Kur’ân ve hadislerde geçen müteşâbih ifadelerin nasıl anlaşılacağına dair kelâm geleneğinde ciddi tartışmalar yaşanmış ve farklı ekollere mensup âlimler tarafından birçok eser yazılmıştır. Mâtürîdî bir âlim olan Nâsırüddîn es-Semerkandî... more
Kur’ân ve hadislerde geçen müteşâbih ifadelerin nasıl anlaşılacağına dair kelâm geleneğinde ciddi tartışmalar yaşanmış ve farklı ekollere mensup âlimler tarafından birçok eser yazılmıştır. Mâtürîdî bir âlim olan Nâsırüddîn es-Semerkandî (ö. 556/1161) de bu çalışmada tenkitli neşri sunulan Fethu’l-ğalak fi’t-tevhîd adlı eseri kaleme almıştır. Günümüze ulaşan Arapça elyazması Süleymaniye Kütüphanesi Fatih koleksiyonunda 3142 demirbaş numarasıyla bulunmaktadır. Bildiğimiz kadarıyla bu alanda müstakil olarak kaleme alınmış olup günümüze ulaşan tek Mâtürîdî eser olma özelliğine sahiptir. Akıl ve şeriatten hareketle yapılması gerektiğini savunduğu te’vîlin belirli ilkeler çerçevesinde özellikle de luğavî anlamın dışına çıkmadan müteşâbih ifadelerin muhkemlere hamlederek yapılması gerektiğini belirtmektedir. Bu noktada çizdiği çerçevede olmayan ve uç noktalar olarak gördüğü Bâtinîlerin ve Hanbelîlerin te’vîl anlayışlarını da eleştirmektedir. Müteşâbih ifadeleri te'vîl etmeyi uygun gören Mâtürîdî-Hanefî geleneğin yaklaşımını ortaya koymasının yanında geç bir dönemde yazılan eser bu konuda ele alınan ifadelerin yorumuna dair zengin ve bilgilendirici bir içerik sunmakta ve müteşâbihlerin bütünsel anlaşılması yönünde imkân sağlamaktadır. Bu çalışma kapsamında müteşâbihe dair bir giriş, es-Semerkândî’nin hayatı ve eserin tenkitli neşri dikkatlere sunulacaktır.
There have been fundamental debates in the tradition of Kalām regarding of how to understand the allegorical and ambiguous expressions (mutashābih) expressions that are mentioned both in the Qur ʾān and ḥadīths. Many scholars who are of different orientations and schools are known to have written a number of works on the issue at stake. One of whom is a Māturīdī scholar, Abū al-Qāsim Nāṣir al-Dīn Muḥammad b. Yūsuf al-Ḥasanī al-Madanī al-Samarqandī (d.556/1161), critical edition of whose work entitled as Fatḥ al-ghalaq fī al-tawḥīd is presented in this study. His extant Arabic manuscript is conserved at the library of Süleymaniye, in the collection of Fatih, under the heading number 3142. The distinguishing characteristic of this work is that it is the only known extant work within the Māturīdī theological school. The author of the mentioned work is of the opinion that taʾwīl shall be conducted within certain principles that are drawn both from Qurʾān and reason together. And especially by abiding the principle that one should not digress the linguistic meaning and hence he should attribute mutashābih expressions to muḥkam by again abiding the same principles. At this point, he goes on to criticize taʾwīl methods of both Bāṭinis and Ḥanbalīs, whose engagements with taʾwīl run against the frame the author had drawn previously and therefore he sees them as representing the edges in the issue at stake. In addition to the revealing the approach of the Māturīdī-Ḥanafī tradition, as a late period work, the book under study offers a rich and informative content about the interpretation of the statements discussed in this subject, and provides a holistic understanding of the mutashābih. Within the scope of this study, a brief introduction to mutashābih, life and works of al-Samarqandī and a critical edition of his work are to be presented to the attention of researchers.
