Yapor the orphan boy

a Hmong Folklore told by Tong Her

A long time ago there was an orphan boy called Yapor. One day he went to work at a farm at the bottom of a
cliff. There he saw a lot of monkeys festering on his crops. He sought the help of hunters in the village but to
no avail. They can not deal with his monkey problem. So he sought the help of the village elder named Yer
Shau. He said, teacher why are there so many monkeys in the farm where I work? I can’t harvest anything
because they eat my crops. I can not stop them because they are so clever. What can I do? Do you have any
idea to help me get rid of them? Shau said, I recommend that you cut the vines on the trees that hang from
the cliffs, these vines are so long they already at the center of the farm. And if you cut these vines while they
are on it, they will fall and die. Yapor went home smiling.

And so the next day he followed the instructions of the old man. He waited for the monkeys to climb the
trees, and while they are on the vines yapor cut them. And like Yer Shau said the monkeys falled and died. All
died but one, a female monkey excaped the tragedy. She was so upset and shouted angry at Yapor. You are so
horrible! Why did you come here? You killed my family, I’m so upset. Then she added. I will go to the palace
to see the King and then kill the Queen. Then ask the servants of the queen to kill you. I will be happy after
that. So the monkey went to see the king in the Palace.

When she went up there. She waited until the queen went out of the bathroom and killed her. She put on the
queens clothes, and pretended to be the queen, Moaning like a sick person. In a hurry went to the queens
quarters, to her bed, and cried for help. The king thought she was the queen, and he asked. Are you alright
my queen? What happened to you? Even the sons of the queen went to the room to see her condition. The
monkey said. My sons, come here, I would like all of you to do something for me. What do you need from
us, asked the eldest son. She asked them. Go down to the small village, find and kill a boy named Yapor. Only
then will this sickness will go away. Go down and tell Yapor that your mother wants his liver for dinner.

And so it was. The eldest son went down went to the village to find Yapor. When they met he said, are you
Yapor? Yapor replied, yes I am what can I do for you? I am the eldest son of the king. My mother got sick
and she told me that the cure is your liver diped in wine for her dinner. Yapor was shocked upon hearing
the king’s sons words. Yapor escaped and run to the elder Yer Shau’s home. And told him his dilema. What
should I do now? said Yapor. The elder replied. Don’t be afraid, go back to the village a go to with the king’s
son to the palace. You will go with him with the condition that he will buy you some animals along the way.
Ask him to buy you a couple of dogs, cats and eagles. And also ask the king’s son two door locks. Just before
Yapor went back to his village The elder whispherd to Yaphor. The Queen was the angry monkey in the farm
in the cliff. They monkey killed the queen and pretended to be the queen. So go with the prince but be care-
full. Ask the animals; dogs, cats and eagle to help you fight for you. And put the locks to trap the monkey in
the queens quarters. Then you can kill her.

Yapor went back to the prince and again followed the instructions of Yer Shau. He convinced the prince that
the he was willing to go with him to the palace if he bought him the said animals and the door locks. So off
they go to Hwong market. There they easily they found all the animals that he needed. The King’s son bought
him the animals. But there are no available door locks in that market. He begged the prince to go to a nearby
village to look for door locks. And at a bridge that leads to the entrance of the village, they saw a dragon in
agony. What happened to you said Yapor to the dragon. Well, I don’t really know, yesterday I just help in fix-
ing this bridge and the carpenter’s toolbox fell in my head that knocked me out. Can I see, if I can be of help?
Asked Yapor. He climbed up to the dragon and found out there was a nail stuck betwee his horns and at the
instance Yapor pulled the nail out. Relief was felt by the dragon. And the dragon said, thank young man, how
can I repay you? I can give you gold and money. Then Yador replied, I don’t need the gold and money, what I
need is a couple of door locks that this village is famous for. Is the all? Replied the dragon. And asked his vil-
lagers to give him the door locks. Then they continued their journey.
Finally they arrived at the palace. Yapor saw the queen peeking on a high window. And saw that Yer Shau was
right. The queen was the angry monkey he met in the farm. And from the window she shouted, my son, is
that you? Did you fetch for me Yador from Hmong village? And the son replied, yes mom I got him here. OK
the monkey queen added. Can you kill him now, cut off his liver and dip it in wine, give it to me, so that it
can cure the pain I feel right now. Otherwise I will die soon.

