Upper Silesia

Edward Gierek (1913–2001) – górnik, polityk, działacz komunistyczny, w latach 1957–1970 pierwszy sekretarz KW PZPR w Katowicach, a od 1970 do 1980 r. I sekretarz KC PZPR. Hasło zamieszczone w „Leksykonie mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX-XX wieku”, red. B. Linek, A. Michalczyk, Opole 2015.

No artist active in Upper Silesia in the 18th century has achieved fame comparable to Franz Anton Sebastini (Sebesta), a very prolific painter, author of monumental cycles of frescoes and easel paintings. In the writings of exponents of Heimatkunde, this provincial follower of Maulbertsch has been elevated to an "artist of genius" and "Upper Silesian Raphael". The legend of Sebastini, promoted primarily by local scholars in Głogówek (Oberglogau), was an analogy to the myth of Willmann and reflected the awakening of local identity in this part of Silesia. For a long time the legend of Sebastini defined the framework of reference for the study of 18th-century painting in Upper Silesia. Often paintings only superficially similar to his confirmed works were being attributed to Sebastini. Only recently have some detailed studies devoted to the artist's enormous ouevre revealed that "Sebastini" cherished by the locals is in fact a collective hero.

In this paper I tried to show that Franz Jungs novel "Gequaeltes Volk. Ein oberschlesischer Industrieroman" (roughly translated as "Tormented people. An industrial novel based in Upper Silesia") is an expressionistic piece of work which combines social and economic criticism Franz Jung based upon the situation in Upper Silesia around 1926/27.

この論文は、第二次世界大戦後のポーランド共産主義勢力による国民国家形成過程の一端として、上シレジア（オーバーシュレージエン／グルヌィシロンスク）におけるソ連軍政期の労働登録から、ポーランド共産主義勢力による「ドイツ人」の選別に至るまでの過程を、ポーランド側・地域住民側双方の視点から検討したものである。キーワード：ドイツ人の追放、国民化、ナショナリズム。論文の誤字脱字を修正しました（ver. 2）。

書誌情報：衣笠太朗「上シレジアにおける「ドイツ人の追放」と民族的選別：戦後ポーランドの国民国家化の試み」『日独共同大学院プログラム（東京＝ハレ）ワーキングペーパーシリーズ（東京大学大学院総合文化研究科）』、16号、2015 年、1-19頁。

Aufsatz: Polonisierung des "Wiedergewonnenen Gebietes"?－Die Vertreibung der Deutschen in Oberschlesien nach dem Zweiten Weltkrieg.

Przedmiotem badań było zróżnicowanie struktury przestrzennej komunikacji miejskiej w konurbacji katowickiej, w trzech aspektach odniesienia - infrastruktury, poziomu oferty poszczególnych środków transportu oraz szeroko rozumianej dostępności komunikacji miejskiej. Obszar badań obejmował 48 gmin zlokalizowanych w centralnej części województwa śląskiego. Podstawowym celem badań było określenie zróżnicowania struktury przestrzennej komunikacji miejskiej w konurbacji katowickiej. Praca składa się z sześciu rozdziałów. Rozdział pierwszy to przegląd literatury przedmiotu. W rozdziale drugim omówiono historyczny rozwój komunikacji miejskiej na obszarze dzisiejszej konurbacji katowickiej i jego determinanty, wyjaśniając w ten sposób jak wytworzył się współczesny układ komunikacyjny. W rozdziałach trzecim, czwartym i piątym o charakterze empirycznym zaprezentowano obszerne charakterystyki aspektów tworzących strukturę przestrzenną, a także charakterystyki mierników, za pomocą których badano te aspekty. Syntetyczny obraz struktury przestrzennej komunikacji miejskiej zaprezentowano w rozdziale szóstym.

The paper discusses the issue of (national/ethnical) cultural heritage and the conflict between hegemonic politics of memory and collective memory of cultural/ethnic minority based on the example of Silesian tetralogy by Eva Tvrdá, a writer tied to the Hlučín Region. Some of novels characters betray their families and community choosing to assimilate into Czech or German society, yet find full assimilation impossible, and identity cannot been reestablished. The constant feeling of being empty and incomplete becames a heritage, which Tvrda‘s characters pass down to the next generation.

