Kadro Dergisi

Bu kitapta 20. yüzyılın başından günümüze uzanan tarih aralığında siyasal ve entelektüel hayatımızın parçası olmuş 21 ismin, her biri farklı bir yazar tarafından kaleme alınmış, portresi yer almaktadır. Okur, Türk siyasal hayatını arka planda takip edebileceği bu portrelerde Yakup Kadri Karaosmanloğlu’nun Kemalizm’i içeriden eleştiren; Şevket Süreyya Aydemir’in ütopyasını yitirirken ki sesini duyacaktır. Ercüment Ekrem Talu’nun ve Falih Rıfkı Atay’ın iktidar değiştikçe söylem değiştirdiğine şahit olacaktır. Şükrü Saracoğlu’nun dış politikadaki müzakereci yönünü; Fatin Rüştü Zorlu’nun bakan koltuğundan idam sehpasına uzanan yaşamını görecektir. Sabahattin Eyuboğlu’nun Anadolu’nun evrenselliği ile yerelliğini bütünleştirme çabasını takip edecek; kadın bir bilim insanı, sosyalist ve Senatör olarak Fatma Hikmet İşmen’i dünyasına dâhil edecektir. Attilâ İlhan’ı öncü ve cesur bir aydın olarak, onunla uzun yıllar teşrik-i mesaide bulunmuş bir ismin kaleminden okuyacaktır. Doğan Avcıoğlu’nu ömrünü devrime adayan bir isim; Yalçın Küçük’ü bir iktidar tutkunu olarak tanıyacaktır. Sınıf özneliği düşüncesini merkeze alan bir aydın olarak, İdris Küçükömer’in Gramsciyan; Kemalist bir tarihçi olarak Şerafettin Turan’ın tarih yazımı açısından birer değerlendirmesiyle karşılaşacaktır. Fethi Naci’yi Marksist bir edebiyat eleştirmeni; Muzaffer “İlhan” Erdost’u bir Ortodoks Marksist; Server Tanilli’yi Marksizm ile Kemalizm arasında bütünlük arayışında olan bir isim ve Ahmet Taner Kışlalı’yı sosyal demokrat bir Kemalist aydın olarak görecektir. Milliyetçi bir düşünür ve siyaset adamı olarak Nevzat Kösoğlu’yla buluşacak; İsmet Özel’in siyasetin uçlarında yaptığı geziye eşlik edecektir. Babasının gölgesinde kalan Aydın Menderes’in iç dünyasına ve siyaset sahnesindeki tecrübesine yakından bakacak; Sibel Eraslan ile İslamcı kadınların geçirdiği dönüşümü gözlemleyecektir. Bütün bunların ardından Kurtuluş Kayalı’nın kitap hakkındaki değerlendirme yazısına ulaşacaktır.

“Bu derlemede ifadelendirilenler bu topluma net bir şekilde değiyor. Ve dolayısıyla toplumla bağlantısı olan herkesi tam tekmil ilgilendiriyor.”

Kurtuluş Kayalı

(Arka Kapak Yazısından)

Kadro movement is one of the deep-rooted influential intellectual movements in Turkey and almost all studies concerning early years of Turkish Republic refer to the movement. Therefore, it is worthwhile to examine its ideology and its effects. The movement takes its name from the Kadro Journal that was published between January 1932 and January 1935. Since it was very effective on the formation of Turkish State ideology, studying this subject becomes very important for understanding current debates around Turkish state ideology. So some studies on the formation of Turkish State, Turkish Revolutionary Movement, and Turkish modernization have already investigated this subject. Through this paper the methodology will be historical and sociological. This is important and necessary for a better understanding of the sources and the effects of the movement. Because in my opinion clarifying the social, historical and economic conditions, in which the ideology and personality of the founders of the Kadro arose, is necessary for understanding the movement. The direction and form of social change in the early years of Turkey should be examined as a background for the years and circumstances that Kadro Movement was effective. Hence, the evaluation of some important events -preceding and producing the Kadro Movement’s world view and characteristics- in both personal history of the Kadro’s staff and Turkish Revolution’s history become significant for reaching at such a correlation mentioned above. In this work I asked some sub-questions beside the main question that is concerning how and to what extend did the Kadro Movement affect Kemalism as Turkish state ideology, and the Turkish intellectual life?