Yapor begged. Don’t be in a hurry to kill me, let me have a cigarette first. After he finished smoking a cigarette
the queen shouted from the window. Kill him now! I really need his liver to heal this pain. Yapor also begged.
Can you wait for a moment. Let me have again lit another cigarette. Kill him now! What are you waiting for?
Shouted again the queen from the window. The son let Yapor puff his second cigarette. And Yapor said after
this last cigarette in my hand, only then can you kill me. While smoking his third cigarette, the king arrived
to meet his son and his captive. Yapor said to the king. I would like to tell you mu king that all of you are just
being decieved by the monkey that pretended to be the queen. He added that the monkey killed her wife
while going out of the bathroom, put on her robes. Then he set the animals free, and told them to help him
prove that the queen was the femele monkey. The eagles flew high up the queens quarters to attack. The mon-
key slipped by the window to be chased by the dogs. She hid in the store room where Yapor awaits for her
where the minute she entered the cats installed the door locks.

The queen monkey was caught by surprized. Being chased all around the palace and finding comfort hidding
in the store room. She met her death and Yador said, look my king. This is the monkey that pretended to be
your queen. So where in my wife? asked the king. Yes, where is our motther asked the sons of the king. The
monkey hid her in the forest. And off the sons went to look for their mother. While they were away Yador
asked the servants of the king to find him a pot and bring it to a boil. So that when the queen was found by
her son. They put her beside the pot. Yador said to the king. The steam from the pot will make her sweat. And
on her third sweat, she will live again.

And to the surprize of everyone the queen awoke on her third sweat. The King and his sons were delighted
to see the queen alive again. What do you need as your rewqard? Said the king. Yes! ask anything added the
sons we can give you money and gold. And Yador smiled and said to the king. I don’t need your money or
gold. What I ask is you daughter Khue Lhue hand in marriege. The son’s of the king pleaded. Father let Khue
Lhue marry Yapor. He gave us back our mother. And so The king agreed. Khue Lhue went with Yador back to
Hmong village.

And on the way back. Yador felt so tired, he dozed in the forest to sleep. and when he woke up, Khue Lhue
run away. Yapor was dismayed by this. He said to himself. Why didn’t I asked for money of gold. Now that
Khue Lhue ran away I have nothing. Then Yapor heared something. Yapor wake up! Wake up! When he op-
pened his eyes he saw the beautiful face of Khue Lhue. You didn’t left me? said Yapor. He embrased her tightly
and Khue Lhue embrased her back. The two walked home holding hands. The whole village was amazed to
see how fortunes has change for this orphan boy being married to a princess. As time went by, Khue Lhue
bloomed to be the most beautiful in the village. And eventually accross all the land, men from other villages
pass by Hwong village just to get a glimps of Yapor’s wifes beauty.

The news of Khue Lhue’s radiants even gets the attention of the King. Where his servants told him Khue
Lhues beauty exceeds all his seven wives. The following day he ordered his servants to arrange for them to
travel to Hwang village and to visit Yapor’s House. The servants followed the kings wishes. When they ar-
rived, Yapor greeted him at the door. But eagerly the king said, where is she, where is she! Wait my king, wait!
Shes inside our room preparing. And when the king saw her, he was knocked out of his feet. He was mesmer-
ized.

Yapor and the king’s servants can’t believe what the king ordered to them. Yapor, go back to the palace to-
gether with my servants and be the king on my behalf. I’ll stay here and be the husband of your wife. When
Khue Lhue heared thid he asked the king to wait for her, while she prepare to give him a bath. She said she
will wash him and give him a shave. She boiled a big pot of water. While the king was not aware she poured
the boiling water to him causing him to die instantly. Then followed Yapor to the palace and be his queen.
Noong unang panahon ay may isang ulilang batang lalaki na tinatawag na Yapor. Isang araw, nagtrabaho siya
sa isang bukid sa ilalim ng bangin. Doon ay nakita niya ang maraming unggoy na nagpupunas sa kanyang
mga pananim. Humingi siya ng tulong sa mga mangangaso sa nayon ngunit hindi siya nagtagumpay. Hindi
nila kayang harapin ang problema niya sa unggoy. Kaya humingi siya ng tulong sa matanda sa nayon na
nagngangalang Yer Shau. Sabi niya, teacher bakit ang daming unggoy sa farm na pinagtatrabahuan ko? Wala
akong maaani dahil kinakain nila ang mga pananim ko. Hindi ko sila mapigilan dahil ang talino nila. Ano
angmagagawa ko? May ideya ka bang tulungan akong alisin ang mga ito? Sabi ni Shau, inirerekumenda ko na
putulin mo ang mga baging sa mga puno na nakasabit sa mga bangin, ang mga baging na ito ay napakahaba
at nasa gitna na ng bukid. At kung pinutol mo ang mga baging na ito habang nandoon sila, mahuhulog sila at
mamamatay. Nakangiting umuwi si Yapor.

