Insanlığa Karşı Suçlar

İnsanlığa karşı işlenen suçlar, soykırım ve savaş suçları işleyen bireyleri cezalandırmak amacıyla İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan Nuremberg ve Tokyo Uluslararası Askeri Mahkemeleri ile Soğuk Savaş sonrası dönemde kurulan Eski Yugoslavya ve Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemeleri, genel olarak uluslararası hukuk, özelde ise uluslararası ceza hukuku prensiplerinin oluşumuna önemli katkılarda bulunarak, söz konusu suçların detaylı ve esaslı bir biçimde kategorize edilmesi açısından inceleme alanı yaratmışlardır. Uluslararası insancıl hukukta uygulama alanı bulan ve uluslararası toplum tarafından kınanmış en ciddi suçları işleyen bireyleri yargılamak için kurulan ad hoc mahkemelerin işlevsel rolünün ele alınacağı bu çalışma; bireysel cezai sorumluluk ilkesi çerçevesinde uluslararası suçları işleyen kişilerin hangi davalarda ve ne şekilde yargılandığını ortaya koymayı hedeflemektedir. Bu kapsamda, Nuremberg ile Tokyo ve Eski Yugoslavya ile Ruanda Mahkemeleri gibi uluslararası nitelikteki yargı kuruluşlarının uygulamalarının silahlı çatışmalar hukukuna katkıları incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Bireysel cezai sorumluluk, soykırım, insanlığa karşı işlenen suçlar, savaş suçları.

Savaş suçu, savaş kanunlarının ihlali gerçekleştiğinde uluslararası ceza hukuku çerçevesinde askeri veya sivil kişilerin cezalandırılabileceği bir suçtur. Savaş suçları kavramı, Nuremberg ve Uzak Doğu Uluslararası Askeri Mahkemeleri, Eski Yugoslavya ve Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemeleri ile son olarak Uluslararası Ceza Mahkemesi uygulamaları vasıtasıyla uluslararası hukukta iyice yer edinmiştir. Söz konusu uluslararası ceza mahkemelerinin uygulamaları da, savaş suçları gibi uluslararası suçların sınıflandırılmasında, bu gibi suçların bireysel cezai sorumluluğunun uygulanabilmesi açısından önemli bir rol oynamıştır. Savaş suçları, gerek uluslararası hukukta, gerekse Türk hukukunda güncelliğini korumaktadır. Savaş suçları konusunda Türk hukukunda doğrudan doğruya herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Aslında savaş sırasında işlenebilecek ve savaş hukukunu düzenleyen kurallara aykırı eylemleri yaptırıma bağlayan bazı ceza hükümleri vardır. Fakat Türk hukukunda savaş suçları düzenlemeleri çağdaş savaş hukuku kurallarının oldukça gerisinde kalmıştır. Bu yüzden, uluslararası düzenlemeler göz önünde tutularak, savaş suçları ayrı bir kategori içinde yeniden düzenlenmeli ve ayrıntılı şekilde yer almalıdır. Bu çalışmada savaş suçlarının kabul edilmesi ile neyin amaçlanmış olduğu, savaş suçlarından dolayı bireysel cezai sorumluluk ilkesinin önemi, savaş suçlarının yargılanmasının hangi işlevi yerine getirdiği, bu yargılamaların uluslararası ceza hukukunda ve Türk hukukunda hangi usuller izlenerek yapıldığı karşılaştırmalı olarak ortaya konulacaktır. Anahtar Kelimeler: Uluslararası ceza hukuku, Türk hukuku, savaş suçları, bireysel sorumluluk.

Uluslararası Ceza Mahkemesi, soykırım suçları, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve saldırı suçları gibi uluslararası toplum tarafından kınanmış en ciddi uluslararası suçları işleyen bireyleri yargılamak için kurulmuş uluslararası bir yargı kuruluşudur. Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin kuruluş amacı, uluslararası suçlarla mücadelede uluslararası düzeyde örnek bir adalet sağlamak, bu tür suç mağdurlarının zararını gidermek, uluslararası düzeyde sosyal değerleri ve bireysel dürüstlüğü güçlendirmek, uluslararası suçlar konusunda günümüz nesillerini eğitmek ve en önemlisi de gelecekte muhtemel bu tür insani çöküşleri önlemek ve cezasız kalmayacağı inancını yerleştirerek insanları vazgeçirmektir. Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin kuruluşu, hukukun üstünlüğü ve insan haklarının gelişimi yönünde atılmış önemli bir adım ve gelecek nesillere bir ümit kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmada, Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin yargı yetkisi içerisine giren soykırım suçları, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve saldırı suçlarını işleyen bireylerin cezai sorumluluğu genel olarak uluslararası hukuk, özel olarak da uluslararası ceza hukuku açısından incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Soykırım, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları, saldırı suçu, bireysel cezai sorumluluk.

Abstract: The International Criminal Court is a judicial organization founded to judge the persons who committed in genocide, crimes against humanity, war crimes, and crimes of agression which have been disapproved by international society as the most crucial crimes. The objective of the International Criminal Court is securing a model justice at international level in fighting against crimes, compensating victims of such crimes, empowering social values and individual honesty at international level, educating youth of today in international crimes, and the most important preventing such possible humanistic falls in future, and settling the belief that the crimes are not to remain unpenalized, so discouraging persons. Foundation of the International Criminal Court is seen as a significant step in development of human rights and rule of law, and a source of hope for future generations. In this study, criminal responsibility of people committed in genocide crimes, crimes against humanity, war crimes and crimes of agression in the jurisdiction of the International Criminal Court have been studied from the general point of international law, and especially from the point of international criminal law.

