Tavi Viii Samarxta Tipebi Da Dakrzalvis Wesebi
Tavi Viii Samarxta Tipebi Da Dakrzalvis Wesebi
Tavi Viii Samarxta Tipebi Da Dakrzalvis Wesebi
adreuli Suasaukuneebis istoriis mTeli rigi problemebis gasaSuqeblad didi mniSvneloba eni-
Weba samarovnebs, romlebic saintereso informacias Seicaven imdroindeli yofis, kulturisa da rwme-
na-warmodgenebis Sesaxeb. samarovnebi, rogorc wesi, naqalaqarebTan da nasoflarebTan axlosaa
ganlagebuli. mosaxleoba yovelTvis cdilobda erTi ZiriTadi principis dacvas _ samarovnebisTvis
umetesad iseTi adgilebi SeerCiaT, romelic saxnav-saTesad naklebad gamodgeboda. amgvari suraTi
gansakuTrebiT naTlad Cans mTis regionebis magaliTze. daax. IX s-dan samarovnebi ukve eklesie-
bis garSemo imarTeboda.
IV s-is 30-iani wlebidan moyolebuli, qristianuli religiis gavrcelebasTan erTad, CvenSi dak-
rZalvis qristianuli wesic TandaTan mkvidrdeba _ zurgze gaSotili, TaviT das-iT, tanis gaswvriv, gul-
ze, mucelze an boqvenze dalagebuli xelebiT. miuxedavad amisa, IV s-is samarxebSi (armazisxevi,
rusTavi, modinaxe da sxv.) jer kidev araa Camoyalibebuli dakrZalvis qristianuli wesi. xSir Sem-
TxvevaSi, samarxTa da micvalebulTa damxroba, aseve, micvalebulTa poza nebismieria. ekonomi-
kurad SeZlebul individTa samarxeul inventarSi jer kidev gvxvdeba fufunebis sagnebi _ oqros sam-
kaulebi (sayureebi, beWdebi, sakidebi da sxv.). V_VI ss-Si samarxebidan Zvirfasi sagnebi qreba da
samarxeuli inventari ZiriTadad warmodgenilia brinjaos, rkinis da ufro iSviaTad, vercxlis nakeTobe-
biT. isini ZiriTadad samkaulebi da tansacmelTan dakavSirebuli nivTebia. ukve iSviaTad gvxvdeba
samarxebSi keramikuli nawarmis Catanebis faqtebic. samarxebSi sakmaod xSirdeba minis sanel-
sacxeblebis aRmoCenis faqtebi, rac dakrZalvis ritualTanaa dakavSirebuli.
dakrZalvis qristianuli wesis TandaTanobiT damkvidrebis miuxedavad, V da momdevno sau-
kuneebis samarxebSic yvelgan (gansakuTrebiT mTian regionebSi) ar fiqsirdeba dakrZalvis qristia-
nuli wesi. araerTia V-VI ss-is samarxebi, sadac micvalebulebi isev warmarTuladaa dakrZaluli. mi-
zezi martivia _ isini ar iyvnen naziarebi axal religias.
cnobilia, rom qristianobis damkvidrebis pirvel etapze wminda ninom da mirianma monaTles
samefo domeni, romelic das-iT TxoTis mTas aRwevda. moiqca qarTlis mTielTa nawili da kaxeTi.
magram wmindanis moRvaweoba ar Sexebia mag. Sida qarTlis das. nawils, romelsac xelisufleba,
rogorc Cans, politikurad saimedo mxared Tvlida da qarTlis es kuTxe kidev karga xans warmarToba-
Si darCa. arqeologiuri monacemebi mowmobs, rom IV-VI ss-Si Sida qarTlis das. nawilSi, barSic ki
upiratesad warmarTebi cxovrobdnen. amaze miuTiTebs aq IV-V ss-is eklesiebisa da qvajvarebis
ararseboba. mxolod V s-is bolo meoTxedSi, rodesac qarTlSi sasanuri zoroastrizmis moZalebam
qveynisaTvis saSiSi masStabebi miiRo, vaxtang gorgasalma ganaaxla zrunva qristianobis gansam-
tkiceblad. am kuTxis saboloo gaqristianeba cameti sirieli mamis moRvaweobasTanaa dakavSirebuli
(i. gagoSiZe). aseT viTarebaSi aRm. saqarTvelos teritoriaze V-VI ss-is da zogjer cota mogviano pe-
riodis samarxebSic ki micvalebulTa warmarTuli wesiT dakrZalvis faqtebi uCveulod aRar gamoiyu-
reba.