Work competition appeared in Soviet Union, and it posed an ideologist form of professional rivarly, with a purpose to intensify of production with simultaneous affirmation of the communist system. Participants of the work race were offered a chance to earn more money, get promoted and become recognized by authorities. Work leaders were presented on first pages of newspapers, famous artists painted their portraits, which were carried during marches and demonstrated during celebrations. In the Work competition, the economic postulates were irreversibly combined with ideological assumptions and guidelines of the propaganda. The first attempts to implement this idea in Poland were undertaken in 1945, however with no success. Not until two years later, when the scope of power and influences of the communist party expanded, did it succeed to initiate the movement of work competition. Zabrze was chosen to be its cradle. In July 1947, the press published an appeal by Wincenty Pstrowski, a miner from the „Jadwiga” mine in Zabrze, to increase output and exceed the norm through participation in the work competition. The presented text is an attempt to answer the question why Zabrze was chosen for a den of the work competition concept, and how this fat  influenced the city’s history and its image within half of the century after the war. It presents a genesis and beginnings of the idea of work competition in Poland, with special stress on the role of Wincenty Pstrowski, a miner from the „Jadwiga” mine in Zabrze. Based on archives, press and latests works, the author does not arrange facts from his biography, but he verifies the legends developed for years and the promoted lies. It shows the role of Zabrze as a city-symbol of revolutionary changes in the mining industry, as it was presented in the communist propaganda. The article is finished  with an analysis of discussion around the Zabrze monument of Wincenty Pstrowski, which already took place after the fall of Communism.

"Aus den Alltagsproblemen der Bevölkerung von Nikolai in den 80er Jahren des 20. Jahrhunderts" Der Beitrag versucht die Geschichte der Stadt Nikolai als auch das Alltagsleben der Stadtbewohner in den letzten zehn Jahren der kommunistischen Herrschaft zu ordnen und zusammenzufassen. Der Text, dem nur wenigen verfügbaren Archivquellen und Pressemitteilungen zugrunde liegen, stellt die wichtigsten Probleme dar, mit denen sich die Bewohner von Nikolai während der Krise der 80er Jahre herumgeschlagen haben: ökologische Katastrophe der Stadt und der Region sowie die damit verbundene Zerstörung der Umwelt, permanenter Trinkwassermangel, das Wohlergehen der Stadtbewohner und schließlich die Aktivitäten sowie die Probleme des Gesundheitswesens. Des Weiteren wird aufgezeigt, welche Versuche unternommen wurden, um das Wohnproblem zu lösen; so wird aber auch u.a. die unvollendete Wohnsiedlung Nikolai-Reta als ein typisches Beispiel des „sozialistischen Größenwahns“ demonstriert. Als ein weiteres Problem werden die Maßnahmen des öffentlichen Verkehrs im Hinblick auf die Treibstoffknappheit und den Mangel an Ersatzteilen offenbart. Der Hauptteil des Beitrages beschäftigt sich jedoch mit den Schwierigkeiten des täglichen Lebens. Diese entstanden infolge der ausgelösten wirtschaftlichen Krise, die das ganze Land für fast zehn Jahre erfasst und damit das tägliche Leben der Einwohner von Nikolai grundlegend verändert hatte. Der Mangel an grundsätzlichen Waren in den Geschäften, lange Warteschlangen, Lebensmittelmarken sowie das stundenlange Suchen nach Lebensmitteln waren Erfahrungen, die das Gros der Nikolaier Bevölkerung gemeinsam teilte. Die Darstellung jenes Alltags in dieser Krisenzeit ist die Intention des Autors. Der Beitrag endet mit einem kurzen Ausblick auf die Stadt zu Beginn der 90er Jahre, als die Planwirtschaft zusammenbrach, die Mechanismen des freien Marktes griffen und die Transformation sukzessiv ihren Lauf nahm.

