerek görünme olgusu, Gaziantep’te Gazali
ile ilgili yaşayan efsanelerden birisine de konu olmuştur. İmam Gazali’nin
Gaziantep’teki mezarının gerçekte Ona ait olmaması ve İmam Gazali ile
ilgili rivayetlerin 16. Yüzyıla kadar gitmesi Antep Kalesinde yatan zatın
Ayıntab’a gelen ilk Türk İslam dervişlerinden olduğu konusunda bir
düşünce akla getirmektedir. Bu düşünce İslami halk geleneğindeki “her
geleni Hızır, her geceyi Kadir bil” anlayışıyla örtüşmektedir.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Ayıntab’da Sosyo-Kültürel Hayat
Evliya Çelebi‘nin Seyahatnamesinde Ayıntab'taki Sosyal, Kültürel Hayat hakkında oldukça mühim tespitler yer almaktadır.  S Antep ve çevresi hakkında Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesindeki bilgilerin çoğunluğu 9. ciltte yer almaktadır. Evliya Çelebi'nin Hac yolculuğu güzergahında yer alan Ayıntab veya Antep hakkındaki tasvirleri, anlatıları şehrin tarihine katkı sunacak bilgiler içermektedir. Aslında 1648 yılından sonra 1671 yılında geldiği ikinci yolculuğu ona şehre dair gelişme ve büyüme hakkında karşılaştırma imkanı da vermiştir. Bu çalışma 2009 yılında düzenlenen Halep-Antep Vakıfları sempozyumundaki sunumumuzun tekrar gözden geçirilerek yeni bazı ilavelerle yayınlanmış halidir. Baskı sırasında bazı yerlerdeki cümle düşüklükleri, alıntılarda hatalar oluşmuştur. En son hali oluşturulurken tashihli nüshanın sehven gönderilememesi de bu tür yanlışların metinde yer almasına sebebiyet vermiştir.

CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA GAZİANTEP’TE  SOSYO-EKONOMİK DURUM
                                                                         
ÖZET
Bağlık ve zeytinliklerle kurulu bir tepede Sacur ırmağıyla sulanan meyve bahçeleriyle bostanların ortasında kurulan Gaziantep (Gaziayıntab), etrafı bahçelerle çevrili güzel ve yeni tarzda inşa edilmiş evleri ile konumlanmış önemli bir sanayi kentidir. İskenderun Limanı ile doğrudan ulaşıma sahiptir. İlgili yıllarda ortalama olarak, kent merkezinde 47.930, köylerde ise 49.507 kişi yaşamaktadır. Şehirde kurulan pazarda her şey satılabilmiş, hububat ürünleri timin (15-19-20 kg) adı verilen ölçekle, sebze türü yiyecekler ise batman ile ölçülmüştür. Kentte 6 sabun imalathanesi ve 3 adet motorla çalışan fabrika mevcuttur. Kentin ihracat ürünleri ve ihraç edildikleri yerler şu şekildedir: Fıstık, fıstık içi, ceviz, ceviz içi, üzüm, pekmez, bal, sadeyağ, zeytinyağı, incir, tatlı sucuk, kırmızı ve sarı sahtiyan, meşin ve kösele Avrupa’ya; Hasankeyf tütünü, sahtiyan, meşin ve kilim Suriye ile Mısır’a; sabun, alaca, dokuma şal ve kuşak Maraş, Elbistan, Urfa, Birecik, Behisni (Besni), Hısnımansur (Adıyaman), Malatya, Harput ve Diyarbakır’a ihraç edilmiştir. Transit olarak keçi ve kuzu derileri, koyun, cehri, mazı, kozak dişlice palamut, “kitre”, afyon, haşhaş, elma ve armut kısmen kasabadan kısmen de civar bölgelerden gelerek Suriye ve Avrupa’ya ihraç edilmiştir. Kentin ithalat ürünleri ise; petrol, çay, şeker, kahve, karabiber, işlenmiş deri, iplik, Mençıstır ipi, boya, hırdavat, attariye, cam, demir, bakır ve kalaydan meydana gelmiştir. İlgili yıllarda kentin ticari hayatında etkin olan ailelerin bazıları ise kaynaklara şu şekilde yansımıştır: Hocazade, Bozbaşızade, Kannecizade, Ukkaşzade (Ökkeşzade), Kebkebzade, İncozade, Söylemezzade, Batbatzade, Samanlızade, Kadızade, Daizade, Bazarbaşızade, Kapıcızade, Karslı Hacı Ömerzade vs. Kentin ticari hayatında öne çıkan bu aileler çoğunlukla Müslüman ve Türk ailelerden meydana gelmiştir. Bu durum gerek İttihat ve Terakki partisinin gerekse de Atatürk’ün hedeflediği milli tüccar oluşturma refleksinin önemli ölçüde Gaziantep’te başarıldığını göstermektedir.   


Anahtar Kelimeler
Gaziantep tarihi, Gaziantep’te ticaret, cumhuriyet döneminde Antep fıstığı ihracatı, Gaziantep aile tarihi, milli tüccar, Gaziantep’te sabunculuk, Gaziantep nüfusu, Gaziantep ticaret tarihi.






THE SOCIO-ECONOMIC SITUATION IN GAZIANTEP
IN THE EARLY YEARS OF THE TURKISH REPUBLIC
Gaziantep (Gaziayıntab), established in the center of the fruit gardens and truck garden that are watered with Sacur rivers on a hill covered with vineyards and olive trees, is an important industrial city located with houses built in beautiful and new style, surrounded by gardens. It has direct access to Iskenderun Harbor. Normally, in the related years, 47,930 people live in the city center and 49,507 people live in the villages. Everything can be sold in a market built in the city, cereal products are measured with a scale called “timin” (15-19-20 kg), and vegetable foods are measured with a measure called “batman”. There are 6 soap manufacturing factories and 3 motoring factories in the city. The export products of the city and the places where they are exported are as follows: Pistachios, inside of pistachios, walnuts, inside of walnuts, grapes, boiled grape juices, honey, butters, olive oil, figs, grape sausages, red and yellow types of leather are exported to Europe. Hasankeyf tobacco, various leather types and rugs were exported to Syria and Egypt. Soap, woolen shawls and belts were exported to Maraş, Elbistan, Urfa, Birecik, Behisni (today Besni), Hısnımansur (Adıyaman), Malatya, Harput and Diyarbakır. As a transit, goat and lamb skin, sheep, buckthorn, gallnut, bonito (kozak dişlice palamut), tragacanth (kitre), opium, poppy, apple and pear were exported to Syria and Europe, partly from town and partly from neighboring areas. Import products of the city include: petroleum, tea, sugar, coffee, black pepper, processed leather, yarn, Manchester rope, paint, hardware, Spices products, glass, iron, copper and tin etc. Some of the families that have been active in the commercial life of the city in the years concerned are as follows: Hodjazade, Bozbashizade, Kannecizade, Ukkashzade (Ökkeshzade), Kebkebzade, İncozade, Söylemezzade, Batbatzade, Samanlızade, Kadızade, Daizade, Bazarbashizade, Kapıcızade, Karslı Hacı Ömerzade etc. These families, which stand out in the commercial life of the city, have mostly consist Muslim and Turkish families. This shows that both the Party of Union and Progress Party (İttihat and Terakki Party) and Atatürk's goal of creating a national merchant have been importantly achieved in Gaziantep.
Keywords
History of Gaziantep, trade in Gaziantep, export of Antep peanuts in republican period, family history of Gaziantep, national trader, soap in Gaziantep, Gaziantep population, Gaziantep trade history.