Devletçilik

Özet Kapitalizm tarihinde yaşanan krizlerle birlikte kapitalist üretim süreçlerinde yeniden yapılanmaya gidilmiş ve bu üretim ilişkilerinin sürekliliği olarak da ifade edilebilen 'sermaye birikimi' toplumun hangi kesiminde fazla ise, bu krizleri fırsata çeviren taraflar onlar olmuştur. Çünkü kapitalizm kriz durumunda bile sermaye birkimini azaltmamak için, gelişmeye devam etmeye çalışır. Ancak krizle aşırı biriken sermaye değersizleştiği için bununla birlikte kopuşlar da yaşanır. Bu durumun etkisi uygulanan politika ve aktörlerin değişime uğramasıyla sonuçlanır. 1929 Büyük Buhran ile birlikte başlayan süreç, tüm dünya ülkeleri ekonomilerini etkilediği gibi Türkiye ekonomisini de etkilemiş ve devletin ekonomide etkin olarak varlığını gösterdiği bir dönem başlamıştır. 1929-1939 yıllarını kapsayan bu dönemde yapılan devletçilik tartışmaları arasında 'iktisadi devletçilik' anlayışı öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, ilgili dönemin devletçi iktisat politikalarına kısaca değinilerek, hem yaşadığı dönem hem de bulunduğu konum ve aldığı görevler açısından önemli bir şahsiyet olarak dikkat çeken Ahmet Hamdi Başar ve onun 'iktisadi devletçilik' anlayışı üzerinde durulacaktır.

Planlama literatüründe daha çok 1980 sonrası kent politikalarına yoğunlaşılması sebebiyle, bu dönem öncesinde yaşanan kentsel gelişmeler hep ikinci plana itilmiştir. Oysaki Cumhuriyet’in ilanı ile başlayan süreç içerisinde yaşanan siyasal olaylar, bugünlerin kent politikalarına ve kentsel gelişmelerine öncülük etmektedir.

1950’lerde başlayan kır-kent ayrımı ile hız kazanan kentleşmeyi ve dolayısıyla günümüzdeki durumu tetikleyen, aslında 1950 öncesi siyasal hayatta benimsenen ekonomi-politik kararlardır. Tek partili siyasal hayattan çok partili hayata geçiş ve 27 senelik iktidar partisinin atılan bu demokrasi adımı ile birlikte “düşürülerek”, farklı bir iktisadi düzeni savunan bir iktidarla yer değişimi; kentlerde yaşanan alışılagelmiş gelişmeyi de birden etkilemiş ve değiştirmiştir. Bu sebeple kent yazınında 1950’yi bir kırılma noktası olarak ele almak önemlidir.

Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti iktidarlarının ideolojik farklılıklarının, kenti ne ölçüde ve nasıl kullandığını temel soru olarak alan bu çalışma; Cumhuriyet’in ilanından, 1960 askeri darbesine kadar geçen sürede siyaset kurumunun kentsel mekandaki tezahürlerini, 1940-1960 arasındaki ideolojik seçimlerin izini sürerek, İstanbul’u merkeze koyan bir süreçle ele almaktadır.

Tez Danışmanı: Doç. Dr. Besime ŞEN

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Planlama Yüksek Lisans Programı

ÖZ
Demokrat Parti, İkinci Dünya Savaşı ve sonrası sürecinde Türkiye’deki sosyo-ekonomik gelişmelerin doğal bir sonucu olarak, demokrasiye hizmet etmek amacıyla 7 Ocak 1946’da kuruldu. Demokrat Parti’nin ekonomi politikası, kuruluşunda ortaya koyduğu parti programından itibaren devletçi olmakla birlikte, özel teşebbüs eliyle kalkınmaya dayalı liberalizm eğilimli bir politika olarak belirlenmiştir. Türkiye ekonomisinde büyük değişim ve canlanma getiren bu politikanın en açık şekilde uygulandığı alan ise tarım alanı olmuştur.
Bu çalışmada, Demokrat Parti’nin serbest seçimle iktidara geldiği 14 Mayıs 1950’den bir askeri darbe ile iktidardan uzaklaştırıldığı 27 Mayıs 1960 tarihleri arasındaki on yıllık iktidar sürecinde tarım alanında oluşturduğu politika ve uygulamaları ele alınacaktır. Çalışmanın hazırlanmasında dönemin özgün kaynaklarından Türk ve İngiliz arşiv belgeleri ile dönemin gazete ve dergilerinin yanı sıra bu konuda yayınlanmış akademik çalışmalardan yararlanılmıştır.
ABSTRACK
Democrat Party was established on 7 January 1946 for serving to democracy, as a natural consequence of socio-economic developments in Turkey in the time of Second World War and after. Democrat Party’s economic policy has been determined as a statist since the party program it established and it has been determined as a tendency towards liberalism based on development by private enterprise. The revival of great change and that it is applied in the best way this policy area in Turkey’s economy has been agriculture.
In this study, the policies and practices in the field of agriculture during the ten-year period between when it came to power by free choice on the year 14 May 1950 and when the Democrat Party was removed from power by a military coup on the year 27 May 1960, will be discussed. In the preparation of the study, Turkish and English archival documents from the original sources of the period and newspapers and magazines of the period as well as academic studies published on this subject were utilized.

