Turgut Cansever

Sciences https://orcid.org/0000-0002-5648-8098 f.aman@sinop.edu.tr Özet
Disiplinler arası bir alana gönderme yapan ve nihai tanımı olmayan şehrin, değişik açılardan üzerinde durulmuştur. Onu bir prototip olarak okuyan ilk isim Max Weber'dir. Şehir ayrıca din, diyalektik, iktisat, coğrafya ve doğal süreç merkezli olarak da ele alınmıştır. Ancak zihniyet-şehir ilişkisi bağlamında fazla çalışma yapıldığı söylenemez. Bu makale şehre zihniyet değişimi açısından yaklaşmaktadır ve kapsam açısından Turgut Cansever'in görüşleriyle sınırlıdır. Turgut Cansever'in çalışma alanı Osmanlı şehirleri olduğu için zihniyet değişiminin şehre etkisi bu çerçevede takip edilmeye çalışılacaktır. Osmanlı şehirciliğinin aşamaları çalışmanın sınırlılıklarını aştığından dolayı konu, şehir prototipi bağlamında irdelenecektir. Sonuç bölümü Osmanlı şehirlerinden günümüz şehirlerine kadar gelen serüvenin genel görüntüsünü sunmaktadır. Abstract The city, which refers to an interdisciplinary area and has no conclusive definition, had been under focus of various point of views. Max Weber was the first to treat it as a prototype. The city is also centered around religion, dialectics, economics, geography and natural process. However, it can not be said that much work has been done in the context of mentality-city relation. This article approaches city in concept of mentality change and is limited to Turgut Cansever's point of view. The study area of Turgut Cansever is the Ottoman cities. Because of the stages of Ottoman urbanism are beyond the limitations, the subject will be examined in the context of the prototype. The conclusion section presents the general view of the adventure from the Ottoman cities up to the present day cities.

Bu makalede, Mimar Turgut Cansever’in, 1960 yılında doçentlik tezi olarak kabul edilen “Bugünkü Mimarlığın Temel Meseleleri” çalışmasının uzun ve ilginç hikayesi belgelere dayalı olarak ortaya konuluyor. Cansever’in doçentlik meselesi tezin içeriğinden, Türkiye’deki fikir ve sanat hayatına ne kattığından ziyade nasıl geliştiği, hangi süreçlerden geçtiği üzerinden uzun yıllar tartışılageldi. Cansever’in bu konuda bazı değinileri olmuştu. Onun dışında belli bir kesim tarafından yürütülen dedikodular vardı. Öyle bir tezin olmadığından, kabul edilmediğine veyahut hiçbir ilmi değeri olmadığına kadar farklı iddialar bulunuyordu. Bu makalede, hem Cansever’in doçentlik tezinin 60 yıl sonra ilk defa olarak yayına hazırlanış süreci hem de doçentlik tezi ile ilgili çarpıtılmış, eksik, doğru, yanlış veya yok sayılmış birçok bilgi ve iddianın eleştirisi ve analizi yapılıyor. Aynı zamanda, Cansever’in entelektüel mahrumiyetler içerisinde ve psikolojik bariyerlere karşı yürüttüğü bu çabanın Türkiye’deki modern mimarlık düşüncesine katkısı tartışılıyor. İlk defa olarak ulaşılan bir çok bilgi ve belge ile Cansever’in doçentlik meselesinin üzerindeki kalın örtülerin büyük ölçüde kalkması ümit ediliyor.

Bu makalede, 1999 İstanbul depremi sonrasında mimar Turgut Cansever’in öncülüğünde bir araya gelen İstanbul Deprem Çalışma Grubu’nun iki cilt halinde yayımladığı “Yeni Şehirler” raporları gündeme getirilecektir. Devamında Turgut Cansever’in bu çalışmaların üzerine bina ettiği, “Zeytinburnu Pilot Projesi” kapsamında hazırlanan “Üç Yeni Şehir Önerisi” irdelenecektir. Cansever önerisinin temelinde tarihsel vakıfların güncel bir yorumu sayılabilecek ve şehir kurucu aktörü olan Ev ve Şehir Vakfı bulunmaktadır.
1900-1950 yıllarında Ebenezer Howard’ın ortaya attığı, Bahçeşehir Derneği ve bir kooperatif kurarak uygulamalarını gerçekleştirdiği müstakil-bahçeli evlerden oluşan bahçeşehir modeli dikkate değerdir. Aynı yıllarda Osmanlı bakiyesi coğrafyalarda ve genç Türkiye Cumhuriyeti’nde kentler büyük oranda müstakil bahçeli evlerden oluşmaktaydı.
Makalede, Cansever önerilerinin, güncel ABD ve İngiltere konut istatistiklerinin, Türkiye halkının konut tercihlerinin, Ebenezer Howard’ın bahçeşehir önerisinin ve 1900-1950 arasındaki Türkiye kentlerinin geleneksel dokusunun farkındalığı ile hazırlanmış oldukları iddia edilmektedir. Bunlara ilaveten, şehir-mahalle önerilerinin pratikte uygulama imkanı olan öneriler mi, yoksa uygulama imkanı olmayan ütopist yaklaşımlar mı oldukları tartışmaya açılmaktadır.