Das Ende des Zweiten Weltkrieges und die Neuaufteilung des europäischen Territoriums nach dem Potsdamer Abkommen von 1945 führten für die Gebiete des vormals polnischen Galiziens und deutschen Schlesiens zu diametralen Veränderungen. Die neuen Grenzziehungen Polens, westlich an der Oder-Neiße-Linie, östlich mit leichten Veränderungen an der so genannten Curzon-Linie, zwangen Millionen Menschen sich mit der neuen Situation des von ihnen bewohnten Territoriums auseinanderzusetzen. Die Alliierten verfolgten nach 1945 das Ziel, möglichst homogene Nationalstaaten zu schaffen, weshalb die Polen aus den vormals polnischen Ostgebieten und die Deutschen aus den vormals deutschen Ostgebieten flüchten mussten oder ausgesiedelt wurden. Dabei ähnelten sich die Schicksale der Deutschen in Schlesien und der Polen in Ostgalizien, wodurch beide Regionen in einer interdependenten Beziehung zueinander stehen und die Analogien zwischen ihnen sich in den Narrativen der jüngsten Generation zeigen. Diese Texte deuten auf die komplexe Situation beider Gruppen wie auch auf die Schwierigkeiten beim Aufbau einer neuen nachgalizischen und-schlesischen Identität für die Umgesiedelten hin. Das Trauma der Vertreibung wird den Nachfolgegenerationen weitergegeben und verpflichtet sie dazu, darüber Rechenschaft abzugeben, indem es für spätere Generationen in Form von Literatur, Kunst, Film oder Bild verfügbar gemacht werden soll. Wie dies geschieht, untersucht dieser Artikel.

The aim of this text is to examine problems of identity among ethnic communities in border areas, in cases where the boundary between neighbouring ethnic groups is difficult to establish.  This refers mainly to ethnic groups that are closely related and, as a result of this close relation, are also typologically close.  Hence the use of ‘standard’ tools to establish ethnic boundaries may be hampered.
The area which serves to exemplify the solutions in this paper has the indicative characteristics of a close border, both in the genetic and typological sense.  This is Cieszyn Silesia, which today lies, in terms of its historical boundaries, on the border of Poland and the Czech Republic and, if the Cadca region is considered transitional with respect to Cieszyn Silesia, also in Slovakia.  In some cases we refer to social phenomena in the Upper Silesia region (in the modern understanding of the term).

Konstanty Wolny (1877-1940) – a sketch for biography of the first Speaker of the Silesian Parliament.


Konstanty Wolny lived from 1877 to 1940. He was an eminent Polish independence activist in Upper Silesia, a lawyer and co-founder of the Silesian autonomy. K. Wolny was the first Speaker of the Silesian Parliament and a consistent defender of the autonomy of the Silesian voivodeship. He enjoyed great authority among deputies of the Silesian Parliament – he was repeatedly elected Speaker with a huge majority of votes. After the May Coup in 1926, he was an opponent of Józef Piłsudski’s camp. He ceased to stand for the Silesian Parliament as he stated that the electoral law became undemocratic. During the Second World War, in fear of being arrested by Germans, he fled to Lviv. There, he passed away.

The article reports on archaeological material – pottery vessels and metal artifacts –recovered from two motte sites, one at Tarnowice Stare, the other at Woźniki at present held by the Upper Silesian Museum in Bytom. Most of the assemblage from Woźniki comes from fieldwalking and accidental discoveries, including the best known, made around 1850 and described by Józef Lompa, of the remains of a masonry cellar of a manor house. An archaeological excavation of the motte site was made only in 1957. The pottery assemblage from Woźniki is badly fragmented, which made it difficult to recognize its technological and technical features and to determine its chronology. The motte site yielded also a large number of remarkable metal artifacts, especially weapons, as well as some farm tools and manor furnishings. On the other hand, the assemblage from the motte site at Tarnowice Stare comes entirely from the research excavation of 1983, and consequently, the pottery assemblage is uniform, easy to determine. Possibly the most interesting of the metal finds is a fragment interpreted by the author as an element of a coat of plates. After a comparison with data from historical documents
the fortified establishment at Woźniki was dated relatively broadly to the 14th and the 15th century, rather than to the early medieval period – a previously widely accepted attribution, both in research literature and public awareness. On the other hand, the motte at Tarnowice Stare can be dated reliably by its pottery assemblage to the 14th and the beginning of the 15th century, with an emphasis on the second half of the 14th century.
(translated by P. Polarz)