At kaya kinabukasan ay sinunod niya ang utos ng matanda. Hinintay niyang umakyat ang mga unggoy sa
mga puno, at habang nasa mga baging ay pinutol sila ni yapor. At tulad ng sinabi ni Yer Shau ang mga unggoy
ay nahulog at namatay. Namatay ang lahat maliban sa isa, isang babaeng unggoy ang nahukay sa trahedya.
Galit na galit na sinigaw niya si Yapor. Nakakakilabot ka! Bakit ka pumunta dito? Pinatay mo ang pamilya
ko, sobrang sama ng loob ko. Then she added. Pupunta ako sa palasyo para makita ang Hari at pagkatapos ay
papatayin ko ang Reyna. Pagkatapos ay hilingin sa mga lingkod ng reyna na patayin ka. Magiging masaya na
ako pagkatapos nito. Kaya pinuntahan ng unggoy ang hari sa Palasyo.

Nang umakyat siya doon. Naghintay siya hanggang sa lumabas ng banyo ang reyna at pinatay siya. Nagsuot
siya ng damit ng mga reyna, at nagpanggap na reyna, Umuungol na parang may sakit. Nagmamadaling pu-
munta sa quarters ng mga reyna, sa kanyang kama, at sumigaw ng tulong. Inakala ng hari na siya ang reyna,
at nagtanong siya. Ayos ka lang ba aking reyna? Anong nangyari sa’yo? Maging ang mga anak ng reyna ay
pumunta sa silid upang tingnan ang kanyang kalagayan. Sabi ng unggoy. Mga anak ko, halika rito, nais kong
gawin ninyong lahat para sa akin. Anong kailangan mo sa amin, tanong ng panganay. Tanong niya sa kanila.
Bumaba sa maliit na nayon, hanapin at patayin ang isang batang lalaki na nagngangalang Yapor. Saka lang
mawawala ang sakit na ito. Bumaba ka at sabihin kay Yapor na gusto ng nanay mo ang kanyang atay para sa
hapunan.

At ganoon nga. Bumaba ang panganay na anak sa nayon upang hanapin si Yapor. Nung nagkita sila sabi niya,
Si Yapor ka ba? Sagot ni Yapor, oo ako nga, ano ang maipaglilingkod ko sa iyo? Ako ang panganay na anak ng
hari. Ang aking ina ay nagkasakit at sinabi niya sa akin na ang lunas ay ang iyong atay na isinawsaw sa alak
para sa kanyang hapunan. Nagulat si Yapor nang marinig ang mga salita ng mga anak ng hari. Nakatakas si
Yapor at tumakbo sa tahanan ng nakatatandang Yer Shau. At sinabi sa kanya ang kanyang dilema. Ano ang
dapat kong gawin ngayon? sabi ni Yapor. Sagot ng matanda. Huwag kang matakot, bumalik ka sa nayon at
pumunta kasama ang anak ng hari sa palasyo. Sasama ka sa kanya na may kondisyon na bibilhan ka niya ng
ilang mga hayop sa daan. Hilingin sa kanya na bilhan ka ng ilang aso, pusa at agila. At tanungin din ang anak
ng hari ng dalawang kandado ng pinto. Bago bumalik si Yapor sa kanyang nayon Bumulong ang matanda kay
Yaphor. Ang Reyna ay ang galit na unggoy sa bukid sa bangin. Unggoy nila ang pumatay sa reyna at nagpang-
gap na reyna. Kaya sumama ka sa prinsipe ngunit mag-ingat. Tanungin ang mga hayop; aso, pusa at agila
upang tulungan kang lumaban para sa iyo. At ilagay ang mga kandado upang bitag ang unggoy sa quarters ng
mga reyna. Pagkatapos ay maaari mo siyang patayin.