ÖZET
Kadro Dergisi ve bu dergi etrafında bir araya gelenlerin oluşturduğu Kadro hareketi, Marksist kavramların ve çözümleme araçlarının milli-yetçilikle sentezlendiği ve kendisinden sonraya önemli bir düşünsel mi-ras bırakan bir perspektifi ortaya koymuştur. İttihatçılık, Sultan Galiyev ve Lenin gibi farklı ideolojik kaynaklardan beslenen Kadrocular, ‘milli kurtuluş hareketleri ideolojisi’ adını verdikleri ve faşizm, Marksizm gibi ideolojilerden titizlikle ayırdıkları Türkiye’ye ‘özgü’ ancak ‘evrensel’ bir düşünce akımının ve siyasal pratiğin teorisyenleri olma iddiasındadır. Bu çalışma hem bu iddianın temel argümanlarını eleştirel bir bakışla incelemeyi hem de Kadrocularda karşımıza çıkan milliyetçilik anlayışı-nın düşünsel ve ideolojik zeminini ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kadro Dergisi, Kadrocular, Sol Milliyetçilik, Marksizm

Giriş XIX. yüzyılda Avrupa'da ortaya çıkan sosyoloji bilimi, kısa süre içerisinde Osmanlı İmpara-torluğu'nda da etkisini göstermeye başlamıştır. Özellikle 2. Meşrutiyet döneminde etkisini gösteren sosyoloji, bu ülke nasıl kurtarılabilir? sorusuna cevap arayan dönem düşünürleri-nin başvurduğu temel bilimlerden biridir. Bu soruya cevap aramak için Cumhuriyet öncesi dönemde oldukça işlevsel görülen sosyoloji biliminin akıbeti, Cumhuriyet'in ilanı ile birlikte ülkenin kurtarılması gibi temel bir problem çözüldüğü için, değişmeye başlamıştır. Türk sosyoloji tarihine ilişkin yapılan çalışmalarda, Cumhuriyet'in ilk yılları bir fetret devri olarak nitelendirilmektedir. Bunun temel sebebini, yönetim şeklinin değişmesi ve yeni bir Öz: Bu çalışmanın temel amacı, 1924 yılından, Darülfünun'un kapatılıp yerine İstanbul Üniversitesi'nin kurulduğu 1933 yılına kadar devam eden sosyoloji alanındaki gelişmeleri ortaya koymaktır. Batı kaynaklı bir bilim olarak Osmanlı Devleti'nde varlık bulan sosyoloji, Cumhuriyet öncesi dönemde siyasi sebeplere bağlı olarak oldukça işlevsel görülmüştür. Özellikle sosyolojik bakış açılarının ivme kazandığı 2. Meşrutiyet döneminde, Ziya Gökalp ve Prens Sabahattin isimleri dikkat çekmektedir. 1924 yılında Gökalp'ın vefat etmesi ve Prens Sabahattin'in de yurt dışına sürülmesi, sosyolojinin gelişiminde önemli bir boşluğun oluşmasına neden olmuştur. Bununla birlikte, ülke siyaseten kurtarıldığı için sosyoloji bilimine önceki dönem (2. Meşrutiye dönemi) olduğu gibi önemli bir misyon yüklenmemiştir. Bu anlamda, Cumhuriyet'in ilk yıllarında sosyoloji alanında yaşanan gelişmeler araştırmaya değerdir. Söz konusu döneme ilişkin sosyolojik çalışmalar sınırlı sayıdadır. Yapılan çalışmalar genel anlamda Türk sosyoloji tarihine ilişkin yapılan çalışmaların döneme vurgusundan ibarettir. Bu anlamda, başta Erişçi olmak üzere Sezer, Arlı ve Bulut, Özcan, Ünsaldı ve Geçgin söz konusu döneme vurgu yapmışlardır. Söz konusu döneme ilişkin daha kapsamlı çalışmanın ise Kaçmazoğlu tarafından yapıldığı görülmektedir. Bu çalışma, söz konusu dönemde, gerek akademik çalışmalar açısından, gerekse sosyoloji alanında yayınlanan dergiler açısından önemli uğraşın olduğunu ortaya koymaktadır. 1924-1933 yılları arasını kapsayan bu çalışma, kuramsal düzeyde bir çalışma olup, çalışmada tarihsel-karşılaştırmalı yöntem kullanılmıştır.