The City and Istanbul in the Horns of Dilemma of Realism and Utopianism: On the House and City Foundation, Earthquake Study Group and New Cities Project

This essay deals with two reports of the Istanbul earthquake study group, started after the earthquake in 1999 under the direction of architect Turgut Cansever. The reports were published in two volumes. Subsequently a project of Turgut Cansever, particular “A Proposal for three new cities” will be analysed. This project bases on the mentioned two reports. At the base of Cansever’s proposal we find the House and City Foundation, an agency for founding new settlements, which can be regarded as a contemporary reinterpretation of historical foundations (waqf).
Ebenezer Howard’s Garden City model, which was planned and built with its detached houses and private gardens between 1900-1950, was considerable. But in those years, the cities under the Ottoman rule and the early Turkish Republic consisted of detached houses with private gardens as well.
This essay argues that Cansever’s proposals were planned according to awareness and understanding of the actual housing statistics in England and the USA, the garden city proposal of Ebenezer Howard further the housing requests of the Turkish inhabitants as well as the traditional urban fabric of Turkey’s cities between 1900 and 1950. In this meaning the essay discusses if the proposals are realistic or utopian.

Turgut Cansever, İslam düşüncesini mekânın üretiminde temsil etmek üzere inançsal ilkelerle yapılı çevre arasında şu bağıntıyı kurmuştur: Yeryüzü, tevhit inancı etrafında biçimlenen ilahi bir yansımaysa dahi yeni öznellikler üretecek özerk varlıkların insan eliyle organize edilmekte olduğu bütünsel bir uzamdır. Bu düşünce, tasarım kuramı olduğu kadar toplumsal karşılıklara da sahiptir. Ayrıca, Cansever, bizzat önerileriyle tutarlı yapılar tasarlayıp inşai faaliyetlerde bulunmuştur. Bu çabalarında, geleneksel yapı inşa etme bilgisinin muhafaza edilmesi hâlinde mimaride, şehircilikte ve toplumsal alanda yaratıcılığın nasıl mümkün olabileceğini göstermek istemiştir. Bu yazı, ilkin söz konusu önerileri Saussure’ün Dil ve söz ikiliğine yaslanarak kavramaya çalışmış; ardından dilbilimde öne çıkan metafor ve metonimi kavramlarıyla değerlendirmeyi vadetmiştir. Öncelikle Saussureyen yapısalcı geleneğe ait bu kavramların kültürel çalışmalarda analizlere altlık olduğuna tanık olunmuştur. Gelinen noktada, metaforun ideal bir anlama ayrıcalık tanımak için elle tutulur bir imgeyi öne sürmeye yaradığına, böylece iktidarı dokunulmazlık zırhına büründüren bir temsil tarzı olduğuna kanaat getirilmiştir. Aksine metonimik bağlantılarınsa otoriter anlam yüklerini boşaltıp toplumsal sıradüzenin altını kazımaya davet ettiği söylenmiştir. Bu argümanları takip ederek, neticede, nesne ya da olguları bağlamlarına gönderimde bulunmaya sevk ettiğinden Cansever’in tercihini bu ikinci temsil tarzından yana kullandığı sonucuna varılmıştır. Dolayısıyla yazı, semiyotikten Dil ve sözle metafor ve metonimi kavramlarını ödünç alıp onun satır aralarındaki fikirlerini anlayabilmekle ilgilenmiştir.

The theme of this proposal focuses on the concept of "transmissibility" of architectural knowledge unfolding within a School of Architecture. The aim is to highlight the principles that, by the transmission of thought from a Master to a Scholar, have contributed to the development of a Turkish Architecture School. In this specific example, I would like to analyse the influence of Sedad Eldem (1908-1988) teaching method in the work of Turgut Cansever (1921-2009).
The architecture of Turgut Cansever is morphologically distant from that of Sedad Eldem and draws on a very wide semantic repertoire, which cannot be reducible just to the influence of a School of Architecture. However, the experience in the Seminars on National Architectural Style and the academic and professional training with Sedad Eldem had a decisive role in the formulation of the theoretical thought of Turgut Cansever, and this influence is clearly legible in his works of architecture.
Two transmission subjects, which played a central role in the formation of this idea of school, in particular can be outlined; namely the notions of "type" and "building process”. Eldem in his texts, as Türk evi o Yapı, has deployed a range of possible proposals about the types and the architectural elements. These were part of the same tradition, but at one time made possible the development of a new architecture. "Type" and "building process" are, in this idea of School, part of the same cultural legacy, based not on the imitation of models, but on valuable operating tools to work in the city.
The type has to do with the transmissibility of the settlement and urban facts and is linked to the concept of identity. The very notion of identity admits the variation within a common formal repertoire, therefore the use of types in architecture allows a great operational freedom, in terms of architectural composition. Cansever resorts in his architecture both to the variation on the same type (as in the Demir Village in Bodrum, where the architect works through the investigation of the local settlement types), and to the typological contamination (as in the Turkish Historical Society building in Ankara).
Even more evident in terms of teaching transmission from Eldem to Cansever is the conception of architecture as "building art". The character of the building process, in which standard elements are joined together to create a structurally and compositionally unitary system, is a feature widely developed in the work of Cansever. Thus the reasons that lead the type into a concluded form are above all constructive ones, while the settlement choices are closely linked to the site.
In this sense the effectiveness of a teaching transmission can be evaluated not on the formal emulation, rejected several times by Eldem himself as a matter of fashion, but on the possibility of forming a critical ability, through a working method based on the study of the project in relation to the site, analysing case by case the possible success of the proposed solutions.