Yön Dergisi

Doğan Avcıoğlu liderliğindeki Yön-Devrim Hareketi, Yeni Osmanlılar, Jön Türkler, İttihatçılar, Kemalistler, Kadrocular ve günümüz ‘ulusal solcu’larına uzanan Osmanlı-Türk geleneksel aydın hareketleri içinde bir istisna teşkil eder. Akımın geliştirdiği siyasal söylemin özelliği, kendine öncel aydın hareketlerinin “Türkiye nasıl kalkınabilir?” ana sorunsalı için geliştirdikleri tüm temel kavram ve önermeleri Marksizmden yararlanarak yeniden anlamlandırmayı denemiş olması ve bunları sosyalist bir Türkiye projesi için yeniden bir araya getirmiş olmasıdır.

Yön-Devrim Hareketi, sosyalizm vurgusuyla geleneksel aydın hareketlerinin tümünden ayrılır. Buna karşılık, öngördüğü yeni toplumun inşası için toplumsal bir tabana dayanmayı reddetme, bunu iktidar sonrasına öteleme, iktidarı devlet içindeki kimi güçlerle iş tutarak ele geçirme tavrıyla, geleneksel aydın hareketleriyle aynı kümenin içinde yer alır.

Bu kitabın temel sorunu, Yön-Devrim Hareketi’nin geliştirdiği siyasal söylemi çözümlemektir. Kullandığı kavramların hangi başka siyasal söylemlerden devralındığı, nasıl dönüştürüldüğü, hangi kuramsal bakış açısıyla yeniden tanımlandığı ve hangi ana sorunsal etrafında ne şekilde bir araya getirildiği kitabın odak noktasıdır.

Başta Doğan Avcıoğlu olmak üzere Yön-Devrim Hareketi’nin önde gelen isimlerinin yaşamöyküleri kitapta birer ‘iç metin’ olarak yer almaktadır. Kitapta, ayrıca, Yön ve Devrim dergileri, Çalışanlar Partisi, Sosyalist Kültür Derneği ve Yön Yayınları hakkında ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır.

1961 yılında yayın hayatına başlayan YÖN dergisi, yayınlandığı dönem içerisinde Türk sosyalizmini geliştirme amacıyla hareket etmiş ve yazılarını bu doğrultuda kaleme almıştır. Atatürkçülük, sosyal adalet, eşit gelir dağılımı, iktisadi kalkınma ve köy ve toprak sorunlarının üzerinde yoğunlukla duran dergi, geliştirdiği çözüm formülleriyle iktidara seslenmiş ve Kemalist muhalefetin sözcülüğünü yapmıştır.

1960’lı yıllarda Türkiye’de sol düşünce belki hiç olmadığı kadar özgür olmuş, pek çok sol dergi ve yayınevi kurulmuştur. Öyle ki sosyalizm kelimesi artık günlük hayatta sıkça kullanılan bir kelime haline gelmiştir. 1961 Anayasası’nda ifadesini bulan sosyal adalet, planlama ve kalkınma gibi kavramlar özellikle sol düşünce içerisinde farklı sosyalizm
anlayışlarının tartışılmasını da beraberinde getirmiştir. Şüphesiz bu anlamda 1960 sonrası süreçteki en büyük katkıyı Yön dergisi vermiştir. Yön 1960’lı yılların düşün hayatının tam merkezinde yer almıştır. Keza dergi dönemin tabu yıkıcısı gibi hareket etmiş, sosyalizme katkı sunmak adına başka faaliyetlerde de bulunmuştur. Yön Yayınları bunlardan sadece birisidir. Yayınevinden çok fazla kitap çıkmamış olmakla beraber kitaplar Türk sosyalizminin yaratılmasında özgün katkılar sunmuştur. Hemen her kitapta hem derginin hem yayınevinin kurucusu Doğan Avcıoğlu’nun önsözü vardır ve muhtemeldir ki kitaplar onun tarafından seçilmiştir. Seçilen bu kitaplarda İslam-sosyalizm birlikteliği,
emperyalizm karşıtlığı, Osmanlı toplumsal yapısı vb. konular Yön dergisindeki konularla da paralellik göstermektedir.

