nahiv

Şiirde görülen zaruret gereği yapılan durumlar hakkında nahivle uğraşan pek çok âlim farklı görüşler beyan etmiştir. Nitekim Sibeveyh ve İbn Mâlik gibi âlimler, şairin bu tür zaruretleri şiirinde kullanmasının kaçınılmaz olduğu görüşünü savunurken; Ebû Hilâl el-Askerî gibi diğer âlimler ise konuyla ilgili zaruret durumları olmadan da şiirler söylenebileceğini öne sürmüşlerdir. Şiir zaruretleri hakkında Zarûratu’şşiʿr adıyla ilk müstakil eseri kaleme alan kişi Müberred olmuş fakat onun bu eseri günümüze malesef ulaşamamıştır. Daha sonra Kazzâz el-Kayrevânî, Mâ yecûzu li’şşai'ri fi’z-zarûrati adıyla günümüze ulaşan ilk müstakil eseri kaleme almıştır. Nahiv âlimleri, şairin vezin ve kafiye gereği dil kurallarının dışına çıkmasıyla oluşan şiir zaruretlerini genel olarak ziyade, naks (hazif), takdim-teʾhîr ve bedel olmak üzere dört başlıkta incelemiştir. Araştırmanın konusunu teşkil eden ziyade de söylenilen pek çok şiirde görülen bir zaruret türü olmuştur. Şairler şiirlerinde dil kurallarına aykırı olarak hareke, harf ya da kelime ziyadesi yapmışlardır. Nahiv âlimlerinin pek çoğu şiirin kendine has bir dili olduğunu ve gerekli durumlarda Arap dil geleneğinin sınırlarından çıkmamak ve dil ölçülerini yok saymamak şartıyla nahiv ya da sarf kurallarının dışına çıkılarak şiirlerde bazı ziyadelerin yapılabileceğini kabul etmişlerdir.

Bu çalışmada es-Semîn el-Halebî’nin biyografisi incelenmekte, kaleme aldığı ed-Durru’l-masûn adlı eseri tanıtılmakta ve eserde ele alınan merfû‘ât konularıyla ilgili tartışmalar tespit edilerek değerlendirilmektedir.
el-Halebî, Halep’te doğmuş daha sonra Mısır’a yerleşmiş, hayatının sonuna kadar orada kalmış ve daha çok dil ilimlerinde öne çıkmış bir âlimdir. Onun ed-Durru’l-masûn adlı eseri, sarf, nahiv, lügat ve belâğat ilimleri açısından Kur’ân ayetlerini açıklayan bir tefsirdir. Eser, söz konusu ilimlerin yanında kıraatler ve lehçeler açısından da önemli açıklamaları ihtiva etmektedir.  el-Bahru’l-muhît, el-Keşşâf, el-Muharraru’l-vecîz ve el-İmlâ gibi eserler, onun en çok yararlandığı kaynaklar arasındadır. ed-Durru’l-masûn’da nahiv ilmi ile ilgili açıklamalar diğer ilimlere göre daha yoğun olarak yer almaktadır. Müellif bu ilimle ilgili açıklamalarda bulunurken birçok tartışmalı meseleye değinmektedir. Bu tartışmalarda müellif, farklı görüşleri bir araya getirmekte, onları bir eleştiri süzgecinden geçirmekte ve kendi tercihini belirtmektedir. Tercih ettiği görüşü desteklemek için semâ ve kıyasa müracaat etmektedir.  Genellikle Basra ekolü ve cumhura ait görüşleri tercih etmekte, Kûfe ekolüne muvafakat ettiği görüşler azınlıkta kalmaktadır.