Bumalik si Yapor sa prinsipe at muling sinunod ang mga tagubilin ni Yer Shau. Nakumbinsi niya ang prinsipe
na handa siyang sumama sa kanya sa palasyo kung bibilhan niya siya ng nasabing mga hayop at mga kandado
ng pinto. Kaya pumunta sila sa Hwong market. Doon ay madali nilang natagpuan ang lahat ng mga hayop
na kailangan niya. Binili siya ng anak ng Hari ng mga hayop. Ngunit walang magagamit na mga kandado ng
pinto sa palengke na iyon. Nakiusap siya sa prinsipe na pumunta sa kalapit na nayon upang maghanap ng
mga kandado ng pinto. At sa isang tulay na patungo sa pasukan ng nayon, nakita nila ang isang dragon na
naghihirap. Ano ang nangyari sa iyo sinabi Yapor sa dragon. Well, I don’t really know, kahapon tumulong
lang ako sa pag-aayos ng tulay na ito at nahulog sa ulo ko ang toolbox ng karpintero na nagpatumba sa akin.
Maaari ko bang makita, kung maaari akong makatulong? Tanong ni Yapor. Umakyat siya sa dragon at nala-
man niyang may nakaipit na pako sa pagitan ng kanyang mga sungay at sa pagkakataong iyon ay binunot
ni Yapor ang pako. Nakaramdam ng ginhawa ang dragon. At sinabi ng dragon, salamat binata, paano kita
masusuklian? Maaari kitang bigyan ng ginto at pera. Pagkatapos ay sumagot si Yador, Hindi ko kailangan ang
ginto at pera, ang kailangan ko ay isang pares ng mga kandado ng pinto na sikat sa nayon na ito. Ang lahat
Sa wakas ay nakarating na sila sa palasyo. Nakita ni Yapor ang reyna na nakasilip sa isang mataas na bintana.
At nakita kong tama si Yer Shau. Ang reyna ay ang galit na unggoy na nakilala niya sa bukid. At mula sa bin-
tana sumigaw siya, anak, ikaw ba iyan? Sinundo mo ba ako kay Yador mula sa nayon ng Hmong? At sumagot
ang anak, oo nanay nakuha ko siya dito. OK dagdag ng reyna ng unggoy. Pwede bang patayin mo na siya,
putulin mo ang atay at isawsaw sa alak, ibigay mo sa akin, para mapawi nito ang sakit na nararamdaman ko
ngayon. Kung hindi, mauuna pa akong mamatay.

Nakiusap ni Yapor. Huwag kang magmadaling patayin ako, hayaan mo muna akong magsigarilyo. Pagkata-
pos niyang humithit ng sigarilyo ay sumigaw ang reyna mula sa bintana. Patayin siya ngayon! I really need
his liver to heal this pain. Nakiusap din si Yapor. Pwede bang maghintay ka sandali. Magsindi ulit ako ng
panibagong sigarilyo. Patayin siya ngayon! Ano pa ang hinihintay mo? Sigaw muli ng reyna mula sa bin-
tana. Hinayaan ng anak na huminga si Yapor ng kanyang pangalawang sigarilyo. At sabi ni Yapor pagkatapos
nitong huling sigarilyo sa kamay ko, saka mo lang ako mapapapatay. Habang humihithit ng kanyang ikatlong
sigarilyo, dumating ang hari upang salubungin ang kanyang anak at ang kanyang bihag. sabi ni Yapor sa hari.
I would like to tell you mu king na lahat kayo niloloko lang ng unggoy na nagpanggap na reyna. Dagdag
pa niya, pinatay ng unggoy ang kanyang asawa habang palabas ng banyo, isinuot ang kanyang mga damit.
Pagkatapos ay pinalaya niya ang mga hayop, at sinabi sa kanila na tulungan siyang patunayan na ang reyna
ay ang babaeng unggoy. Ang mga agila ay lumipad nang mataas sa quarters ng mga reyna upang umatake.
Nadulas ang unggoy sa bintana para habulin ng mga aso. Nagtago siya sa silid ng bodega kung saan naghi-
hintay sa kanya si Yapor kung saan ang minutong pagpasok niya ay inilagay ng mga pusa ang mga kandado
ng pinto.