Türk düşüncesinde 1960'lı yıllarda Fransız düşünür Roger Garaudy'ye ait Sosyalizm ve İslamiyet başlıklı kitabın Yön dergisi yazarlarından Doğan Avcıoğlu ve E. Tüfekçi (Mihri Belli) tarafından Türkçe'ye çevrilmesiyle bir tartışma başlamıştır. Söz konusu tartışmanın ekseni sosyalizmin İslam dini açısından uygun bir toplumsal düzen olup olmadığı üzerinedir. İslam dini ile bir toplumsal düzen kuramı olarak sosyalizmi bağdaştırma fikrinin geçmişi esasen İslam dünyasında 20. yüzyılın başlarına kadar uzanmaktadır. Türkiye'de de sosyalist hareketin ilk ortaya çıkışıyla birlikte İslamiyet'in çeşitli unsurları sosyalizme bir dayanak olarak öne sürülmüştür. Yön dergisindeki tartışmalar ise esas olarak bu fikri savunan E. Tüfekçi ile İslamiyet'in öne sürüldüğü gibi sosyalizme yatkın bir din olmadığını savunan Niyazi Berkes arasında gelişmiştir. Tartışma daha sonra Yön dışındaki çevrelerde de devam etmiştir. Bu çalışmada, Yön dergisinde sosyalizm ve İslamiyet üzerine 1965-1966 yılları arasında ortaya çıkan tartışma temel alınarak, söz konusu fikrin gerek Türk düşüncesindeki gerekse Türkiye dışındaki İslam düşüncesindeki yansımaları tarihsel bir perspektif içinde bir değerlendirmesinin yapılması amaçlanmaktadır.

The freedom atmosphere provided by the 1961 Constitution enhanced the life of thought in Turkey, and especially the leftist movement gained great vitality. In 1960s Turkey, when the leftists were divided into many factions, it was Yön Magazine that drew the boundaries of the discourses of leftist way of thinking. In other words, Yön declared a discourse that set the agenda, and was at the center of leftist way of thinking. So much so that the magazine believed that it could found a reformist socialism in Turkey, as it was in England; and for this purpose, inspired by the Fabianists, started a process similar to theirs. This process included the Turkish Workers' Party (TWP), the Socialist Cultural Association (SCA) and Yön Publications. Each of these aimed to make socialism more understandable and visible by moving forward the mission of Yön, which tried to make socialism become ordinary in Turkey in 1960s. Yön believed that it could start a process that would lead the leftist movement to power in this way, just like the Fabians did in the past. However, this belief did not last during 1961-67, when Yön was published, and even if the magazine continued its socialist understanding, it was separated from the democratic line of struggle.

Bu çalışmada, Kemalizmin 1960-1980 dönemindeki farklı yorumları ve
değerlendirilmeleri, demokrasiye bakış açısı kapsamında ele alınacaktır. Esas olarak bu dönemdeki demokrasi ve siyasi sistem tartışmaları çok boyutlu ve süreçli, karmaşık bir görünümdedir. Zira 27 Mayıs 1960 Darbesi’nin ardından başlayan yeni dönemde siyasi partilerin kendi içlerindeki tartışmalar, askerin darbeden sonra meşru bir aktör olarak siyasete ağırlığını koyarak politikleşmesi ve bir vesayet gücü olarak rejim, sistem ve demokrasi arasında kendini konumlandırması, kırdan kente göçle birlikte oluşan yeni sosyal gruplar ile uluslararası gelişmeler, bu görünümün altyapısını oluşturmuştur. Kemalizmin yorumlarına dair 1960-1980 dönemindeki politik söylemler ve süreçler, bu çalışmanın ana hattını oluşturmaktadır.

Milliyetçilik, Fransız Devrimi’nden
bu yana evrenselleşmiş bir ideolojidir. Kimi
yaklaşımlara göre yapay bir tasarım olan
milliyetçilik, kimi yaklaşımlara göre ise kültürde
kadim zamanlardan bu yana yer etmiş, tarih ile
rabıtayı kuran insan topluluğunun ruhudur.
Milliyetçilik, coğrafya, dil, din, etnisite, ortak
anlam dünyası gibi pek çok öğenin
dolayımından geçer. Tek bir tanımlayıcı kriter
tespit etmek oldukça zordur. Tözsel bir
belirlenimi olmaması, milliyetçiliğin içeriğini
pek çok farklı öğeyle doldurabilmesine olanak
tanır. Bu çalışmada milliyetçilik üzerine
kuramsal yaklaşımlar literatürdeki
sınıflandırmalara göre ilerlenerek aktarılmıştır.
Ardından Türkiye’nin sol ideolojik hattındaki
milliyetçilik tasarımının sosyalist yaklaşımlar
arasındaki konumu irdelenmiştir. “Yön” ve
“MDD” hareketi karşısında Behice Boran’ın
akademik ve politik kariyeri ile teorik
çalışmaları, sol hareketin kompozisyonu
içerisindeki pozisyonu ve milli solculuk
tartışmaları ekseninde kuramsal mücadelesi
tartışılmıştır. Çalışmada yöntem bilimsel açıdan
içerik analizi uygulanmış, kitap, makale, gazete,
dergi arşivleri ve söyleşiler analitik bir çerçeve
dahilinde yorumlanmıştır. Behice Boran’ın
kendi eserleri, demeçleri, köşe yazıları ve ikincil
kaynaklar sorunsal çerçevesinde incelenmiştir.