Necib Asım Yazıksız, Türk dilinin sentaktik ve morfolojik özellikleri ve Türklerin umumî tarihiyle ilgili “Orhun Âbideleri, En Eski Türk Yazısı, Ural ve Altay Lisanları, Hibetü’l-Hakâyık, Yeni Tertip Muhtasar Osmanlı Sarfı”  gibi pek çok eser kaleme almıştır. Necib Asım Bey; eserlerinde çoğunlukla Türk milletinin tarihî kökenleri ve geçmişi üzerinde durmuş, Türk milletinin diğer medeniyetlere yönelik katkılarını, Türklerin tarih sahnesine çıkışını ve tarih içerisindeki seyrini ve Türk dilinin tarihî gelişimini incelemiştir.  İslamiyet‟in kabulünden önceki ve sonraki dönemleri kapsayan Türk tarihini bütüncül bir bakış açısıyla, yerli ve yabancı kaynaklara dayanarak açıklamaya çalışmıştır (Tuncer ve Kocaoğlu 2017: s.354).
Çalışmamızın amacı; Türk dilinin tarihî gelişimini ve zenginliğini ortaya koymak için bir hayli emek harcayan Necib Asım Bey‟in Türkçenin sarf ve nahvi üzerine kaleme aldığı, kaynaklarda yayım yılı dışında neredeyse hiçbir bilgiye rastlanmayan başlıca eserleri gün yüzüne çıkarmak, bu eserlerin tanıtımını yapmak ve eserlerin tertipleniş biçimi ve içerikleri ile ilgili bilgi sunmaktır.

https://www.ilimdergisi.org/yasayan/arapca-ogretmeninin-kisisel-nitelikleri/ yayınlandı 13. Bilgelik Arapça öğretmeni; idrak, görgü, sağduyu, derin düşünce, dakik mantık, sezgisel anlayışı özümseyen bir münevverdir. Öncelikle kendini tanır, tabiatla bütünleşir, aklı ilim, gönlü imanla aydınlatır, irfanıyla toplumu yüceltir, kültür ve basiretiyle herkese faydalı olmaya çalışır. Çevreye ilim sevgisi aşılamasıyla âlimin yüceliğini önderliğini, bilgeliğini, ciddiyetini, ağırbaşlılığını, nazikliğini candan üslup ve kararlı fikirleriyle yansıtır. Öğrencilerini erdemle yeniden inşa ederken bilgiyi görünenle sınırlamaz, tüm gücüyle fikir ve kültürel hayatı geliştirir, hep aydınlanır ve etrafını aydınlatır. Öğretime okul ve aileyi katar, bilgiyi uygulamayla canlandırır, belirsizliği aydınlatarak öğretim kalitesini yükseltir. Birikimi idrak ve muhakeme gücüyle verimli üretim ve iletişime aktarır. Öğrenimi neden-sonuç ilişkisi, entelektüel düşünce, zekâ ve analitik beceriler ve etkili öğretim taktikleriyle geliştirir, öğrencileri geleceğe hazırlar, kapsamlı bilgi ve birikimle soyut konuları derinliğine öğretir. Üstün temyiz yeteneğiyle gerekliyi gereksizden, doğruyu yanlıştan ayırır, bilgi ve fikir üretir, başarıyı en üst düzeye çıkarır. Her öğrencinin öğrenimi, ihtiyaçları özel olduğu için her birinin ihtiyacı olan bilgi ve desteği verir, yol gösterir, aydınlatır, değişime açarak yeniler, farklı olmaya yüreklendirir. Sınıf yeni teknolojiyle donatır ve yönetir, ihtiyaca uyarlayarak verimli kullanır. Özümsenen bilgiyle bilge, uygulamayla başarılı olur ve bunları Hz. Ali (ra)'nin: "İnsanın bilgisi artınca edebi artar, edebi artınca da Rabbine saygısı ikiye katlanır." (Gureru'l-Hikem:144) ilkesiyle bağdaştırır. 14. Diğerkâmlık Diğerkâm; öğrencinin yararını kendi yararının üstünde tutma, maddi-manevi bir çıkar gözetmeden hasbi ve erdemli olmaktır. Hep öğrencilerini eğitmeyi kendi çıkarına tercih eder, hiçbir şeyi onlardan esirgemeden ilişkilerini, Ensar ile Muhacirin " … Hatta kendileri muhtaç olsalar bile, onları kendi nefislerine tercih ederler…" (Haşr: 9) erdemin zirvesine taşıdıkları isâr hasletiyle yürütür. Bunun aksi olan ve başkalarının kendi çıkarlarına hizmet etmesi gereğine inanan, bencillik batağına saplanan, çıkarına köle, narsislere asla benzemez. Çünkü narsisizm, bir tür bastırılan egoizmin sosyalleşen en tehlikeli ahlaki bir anarşizm şeklidir. Bencil öğretmen, ders yerine kendi gücünü anlatır, zayıf ruhları ifsat eder, kendisi gibi lafazan üretir, kendisinden gurur duymaları gerektiği ve özel oldukları hurafesini bilinçaltına işler. Bencil, başkasının başarısını anlama, tanıma ve takdir etme idrakinden yoksundur, eleştiriye hiç dayanamaz, hep talepkâr ve sömürücüdür, narsis öfkesi şiddeti tetikler, kıskanç, hırslı ve kibirlidir. Empati yapmadığı için "Hiçbiriniz kendisi için istediğini kardeşi için istemedikçe iman etmiş olamaz." (Buhari, İman: 7) itabını hak eder. Hep aşırı ilgi ve sevgi arar, sadece kendinden üstün ve yetenekli olduğuna inandığı kimselerle ilişki kurar ve kırılgan özgüvenini güçlendirmeye çalışır. Hiçbir eleştiri ve yenilgiyi hazmedemez, haysiyetsizliğiyle yüzleştiğinde ezilmişlik ve gereksizlik kompleksine kapılır. Arapçanın bahtsız olması, öğretmenliği candan yapan diğerkâmların azınlık, şu nitelikteki narsislerin çoğunluk olmasındandır. "Muallim tüccar değildir, maaş ve ücretin azlığı, çokluğu davası içinde mesleğe kıymet veren insan bu mukaddes vazifeyi yapıyor sayılmaz. Bu iş mektepçiliği ticaret edinen, muallimliği esnaflık haline koyan kültürsüz, edep fukaralarının işi değildir. Bu, para değil, ruh işidir." (Topçu, 1997) 15. Nezâketlilik Nezâket; zarif terbiye, narin edep, uygar düşünce, kibar davranış, hünerli hoşgörü gibi tüm üstün nitelikleri dikkat ve özenle uygulamaktır. Kibarlık; birkaç nesil boyunca süren aile ve yetişme çevresinin etkisiyle erdemin zekâ ve beceriyle yerleşmesidir. Günlük yeme, içme, giyinme ve konuşma gibi tüm davranışlar, narin bir terbiye ile yapılarak fıtrat halini alırsa nezaket kültürü oluşur. Aynı davranışlar fıtri olmayan, anlık bir çıkar için yapılırsa, bu defa kibarlık değil, kabalık, çirkinlik ve saygısızlık olur. Yani en basit, fıtri şık bir şey naziklik, en basit özde olmayan yapay bir davranış kabalıktır. "Hiçbir iyiliği asla küçük görme, hatta bu kardeşini güler yüzle karşılama kadar basit olsa bile!" (Müslim, Birr: 144) Öğretmen, velinimeti öğrencilerine, nezaket erdemini