ÖZ
Toplum, sosyolojinin ana konusudur. Söz konusu toplum, büyük göçlerden sonra bin yılı aşkın süredir yerleşik olan Anadolu toplumu olunca, devlet toplumdan toplum da devletten ayrı düşünülemez olur. Devletle bütünleşik düşünme olgusu, sivil toplum kavramı için de geçerlidir. İslâm kurallarının egemen olduğu Selçuklu ve devamındaki Osmanlı Devleti, 1800’lü yıllara değin bu toplumsal ve siyasi yapısını belirleyen hukuk anlayışını korumuştur. Askerî yenilgiler sonrasında Avrupa’dan çekilme süreci ile birlikte, bilimsel, askerî ve ekonomik alandaki gerileme süreçlerini engellemek isteyen Osmanlı Devleti, birey, aile ve toplum biçimlerini derinden etkileyecek Batılılaşma/Modernleşme programına yönelir. Türkiye’deki mevcut toplumsal ve siyasal yapıyı ve kültürel dokuyu bugün doğru anlayabilmek, bu süreçlerin Osmanlı’dan gelen özelliklerini, koşullarını ve aktarımlarını doğru anlamakla mümkündür. Cahit Tanyol (1914-…) ve Şerif Mardin (1927-2017), toplum, sivil toplum ve devlet konularında birçok makale kaleme almış, görüşlerini paylaşmış ve kimi zaman mevcut yaklaşımları devralmış, kimi zaman bunları geliştirmiş veya kimi zaman kendi yaklaşımlarını oluşturmuşlardır. İki sosyoloğun görüşlerinin karşılaştırılması Türkiye’deki devlet, toplum ve sivil toplum düşüncesi üzerine kapsamlı bilgiler verir. Bu bilgiler, gerek yakın coğrafyadaki gerekse uzak coğrafyadaki toplumlar ve devletler için karşılaştırma yapmaya imkân veren özellikler, koşullar ve değerler içerir. Cahit Tanyol’un ve Şerif Mardin’in yaklaşımları, bize daha sağlıklı, etkili, kalıcı ve güçlü bir toplum-devlet örgütlenmesi ve organizasyonu için özellikler, ilkeler ve uygulamalar üretmemizde kaynaklık edecektir. Bunun gerçekleşmesi, günümüzün yeni toplum ve devlet yapılanmalarını doğru tanımlayan, bunların geçmişle bağlantısını kurabilen ve yerelden evrensele güçlü bir toplum-devlet modeli örneği sunan düşünsel bir olanak sağlar.
Anahtar Kelimeler: Devlet Düşüncesi, Toplum Teorileri, Sivil Toplum, Yeni Toplum-Devlet Modeli, Cahit Tanyol, Şerif Mardin.