ÖZ İslam geleneğinde teşekkül etmiş dinî ilimlerin başat meselelerinden biri, insanın algı ve zihin dünyası ile sınırlı olan dilsellik içerisinde Tanrı ve diğer gayba dair bahisler hakkında konuşmanın imkân ve nasıllığı (keyfiyeti)... more
ÖZ İslam geleneğinde teşekkül etmiş dinî ilimlerin başat meselelerinden biri, insanın algı ve zihin dünyası ile sınırlı olan dilsellik içerisinde Tanrı ve diğer gayba dair bahisler hakkında konuşmanın imkân ve nasıllığı (keyfiyeti) meselesidir. Bu bağlamda Tanrı ile yaratılmış varlıklar arasında benzerlik (teşbîh) düşüncesi ile bu benzerliğin olumsuzlanması (tenzîh) kelâm disiplini kadar tefsir disiplinini de meşgul etmiş görünmektedir. Çünkü teşbîh-tenzih kavramlarından birini merkeze alarak yorumlanabilecek ifadeler doğrudan Kur'an'da (ve pek çok hadiste) mevcuttur ve bu ifadelerin anlaşılmasına ilişkin hermenötik süreç, tefsir disiplinini mesâil ve terminoloji açısından aklî ilimlerle (felsefeyle) zorunlu bir ilişkiye sevk etmektedir. Bu nedenle tefsir disiplinin hem klasik oluşum ve gelişim süreçlerini titizlikle takip edebilmek hem de çağdaş dönemde nas yorumunun müstakil bir disiplin olarak varlığını sürdürebilme imkânını tesis etmek, bu mesâil ve terminolojiyi kavramayı ve tartışabilmeyi gerektirmektedir. Bu da genelde felsefe, özelde din felsefesi alanına dair tartışmaları görmezden gelerek yapılacak (yapıldığı düşünülecek) herhangi bir tefsir faaliyetinin hem geleneksel hem çağdaş anlamda kısıtlı olacağı anlamına gelecektir. Bu sebeple bu yazıda söz konusu mesâil ve terminolojinin felsefi boyutları ve de nas yorumuna ilişkin yönleri üzerinde durulacaktır. Anahtar kelimeler: Tefsir, Dinî İlimler, Din Felsefesi, Tanrı, Te'vîl, Müteşabih. GİRİŞ Tanrı hakkında konuşmanın İslam geleneğindeki karşılığı, Allah'ın varlığının yanı sıra O'nun sıfatları, zât-sıfat ilişkisi ve bu sıfatların âlem ile irtibatı gibi hususları kapsamaktadır. Bu bağlamda ilahî adalet, insan fiillerinin mahiyeti, insanın özgürlük ve sorumluluğunun sınırları, âlemdeki şeyler olarak varlıkların (eşyanın) tanım ve mahiyeti gibi konulardaki yargılar da ilahî zat ve sıfatları arasındaki ilişkinin nasıl tasavvur edileceğine ve hangi ilahî sıfatların merkeze alınacağına bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir. Örneğin irade sıfatını (fâil-i muhtâr) merkeze alan kelam paradigması açısından Tanrısal fiillere (yaratma) zorunluluk atfetmeyi îmâ eden sudûr nazariyesi; kudret sıfatını merkeze alan Eş'arilik açısından ilahî fiillerin nedenlerinin düşünülmesi (ta'lîl); hikmet sıfatını merkeze alan Mu'tezile açısından ise Tanrıya kötülük, abes, şer gibi fiillerin isnat edilmesi kabul edilemez sayılmıştır. Bütün bu farklı yaklaşımlar İslam düşünce geleneğinin Tanrı hakkında konuşma formları olarak belirli bir çatışma ve uzlaşma diyalektiği içerisinde teşekkül edip gelişmiş ve meşruiyetlerini her zaman naslar üzerinden temellendirme ihtiyacı hissetmişlerdir. Bu durumun tabii bir sonucu olarak İslam düşünce geleneğinde Tanrı hakkında konuşmanın şu ya da bu ölçüde nas yorumu (tefsîr) ile ilgili bir faaliyet olduğunu söylemek mümkündür. * Bu yazı 25-26 Ekim 2018 tarihlerinde "Din Felsefesinin Üniversite Eğitimindeki Yeri" çalıştayında [Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Ali Özek Konferans Salonu, Üsküdar/İstanbul] sunduğum tebliğin metindir.