dakrZalvis wesis cvalebadobasTan erTad Cndeba axali tipis samarxebi. Tumca, samarxTa zo-
gierTi Zveli tipi, mag. ormosamarxebi, kvlav ganagrZobs arsebobas. gansakuTrebiT matulobs saoja-
xo-sagvareulo samarxebi anu iseTi samarxebi, romelTa gamoyeneba mravaljeradad SeiZleboda.
aseTebia: qvis samarxebi, akldamebi, sarkofagebi.1
aragvis auzis samarovnebis mixedviT kargad Cans, rom baris kvaldakval, ukve IV s-is meore
naxevridan dakrZalvis qristianuli wesi TandaTan mkvidrdeba aRm. saqarTvelos mTianeTSic _ mTi-
uleTisa da fSavis aragvis xeobis mosaxleobaSi. individualur ormosamarxebs cvlis saojaxo-sagvare-
ulo qvis samarxebi. qarTlis baris raionebis samarovnebTan SedarebiT, aragvisa da Tergis auzebis
mTiswineTisa da mTis samarovnebze kvlav didxansaa SenarCunebuli micvalebulisTvis saiqio niv-
Tebis Catanebis wesi, rasac qristianoba krZalavda.
adreuli Suasaukuneebis samarxebSi arcTu iSviaTad, erTsa da imave samarxSi micvalebule-
bi dakrZalulia rogorc qristianuli, ise warmarTuli wesiT. amgvari faqtebi dasturdeba ara marto mTis
samarovnebze, sadac qristianoba mainc rTulad ikafavda gzas, iq arsebuli Zlieri warmarTuli tradicie-
bis gamo, aramed baris samarovnebzec. am faqtis axsna araa rTuli Tu gaviTvaliswinebT imas, rom
erTsa da imave ojaxSi, SesaZloa, qmari monaTluli yofiliyo, coli _ ara. qalebi, rogorc wesi, am
mxriv ufro konservatorebi iyvnen da naklebad Rebulobdnen siaxles, miT umetes iseTs, rac rwme-
na-warmodgenebTan iyo dakavSirebuli. rusTavis jvrian sarkofagSi warmarTuli wesiT dakrZaluli
micvalebulis magaliTze (ix. qvemoT) is azricaa gamoTqmuli, rom adreul SuasaukuneebSi gadam-
wyveti mniSvneloba ar unda hqonoda qristianisaTvis dakrZalvis pozas. im droisaTvis arsebiTi
mniSvneloba eniWeboda micvalebulis damxrobas aRm-das. xazze. amitom moxril mdgomareobaSi
dakrZalva yovelTvis ar SeiZleba niSnavdes imas, rom gardacvlili warmarTi iyo.
ormosamarxebi samarxTa uZvelesi tipia. isini mogrZo sworkuTxa ormoebia, zogjer mom-
rgvalebuli kuTxeebiT (tab. I1-2). qristianuli xanis ormosamarxebi, rogorc wesi, damxrobilia aRm-
das. xazze met-naklebi gadaxrebiT. es gadaxrebi damokidebuli iyo weliwadis sxvadasxva dros mzis
amosvlis xazis gadaxrasTan. ase, rom samarxTa gadaxrebis mixedviT imis dadgenac SeiZleba, we-
liwadis romel dros daukrZalavT micvalebuli. samarxTa damxrobis garkveuli gadaxrebi aRm-das.