The first part of this paper provides a basic overview of contemporary Silesian identity and the state of recognition of the so-called “Silesian nation” (or lack thereof). In the second part, the author describes key moments in the development of Silesian electronic media, e.g. the foundation of Wikipedia (2008), first Silesian video game translation (2012), official Silesian smartphone software (2015) and official Facebook translation (2015, in progress). The last paragraph discusses different combinations of language an ethnic identities and the role of script choice (Silesian or Polish).

Pierwsza Wojna światowa nie jest w Polsce tematem tak popularnym jak konflikt z lat 1939 - 1945. Wielka Wojna padła ponadto ofiarą ideologicznej manipulacji związaną z minioną epoką. Wynikająca z niej luka historiograficzna obejmuje m.in. ziemie górnośląskie. Dotyczy to głównie rejonów spoza okręgu przemysłowego, nie mających tak dużego wpływu na gospodarkę cesarstwa.
W swej pracy chciałbym zarysować na przykładzie miasta Olesno, życie mieszkańców miast prowincji opolskiej, znajdujących się poza ścisłym okręgiem kopalnianym. W opracowaniu chciałbym zasygnalizować pewne różnice w stylu życia oraz jego poziomie, względem mieszkańców rejonów uprzemysłowionych, a także role jakie przypadły Olesnu w okresie konfliktu.
W początkowej fazie wojny, do Olesna dotarła 2 Armia austro-węgierska ustanawiając w nim swój sztab. Warto zaznaczyć jednak fakt, iż główna rola miasta została wymuszona jego lokalizacją. Położenie na obrzeżach Cesarstwa Niemieckiego oraz połączenie linią kolejową z najważniejszymi, pobliskimi strategicznymi ośrodkami stworzyło idealne warunki do umiejscowienia w mieście szeregu lazaretów, w których posługę sprawowała pokaźna liczba Oleśnian.
Poważnym problemem była również powszechna drożyzna, kartki oraz brak podstawowych produktów. Zmiany te znacząco wpłynęły na sposób funkcjonowania mieszkańców Olesna, radykalizując antagonizmy oraz zmuszając ludzi do posunięć niezgodnych z prawem o czym często piszą ówczesne dzienniki.

ARCHITEKTURA MODERNISTYCZNA W ZABRZU
MODERNIST ARCHITECTURE OF INTERWAR ZABRZE

tekst/text: Tomasz Wagner

opracowanie graficzne/graphic design: Marian Oslislo
fotografie/photos: A.Gola, B.Makar, M.Oslislo, M.Owczarek
tłumaczenie/translation: Tomasz Ryłek
wydawca/published by: UM Zabrze 2013

ISBN 978-83-63849-80-1

Konsultacja naukowa: 
Dr hab. inż. arch. Teresa Bardzińska-Bonenberg,
mgr Piotr Hnatyszyn Muzeum Miejskie w Zabrzu.