ABSTRACT
Society is the main subject of sociology. The society in question, when the Anatolian society settled for more than thousand years after great migrations, the state becomes unthinkable from society and society also becomes unthinkable from the state. The concept of integrated thinking with the state, also applies to the concept of civil society. The Seljuk state and the Ottoman state dominated by the rules of Islam, until 1800s, it has maintained its conception of law that determines its social and political structure. After the military defeats, with the withdrawal process from Europe, the Ottoman Empire, which wants to prevent the decline of the scientific, military and economic processes, moves towards the Westernization/Modernization program which will deeply affect the individual, family and community forms. Existing social and political structures and cultural fabric in Turkey today understand correctly, it is possible to understand the characteristics, conditions and transmission of these processes from the Ottoman Empire. Cahit Tanyol (1914- ...) and Şerif Mardin (1927-2017), wrote a number of articles on society, civil society and government, they shared their views and sometimes took over existing approaches, sometimes developed them or sometimes formed their own approaches. To compare the views of the two sociologist, it gives comprehensive information on the idea of community, civil society and state in Turkey. This information includes features, conditions and values that allow comparison for both communities and states in distant geography and the remote geography. The approaches of Cahit Tanyol and Şerif Mardin will be the source of our ability to produce features, principles and practices for a more healthy, effective, lasting and powerful society-state organization. The realization of this provides an intellectual opportunity that accurately identifies today’s new society and state structures, connects them with the past, and presents a strong example of a model of a community-state model from the local to the universal.
Keywords: State Thought, Theories of Society, Civil Society, New Community-State Model, Cahit Tanyol, Şerif Mardin.

АННОТАЦИЯ
Общество является основным предметом социологии. Рассматривая анатолийсское общество, которое было создано более тысячи лет после больших миграций, установливается, что государство и общество являются одним целым. Государство Сельджуков и Османское государство, где доминировали исламские правила, сохраняли свою концепцию прав, которая определяла его социальную и политическую структуру до 1800-х годов. После военных поражений и в процессе ухода из Европы, Османская империя на пути предотвращеия упадков в науке, военных и экономических сферах, начала двигатся в направлении вестернизации/ модернизации, которая глубоко повлияла на индивидуальные, семейные и социальные формы турецкого общества. Для того, чтобы правильно понимать существующую социальную, политическую структуру и културные слои Турции, нужно хорошо изучать подобное положение в Османском государстве, условия и особенности переходного периода. Джахит Танёль (1914-...) и Шериф Мардин (1927-2017) написали много статей о гражданском обществе и государстве, поделились своими взглядами по поводу государственного строения. Они, иногда соглашались с существующими подходами, иногда разрабатывали новые и сформировали свои собственные подходы. Сопоставление взглядов этих двух социологов, даёт полную информацию об идее сообщества, государственного строения и гражданского общества Турции. Подходы вышеуказанных социологов позволяют сравнивать гражданское общество и государственный строй государств как в ближнего, так и далёкого зарубежия. Они могут стать источником для наших способностей производить характеристику, сравнивать принципы и методы инспектирования для создания более здорового, эффективного, устойчивого и прочного общества и государства. Реализация этого, даёт интеллектуальную возможность для определения нового общества и государственной структуры, установления связи с прошлым и представляения сильной модели сообщества-государства от локалбного, до глобального. 
Ключевые слова: государственная мысль, общественные теории, ражданское общество, модель нового общества-государства, Джахит Таньол, Шериф Мардин.

Türk-İslam sentezi, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan siyasal hat üzerinde çoğu zaman belirleyici bir role sahip olan Türk sağının adeta bedeni ve ruhu olagelmiştir. Türkiye siyasal kültürünün izlediği güzergâhın başlıca anaakım hareketlerinden olan Türkçülük ve İslamcılığın vücuda getirdiği Türk sağının temel sosyolojik ve sosyo-psikolojik arkaplanlarının yanısıra kendi izdüşümünün ortaya çıktığı bir başka ortam ise tarihsel arkaplanıdır. Türk sağının tarihsel arkaplanının ise üzerine kurulduğu üçlü sacayağını oluşturan öğeler olarak vatan, millet ve devlet kavramları olduğu açıktır. Bu sebeple, bu çalışmada, bu üç kavram üzerinden Türk sağının tarihsel arkaplanının ve onun üzerinden Türk sağının siyasal ve ideolojik yapılanmasının incelenmesi amaçlanmaktadır. Diğer bir deyişle, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde ortaya çıkan Türkçü-Turancı ve İslamcı fikirler ve hareketlerden aldığı mirası bugüne kadar çeşitli tezahürler şeklinde ortaya koyan Türk sağının çoğunlukla hayli belirleyicisi de olduğu Türk siyasal hayatını tariflendiren Türk sağının bu üç temel kavramı irdelenmeye çalışılacaktır. Bu minvalde, Türk sağı için; kutsal toprak bağlamında vatan, seçilmiş halk bağlamında millet ve beka ülküsü bağlamında devlet kavramları üzerinden şanlı mazi niteliğindeki tarihin ontolojik ve epistemolojik görüngüleri ele alınacaktır. Esasında, Türk sağının fikriyatının temel taşlarından olan bu üç kavramın sahip olduğu fenomenal ilişki ise Tanrı Dağı ve Hira Dağı anlatılarının imlediği nosyonların, olguların ışığında kesişimsel bir hat oluşturmaktadır. Nitekim Türkiye siyasal hayatı içinde, milliyetçilik, muhafazakârlık ve İslamcılık fikirlerinin ve onların ortaya koyduğu siyasal hareketlerin itinayla izlediği bu hattı anlamak, Türk sağının tarihsel arkaplanına dair bu çalışmanın temel motivasyonunu oluşturmaktadır.