RerZidan SeimCneva TiTqmis yvela samarovanze da samarxis yvela tipze.
ormosamarxi, masSi micvalebulis Casvenebis Semdeg, miwiT ivseboda. zogierTs ukeTdebo-
da patara miwayrili, qvayrili an qvamiwayrili. zogierTs Semouwyobdnen qvebs an daadgamdnen sa-
niSne qvas. ormosamarxebSi, rogorc wesi, ikrZaleboda erTi micvalebuli, radgan samarxis es tipi
mouxerxebeli iyo koleqtiuri dakrZalvisaTvis. Tumca, iSviaTad gvxvdeba ormosamarxebi, romleb-
Sic ori an meti micvalebulia dakrZaluli. es is SemTxvevebi unda iyos, roca mosaxleobaSi Cndeba
epidemia an saqme gvaqvs mtris SemosevasTan Tu raime ubedur SemTxvevasTan, romelsac er-
Tdroulad SeeZlo Seewira mosaxleobis gansazRvruli nawili da ojaxis wevrebisaTvis erTi ormosa-
marxi gaeTxaraT.
adreuli Suasaukuneebis ormosamarxebSi micvalebulebi dakrZalulia qristianuli wesiT _ zurgze
gaSotili, TaviT das-iT (tab. I1). Tumca, im periodis samarxebSi, rogorc ukve aRvniSneT, micvale-
bulebi zogjer warmarTuli wesiTacaa dakrZaluli _ gverdze mwoliare, mokecili xel-fexiT (tab. I2).
1
calke SevexeT samarxTa mravalferovan da gansxvavebul tipebs biWvinTis samarovnidan. ix. Tavi III _ gvianantikuri
da adreuli Suasaukuneebis zRvispira cixesimagreebi.
ormosamarxTa tips miekuTvneba qvis filebiT gadaxuruli ormosamarxebi (tab. I3-4). amgvari
samarxebi cnobilia: samTavrodan, diRmis xeobidan, nastakisidan, kaWreTidan, Weremidan, matni-
dan, ivris xeobidan, Jinvalidan, aragvispiridan, abanosxevidan da sxv. samarxTa aRniSnuli tipi miC-
neulia ormosamarxidan qvis samarxze gardamavali etapis samarxebad (r. ramiSvili). qvis filebiT ga-
daxuruli ormosamarxebi ZiriTadad mxolod IV-V ss-Si rom yofiliyo gavrcelebuli, isini marTlac or-
mosamarxebidan qvis samarxebze gardamaval tipad SeiZleba migveCnia. magram, roca isini qvis
samarxebis gverdiT VII s-Sic ganagrZobs arsebobas, bunebrivia, eWvs iwvevs maTi gardamaval ti-
pad miCnevis SesaZlebloba (n. afxazava). amgvar samarxebSi Serwymulia ormosamarxebisa da
qvis samarxebis elementebi (dasakrZalavi ormo, qvis filebiT gadaxurva), rac iwvevs cdunebas, isini
ormosamarxebidan qvis samarxebze gardamaval tipad miviCnioT. sinamdvileSi, isini Cveulebrivi
ormosamarxebia, romlebic qvis filebiTaa gadaxuruli. iSviaTi gamonaklisebis garda, qvis filebiT ga-
daxurul ormosamarxebSi TiTo micvalebulia dakrZaluli. qvis filebiT gadaxurulma ormosamarxeb-
ma, qvis samarxebis gverdiT didxans iarseba. amave rigis samarxebs unda mivakuTvnoT xis Zele-
biT gadaxuruli ormosamarxebi.2
qvis samarxebi kavkasiaSi ukve adre brinjaos xanidanaa cnobili, magram am tipis samarxeb-
ma yvelaze farTo gavrceleba qristianul xanaSi hpova. qvis samarxebma IV s-dan gabatonebuli
mdgomareoba moipova, rogorc SedarebiT martivad asagebma da saojaxo samarxisaTvis yvelaze
moxerxebulma nagebobam. Suasaukuneebis qvis samarxebi ZiriTadad saojaxo-sagvareulo samarxe-
bia (tab. I5-8). Tavdapirvelad, miwaSi iTxreboda sworkuTxa moyvanilobis ormo, romelSic Sem-
dgom qvis samarxi imarTeboda. samarxebisTvis gamoyenebulia iseTi jiSis qvebi, romlebic adgilob-
rivad moipoveboda. samarxis grZivi da ganivi kedlebi igeboda qvis brtyeli filebiT. samarxis qvebi,
rogorc wesi, ar gamoirCeva gulmodgine damuSavebiT. Tumca, zogjer qvebi met-naklebad gaTlilia.