Öz: Bu makale, erken Cumhuriyet Dönemi'nin siyasal ve entelektüel hayatında önemli bir yeri olan Kadro Hareketi'ni tanınmış İtalyan düşünür Antonio Gramsci'nin Hapishane Defterleri'nde geliştirdiği kavramsal matris üzerinden ele almayı amaçlamaktadır. Kadro Hareketi, kendi etrafında, üstyapısal düzeyde modern kültür ve politikanın örgütleyicileri olarak hareket ederek, yeni kurulan tarihsel blokun ideolojik çerçevesini geliştirecek olan hegemonik nitelikli bir organik aydınlar grubunu oluşturma girişiminde bulunmuştur. Bu bağlamda, makalede Gramsci'nin ideoloji, organik aydınlar, tarihsel blok ve hegemonya konusundaki yaklaşımlarından yararlanılarak, Kadro Hareketi'nin kuramsal çözümlemesine yönelik olarak alternatif bir bakış açısı sunulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Kadro hareketi, kadro dergisi, Gramsci, organik aydın, tarihsel blok. Abstract: This article aims to examine the Kadro Movement, which has an important lace in the political and intellectual life of the early Republican Era, with reference to the conceptual matrix developed by the renowned Italian thinker Antonio Gramsci in his Prison Notebooks. The Kadro Movement attempted to create around itself a hegemonic group of organic intellectuals who, acting as organizers of a modern culture and politics at the superstructural level, would develop the ideological framework of the newly established historic bloc. In this respect, the article attempts to offer an alternative perspective for a theoretical analysis of the Kadro Movement, based on Gramsci's conceptions of ideology, organic intellectuals, historic bloc, and hegemony.

Özet: Bu çalışmada 1929 krizinin Türk basınına ne şekilde yansıdığı, kriz'in ülkemizde nasıl algılandığı araştırılmış ve 1929 krizi ile bağlantılı olarak dönemin genel görüntüsüne ulaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmada tarihsel bir olayın ülkemiz basınına nasıl yansıdığı araştırıldığından, kriz yıllarında ülkemizde çıkan belli başlı gazete, dergi ve kitaplar taranmıştır.
Anahtar Kelimeler: 1929 krizi, Türk basını, gazete, dergi.

Abstract: This article aims to show the reflections of Turkish press to the ways 1929 economic crisis and perceptions in Turkish society about the crisis. Related to the 1929 crisis it is also aimed to reach a general outlook of that era. Mainstream newspapers, periodicals of that term (including 1929 and 30s) were examined in the frame of the research. Also, several books that we considered related to the 1929 crises had been examined and evaluated in the study.