İdareci, siyasetçi, iktisatçı, düşünür kimlikleriyle bilinen ve bütün yaşamı boyunca fikir mücadelesi içinde olmuş olan Ahmet Hamdi Başar; 1960'lı yılların başında fikirlerini çatıştıracağı tartışma ortamını yaratamayınca bu arzusunu kendi dergisi olan Barış Dünyası'nda yayınladığı ve hakikatte düzenlenmiş gibi yansıttığı hayalî açık oturumlarla gerçekleştirmeye çalışmıştır. Siyasi gündemi, günlük basını ve yayın dünyasını yakından takip etmiş; ülkenin gündem konularını, kendisinin sosyal-kapitalist düzen anlayışı doğrultusunda bir sorunsala dönüştürerek açık oturum konusu haline getirmiş; kimisi doğrudan işaret edilebilecek bir dayanaktan yoksun kimisi gündemin bir parçası olan gerçek kişilerden esinlenilerek var edilmiş karakterlerle tartışmalar yürütmüştür. Bu çalışmada, iki askerî müdahale arasındaki Türkiye'nin toplumsal, siyasal ve düşünsel dünyasını resmeden Başar'ın hayalî açık oturumları ele alınmış ve oturumlarda yer verdiği karakterlerin çözümlemesi yapılmıştır.

Ahmet Hamdi Başar is known as a manager, politician, economist, thinker and struggled for his ideas all his life. In the early 1960s, he could not create a platform for discussions. For this reason, he gave coverage to the fictional open sessions which he reflected as if it were arranged in truth, in his own magazine, Barış Dünyası. He closely followed the political agenda, the daily press and the publishing world; transformed the agenda of the country into a problematic in the direction of his understanding of the social-capitalist order. Following this he conducted discussions with fictional characters some of which were inspired by real people who took part within the agenda of the country and no precise connection can be established with a real figure for some of those characters. In this study Başar's fictional open sessions which depict Turkey's social, political and intellectual world between two military intervention are handled and the characters given in the sessions are analyzed.

Türkiye’de Tek Parti Dönemi olarak adlandırılan 1923 ilâ 1946 yılları arasında sadece milliyetçi, devletçi ve sosyalist görüşlerin hâkim olduğuna ilişkin genel bir kanaat bulunmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalar bu dönemde mezkûr ideolojilerle birlikte liberal görüşlerin de etkin konuma sahip olduğunu göstermektedir. Nitekim Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında siyasî, idarî ve akademik sahada önemli görevler üstlenmiş Ahmet Ağaoğlu’nun fikirleri incelendiğinde, liberal düşüncenin Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki durumu ve etkinliği hususunda belirli bir görüşe ulaşmak mümkündür. Ahmet Ağaoğlu, bir fikir adamı olduğu kadar aynı zamanda aktif siyasetin de içine yer almış birisidir. Bu nedenle onun liberalizmle olan ilişkisi sadece entelektüel bir ilgiyle sınırlı kalmamakta ve ‘devleti kurtarmak’ eksenindeki Türk modernleşmesinin temel kaygısıyla kesişmektedir. Bu çalışmamızda eserlerinden hareketle Ağaoğlu’nun bireycilik, hürriyet, demokrasi ve devletçilik kavramlarını nasıl yorumladığı ve de Kemalizm’i liberal açıdan yorumlama gayreti incelenecektir.