Soğuk Savaş sonrasında dağılan SSCB’nin desteğini yitiren doğu Avrupa ülkelerinde etnik çatışmaların artarak devam etmesiyle birlikte birtakım karışıklıklar var olmuş ve bu karışıklıkların en yoğun boyutta yaşandığı ülke olan Eski Yugoslavya’da 1991-1994 yılları arasında yaklaşık 250.000 kişinin öldüğü ve 2 milyondan fazla kişinin ülkesinden uzaklaştırıldığı bir savaş yaşanmıştır. Ülkenin tarihten gelen milliyet, dil, din ve kültür açısından parçalı yapısı, savaşın oluşmasında en büyük etkenlerden birini oluşturmaktadır. Bu kapsamda, Eski Yugoslavya topraklarında yaşanan savaş sırasında işlenen uluslararası hukukun ciddi şekilde ihlallerinden sorumlu olan bireylerin yargılanması amacıyla 1993 yılında uluslararası bir mahkeme kurulmuştur: Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi. Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin VII. Bölümü çerçevesinde hareket edilerek uluslararası barış ve güvenliği tesis etmek amacıyla Güvenlik Konseyi tarafından kurulan Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi, ad hoc nitelikli bir mahkemedir. Mahkeme, 1949 tarihli Cenevre Sözleşmeleri’nin ağır ihlallerini, savaş hukuku ve örf adet hukuku ihlallerini, soykırım ve insanlığa karşı suçları işleyen bireylerin cezai sorumluluğunu soruşturmak ve kovuşturmak için kurulmuştur.

12 Haziran 2018 tarihinde Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (“UCM” veya “Mahkeme”) VII Dava Dairesi, düzenlediği duruşmada tarafların görüşlerini aldıktan sonra Savcı v. Jean-Pierre Bemba Gombo, Aimé Kilolo Musamba, Jean-Jacques Mangenda Kabongo, Fidèle Babala Wandu ve Narcisse Arido davasında Adalet yönetimi/idaresine yönelik suçlardan dolayı halen tutuklu bulunan Jean-Pierre Bemba’nın belirli koşullar altında geçici olarak serbest bırakılmasına karar verdi.

Türk hukukunda dava zamanaşımı kurumu bir (maddi) ceza hukuku kurumu olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla ceza kanunlarının zaman bakımından uygulanmasına ilişkin ilkeler, dava zamanaşımı için de geçerlidir. Bunun yanında Anayasa'nın 38/2 maddesinde, 38/1. maddede düzenlenen kanunilik ilkesinin dava ve ceza zamanaşımı için de geçerli olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca kanunilik ilkesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 7. maddesinde de yer almaktadır. Ceza kanunlarının zaman bakımından uygulanmasında ana ilke ''geçmişe uygulanmazlık''tır. Dolayısıyla her suç gerçekleştiği tarihte yürürlükte olan kanuna tabidir. Bunun istisnası ise ''lehte olan kanunun geçmişe uygulanabilirliği'' ilkesidir. Dolayısıyla ceza kanunlarının birbirini izlemesi söz konusu olduğunda, lehe olan kanun belirlenirken karma uygulama yapılmaksızın önceki ve sonraki kanunun hükümleri olaya uygulanacak ve hangi kanunun lehe olduğu ortaya çıkan sonuca göre belirlenecektir. Bu ilkeler dava zamanaşımına ve insanlığa karşı suçlara uygulandığında ortaya şu sonuç çıkmaktadır: 765 sayılı TCK döneminde kanunda ''insanlığa karşı suçlar'' adı altında bir suç kategorisi yoktu. 765 sayılı TCK döneminde işlenen ve 5237 sayılı TCK ile zamanaşımına uğramayan suçlar arasına alınan bu suçlar bakımından lehe olan kanun 765 sayılı Kanun'dur. Zira bu kanunda, 5237 sayılı TCK'nin aksine dava zamanaşımı süresi vardır. Bu nedenle mahkemeler, 1 Haziran 2005 tarihinden önce işlenen bir suçu insanlığa karşı suç olarak nitelendirseler dahi, bu niteleme o suçun dava zamanaşımına uğramayan bir suç olduğu anlamına gelmez. Söz konusu suçlar ne kadar vahşice ve insanlık dışı yöntemlerle işlenmiş olurlarsa olsunlar, hukukun acı gerçeği budur. Peki, yapacak hiçbir şey yok mu? Bu soruyu cevaplamadan önce zamanaşımıma uğramayan suçların tarihte nasıl ortaya çıktığını hatırlatmakta fayda vardır...''

Klasik antropolojik çalışmaların aksine, kamusal antropolojinin Öteki’si uzak diyarlarda, Amazon ya da Afrika ormanlarının derinliklerinde değil yanı başımızdadır: Göçmenler, mülteciler, şiddet kurbanı kadınlar, gecekondu semtlerindeki yoksullar, evsizler, marjinalize edilmiş kitleler vs. Öteki’ni exotize etmek yararsızdır. Antropolog Ruth Benedict’in ifadesiyle, “insana ve topluma dair konuları tartışmak için ilkel toplumlara başvurmaya gerek yoktur.”