Hem dünyada hem de Türkiye’de yeni düzen ve politika arayışlarının oldukça yoğun olduğu bir dönemde, 1929 ekonomik Buhranının hemen sonrasında yayımlanmaya başlayan Kadro dergisi, Türk fikir hayatına büyük katkılar sağlayan önemli yayın organlarından birisidir. Türk Devrimi’ni
açıklamak ve onun ideolojisini savunmak üzere yayın hayatına başlayan dergi, 1932-1934 yılları arasında toplam 36 sayı olarak yayımlanmıştır.
Bu çalışmada, Kadro dergisinde geliştirilen başlıca söylemlerden birisi olan ve 1960'lı yıllarda yaygınlık kazanan “bağımlılık okulu”, “dünya sistemi
teorisi”, "üçüncü dünya sosyalizmi" gibi akımlarla büyük benzerlikler taşıyan “Üçüncü Yol” söylemi analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda, Kadro dergisinde genelde milli kurtuluş hareketlerine, özelde ise Türk milli kurtuluş hareketine yaslanan oldukça güçlü bir “üçüncü yol” söyleminin geliştirildiği
saptanmıştır. Kalkınmacı bir "üçüncü yol" arayışının sonucu olarak geliştirilen bu söylemde, emperyalist/metropol ülkeler ile müstemleke ülkeler arasında var olduğu ifade edilen çatışma, başka bir ifade ile “biz ve onlar” karşıtlığının, merkezi önemde olduğu ortaya konulmuştur. Türkiye ve Türkiye gibi müstemleke ve yarı müstemleke ülkelerle yani “biz”le; “biz”i yıllardır sömüren
emperyalist/metropol ülkeler yani “onlar” arasında doğal bir tezat bulunduğu, bu tezadın ancak sömürge durumundaki ülkelerin, “biz”in, önce siyasi ardından da iktisadi bağımsızlığını kazanmak üzere milli kurtuluş hareketlerine girişmeleri ile mümkün olacağı ifade edilen Kadrocu söylemde, karşıtlıklar
oldukça derin ve uzlaşmaz şekilde kurulmuştur.

Yirminci yüzyıl Avro-Komünizminin öncüllerinden İtalyan siyaset bilimci ve teorisyen Antonio Gramscı’nin devlet ve siyaset kuramının içerisinde önemli bir yere sahip olan aydın dikatomisi, aydınların toplumsal konumlarını ve tarihsel süreç içerisindeki toplumsal etkilerini açıklayabilmek açısından önemli bir kuramsal çerçeve sunmaktadır. Gramsci’nin yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde 11 yıllık hapishane yaşamı içerisinde yazdıkları sonucu oluşan bu kuramsal çerçeve, dünyada ancak Ortodoks Marksizmin yüksek sesle sorgulanmaya başladığı 1970’li yılların sonuna doğru dikkati çekmeye başlamıştır. Ülkemizde ise Gramsci’nin aydın dikatomisi çerçevesinde yapılan incelemeler oldukça yakın sayılabilecek bir dönemde olgunlaşmaya başlamış ve kısıtlı kalmıştır. Oysaki Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde, Genç Osmanlılarla başlayıp Cumhuriyet dönemi aydın hareketlerine uzanan yaklaşık 150 yıllık aydın birikimimiz, Gramsci’nin kuramsal çerçevesi içerisinde daha derinlikli incelemelerin yapılmasını hak etmektedir. 150 yıllık aydın birikimimiz içerisinde Türk siyasal yaşamına etkisi bakımından ayrıcalıklı bir yere sahip olan Kadro Dergisi Hareketi ise önemi itibariyle incelenmesi gereken aydın hareketlerimizin başında gelmektedir. Cumhuriyetin yarattığı toplumsal formasyonun aydın kliği olarak karşımıza çıkan Kadro Dergisi’nin yayın hayatıyla sınırlı olan bu çalışma, Kadro dergisi etrafında gelişen aydın hareketini Gramsci’nin “tarihsel blok”, “hegemonya” ve “organik aydın-geleneksel aydın” kavramsallaştırmaları üzerinden açıklayarak dönemin alternatif bir siyasi tarih okumasını sunmayı amaçlamakta, Gramsci’nin aydın dikatomisi üzerinden Kadro Dergisi hareketini organik aydın tipolojisi içerisinde incelemektedir.
Anahtar Kelimeler: Kadro dergisi, Gramsci, Hegemonya, Tarihsel blok, Organik aydın

This study, which deals with the intellectual-people conflict, is limited to the dichotomy of this subject in Y. K. Karaosmanoğlu’s novels. There are similar evaluations between the approach of this dichotomy in Karaosmanoğlu’s novels and the approach of Kadro Movement founded by an elitist intellectual group including Karaosmanoğlu. In this respect, methodologically, it is firstly evaluated Kadro as an elitist intellectual movement, and then Karaosmanoğlu’s all novels on the axis of intellectual-people dichotomy are analysed through critical discourse analysis that is one of the qualitative analysis technique. Through Y. K. Karaosmanoğlu’s novels, it is significant that the background of the intellectual-people dichotomy is revealed by a scientific analysis, in order to understand the different aspects of this dichotomy that is presently reflected. The elitist intellectual in Karaosmanoğlu’s novels has a high-hat, prejudiced, sarcastic and dismissive approach to the traditional people, traditional people also keep themselves apart from this intellectual figure who sees them as ignorant and underestimates their way of life. Karaosmanoğlu’s ideological position causes limitations and prejudices in the viewpoint of this subject.
Keywords: Karaosmanoğlu, Kadro, Elitism, Kemalism, Intellectual.