Milli Kurtuluş Savaşı’ndan sonra cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte hızlı bir kalkınma amaçlanmış, bu kalkınma çeşitli iktisadi politikalarla desteklenmiştir. Bu çalışmada 1923-1929 dönemi ve 1930-1939 dönemi ayrı ayrı incelenirken, inceleme esas olarak bu iktisadi politikalara etki eden meslek grupları üzerinden yapılacaktır. 1923-1929 Dönemi genel manzarası verilecek; bu dönem içerisinde var olan meslek grupları ve bu grupların -İzmir İktisat Kongresi esas alınarak- iktisadi politikalardaki rolünden, İş Bankası etrafındaki aferizm dalgasından ve Dokuz Umde kararlarından bahsedilecektir. 1929-1939 Dönemi genel manzarası verildikten sonra bu dönemde uygulanan devletçilik politikası ve bu politikaya çeşitli meslek gruplarının etkisi irdelenecektir.

Bu çalışmada, hayatları belirli dönemlerde paralellik göstermiş, zihin dünyaları ile farklılaşan iki aydının, Türkiye’nin iktisadi hayatında önemli bir yer tutmuş olan devletçilik politikasının ortaya çıkışı ve uygulanması üzerine olan fikir ve düşünceleri ele alınmaktadır. Konu, temelde Türkiye’nin önemli dönemlerine hayatları ve fikirleriyle tanıklık etmiş, muhafazakâr ve modernleşmeci fikir dünyasının temsilcileri arasında yer alan Ali Fuad Başgil ve Tarık Zafer Tunaya’nın hayatı ve fikirleri ile birlikte, iktisadi alanda önemli yer tutan devletçilik üzerine olan düşünce ve eleştirilerini kapsamaktadır. Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte birçok alanda girişimlerde bulunulmuş olunsa da 1930’lara gelindiğinde, iktisadi alanda devletin girişimci ve müdahaleci olması kaçınılmaz bir vaziyet almıştır. Temelleri Cumhuriyet öncesinde atılmış olan devletçiliğin Türkiye’de uygulanması, iktisadi sistemlerle ilgili farklı fikir dünyalarına sahip kişiler arasında tartışma konusu olmuştur. Yaşanan tartışmalar uzun süre devam etmiş ve çeşitli düşünce dünyalarında yer edinmiştir. Başgil ve Tunaya’nın devletçiliğe dair fikirleri ise Türkiye’de farklı düşün dünyasına sahip insanların iktisadi alandaki gelişmelere yönelik fikirlerinin anlaşılması anlamında önem arz etmektedir. Çalışma kapsamında iki aydının basılı eserleri, süreli yayınlardaki yazıları ile dönemin iktisadi ve düşün yapısını ele alan eserlerden faydalanılmıştır. Yapılan çalışmayla elde edilecek temel sonuç ise muhafazakâr ve modernleşmeci fikir dünyasına sahip iki aydının, Türkiye’nin iktisadi gelişmesi hakkında ve özelde devletçilik gibi yoğun eleştirilen bir konuda ne ölçüde fikir ortaklıkları yaşadıklarıdır.

Abstract
In this study, the ideas and thoughts of two intellectuals, whose lives were parallel in certain periods and differed with their mental world, on the emergence and implementation of the statism policy, which had an important place in Turkey's economic life, are discussed. The subject basically covers the life and ideas of Ali Fuad Başgil and Tarık Zafer Tunaya, who are among the representatives of the conservative and modernizing world of ideas, who witnessed the important periods of Turkey with their lives and ideas, as well as the thoughts and criticisms on statism, which has an important place in the economic field. Although attempts were made in many fields with the declaration of the Republic in Turkey, by the 1930s, it became inevitable for the state to be entrepreneurial and interventionist in the economic field. The implementation of statism in Turkey, the foundations of which were laid before the Republic, has been the subject of discussion among people with different worlds of opinion about economic systems. The debates that took place continued for a long time and took place in various worlds of thought. The ideas of Başgil and Tunaya on statism are important in terms of understanding the ideas of people with different thinking in Turkey about the developments in the economic field. Within the scope of the study, the printed works of two intellectuals, their writings in periodicals and the works dealing with the economic and intellectual structure of the period were used. The main result to be obtained from the study is to what extent the two intellectuals, who have a conservative and modernist world of thought, have common ideas about Turkey's economic development and especially statism.