Książka poświęcona jest zjawisku geokulturowemu określanemu jako „filmowy Śląsk”. Autorka dokonuje analizy i interpretacji filmów, których  wspólnym motywem jest odzwierciedlony na ekranie krajobraz regionu w toku jego przemian: od industrialnego do postindustrialnego. Dzieła filmowe traktowane są tu jako „zdarzenia geograficzno-kulturowe”, to znaczy formy zlokalizowanej twórczości (obrazy/teksty i praktyki artystyczne), które stanowią  reprezentacje/konstrukcje miejsca. Zasadnicze tezy pracy skupiają się na twierdzeniach, że w uwidocznionym na ekranie miejscu  z jednej strony krzyżują się różne sensy i dyskursy danej kultury, możliwe do odszyfrowania w toku analizy, z drugiej strony film jest współuczestnikiem procesów kulturowych, partycypuje w mediatyzowanej produkcji kultury i tożsamości. Kolejne rozdziały stanowią rozwinięcie tych tez w perspektywie relacji, jakie zachodzą  pomiędzy Śląskiem, filmem, krajobrazem, tożsamością i pamięcią - indywidualną i zbiorową (narodową, lokalną).
Słowem kluczem jest w tej pracy krajobraz – pojęcie,  które wiąże wątki relacji film/miejsce na zasadzie koincydencji tego, co geograficzne i artystyczne, realne/mediowane, estetyczne i kulturowe, poglądowe/doświadczeniowe, etc.  Krajobraz filmowy stanowi tu obraz kraju (miejsca),  dostępny władzom widzenia obiekt określonej „widzialności”, a zarazem pretekst do rozważań antropologicznych nakierowanych na formy jakiegoś rodzaju uczestnictwa w ekranowej przestrzeni, jej współprzeżywania, roztrząsania. W tym sensie zakłada on nieco inny odbiór w obiegu lokalnym (przez widza „zanurzonego” w realnej przestrzeni mediowanej na ekranie), inny zaś w narodowym czy globalnym (przez widza empatycznie tylko zaangażowanego w problematykę, którą zna za pośrednictwem krążących obrazów).
Źródłem „filmowego Śląska” jest wypracowana lokalna tradycja filmowa, ale także splot uwarunkowań lokalnych i okoliczności dziejowych. Wśród tych ostatnich nie bez znaczenia pozostaje fakt, że Śląsk w swej historii był obiektem silnego ideologicznego naporu, a jego krajobraz stał się podłożem tworzenia różnych symbolicznych wizji (np. Śląska egzotyczno-przemysłowego, odzyskanego, proletariackiego, prospektywnego, a wreszcie wyzyskanego). Funkcjonujące w społecznym obiegu klisze i stereotypy wzmacniały  pragnienia oddolnego utrwalenia emocjonalnie pojmowanego miejsca, co uwidacznia się zwłaszcza w twórczości filmowców zrzeszonych w Amatorskich Klubach Filmowych – od lat sześćdziesiątych XX wieku aktywnie działających przy śląskich fabrykach i kopalniach.  „Śląsk filmowy”, tak jak został opisany w książce, jest przypadkiem szczególnym, bowiem tradycja tworzenia/odbioru/ filmu i pisania o filmie  wiąże kino lokalne  z umiejscowioną praktyką kulturową, będącą wyrazem  czegoś, co można określić jako filmowe postrzeganie rzeczywistości (specyficzną kulturę widzenia). Analizowane dzieła filmowe  świadczą zarówno o potencjale estetycznym krajobrazu geograficznego, co sile oddziaływania kultury warstwowo zapisanej w miejscu.