grZivi kedlebi erTi, ori an ramdenime qvisagan Sedgeboda. ganivi kedlebi umetesad erTi filiT ige-
boda. gvxvdeba samarxis ori da meti filiT Sedgenili ganivi kedlebic. samarxTa saxuravebi upirate-
sad brtyelia, iSviaTad _ orferda. filebs Soris darCenili Tavisufali adgilebi Sevsebulia wvrili qvebiT
an TixamiwiT. iSviaTad ki kirxsnariTaa amolesili. gverdiT filebs simagrisaTvis zogjer Zirze gare-
dan Casobili aqvs mogrZo qvebi. samarxebis iataki miwatkepnilia an qvis filebiTaa mogebuli. geg-
miT samarxebi, rogorc wesi sworkuTxaa. Tumca, gamonaklisis saxiT gvxvdeba bikonusuri gegmis
(SuaSi Seviwroebuli) samarxebic (daReTis samarovani) (tab. I7-8). zogjer samarxebTan fiqsirdeba
saniSne qvebi (axali armazi), romlebzec iSviaTad warwerebi _ epitafiebia (mcxeTa, vaSlajvara, rus-
Tavi) (tab. II6).
qvis samarxebSi dakrZalul micvalebulTa raodenoba erTi, ori an ramdenimea. zogierT samar-
xSi 15-16 micvalebulis Zvlebicaa mikvleuli. aseT SemTxvevaSi dakrZalvis wesis dadgena xerxdeba
bolo micvalebulis mixedviT. danarCeni Zvlebi, mixvetilia samarxis kedlebTan an kuTxeebSi. Tu
samarxi dakrZalulTa raodenobas veRar itevda, xdeboda Zvlebis gadmosveneba samarxTan axlos
gaTxril ormoSi (daReTi, beTania). amis Semdeg, kvlav ganagrZobdnen qvis samarxSi micvalebul-
Ta dakrZalvas (tab. I5). adreuli Suasaukuneebis qvis samarxebSi micvalebulebi ZiriTadad dakrZalu-
2
adreuli Suasaukuneebis samarxTa Zalze iSviaT tips warmoadgens xis ZelebiT Sedgenili samarxebi, romlebic
aRmoCenilia rusTavis samarovanze.
lia qristianulad _ zurgze gaSotili, TaviT das-iT. imave periodis samarxebSi, rogorc zemoTac aR-
vniSneT, gvxvdeba micvalebulis marjvena an marcxena gverdze dakrZalvis faqtebic. sakmaod xSi-
rad erT samarxSi fiqsirdeba micvalebulTa rogorc qristianuli, ise warmarTuli wesiT dakrZalva.
amoSenebulkedlebiani samarxebi qvis samarxebis Taviseburi saxea. is gegmiT mogrZo
sworkuTxedia. mis asagebad miwaSi amoiRebdnen ormos. Semdgom ormos kedlebis gaswvriv fle-
Tili qvebiT oTx-xuT rigad Sendeboda samarxis kedlebi. samarxebi ixureboda brtyeli qvis filebiT
(tab. I9). masSi ikrZaleboda ramdenime micvalebuli. amdenad, samarxis es tipi qvis samarxebiviT,
mravaljeradi gamoyenebisaa. adreuli Suasaukuneebis amoSenebulkedlebiani samarxebi gvxvdeba
armazisxevSi, martazisxevSi, samTavroSi, karTanas (fSavis aragvis xeoba) samarovanze da sxv.3
sarkofagi warmoadgens masiur qvaSi amokveTil sworkuTxa moyvanilobis samarxs, romelsac
Tavze mWidrod efareboda aseve qvaSi gamokveTili orferda an brtyeli saxuravi. amgvari samarxebi
CvenSi jer kidev gvianantikur xanaSi Cndeba da adreul SuasaukuneebSicaa gavrcelebuli. CvenTvis
saintereso xanis qvis sarkofagebi cnobilia: bolnisidan, urbnisidan, sveticxovlis taZridan, anCisxati-
dan, niqozidan, sadgeridan, diRmidan, kavTisxevidan, Sulaveridan, baliWidan da sxv. saqarTveloSi
sam aTeulze meti qvis sarkofagia aRmoCenili. imis gamo, rom sarkofagTa umetesoba SemTxvevi-
Taa aRmoCenili da Tanac maTi absoluturi umravlesoba gaZarculia, Zneldeba adreuli Suasaukunee-
bis sarkofagebis konkretuli TariRebis gansazRvra. am mxriv gamonakliss baliWis, rusTavisa da ia-
yublos sarkofagebi warmoadgens.