Bu makale, başlığından da anlaşılacağı üzere. Kur'an'a yönelik anlama ve yorumlama faaliyetlerinin özgün adını ifade eden ''tefsir" ve ''te'vil" terimlerinin anlam hayatlarını konu edinmekte ve bu çerçevede anılan iki terim arasında... more
Bu makale, başlığından da anlaşılacağı üzere. Kur'an'a yönelik anlama ve yorumlama faaliyetlerinin özgün adını ifade eden ''tefsir" ve ''te'vil" terimlerinin anlam hayatlarını konu edinmekte ve bu çerçevede anılan iki terim arasında tebellür eden karşıtlık olgusunun tarihsel ve epistemolojik kökenini irdelemeyi hedeflemektedir
İslam ilim ve düşünce geleneği, yazılı ve sözlü ifadeleri doğru anlamanın ve yorumlamanın şartlarını araştıran bir "usul" ilimi geliştiren en zengin edebi ve felsefi miraslardan birini temsil eder. Bu makale, İslam ilimleri... more
İslam ilim ve düşünce geleneği, yazılı ve sözlü ifadeleri doğru anlamanın ve
yorumlamanın şartlarını araştıran bir "usul" ilimi geliştiren en zengin edebi
ve felsefi miraslardan birini temsil eder. Bu makale, İslam ilimleri metodolojisi
mahiyetindeki usul ilmine dair tartışmaların bütün yönlerini kapsama
iddiası taşımaksızın, felsefi hermeneutik sorunlar açısından tasvir etmeyi
amaçlamaktadır. İslam ilahiyatı ile alakalı görüş ve yorumlar farklarının
da aslında çeşitli ekol ve zümrelerin benimsediği yorum yönteminden kaynaklandığı
anlaşılmaktadır. Fakat bütün bu görüş farklılıklarını ve İslam
ilimlerinin her birinde başvurulan usul kavramlarını kendi özgün halleriyle
ayrıntılarıyla ve derinlemesine ele almak bir makalenin hacmini aşacak
konulardır. O nedenle burada İslam ilimleri metodolojisi olarak tartışılan
"usul" ilminin hermeneutik tartışmalarla benzer bir içeriği bulunduğunu
göstererek günümüzdeki "anlama ve yorumlama" sorunlarına dair felsefi
bakışımızı genişletmeyi amaçlamaktayız.
Nahiv ilmi, Kur’ân tilaveti sırasında yapılan hatalar başta olmak üzere bazı nedenlerden dolayı ortaya çıkmış ve zaman içerisinde kendine özgü kaidelere sahip olmuştur. Ne var ki anlam, âmil nazariyesi ve kaidelerin kapsayıcı olmaması... more
Nahiv ilmi, Kur’ân tilaveti sırasında yapılan hatalar başta olmak üzere bazı nedenlerden dolayı ortaya çıkmış ve zaman içerisinde kendine özgü kaidelere sahip olmuştur. Ne var ki anlam, âmil nazariyesi ve kaidelerin kapsayıcı olmaması gibi birtakım nedenlerle kaide dışı kullanımlar görülmüştür. Kaide dışı olduğu anlaşılan bu kullanımlar, daha sonra tevîl adı verilen işlemle kaide altına alınmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, söz konusu kaideler ile kiade dışı kullanımlar arasındaki zahirî aykırılığı gidermek adına nahivcilerin kullandıkları nahvî tevîlin mahiyeti üzerinde durulmaktadır. Bu çerçevede nahvî tevîlin sözlük ve terim anlamları ile ortaya çıkış nedenleri ele alınmak suretiyle kavramsal çerçevesi ortaya konmaktadır. Öte yandan hicri ikinci asrın ortalarında kullanılmaya başladığı anlaşılan tevîl, ancak son dönemlerde tanımlanmıştır. Bu sebeple nahvî tevîlin mahiyetini ortaya koyma noktasında daha çok son dönem nahiv kaynaklarından istifade edilmiştir. Nahvî tevîlin ortaya çıkış sebepleri ile ilk olarak hangi nahivciler tarafından kullanıldığı konularında, başta nahiv alanında temel ve kapsamlı ilk eser olarak kabul edilen Sîbeveyh’in (ö. 180/796) el-Kitâb’ı olmak üzere, telif edilen nahiv ve nahiv usulü kitaplarına müracaat edilmiştir.
Bu sene 11. Ayın on yedisinde Prof. Dr. Mehmet Çelik, İstanbul İlim ve Kültür Vakfında Risale-i Nurun müceddidliği hakkında seçkin bir cemaate bir konferans verdi. Mehmet Hocanın, Doğunun zor şartları içinde medrese müktesebatını,... more
Bu sene 11. Ayın on yedisinde Prof. Dr. Mehmet Çelik, İstanbul İlim ve Kültür Vakfında Risale-i Nurun müceddidliği hakkında seçkin bir cemaate bir konferans verdi.