1929 ekonomik krizi dünyanın hemen hemen tamamını olumsuz etkilediği
gibi Türkiye'yi de olumsuz olarak etkilemiştir. Takip edilen ekonomik politika
başarısızlığa uğramıştır.
Bu dönemde Ahmet Hamdi Başar bir iktisatçı olarak görüşlerini dile getirmiş
ve iktisadi devletçilik fikrini öne sürmüştür. Bu fikre göre; devlet özel sektörün
yatırım yapamadığı alanlarda yatırım yapacak fakat idareyi eline almayacaktır. Özel
sektörün güçlenmesinden sonra da sermayesini alarak alanı özel teşebbüse terk
etmelidir.
Ahmet Hamdi Başar, iktisadi devletçiliğin ilk şirketi olarak İstanbul Liman
Şirketi’ni ele almıştır. Burada gösterdiği başarıdan sonra şirketin devlet kontrolüne
geçmesi ile Süngercilik Türk Anonim Şirketi’nin müdürlüğüne getirilmiştir.
Süngercilik Türk Anonim Şirketi, Başar’ın müdürlüğü sırasında ciddi
atılımlarda bulunmuş ve gelir getiren bir kurum haline dönüşmüştür. Başar’ın
müdürlükten ayrılmasından sonra şirket gerilemeye başlamış ve girdiği borç
batağından kurtulamayarak kapanmıştır.

Tam bağımsızlık; sadece siyasi bir kavram olmayıp askeri, iktisadi, hukuk, kültür gibi pek çok başlığı içerir. İnsanoğlunun içtimai bir varlık olması, kıt kaynaklarla yaşamanı sürdürmesi zorunluluğu nedeniyle bu başlıklardan belki de en yaygın hissedilen ve toplumun pek çok kesimini bir şekilde etkileyen konu ise iktisattır. Bu çıkarım ise bizi tam bağımsızlık ilkesinin olmazsa olmaz ön koşulu niteliğindeki iktisadi bağımsızlık kavramına götürür.
Azınlıklar ile yabancıların kontrol altındaki Osmanlı sanayisini devralan genç Türkiye Cumhuriyeti için birinci öncelik, mutlak bağımsızlık ilkesinden ödün vermeden liberal modeller ile beka şemsiyesi altında niteliksel bir dönüşümü yani kalkınma hamlesini gerçekleştirebilmekti. Tam bağımsızlığın en önemli unsurlarından olan iktisadi bağımsızlığından ödün vermeden dışa dönük, barışçıl bir dış politika benimseyen Türk Devleti’nin yönetim kadrosu öncelikle yeni kurulmuş bu genç devleti liberal yaklaşımlarla sağlam temellere oturtmak istiyordu.
Türkiye Cumhuriyeti kendi kalkınma hamlelerini yaparken 1929 senesinde ABD’de başlayan ve sonrasında tüm devletleri etkileyen, adı gibi sonuçları itibariyle de büyük olan bu ekonomik kriz dünya tarihinde derin izler bıraktı. 1929 Krizi ile tüm dünya ülkelerinde ekonomik modeller yeniden tartışıldı ve kapitalizmin değerleri sorgulanmaya başlandı. Genç Türk Devleti’nin yöneticileri, icra edilen politikalarla arzu edilen kalkınma ivmesini yakalamanın mümkün olmadığının farkında idi. Başta ekonomi olmak üzere diğer alanlarda dünyada yaşanan gelişmeler, zamanla liberal iktisat politikalarında revize edilmeyi zorunlu kıldı. Neticede Türk Devleti de gelişmelere ayak uydurarak tam bağımsızlık ilkesinden taviz vermeden tatbik ettiği modelde güncellemeler yaptı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması sonrasında yaşananları iktisat tarihi açısından ele almak döneminin karakteristik özelliklerini yani toplumun yapısal görünümünü ve devlet üst aklının rotasını ortaya koymak açısından oldukça önemlidir. Fakat bu dönemin iktisat tarihini anlamlandırabilmek için tatbik edilen ekonomik modelin mevcut gereklilikler ve güvenlik ihtiyaçları ile birlikte dikkate alınması gerekir. Bu şekilde yapılan analizler, dönemi yorumlamak açısından daha somut hususları ortaya koyacaktır. Bildiride; tam bağımsızlık ilkesi ile kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin liberal ekonomik modelden 1929 Büyük Ekonomik Buhranı ile daha planlı ve merkezi bir modele geçiş serüveni, dönemsel yönetim tutumları ve tam bağımsızlık yaklaşımı ile ortaya konulacaktır.
Complete independence; It is not just a political concept, but includes many topics such as military, economic, law and culture. Due to the fact that human beings are social beings and have to live with scarce resources, perhaps the most common topic among these topics and
affecting many segments of society in some way is economics. This inference leads us to the
concept of economic independence, which is an indispensable prerequisite for the principle of
complete independence.
The first priority for the young Turkish Republic, which took over the Ottoman industry under
the control of minorities and foreigners, was to realize the development move under the
umbrella of survival with liberal models without compromising the principle of absolute
independence. The administrative staff of the Turkish State, which adopted an outward-looking,
peaceful foreign policy without compromising its economic independence, which is one of the
most important elements of full independence, primarily wanted to put this newly established
young state on solid foundations with liberal approaches.
While Turkey Republic was making its own development moves, this economic crisis, which
started in the USA in 1929 and then affected all states, and which was big in terms of its
consequences, left deep traces in the history of the world. With the 1929 Crisis, economic
models were discussed again in all countries of the world and the values of capitalism began to
be questioned. The administrators of the Young Turkish State were aware that it was not
possible to achieve the desired development momentum with the implemented policies. The
developments in the world, especially in the economy, made it necessary to revise liberal
economic policies over time. As a result, the Turkish State kept up with the developments and
made updates in the model it applied without compromising the principle of full independence.
To consider the events after the establishment of the Turkish Republic in terms of economic
history is very important in terms of revealing the characteristic features of the period, namely
the structural appearance of the society and the route of the upper mind of the state. But in order
to make sense of the economic history of this period, the applied economic model should be
taken into account together with the current requirements and security needs. Analyzes made
in this way will reveal more concrete issues in terms of interpreting the period. In the statement;
The adventure of the Republic of Turkey, which was established with the principle of full
independence, from the liberal economic model to a more planned and centralized model with
the Great Economic Depression of 1929, will be revealed with periodic management attitudes
and full independence approach.