baliWis sarkofagi aRmoCnda 1971 w. sarkofagi mniSvnelovania imiT, rom masze aris qarTu-
li asomTavruli warwera _ uZvelesi epitafia _ `ieses suli, qriste moiჴsene~. sarkofagis sigrZea 2,15
m. saxuravi orferdaa, wiTeli tufis. qveda nawili ki momwvano qviSaqvisaa. masSi aRmoCnda zur-
gze gaSotili, gul-xeldakrefili micvalebulis ConCxi, TaviT das-iT. micvalebuls marjvena xelze ekeTa
cisferi minisTvliani oqros beWedi, xolo gulmkerdis areSi hqonda oqros sakinZisTavi, Semkuli cis-
feri TvliT (tab. I10). gansxvavebuli mosazrebiT, sarkofagSi ori micvalebulis cudad Semonaxuli Con-
Cxi dasturdeba. sarkofagi TariRdeba VI-VII ss-iT.
rusTavis sarkofagebi aRmoCnda 1986 w. naqalaqaris erT-erT centralur ubanze, V-VI ss-is
eklesiis siaxloves. isini gamokveTilia qviSaqvaSi. Sedgeba Casasveneblisa da orferda saxuravisgan,
romelic Signidan kamariseburadaa amokveTili. orive nawili masiuri erTiani qvebisganaa damzade-
buli. Casasvenebeli boloSi viwrovdeba. saxuravis ukeT morgebis mizniT maT pirze naribandebi
aqvT amoWrili. Zirze, centrSi erT RerZze ganlagebulia Tanabari diametris 3 sawreti naxvreti. nax-
vretebis pirze, oTxmxrivad, jvriseburad sadinari Rarebia amoWrili. #1 sarkofagis saxuravze amok-
veTilia reliefuri jvari, mcired wagrZelebuli fexiT (tab. II1). #2 sarkofags tolmklava jvari amokawruli
aqvs Casasveneblis kedelze (tab. II2). sarkofagebis sigrZea 2,2-2,4 m, simaRle 80 sm. rusTavis sar-
kofagebSi dakrZaluli iyvnen qalebi. micvalebulebi esvena gverdze, xel-fexmokecili. micvalebulebs
emosaT Salis qsovilis grZeli kaba da gaxveulebi iyvnen selis sudaraSi. miuxedavad imisa, rom sar-
kofagebi aSkarad qristianulia (maTze jvrebia gamosaxuli), micvalebulebi esvena warmarTuli wesiT.
pirvel sarkofagSi micvalebuli iwva marjvena gverdze, moxril pozaSi, TaviT das-iT, idayvebSi mox-
3
farTo gavrceleba miiRo amoSenebulkedlebianma samarxebma ganviTarebul SuasaukuneebSi, gansakuTrebiT aragvisa
(Jinvalis naqalaqaris samarovani) da ivris xeobebSi (sionis samarovani).