This Chronicle is an attempt to represent a chronologically ordered picture of the life of the city and its inhabitants during the decade-long period between 1971 and 1981. The first part of the book is a short synthesis of the significant events and occurrences of this decade. The particular focus here is on investments and changes in the arrangement of urban space, on social relations, on problems of trade, gastronomy, the local market, communications, cultural life, schooling, industry and environmental pollution. Separately analyzed are matters tied to the functioning of the political system and government apparatus, including the functioning of the state systems of propaganda and coercion, which are broadly treated here. The synthetic section ends with a description of the specific unfolding of the socio-political crisis of 1980–1981 in Gliwice, as well as the atmosphere during the period of the first “Solidarity” between August 1980 and December of 1981. This section and the texts following end with the first days of Martial Law. In taking into account various points of view and expanding on these perspectives, the introductory text is a general introduction to the lecture of the more detailed chronicle that follows. The second main part of the publication constitutes the chronicle, which utilizes the source material. The latter includes aspects of documents drafted during the period under study by municipal administrative authorities, the Polish United Worker’s Party (PZPR), and the secret political police. The source materials also include selected articles from the local press. The texts often discuss places and occurrences often forgotten today. To draw readers closer to the climate of the epoch and to introduce them to certain events, the narrative often follows from the general to the particular. It begins from a general Polish context, studies the regional unfolding of a given events, and then ends at a strictly local and municipal level. Through this approach events are analyzed from a broader background. This allows the social, political, economic and cultural events that occur at the municipal level to be more transparent and understandable, even to the non-professional historian. The last part of the book is an annex made up of two informative sections. The first is on “People with state authority” and is a chronological account of Communist Party local leaders, of people leading the municipal section of the National Council, and of the presidents of cities as well as members of the leading cadres of the secret political police. In the second section, titled “selected addresses”, one can find out the location of institutions and socio-political organizations – including banks, pubs, diners, restaurants, cafés, hotels, cinemas and the most renowned stores – that no longer exist today, including their street addresses and numbers. The form and shape of the chronicle allows the reader to trace changes in the city “from day to day”, which allow her/him to grasp a completely different point of view than monographic syntheses would allow. The text contains an array of information for which there would not be enough space if it were written or structured in another way, i.e. if it aimed towards a scholarly synthesis or to treat only one selected fragment of reality. One can grasp the information from any point in the text without fear of having one’s understanding hampered by having missed out on the previously discussed issues. The rest of the materials in this volume include an index of abbreviations, a bibliography, as well as an index of family names and pseudonyms. The source materials that form the basis of this volume include documents from the Katowice section of Polish Institute of National Remembrance (IPN), the State Archive in Katowice, and its section in Gliwice. The rich illustrative material stems from the collection of the State Archive in Katowice, the Museum in Gliwice, as well as from the collections of private individuals.

Słownik został opracowany w celu przedstawienia sylwetek architektów, inżynierów i budowniczych, którzy współtworzyli architektoniczną tkankę Katowic w okresie międzywojennym. W pracy zamieszczono biogramy fachowców działających zarówno lokalnie czy na terenie kraju, jak i cieszących się międzynarodową sławą. Słownik zawiera artykuły dotyczące m.in. Jadwigi Dobrzyńskiej, Zygmunta Łobody, Stefana Bryły, Władysława Schwarzenberga-Czernego. Publikacja wydobywa z niezasłużonego zapomnienia nieznane fakty z ich życiorysów, pozwala na prześledzenie karier przed i po II wojnie światowej. Oprócz podstawowych danych biograficznych w każdym z haseł zamieszczono spis projektów i realizacji, ustalonych na podstawie kwerend archiwalnych, często zupełnie nieznanych w literaturze naukowej. Wielu z bohaterów słownika na nowo „otrzymało” swoje twarze dzięki publikacji mało znanych fotografii. Zamieszczony przed hasłami wstęp przybliża ogólne cechy środowiska architektonicznego Katowic w okresie międzywojennym, a dołączone na końcu życiorysy pozwalają nie tylko na zapoznanie się z ciekawymi losami bohaterów słownika, ale również ich indywidualnym stylem pisania. Publikacja jest adresowana do wszystkich, którzy interesują się szeroko pojętymi dziejami architektury modernistycznej w Polsce oraz badaczy zainteresowanych historią Śląska, w szczególności Górnego Śląska i Katowic.