1923’te kurulan Türkiye Cumhuriyeti, Batılı sermayedarların çıkarları doğrultusunda düzenlenmiş bir pazar içinde, Ortaçağ’dan kalma yöntemlerle üretim yapan bir tarım ekonomisi üzerine inşa edilmiştir. Osmanlı Imparatorluğu’nun kurumsal ve toplumsal birikimini ve I. Meşrutiyet ile başlayan demokratikleşme ve millileşme tecrübelerini miras alan Cumhuriyet, bu tarım ekonomisini modern bir milli sanayi ekonomisine dönüştürme görevini üstlenmiştir. Bu çalışmada, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan II. Dünya Savaşı’na kadar geçen sürede Kemalist hükümetin ekonomi politikaları ve “devletçilik” uygulamaları betimleyici analiz yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Çalışmanın amacı, bu politikaların hedefini ve doğrultusunu ortaya koymaktır. Bu doğrultuda Izmir Iktisat Kongresi ile başlayan süreç ilk dönem, Büyük Buhran sonrası içine girilen süreç de ikinci dönem olarak ele alınmıştır. Ilk dönemin hedefi, devlet teşvikleri yoluyla Türk özel sektörünün gelişmesine katkı sağlamak iken, kamu harcamaları altyapı yatırımlarına yöneltilmiştir. Ikinci dönemde ise üretken yatırımların da doğrudan devlet eliyle yapılması modeli izlenmiştir. Büyük Buhran döneminde kamu yatırımlarının ağırlığı kademeli olarak artırılmıştır. Türkiye’ye özgü bir “devletçiliği” tanımlayan bu iki model aslında erken Cumhuriyet döneminde Kemalizm’in ekonomi politikasının farklı koşullardaki uygulama biçimleridir. Bu iki modelin ortak noktası olarak öne çıkan “millileşme” ve “sanayileşme” hedefleri, dönemin ekonomi politikasının özünü oluşturmuştur.

