ÖZET Bitlis ili Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır. Bitlis, fizikî coğrafya özellikleri bakımından incelendiğinde, il sınırları içinde birbirinden vadi ve oluklarla ayrılmış bir çok dağ sırasının yer aldığı görülecektir....
moreÖZET
Bitlis ili Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır. Bitlis, fizikî coğrafya özellikleri bakımından incelendiğinde, il sınırları içinde birbirinden vadi ve oluklarla ayrılmış bir çok dağ sırasının yer aldığı görülecektir. Bu vadilerin çoğuna bir akarsu yerleşmiştir. İl sınırları içinde özellikle kuzey kesimlerinde irili ufaklı bir çok volkanik kütle bulunmaktadır.Bölgede hakim olan karasal iklim, Bitlis'te de görülmektedir. İlin doğal bitki örtüsü, güneyde meşe ormanları ve kuzeyde bozkırlardır. İlde volkanik topraklar geniş bir alan kaplamaktadır.
Bitlis, bölgenin genel karakterine uygun olarak göç veren bir ildir. Tarıma elverişli alanların yetersiz olmasına rağmen, halkın temel geçim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. Topografik ve klimatik şartlar nedeniyle yük ve yolcu taşımacılığında birçok zorluklarla karşılaşılmaktadır. Ayrıca Bitlis, özellikle İran'la yapılan ticarette önemli yollar üzerinde yer almaktadır.
İncelenen 40 türkü içinde beşerî ortamı anlatan ifadeler toplam içinde % 51.02, doğal ortam hakkında bilgi veren ifadeler %33.33, ekonomik faaliyet ve karşılaşılan zorlukları anlatan ifadeler ise %15,65'lik bir paya sahiptir. Bu durum Bitlis ilinin sahip olduğu beşerî ortam özelliklerinin türkülerde daha fazla yer aldığını göstermektedir. Beşerî özelliklerin ilk sırada yer almasında şüphesiz ki, türkülerin büyük çoğunlukla sevgili için söylenmiş olması ve dolayısıyla sevgiliye, yaşadığı yere ve giydiği kıyafetlere duyulan sevginin türkülerde doğal olarak yer alması önemli bir neden olmuştur.
İlin sahip olduğu zorlu doğal ortam şartları da türkülerde önemli bir oranda yer almıştır. Aynı şekilde doğal ortamın güzellikleri de türkülerde yer bulmuştur. İnsanoğlu yaşamış olduğu doğal ortamla her zaman için etkileşim içindedir. Bu nedenle insanlar doğal ortamdan olumlu yönde etkilenebildiği gibi olumsuz yönde de etkilenebilmektedir. Bu etkileşim doğal olarak Bitlis türkülerinde de ortaya çıkmaktadır. Dağlık, akarsuların bol olduğu, gür bitki örtüsüne sahip ve özellikle kış mevsiminin çetin geçtiği bir ortamda yaşayan insanların türkülerinde, bu ortamın etkisinin görülmesinden daha doğal bir şey olamaz. Bu nedenle karşılaşılan zorluklar ve doğal ortam güzellikleri de türkülere yansımıştır. Yukarıda da bahsedildiği gibi sevgiliye söylenen türkülerde, sevgiliden uzak kalma veya sevgiliye kavuşamama, çoğu zaman doğal ortam özelliklerinin getirmiş olduğu güçlüklere bağlanmış, bu durum ilin hidrografik, flora-fauna ve topografik özelliklerini yansıtan ifadelerle belirtilmiştir.