Ahmed b. Muhammed el-Hamevî, miladi XVII. yüzyılın ünlü fâkihlerindendir. Daha çok Hanefi fıkhı alanında eser kaleme alan Hamevî’nin diğer alanlarda da yazmış olduğu eserleri mevcuttur. Mısır’ın meşhur âlimlerinden ders almış ve keza ünlü âlimlerin yetişmesinde büyük katkısı olmuştur.
Multi-disipliner bir çalışma örneği olan ekteki risâle, Hamevî’nin eğitim ve öğretim hayatında karşılaşmış olduğu bazı ilmi problemler hakkındadır. Sarf ve nahiv ile ilgili olan bu problemleri ilim ehlinin görüşüne sunan Hamevî, söz konusu alanda ilmi bir münazara alanı açmaktadır.

el-Halebî, Halep’te doğmuş ve Mısır’a yerleşip oradaki meşhur âlimlerden ders alarak
yetişmiş bir âlimdir. Mısır’da İbn Tolun ve İmam Şâfi‘î camilerinde kıraat ve nahiv
dersleri okutmuş, kadılığa niyâbet etmiş, nahiv, sarf, belağât, tefsir ve kıraat ilimlerinde
döneminin meşhur âlimleri arasına girmiştir. Bu çalışma onun hayatını ve ilmî yönünü
ayrıntılı olarak ortaya koymayı ve böylece onu ilim dünyasına daha iyi tanıtmayı hedeflemektedir.