Nielegalnie budowane wille i domy letniskowe, darmowe remonty mieszkań, ułatwiony dostęp do talonów samochodowych i innych pożądanych dóbr. To tylko część zarzutów, z którymi po strajkach z sierpnia 1980 r. i zmianach personalnych na najwyższym szczeblu musiała się zmierzyć odchodząca ekipa Edwarda Gierka.
Podczas rewolucji „Solidarności” i w trakcie stanu wojennego trwały zarówno żywiołowe, jak i instytucjonalne rozliczenia z ekipą rządzącą krajem w latach siedemdziesiątych. Władze zostały poddane społecznemu naciskowi, aby ujawnić i osądzić przypadki korupcji i nadużywania stanowisk. W wyjaśnianie tych spraw zaangażowały się instytucje partyjne, państwowe oraz sądy, ale efekty ich działań nie były satysfakcjonujące.
Książka opowiada o korupcji wśród rządzących w sytuacji braku kontroli, o głęboko zakorzenionym społecznym pragnieniu równości i sprawiedliwości oraz o słabości państwa, które bezskutecznie próbowało pociągnąć do odpowiedzialności polityków kierujących krajem w poprzedniej dekadzie.
Książka nagrodzona w konkursie im. Władysława Pobóg-Malinowskiego na Najlepszy Debiut Historyczny Roku.

“We have not arrived in Silesia for fun, but in order to do useful work”. On the problem of the presence of the Allied forces in Upper Silesia (1920–1922)
This article is an attempt to structure information on the operation of Allied forces in Upper Silesia by drawing attention to key moments of their mission. The author discusses difficult circumstances in which the “Upper-Silesian” contingent was established, its arrival in Upper
Silesia and performance of its statutory obligations, reactions of Upper Silesian communities – both Polish and German – to the presence of foreign armed forces in the region, attitudes of the troops in crisis situations (for instance during uprisings). The ordres de bataille of individual units and statistical data concerning the numbers of soldiers are presented for the first time in such detail. The article is accompanied by two source texts serving to illustrate the private perspective on the Allied mission and situation in Upper Silesia: diaries of the Reverend P. Mazzolari, chaplain of the Italian troops, and lieutenant colonel C. Repington, a British officer and press correspondent.