Sümerbank 11 Temmuz 1933 tarihinde 2262 Sayılı Kanun’la kurulmuştur. İsmini Mustafa Kemal Atatürk belirlemiştir. Sümerbank 17 Haziran 1938’de çıkarılan 3460 Sayılı Kanun’la İktisadi Devlet Teşekkülü’ne dönüştürülmüştür. Bankanın kuruluş sebepleri şu şekilde sıralanmıştır: İlk sanayileşme tecrübeleriyle ekonomik büyüme hızının yeni kurulan milli devletin ihtiyaçlarını yeterince karşılamadığı görülmüştür. Bu sebeple, eldeki tüm imkânları kullanarak ekonominin daha verimli ve ahenkli hale dönüştürülmesi için kuvvetli bir kuruluşa ihtiyaç duyulmuştur. Bununla birlikte ekonomi programında kurulması istenilen sanayi kuruluşları için kamu ve özel işletmelerle birlikte çalışacak bir Devlet Teşekkülü oluşturulması kararlaştırılmıştır.
Bu doğrultuda Sümerbank’a kuruluş kanunu ile görevler verilmiştir. Bu görevler Devlet Sanayi Ofisinden teslim alacağı fabrikaları işletmek, özel işletmelerdeki devlete ait işletmeleri Ticaret Kanunu hükümlerine doğrultusunda idare etmektir. Milli sermaye kullanılarak yapılacak olan bütün sanayi kurumlarının (özel kanunlarla yapılacak fabrikalar hariç) etüd ve çizimlerini hazırlamak, bunları kurmak ve yönetmek. Kuruluşları veya ürün çeşitlerini yurt için iktisaden verimli olan sanayi işlerine katmak. Memlekete ve kendi fabrikalarına gerekli olan usta ve işçileri yetiştirmek için okullar açmak, yurt içinde ve yurt dışında öğrenci okutmak. Sanayi kurumlarına kredi açmak ve bankacılık işlerini yapmak gibi görevler verilmiştir.

Özet
Bu çalışma dönemsel (1923–1939) bir inceleme olarak tasarlanmıştır. Dönem, Osmanlıdan devralınan ekonomik yapı ile ilişkilendirilmiştir. Ayrıca, dönemin ekonomi politiği ve devletçilik uygulamaları irdelenmiştir. Bir taraftan içsel ve dışsal ekonomik faktörlerin etkileri vurgulanırken, diğer taraftan çalışmanın genelinde devletçiliğin bir ekonomik model arayışı sonucunda ortaya çıktığının altı çizilmiştir. 

Abstract
This paper is designed as a study of an important epoch of Turkey (1923-1939). The period is examined in relation with economical structure inherited from Otoman Empire. Besides, political economy of the period and statism are outlined.  On the one hand, the effects of interneal and external economic factors are emphasized, on the other hand generally it is underlined that statism is a result of economic model search.

1929 ekonomik krizi dünyanın hemen hemen tamamını olumsuz etkilediği gibi Türkiye'yi de olumsuz olarak etkilemiştir. Takip edilen ekonomik politika başarısızlığa uğramıştır.
Bu dönemde Ahmet Hamdi Başar bir iktisatçı olarak görüşlerini dile getirmiş ve iktisadi devletçilik fikrini öne sürmüştür. Bu fikre göre; devlet özel sektörün yatırım yapamadığı alanlarda yatırım yapacak fakat idareyi eline almayacaktır. Özel sektörün güçlenmesinden sonra da sermayesini alarak alanı özel teşebbüse terk etmelidir.
Ahmet Hamdi Başar, iktisadi devletçiliğin ilk şirketi olarak İstanbul Liman Şirketi’ni ele almıştır. Burada gösterdiği başarıdan sonra şirketin devlet kontrolüne geçmesi ile Süngercilik Türk Anonim Şirketi’nin müdürlüğüne getirilmiştir.
Süngercilik Türk Anonim Şirketi, Başar’ın müdürlüğü sırasında ciddi atılımlarda bulunmuş ve gelir getiren bir kurum haline dönüşmüştür. Başar’ın müdürlükten ayrılmasından sonra şirket gerilemeye başlamış ve girdiği borç batağından kurtulamayarak kapanmıştır.