Faslıların önde gelen hocası olarak kabul edilen İbn Âcurrûm, kıraat ve nahivdeki başarısıyla öne çıkmış, özellikle de el-Mukaddimetu'l-Âcurrûmiyye eseriyle haklı bir şöhrete ulaşmıştır. Nahiv ilminin temel kâidelerinin anlaşılır bir dille özet halinde verildiği bu eser, Arapçanın öğrenilmesinde ve öğretilmesinde kolaylık sağladığı için kaleme alındığı coğrafya başta olmak üzere doğu ve batıda uzun süre ders kitabı olarak okutulmuş hatta Avrupa'da erken dönemlerde tanınmış olan eser birçok dile çevrilmiş ve defalarca baskısı yapılmıştır.

Halen farklı coğrafyada yaşayan ayrı din, dil ve ırktan çok sayıda talebe tarafından ders kitabı olarak okunan ve okutulan bu eser, ilim insanları tarafından üzerine yazılan sayısız şerh, hâşiye, talik, takrîr, tetimme, muhtasar ve kolay ezberlenmesi amacıyla manzum tarzdaki çalışmalarla bugün de güncelliğini ve değerini korumaktadır.

Bu çalışmada, halen daha devam eden ve eserin güncel kalmasını sağlayan ilmî faaliyetler çerçevesinde el-Âcurrûmiyye literatürü, yekûn halde tespit edilerek biçim, içerik, mevsûkiyet gibi açılardan değerlendirmeye tabi tutulmuş, tasnif ve tanzimin ardından gelecekte yapılacak araştırmalara kaynak sağlayıp katkıda bulunması amacıyla bilim dünyasının istifadesine sunulmuştur. Bu bağlamda kapalı olan bazı konularla geçmişten günümüze kadar gelen ve aynen devam ettirilen çalışmalardaki yanlış bilgiler, güncel kaynaklar gözden geçirilerek edinilen bulgular ve veriler sayesinde düzeltilmiş, eksiklikler giderilmeye çalışılmıştır. Günümüzdeki en güncel ve kapsamlı literatür çalışması olma özelliğine hâiz olan bu çalışma sayesinde el-Âcurrûmiyye geleneği, ruhu ve ihlâsına da uygun olarak halen daha izaha muhtaç konuların ortaya çıkacak yeni belgeler ve yapılacak tespitlerle araştırmacılar tarafından güncellenerek daha da ileriye taşınacağı ümit edilmektedir.

Nahiv ilmi, Kur’ân tilaveti sırasında yapılan hatalar başta olmak üzere bazı nedenlerden dolayı ortaya çıkmış ve zaman içerisinde kendine özgü kaidelere sahip olmuştur. Ne var ki anlam, âmil nazariyesi ve kaidelerin kapsayıcı olmaması gibi birtakım nedenlerle kaide dışı kullanımlar görülmüştür. Kaide dışı olduğu anlaşılan bu kullanımlar, daha sonra tevîl adı verilen işlemle kaide altına alınmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, söz konusu kaideler ile kiade dışı kullanımlar arasındaki zahirî aykırılığı gidermek adına nahivcilerin kullandıkları nahvî tevîlin mahiyeti üzerinde durulmaktadır. Bu çerçevede nahvî tevîlin sözlük ve terim anlamları ile ortaya çıkış nedenleri ele alınmak suretiyle kavramsal çerçevesi ortaya konmaktadır. Öte yandan hicri ikinci asrın ortalarında kullanılmaya başladığı anlaşılan tevîl, ancak son dönemlerde tanımlanmıştır. Bu sebeple nahvî tevîlin mahiyetini ortaya koyma noktasında daha çok son dönem nahiv kaynaklarından istifade edilmiştir. Nahvî tevîlin ortaya çıkış sebepleri ile ilk olarak hangi nahivciler tarafından kullanıldığı konularında, başta nahiv alanında temel ve kapsamlı ilk eser olarak kabul edilen Sîbeveyh’in (ö. 180/796) el-Kitâb’ı olmak üzere, telif edilen nahiv ve nahiv usulü kitaplarına müracaat edilmiştir.