rili xelebiTa da saxis win dakrefili mtevnebiT (tab. II1); meore micvalebuli esvena e. w. `vedrebis~
pozaSi (tab. II2). gardacvlilebs inventari ar axldaT. #2 sarkofagSi SemorCenili iyo abreSumis samo-
sis gulispiris detali (tab. II3). adreqristianuli xanis samarovnebze xSirad vxvdebiT warmarTuli wesiT
dakrZalul micvalebulebs, magram Zneli dasajerebelia, rom warmarTebi daekrZalaT jvrian sarkofa-
gebSi, Tanac eklesiis SemogarenSi. amitom, bunebrivia, ibadeba kiTxva: ra igulisxmeba warmarTul
tradiciebSi _ aRmsarebloba Tu mxolod dakrZalvis forma? rogorc Cans, adreul SuasaukuneebSi jer
kidev bolomde ar aris qristianuli dakrZalvis wesebi mkacrad kanonizirebuli da qristianTa zogjer
warmarTuli wesiT dakrZalva qristianuli ritualis did darRvevad ar iTvleboda. fiqroben, rom qristia-
nulad dakrZalvis wesebis sabolood Camoyalibebamde, rogorc Cans, arsebiTi mniSvneloba eniWe-
boda micvalebulis damxrobas aRm-das xazze, TaviT das-iT da ara pozas. savaraudod, rusTavis sar-
kofagebSi dakrZaluli unda yofiliyvnen qalaqisa Tu saerisTavos mmarTveli wris ojaxis wevrebi _
qarTlis samefo gvaris reviani ufliswulebis STamomavlebi. rusTavis sarkofagebi TariRdeba VII-VIII
ss-iT.
1981 w. dmanisis raionuli centridan das-iT 2 km-Si, sof. iayubloSi erT-erTi mosaxlis ezoSi
aRmoCnda qvis sarkofagi (sigrZe 2,05 m, sigane 0,73 m), romelic miwiT iyo amovsebuli. gawmen-
damde cxadi gaxda, rom is gaZarcvuli unda yofiliyo. sarkofagis saxuravi formiT naxevarcilindrulia,
maSin, roca sxva cnobili sarkofagebis saxuravebi brtyeli an orferdaa. saxuravis qveda nawili brtye-
lia da masze amokveTilia medalionSi Casmuli `bolnuri jvari~ ise, rom jvris gamosaxuleba zemodan
dahyurebda micvalebulis saxes (tab. I11). sarkofagis orive nawili guldasmiTaa gaTlili da isini erTma-
neTSi mWidrodaa Camjdari. sarkofagSi aRmoCnda ori micvalebulis Zvlebi. maTgan adre dakrZa-
lulis Zvlebi meore micvalebulis fexebTan iyo mixvetili. meore micvalebuli qristianuladaa dakrZalu-
li. Tumca, mZarcvelebs misi Zvlebic erTmaneTSi aureviaT. sarkofagi TariRdeba V-VII ss-iT. aRsa-
niSnavia, rom vardisferi tufi, romliTac sarkofagia damzadebuli, mxolod 40 km-is daSorebiT moipo-
veba. cxadia, am sarkofagSi SeZlebuli pirebi unda yofiliyvnen dakrZalulni.
afxazeTSi aRmoCenilia qvis 4 sarkofagi. maTgan gansakuTrebul interess iwvevs soxumisa da
biWvinTis sarkofagebi, romlebic e. w. anTropomorful sarkofagTa saxeobas miekuTvneba. soxumis
sarkofagis saxuravs gauyveba grZivi qedi. sarkofagis zomebi: sigrZe 2,1 m, sigane TavSi 0,68 m,
boloSi _ 0,40 m. (tab. II4). is aRmoCnda 1954 w. md. besleTis marjvena napirze, wiTel xidTan, ek-
lesiis nangrevebTan.
biWvinTis sarkofagis saxuravi orferdaa. sarkofagis zomebi: Sida sigrZe 2 m, sigane 0,40 m,
kedlis simaRle 0,30 m. (tab. II5). aRmoCnda 1980 w. biWvinTis sakaTedro taZridan (IX s.) 30 m-is
daSorebiT mdebare adreqristianuli xanis taZarSi gamovlenil uinventaro kramitsamarxebs Soris. sar-
kofagebi TariRdeba VI s-iT. saqarTveloSi sxvagan anTropomorfuli sarkofagebi jerjerobiT ar aRmo-
Cenila.
Tixis sarkofagebi adreuli Suasaukuneebis adreul etapze arcTu iSviaTad gvxvdeba. yvelaze
metad is ufro Sida qarTlSia gavrcelebuli, Tumca gvxvdeba sxva regionebSic (mag. TelavTan, sof.