Bitlis ilinin sahip olduğu topografik ve klimatik özellikler, doğal olarak ekonomik faaliyetler üzerinde de önemli bir rol oynamıştır. İl sınırları içinde yaşayan halkın en önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımsal faaliyete uygun alanların az oluşuna rağmen, tarımsal faaliyetlerin halkın temel geçim kaynaklarının başında yer alması bu faaliyetin önemini arttırmıştır. Yine jeolojik etkenlerle volkanik toprakların geniş bir alan kaplaması, elde edilen ürünlerin kalitesini ve verimini arttırmış, tarımsal faaliyetin halk için önemli bir ekonomik değere sahip olmasına neden olmuştur. Bu nedenle tarımsal faaliyetler türkülerde işlenen konulardan biri olmuştur. Özellikle tarih boyunca yaygın olarak yapılan bağcılık faaliyeti, türkülerde en çok rastlanan ekonomik faaliyet olmuştur. Topografik ve klimatik şartların ortak bir sonucu olarak özellikle ulaşım faaliyetleri olumsuz yönde etkilenmiştir. Bitlis ilinin güney kesimlerinin yüksek dağlık bir alana sahip olması ve bu kesimde yer alan dağların doğu-batı yönünde uzanması, kuzey-güney yönündeki yük ve yolcu ulaşımını güçleştirmiştir. Bu durum aynı zamanda sosyal ilişkileri de olumsuz yönde etkilemiş, karşılaşılan zorluklar türkülerde ifade edilmiştir. Yine bu durum türkülerde sevgiliye kavuşamamanın bir nedeni olarak da yer almıştır. Ayrıca Bitlis, tarih boyunca Anadolu ile İran arasında yapılan ticarette önemli bir konuma sahip olmuştur. İlin kuzey, güney ve batısından gelen yolların il sınırları içinde birbirine bağlanması, ulaşım açısından stratejik bir öneme sahip olmasına yol açmış ve bu durum da türkülere konu edilmiştir.
ABSTRACT
Bitlis province is located in Eastern Anatolian Region of Turkey. In terms of features of physical geography, a lot of mountain ranges is located in the province. These mountain ranges separated by valleys coming one after another. Most of these valleys settled by a lot of rivers. In addition, there are many large and small volcanic masses in the northern part of the province. Continental climate that dominating the region is seen in Bitlis. The natural vegetation of the province is oak forests (in the south parts) and steppes (in the northern parts and valley floors). Volcanic soils cover a large area in the territory of the province.
Bitlis, in accordance with the general character of the region, is a emigration province. Although lands suitable for agriculture are less, people's basic sources of livelihood are agriculture and livestock breeding. Due to topographic and climatic conditions, freight and passenger transportation have a lot of difficulties. Also, Bitlis is located along the roads have major importance, especially in trade with Iran.
To demonstrate the effect of geographic environment on the folk songs of Bitlis, 40 folk songs were investigated. As a result of the research 147 geographical expressions have been identified. In these folk songs, statements regarding the human environment 51.02%, physical environment 33.33%, economic environment 15.65% percent of the total geographic expression. Because of the folk songs have been written for beloved, it can be seen a lot of evidence about human geography characteristics in the Bitlis folk songs, especially name of
beloved,where she/he live in and her/his clothes.
Challenging physical geographic conditions of Bitlis province are included a significant proportion in
the folk songs. The same way beauty of the natural environment takes part in the folk songs. Mankind has
always been in interacting with physical geographic conditions of where they live in. This interaction, effects
people positively or negatively, can be seen in the Bitlis folk songs. There is nothing more natural than the seeing of the effect of this environment which has mountains, plenty of rivers, lush vegetation and harsh winter, on the Bitlis folk songs. For that reason, it can be seen mountain names like “Süphan”, “Nemrut”, river names
such as “Bitlis Çayı”, “Ava Vakfe”, some terms express hursh winter conditions such as “cold” “very cold”,
“jack frost”, “snow”, in the folk songs of Bitlis province.
Topographic and climatic features of the Bitlis province, naturally, have played an important role on economic activities. The most important source of livelihood of the people who live in the province is agriculture and livestock. Fact that lands suitable for agricultural activities are less, the importance of this activity has a high range due to people’s main source of income is agriculture. However, volcanic soils covering wide area has increased quality and fertility of production. For these reasons, agricultural activities are significant subject in the folk songs as a economic value. In this activities, especially vine cultivation which has commonly done since ancient time, is an important subject in folk songs. As a result of topographic and climatic conditions, transportation activities has effected negatively. Especially mountains extending east-west direction in the high mountainous southern of province, has a negative impact on freight and passenger transportation in the direction of north-south. These conditions has also negative impact on social relationships and as a result transportation difficulties have been expressed in folk songs. This situation has also taken place as a reason of not to reaching to beloved in folk songs. In addition, Bitlis province has had an important position in the trade of Anatolia with Iran throughout the history. Bitlis province is the interconnection area of the roads coming from the provinces around. For that reason this province has had a strategic importance throughout of the history. This strategic importance and difficulties in transportation has been a significant subject in the folk songs of Bitlis, for example “twisted roads of Bitlis...” “Rahva road is impassable...”, “Snowy mountains of Bitlis are impassable...”, “Your road towards to Iran...” etc.