The research attempts to reconstruct the transformations and processes, which Gliwice, along with adjoining area, were undergoing within the compass of 1945. A number of essays, articles and monographies were dedicated to Gliwice. Unfortunately, most of them treated 1945 in a casual way, relating the year to the history of the city during so called Polish People’s Republic period. The majority of the researchers presented the very year as a starting point not providing a detailed description of 1945 and instead of this paying more attention to the later period. Moreover, most articles and publicities of the initial years of 1980s were typically, for that period historiography, drift. The majority of earlier publications lacked profound archival study and methodological cogitation. Just in recent years first contributor’s articles on the events discussed in the publication came out. Thus the essay is the first attempt of full monographic description of the theme of 1945 in Gliwice and neighboring area.
1945 was a turning - point for entire Europe. The post - war Europe entered entirely new stage due to such events as: military failure of the III Reich, conferences of the leaders of authoritative empires, mass migrations, re-housing and deportations, political and social transformations of the countries, which got under the domination of the victorious Red Army. For the duration of the respective period, radical transformations of political and nationalistic relations took place on the Upper Silesia. The offensive of the Red Army in January forced the German Army to back out; the victors’ encroachment to the city was followed by escape and evacuation of vast number of inhabitants. Since the front had become stabilized, the Military Headquarter of the Red Army took over the authority of the city and the district, and was the sole administrator of the invaded territory up till March 1945. As soon as the Polish administration had arrived to the city, in March 1945, the process of integration of the City with Poland was initiated. The opening balance - sheet was characterized by borders displacement, uncertain political situation, enormous biologic losses, war damages of properties and disorganization of general and economic administration. The premise of the transformations was the decision of victorious coalition to move the pre - war border of Republic of Poland to the west. This experiment had strong effect on the Germans, Silesians and Polish dwellers of Gliwice, moreover it influenced the inhabitants of the Eastern Borderlands of pre - war Poland who, in the second part of 1945, had been arriving to the City. Hence „The last year - the first year” exemplifies a turning - point in the history of Gliwice, for it had decisive sway on immediate change of the national, social and political character of the city.
The book is the result of many years of the research commenced by the author during historic studies on Jagiellonian University in Krakow and carried on after his graduation. The interpretation of the year 1945 in Gliwice was based on extensive source analysis. The author resorted to the archival sources kept in National Register Office in Katowice, National Register Office in Katowice subsidiary in Gliwice, Registry of Security Delegacy Office, National Reminiscence Institute Register Office in Katowice. The archival assignments were supplemented with press research based on the newspapers, which were published in 1945 such as: „Dziennik Zachodni” (Western Daily), „Gazeta Robotnicza” (Workers’ Newspaper), „Trybuna Slaska” (Silesian Tribune), „Trybuna Robotnicza” (Workers’ Tribune) and „Gosc Niedzielny” (Sunday Guest). Moreover, the author enriches the paper with the interviews he made with the eyewitnesses of the described events. Many of the availed documents and photos were drawn from private collections, thus for the first time they were laid bare. Additionally, records of the proceedings, statistical sources in print and elaborations concerning post - II war Gliwice and Upper Silesia were used in the book.
The book has chronological - problematical structure and is composed of seven chapters. The author referred to the most recent administrative division of the city as the starting - point to territorial
analysis. If necessary, he borrowed information from the events, which took place in Gliwice district, directly by urban agglomeration, or by analogy in nearby cities: Zabrze and Bytom. The last two, similarly to Gliwice were part of Germany before 1939. The chronological turn refers to the state of affairs in 1945 - from the moment the Red Army invaded the city in January 1945 to December of the very same year. Where necessary the events from the first half of the 1946 were shown.
So as to have better comprehension of the situation of Gliwice in 1945, one need to take into account the significance of the earliest history of the city and region, therefore the first chapter portrays the character of Gliwice against a background of the city history in Piast Country, subsequently in Saint Waclaw realm, Habsburg monarchy, than in the Prussian country, and eventually - more exhaustively described - in the III Reich. The subsequent chapters describe the period of The Red Army Military Headquarter supervision in the initial months of 1945, as well as intricate conditions of coexistence of Polish civil administration, German Antifascist Committee and Russian Military Authorities. The main subject matters analyzed in respective chapters are: the level of security, damages, the rate of ravages and robberies, homicides and violence of victorious soldiers. Besides, the book describes the early stage of political life in the reality of constructing the country dominated by striving for power communist, the process of the city polonization conducted by order of superior authority, often violently implemented, the national verification of hitherto inhabitants, the flow of Polish people ejected and displaced from previous Eastern Borderlands as well as re-housing of Germans. The presented issues still have crucial influence on the city image. They decided about the city distinctiveness in the second part of 20th century, image and the foundations of growth as well as traditions cultivated by contemporary dwellers of Gliwice. The issues under discussion are still topical, even though they were infrequently solidly put through historical analysis. The book is an expression of opinion in present-day debate about „natives” and „aliens” in Upper Silesia, the conditions and failures of the Polish nationalistic and integration policy after II World War, methods and means of ^reinforcing communal authority” and finally the stereotype of „Polish - Russian friendship”. Simultaneously, the essay destroys the typecast of „Pole - the Conqueror”, who was supposed to approach the western lands with joy and enthusiasm. The new dwellers, who were forced to leave previous houses, commonly found it hard to adjust themselves to new environment. The meeting of local contrast cultures was doomed to inspire antagonism. Strives of various backgrounds and consequences commonly took place between the settlers from the east and native Silesians. The book concludes its description at the turn of 1945, which according to the author is the final phase of the first stage of integration of Gliwice with the Polish country. The process of displacing the German inhabitants of the city behind the new Polish western borders was intensified and at the same time the new settlers were becoming more and more involved in social and political issues. New problems, characteristic for the whole country, escalated. Furthermore the difficulties, which entailed from the specific Upper Silesian character of the city, were still dissolved. The turn of the 1945 and the beginning of the 1946 introduced a new stage to the city.
The book is addressed to all people interested in the city and region history, as well as the complex nationalistic problems of Upper Silesia. The author’s intention is to make book not only attractive for scientist, he aims also to inspire discussion on the local history among previous and contemporary dwellers of the city, and what is more the book should be useful when obtaining knowledge about region history.