https://www.youtube.com/watch?v=Z8C0CXDLIO8

- Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974): Kemalizm’in İçindeki Eleştirinin Sesi – Dr. Elif TÜRKİSLAMOĞLU
- Şevket Süreyya Aydemir (1897-1976): Ütopyasını Yitiren Adam – Dr. Sedat GENCER
- Sabahattin Eyüboğlu (1908-1973): Anadolu’nun Evrenselliğini Anadolu’nun Yerelliği ile Bütünleştirmeye Çalışan Bir Kültür Adamı – Doç. Dr. Ümüt AKAGÜNDÜZ

Moderatör: Dr. Halil AKKURT

Konuk: Prof. Dr. Korkut BORATAV

Bu çalışmada, Kemalizmin 1960-1980 dönemindeki farklı yorumları ve
değerlendirilmeleri, demokrasiye bakış açısı kapsamında ele alınacaktır. Esas olarak bu dönemdeki demokrasi ve siyasi sistem tartışmaları çok boyutlu ve süreçli, karmaşık bir görünümdedir. Zira 27 Mayıs 1960 Darbesi’nin ardından başlayan yeni dönemde siyasi partilerin kendi içlerindeki tartışmalar, askerin darbeden sonra meşru bir aktör olarak siyasete ağırlığını koyarak politikleşmesi ve bir vesayet gücü olarak rejim, sistem ve demokrasi arasında kendini konumlandırması, kırdan kente göçle birlikte oluşan yeni sosyal gruplar ile uluslararası gelişmeler, bu görünümün altyapısını oluşturmuştur. Kemalizmin yorumlarına dair 1960-1980 dönemindeki politik söylemler ve süreçler, bu çalışmanın ana hattını oluşturmaktadır.

Faşizmde sokağa çıkarılan kitlenin bir süre sonra içeri sokulması, iktidarın devlete/orduya devri şarttır; bu da bir kapasite sorunudur. Dolayısıyla 1920’nin ikinci yarısından beri solu sistematik olarak ezen Devlet’in, solun yokluğunda ve yoksulluğun bolluğunda baş göstermesi, muhtemel faşizme karşı ince ayar yapması doğaldır...30’ları işaretleyen temel yasa, Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu’dur (PVSK). Cumhuriyet’in kuruluşundan 1934 yılına kadar bir polis yasası çıkarmak icap etmemiştir. Kanun, adli işlerden çok idari meseleleri ele almıştır. Düzenin korunması, sokağın elde tutulması esastır. Polise silah kullanma/öldürme yetkisi veren 16. madde ve kişileri yargı kararı olmaksızın alıkoyma yetkisi veren 18. maddesi, kanunun merkezini teşkil eder. PVSK Tasarısı, 1932’den beri meclise sunulmuş vaziyette beklemektedir, ancak tasarı gündeme alınıp kanunlaşmaz. 1934’te bir eşiğe gelinip detaylarına vakıf olamadığımız bir karar verildiği anlaşılmaktadır....CHP geçmişten getirdiği tüm gerilimlerinden (İlk meclisin kalıntısı olarak mecburen Halkçılık, Osmanlı’nın kalıntısı olarak İttihatçılık, savaşın kalıntısı olarak Kuvayı Milliyecilik, vb.) sıyrılarak yaşayan bir parti olmaktan çıkarılmıştır. Daha sonra bu tedbirler gevşetilmiş, vali/il başkanı, içişleri bakanı/genel sekreter birleşimine son verilmiştir (1939). Gerek kalmamıştır, dünyada faşist kamp belirginleşmiş, sınırları çizilmiştir. Bu tarihe kadar, parti geçici de olsa devlete hâkim olamadığı için faşizm tehlikesi bertaraf edilmiş, kriz atlatılmıştır....2007 bir karar yılı olmuş, bu tarihten sonra zamansal yakınlıktan dolayı tam olarak tespit edemediğimiz bir tarihte Devlet, AKP’yi yutmuştur. Bu dönemde Devlet’in kitle hareketlerine ve sola yaklaşımı da aynı dönemsel kıyaslamaya uyar.

