Yeniçağ

Öz XVII. asrın ortası itibariyle Trabzon Eyaleti'nin kırsal kesimlerindeki yoğun nüfus hareketliliğini ifade eden hususiyetlerin başında kitlesel karye terkleri gelmekteydi. Aslında bu tarihi olgu Trabzon Eyaleti'ni ziyadesiyle etkisi altına alan dönemin ehl-i örf baskısı, aşırı vergilendirme, Kazak baskınları ve eşkıyalık gibi kronik sorunlarının geniş köylü kitleleri üzerindeki ortak sonucundan başka bir şey değildi. Nitekim söz konusu sorunların ağırlığını iyice hissettirdiği 1651 yılında Trabzon Eyaleti'nin genelinde 12 ayrı köy yerleşiminin terk edildiği anlaşılmaktadır. Trabzon kadı sicillerinde yer alan ilgili belge serisi ehl-i örf baskısı ve Girit kuşatması nedeniyle sıklaşan vergilerden kaçma eğiliminin ise bu süreci başlatan başlıca sebepler olduğunu ortaya koymaktadır. Öte yandan karye terklerinin bölgede belli bir nüfus kaybına sebebiyet vermekle birlikte bu köylerin önemli bir kısmının bilinçli bir şekilde ve vergiden kaçma amacıyla boşaltıldığı dolayısıyla da karye terklerinin yerleşim yapısı üzerinde nispeten geçici bir etki bıraktığı gözlemlenmektedir. Terk edilen beş karyesi ile eyalette en ön sırada gelen Yomra Nahiyesi bu durumun tipik örneklerinden biridir. Buradan hareketle nahiye eyaletin diğer bölgelerinde yaşanan benzer vakaların niteliği de dikkate alınarak bu makalenin üzerine eğildiği bölge olarak seçilmiştir. Bu çerçevede köylülerin karye terkleri bağlamında tepkileri, tutum ve beklentileri izah edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın diğer amaçlarını ise kadı sicilleri ışığında gerçek sebepleri ile karye terklerinin bölgenin yerleşim ve nüfus yapısına etkilerinin tespiti oluşturmaktadır. Anahtar Sözcükler: Köy Terkleri, Trabzon Eyaleti, XVII. Yüzyıl, Yomra Nahiyesi. Abstract Massive village abandonment was one of the principal characteristics of mass population mobility in the rural areas of Trabzon Province in the middle of the XVII th century. Actually, this historical phenomenon was the very representation of the common cause of chronic problems prevalent in the Trabzon Province, such as administrative officers' pressure, excessive taxation, Cossacks raiding, and banditry, which in turn affected the scores of villagers in this era. It is realized that 12 different villages were abandoned in Trabzon Province in 1651, when the seriousness such problems was experienced noticeably. However, the relevant documents series in Trabzon court records indicate that local administrative officers' pressure and flight from frequent taxation because of Girit siege were the most significant reasons which started this process. Although abandoning the villages paved the way for population decrease in the region, it is observed that this had temporal effect on the settlement patterns because most of these villages were abandoned by villagers consciously and collectively for escaping taxation. The Nahiya of Yomra, one of the first regions with five deserted villages in the province, is a typical example of this situation. Because of this, Yomra was chosen as the topic of this study by considering the characteristics of similar cases taking place in other parts of the province. In this context, it was attempted to explore the villager's reactions, behaviors and expectations with reference to village abandonment practices. Moreover, in the light of the court records' documents, the study provides an explanation for the effects of abandoning villages in accordance with its real causes on settlement and demographic patterns of the province. Giriş XVI. asır bütün Akdeniz havzasında olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu'nda da kırsal nüfusun ciddi oranda artış gösterdiği bir dönem olarak kabul edilmektedir. Çağdaş Osmanlı kaynakları ve ilgili literatür ışığında bu çarpıcı artışın Anadolu'nun pek çok bölgesi için kanıtlanabilir bir demografik olgu olduğu anlaşılmaktadır 1. Öte yandan aynı yüzyıl boyunca köy yerleşmeleri ve kırsal ekonominin yakaladığı gelişim ivmesini klasik Osmanlı devlet düzeni taşrada tesis etmeye çalıştığı güçlü bir merkezi otorite ve refah anlayışı ile desteklemekteydi. Osmanlı yönetim mekanizmasının tahrir geleneği ile imparatorluğun Trabzon Eyaleti gibi dağlık bölgelerinde dahi işletmeye özen gösterdiği bu siyasetin tezahürleri tapu-tahrir defterleri ve kadı sicilleri üzerinden izlenilebilmektedir. Ancak XVI. asrın sonlarından itibaren imparatorluğu etkilemeye başlayan askeri, idari ve ekonomik sorunlar yumağı imparatorluk tarihinde, devlet ricalinin bahsi geçen sorunlara çözüm üretmekte zorlandığı yeni bir dönemin habercisi idi. Dolayısıyla devletin klasik kurumlarının işleyişinde bir takım aksaklıklar ortaya çıkarken, taşrada özellikle de Anadolu'da söz konusu sorunların yansımaları yerleşim ve nüfus yapısındaki uzun süreli ve kalıcı değişimlerle kendisini göstermekteydi. Nitekim birbirleri ile ilintili bir biçimde toprak sistemi ve zirai üretimin zarar görmesi, aşırı vergilendirme, isyanlar, eşkıyalık, güvenlik vb. sorunları muhtevi bu sürecin * Dr.,

Hümanizm, insan her şeyin ölçüsüdür; insan değerlerin yegâne kaynağıdır, şeklinde tanımlanabilir. Bununla birlikte, Hümanizm’in ilk anlamı eğitimde insanı insan yaptığına, onu gerçekten ve pozitif olarak şekillendirdiğine inanılan klasik dil, şiir, tarih ve felsefe vb. disiplinlere yapılan vurgudan meydana gelir. Özellikle Rönesans döneminde öğrencileri şekillendirmek amacıyla edebiyatı, beşeri bilimleri kullanan eğitim yaklaşımını ifade eder. Ayrıca insanı merkeze alarak karar verme süreçleriyle ahlâkın temeli olarak doğaüstü olanı ve dini dogmaları tamamıyla reddedip aklı, bilimi ve adaleti benimseyen seküler bir ideolojiyi de ifade etmektedir.