Mehmet Hocanın, Doğunun zor şartları içinde medrese müktesebatını, akademisyenliği ve üç dil öğrenmeyi elde etmesi, şayan-ı takdir olmakla beraber, bu konferansta Kur’anla ve Risale-i Nurla ilgili açıklamalarının çoğu yanlış idi. Biz bu yanlışları notlar tarzında yazıp doğrusunu da ilave ederek söz konusu konferansı müzakereye açacağız. Gayemiz kimsenin gıybetini yapmak değildir. Sadece; bu mesele Nur Cemaatini, Kur’anı ve kamuyu ilgilendirdiği için bunu yapıyoruz...
Zaman konusu insanların zihnini sürekli meşgul eden meselelerden biridir. Düşünürler zamanın mahiyeti üzerine fikir yürütmüş ve tesiri, varlığı yahut yokluğu noktasında farklı kanaatler ortaya koymuşlardır. İnsanların etki ve yetki alanı... more
Zaman konusu insanların zihnini sürekli meşgul eden meselelerden biridir. Düşünürler zamanın mahiyeti üzerine fikir yürütmüş ve tesiri, varlığı yahut yokluğu noktasında farklı kanaatler ortaya koymuşlardır. İnsanların etki ve yetki alanı dışında kalan, kavramakta zorlanılan, müdahale imkânı bulunmayan “zaman” mefhûmuna dönem dönem farklı manalar yüklenmiş, ilâhî payeler biçilebilmiştir. Geldiği toplumda hal-i hazırda mevcut olup tesis edeceği inanç sistemine zarar verebilecek her türlü unsuru ıslah eden İslam Dini, zaman algısına da müdahalede bulunmuş ve imânî zafiyetlere sebep olabilecek sapmaları önlemek için yeni bir zaman tasavvuru telkin etmiştir. Kur’an-ı Kerim’de zamana ilişkin birçok varlığa yemin edilmek suretiyle hem zamanın önemine vurgu yapılmış hem de onun Allah (c.c) tarafından yaratılmış olduğu ifade edilmiştir. Hadis-i şeriflerde zamanla ilgili kavramlardan belki de en geniş anlamlısı olan “dehr” kelimesi zikredilmek suretiyle “Dehre sövmeyiniz!” buyrularak, zaman konusunda inananların konuştukları şeylere dikkat etmeleri ve zamana sövmemeleri emredilmiştir. Çok sayıda farklı rivayet yoluyla bize ulaşan ilgili rivayetin farklı metinlerinde ekseriyetle geçmekte olan “Zaman Allah’tır” ifadesi ise zaman meselesine apayrı bir boyut kazandırmaktadır. Zaman konusunda fikir belirten âlimlerin temas etmeden geçemediği rivayet konusunda farklı yorumlar yapılmıştır. İslâm âlimlerinin zaman algısı noktasında belirleyici olan söz konusu hadis, muteber kaynaklarda yer almaktadır. Bu tebliğde “Zamana sövmeyiniz…” rivayeti ele alınacak ve hadisçi bakış açısıyla rivayet çerçevesinde oluşan zaman algısı irdelenmeye çalışılacaktır. Rivayetin senet yahut metin tenkidi üzerinde çok fazla durulmayacak daha çok zaman konusu ekseninde rivayetin İslam düşüncesindeki yeri ve tesirleri tespit edilmeye çalışılacaktır. ABSTRACT Time is one of the issues that occupies people's minds continuously. Thinkers have speculated on the nature of time and have put forward different opinions on its effects, its presence or absence. The concept of "time", something that is outside the area of influence and authority of human beings, that is hard to grasp and which is without the possibility of intervention, has been assigned different meanings and divine characters. Islam, a faith that has corrected all elements in a society that may harm its belief system, has also reformed the perception of time and has instilled a new concept of time in order to avoid deviations that may cause weakness in faith. The Holy Koran has sworn by many beings related to time, has emphasized the importance of time and reminded that it is created by God. One of the terms related to time in the hadith of the Prophet is “Dahr”. "Do not swear at Dahr!" is a warning that requests from Muslims that they pay attention to the things they speak and that they should not swear at time. This is a hadith relation that reaches us in a large number of different ways and most of them have also the part “Time is God”. This part brings very different dimensions to the discussion. This narration, one of the major narrations for scholars talking about time in the Islamic tradition, has been subject to different interpretations by the scholars. It is decisive in the perception of time by scholars of Islam and is located in reputable hadith sources. This paper deals with the narration “Do not swear at Time ...” The perception of time that is formed by the influence of this hadith will be analyzed from the viewpoint of hadith. There will be not much focus on chain analysis or textual criticism but the study will try to determine the place and influence of this hadith on the conception of time in Islamic thought.