Arapça öğretmeninin vicdanı duyarlı, ahlâkı ulu, edebi örnek, imanı yakîn, manevi ve milli değerlere tutkun, diller arası denk aktarım gücüne sahip olma gibi olmazsa olmaz kişisel özellikler daha önce işlenmişti. Şimdiyse öğretmenin lisans eğitimiyle kazandığı mesleki müktesebatın niteliği, birikim ve uygulama liyakatini ölçen, akredite kıstasları belirlenmeye çalışılacaktır. Öğretmen birikim ve öğretim çıktılarının ölçülebilir olması için hem müktesebat hem de sorumluluğun "efradını cami, ağyarını mâni" açık bir tanımının olması gerekir. Müktesebatı belirsiz, mesuliyeti meçhul öğretmenin, öğretim çıktıları ölçülemez. Kendine özgü mütekâmil ölçüm sistemiyle değerlendirilmeyen bir şey ölçümsüzdür ve ölçümsüz olan her şey de hükmen yok sayılır. Bu girdaptan çıkışın ilk adımı Arapça öğretmeninin üniversal bir öğretmen eğitim programından mezuniyeti ve tüm gelişim seminerlerini başarmasıyla atılmalıdır. Bunu zorunlu mesleki teorik ve uygulama müktesebat çıktılarının akreditesi ve liyakat ölçümünün yapılması izlemelidir. Burada birinci şartı varsayarak meslekteki öğretmenlerin liyakatinin ölçüme esas alınacak bilimsel eşik düzeyini oluşturan müktesebat bilimlerinin adları ve basit açıklamaları verilecektir. Bu aynı zamanda derinleşmek isteyenler için bir plan sayılabilir. Ancak bu bilimlerin her birinin bağımsız bir uzmanlık alanı ve öğretmenliğin olmazsa olmaz bir parçası olduğuna dikkat edilmelidir. Açıklamalara Arapça öğretmeni tüm mesleki liyakat bilimlerini organize eden ve yöneten anabilim dalı "Teorik-Pratik Usul İlmi" ile başlayalım. 1. Arapça Öğretmeni Teorik-Pratik Usul / Metodoloji Bilgisi Arapça öğretmenliğine giriş / öğretmenlik usul bilgisi / yöntembilim; öğretmenlik davranış biçimini algılama, kavrama, teori veya uygulama görevlerini düzenleyen işlemler, prosedür, yöntem, teknik ve taktikleri belirleyen bilim dalıdır. Zorunlu bir sisteme göre örülen her Arapça öğretim işleminin "nasıl yapılacağını" düzenler. Ancak sistemin gerçek sebep-sonuç ilişkisini kavratmayan konu anlatımı, basmakalıp alıştırmalar, yalın bilgi aktarımlı öğretim çabaları, metodolojik işlemler değildir. Usul ilmi, bilginin öğretim hedefini doğru tasarlama, kendine mahsus özel ve genel kurallarla uygulama işlemlerini düzenler. Kurallar, her bilim ve konuya özgü olsa da usul disiplini özeldir. Genel veya özel izlenen sıralı öğretim işlemleri dizisi, dil becerileri, öğretime yatkınlık melekesi, yöntem ve teknikleri örgütleme gibi birbiriyle bağlantılı ve aşamalı adımları usul ilmi düzenler. Arapça öğretiminin iç tasarımı, prosedür, eylemlerin hedefi, zamanı ve uygulama sonuçlarını ölçütlerle değerlendirir. Arapça öğretim usul ilmi, temel alan bilgilerini niceleyici veya niteleyici sistematik tekniklerle inceler, veri toplama araçlarını tanımlar, teorik model sürecini analiz eder ve uygun çözümler üretir. Öğretimin başında hedef ve çıktıları tasarlar, sorunların çözüm yöntem veya yöntem setlerini belirler, en iyi olan uygulamayı seçer ve bilimsel teorik dayanaklarını belirler. Arapçanın özü olan ana ögeleri, ayrıntıları yürütme biçim ve yöntemleri niteleyen genel öğretim stratejilerini belirler. Öğretimin her