Ang reyna unggoy ay nahuli ng nagulat. Hinahabol sa buong palasyo at nakahanap ng ginhawang nagtatago
sa silid ng tindahan. She met her death and Yador said, look my king. Ito ang unggoy na nagpanggap na
reyna mo. So nasaan ang asawa ko? tanong ng hari. Oo, nasaan ang aming ina, tinanong ang mga anak ng
hari. Itinago siya ng unggoy sa kagubatan. At umalis ang mga anak upang hanapin ang kanilang ina. Habang
sila ay wala, hiniling ni Yador sa mga lingkod ng hari na hanapin siya ng isang palayok at pakuluan ito. Kaya’t
kapag ang reyna ay natagpuan ng kanyang anak. Inilagay nila siya sa tabi ng palayok. sabi ni Yador sa hari.
Ang singaw mula sa palayok ay magpapawis sa kanya. At sa pangatlong pawis niya, mabubuhay siyang muli.

At sa pagtataka ng lahat ay nagising ang reyna sa kanyang ikatlong pawis. Ang Hari at ang kanyang mga anak
ay natuwa nang makitang buhay muli ang reyna. Ano ang kailangan mo bilang iyong gantimpala? Sabi ng
hari. Oo! magtanong ng kahit ano idinagdag ang mga anak na maaari naming bigyan ka ng pera at ginto. At
ngumiti si Yador at sinabi sa hari. Hindi ko kailangan ang iyong pera o ginto. Ang hinihiling ko ay ikaw anak
Khue Lhue hand in mariege. Nagmakaawa ang anak ng hari. Hinayaan ng ama si Khue Lhue na pakasalan si
Yapor. Ibinalik niya sa amin ang aming ina. At kaya pumayag ang hari. Si Khue Lhue ay sumama kay Yador
pabalik sa nayon ng Hmong.

At sa daan pabalik. Nakaramdam ng pagod si Yador, nakatulog siya sa kagubatan. at nang magising ay tu-
makbo si Khue Lhue. Nadismaya si Yapor dito. Sabi niya sa sarili niya. Bakit hindi ako humingi ng pera ng
ginto. Ngayong tumakas si Khue Lhue wala na ako. Tapos may narinig si Yapor. Yapor gumising ka! Gising
na! Nang imulat niya ang kanyang mga mata ay nakita niya ang magandang mukha ni Khue Lhue. Hindi mo
ako iniwan? sabi ni Yapor. Niyakap siya nito ng mahigpit at niyakap naman siya ni Khue Lhue sa likod. Mag-
kahawak kamay na naglakad pauwi ang dalawa. Ang buong nayon ay namangha nang makita kung paano
nagbago ang kapalaran para sa ulilang batang ito na ikinasal sa isang prinsesa. Sa paglipas ng panahon, si
Khue Lhue ay namumulaklak bilang pinakamaganda sa nayon. At sa kalaunan sa buong lupain, dumaan ang
mga lalaki mula sa ibang mga nayon sa nayon ng Hwong para lamang makita ang kagandahan ng asawa ni
Yapor.
Ang balita ng mga nagniningning na Khue Lhue ay nakakuha pa ng atensyon ng Hari. Kung saan sinabi sa
kanya ng kanyang mga lingkod na ang kagandahan ni Khue Lhues ay higit sa lahat ng kanyang pitong asawa.
Nang sumunod na araw ay inutusan niya ang kanyang mga tagapaglingkod na ayusin ang paglalakbay nila
sa nayon ng Hwang at bisitahin ang Bahay ni Yapor. Sinunod ng mga katulong ang kagustuhan ng mga hari.
Pagdating nila, sinalubong siya ni Yapor sa pintuan. Ngunit sabik na sinabi ng hari, nasaan siya, nasaan siya!
Maghintay aking hari, maghintay! Nasa loob siya ng kwarto namin naghahanda. At nang makita siya ng hari,
siya ay natumba sa kaniyang mga paa. Natulala siya.

Si Yapor at ang mga lingkod ng hari ay hindi makapaniwala sa iniutos ng hari sa kanila. Yapor, bumalik ka sa
palasyo kasama ang aking mga lingkod at maging hari sa ngalan ko. Mananatili ako rito at magiging asawa ng
iyong asawa. Nang marinig ito ni Khue Lhue, hiniling niya sa hari na hintayin siya, habang naghahanda itong
paliguan siya. Huhugasan daw siya at ahit. Nagpakulo siya ng isang malaking kaldero ng tubig. Habang hindi
namalayan ng hari ay binuhusan niya ito ng kumukulong tubig dahilan upang mamatay siya kaagad. Pagkata-
pos ay sumunod kay Yapor sa palasyo at maging kanyang reyna.