Türk siyasal yaşamında 1930’lı yıllarda önemli etkisi olan Kadro dergisi, bu önemine
binaen günümüze değin çok sayıda çalışmanın konusu olmuştur. Çoğunlukla derginin
ideolojisinin değerlendirilmesi üzerine olan bu çalışmalar, yazar(lar)ının siyasal veya
ideolojik tercih(ler)ine göre Kadro’yu konumlandırma çabaları olarak da okunabilir.
Bu çabanın, dergiye baştan atfettikleri ideolojiyi, farklı ideolojik çerçevelere göre
değerlendirme şeklinde kendini göstermesi yanı sıra kimi zaman da belli bir siyasal görüşe
yakınlık veya uzaklıktan hareketle bir yargılama halini aldığı söylenebilir. Dergiyi çıkaran
ekibin özellikle Şevket Süreyya, Vedat Nedim ve İsmail Hüsrev’in Türkiye Komünist
Partisi (TKP) ile ilişkisinden hareketle kimileri Kadro dergisini sosyalist bir dergi olarak
nitelerken; kimileri de yine aynı ilişkiden hareketle ancak bu kez bu isimleri dönek, hain
olarak niteleyerek dergiyi Kemalist ideolojiyi yerleştirmenin bir aracı olarak görürler.
Bu değerlendirmelerin tamamının ortak özelliğinin, dergi veya yazarlarına ilişkin belirli
bir ön varsayımdan hareket etme olduğu söylenebilir. Söz konusu ön varsayımların
geçerli olmaması durumunda değerlendirmelerin hatalı olacağı açıktır. Örneğin, Şevket
Süreyya ve Vedat Nedim’in TKP ile ilişkileri açık olmakla birlikte, bu ilişkinin niteliğine
yakından bakıldığında onların başından beri TKP içinde farklı bir anlayışı temsil ettikleri
ve bu açıdan Kadro’nun sosyalist olarak nitelenemeyeceğini söylemek de mümkündür.
Bu örneğin farklı bir boyutu bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Kadro dergisini
konu edinen çalışmalardan ikisi Naci Bostancı ve Mustafa Türkeş’in çalışması Werner
Sombart’a ilişkin ön varsayımları ve bunun beraberinde getirdiği dergiyi konumlandırma
biçimleri açısından incelenecektir. Bu çerçevede, ele alınan çalışmaların Kadro dergisi
ile Werner Sombart arasındaki ilişkiyi Kadro dergisine baştan atfettikleri ideolojinin
veya niteliğin bir kanıtı olarak ele aldıkları ileri sürülecektir. Bu ele alış biçiminin her
iki yazarın Werner Sombart’a ilişkin sahip oldukları ön kabullerden kaynaklı olarak
sınırlılıklar taşıdığı vurgulanacaktır. Werner Sombart’ın düşünsel serüvenine ilişkin
açıklamalardan hareketle Naci Bostancı’nın Kadrocuların Sombart’ı bilmedikleri,
Mustafa Türkeş’in ise Marksizmden etkilendikleri ve komünizm propagandası
yaptıklarına yönelik suçlamalara karşı Sombart’a başvurdukları yönündeki iddialarının
geçerliliği tartışılacaktır. Bu tartışma sonucunda Kadrocuların Werner Sombart’la olan
ilişkilerinin Sombart’ın Marksizm anlayışının ulusal karakteri göz önüne alındığında
iddia edilenin aksine yoğun olduğu ve ilişkinin niteliği açısından da bir pragmatizmin
söz konusu olduğu ileri sürülecektir.