Salauris maxloblad _ nasoflari markaani). isini warmoadgens mogrZo ovals, romelTac zemodan efa-
ra brtyeli saxuravebi. saxuravebis kideebi gadakecilia da kargad ergeba sarkofags. markaanis sarko-
fags orferda saxuravi hqonia. sarkofagebis fskerze datanebulia 8-10 naxvreti, romelTa daniSnuleba
savsebiT gasagebia, micvalebulis gaxrwnis procesSi gamoyofili siTxe swored am naxvretebidan un-
da gasuliyo gareT. sarkofagebi mzaddeboda msxvilmarcvlovani Tixisagan. isini araTanabradaa ga-
momwvari (tab. III1-4). sarkofagebi idgmeboda mogrZo ormoSi, romelic Semdgom ifareboda erTma-
neTze mWidrod mijrili xis ZelebiT. rusTavis erT-erT samarovanze sarkofagebi zogjer qvis samar-
xSi iyo moqceuli (tab. III3-4). aseTive viTareba dasturdeba samTavrosa da zogierT sxva samarovan-
ze.
Tixis sarkofagebSi gvxvdeba rogorc individualuri, ise wyviladi da koleqtiuri dakrZalva. mag.
riyianebis velis (sof. aRaianTan) IV s-is erT-erT sarkofagSi mamakaci dakrZaluli iyo gverdze
mwoliare anu warmarTuli wesiT. mis gverdze aRmoCnda qristianuli wesiT dakrZaluli dedakaci. Ti-
xis sarkofagebi, romelTa qronologiuri CarCoebi ZiriTadad IV-VI ss-Si eqceva, gamovlenilia sxva-
dasxva punqtebSi: mcxeTaSi, saguramoSi, urbnisSi, borjomis xeobaSi, rusTavSi, atenSi, qsovrisSi,
axalgorSi da sxv.
adreuli Suasaukuneebis samarxTa tipebs Soris calke unda gamoiyos CvenSi arcTu farTod
gavrcelebuli katakomburi tipis samarxebi. katakomburi samarxebi, aRm. saqarTvelos garda, cno-
bilia: italiidan, Crd. afrikidan, wina aziidan, balkaneTidan, Crd. kavkasiidan.
katakomburi samarxebi or adgilasaa mikvleuli _ aRaianSi da JinvalSi. aRaianis samarxebis-
Tvis miwaSi iWreboda daax. 1 m. siRrmis ormo. ormos Crd. Wrilis Ziris gayolebaze iTxreboda da-
matebiTi ormo, romelSic micvalebuls asvenebdnen. Riad darCenil gverdze Tav-boloSeqceviT afa-
rebdnen brtyel kramitebs an qvebs _ 3-6 cals (tab. III5). Semdeg ormos miwiT avsebdnen. samarxebi
damxrobilia aRm-das. xazze. yvela maTgani individualuria, dakrZalvis poza ki sxvadasxvaa. samar-
xebi ZiriTadad uinventaro an mcireinventariania. erT-erT aseT samarxSi micvalebuli iwva zurgze
gaSotili, mokecili fexebiT. erTi xeli edo gulmkerdis areSi, meore _ tanis gaswvriv. sanelsacxeblis
mixedviT, samarxi IV s-iT TariRdeba (a. boxoCaZe).
Jinvalis samarovanze gaiTxara 51 katakomba (v. CixlaZe). maT gasamarTad amoRebulia wri-
uli an iSviaTad, oTxkuTxa Txrili, romlis das. WrilSi gamoTxrilia dasakrZalavi kamera. kameris Se-
sasvlelze mifarebulia ramdenime brtyeli qva (tab. III6). yvela dasakrZalavi kamera met-naklebad
ovaluri formisaa. mxolod erT SemTxvevaSi iyo wriuli. kameris zeda nawili TaRovania. zogierTi ga-
monaklisis garda, TiTqmis yvela katakomba warmoadgenda saojaxo gansasvenebels. maTSi oridan
aTamde micvalebulia dakrZaluli. dakrZalvis wesi umetesad qristianulia. Tumca, gvxvdeba kidureb-
mokecili micvalebulebic. es ukanasknelni yvela qali iyo. katakombebi TiTqmis yvela inventariania.
maTSi aRmoCnda 300-ze meti nivTi: rkinis, brinjaos, vercxlisa da minis beWdebi; rkinis samajure-
bi; sayureebi; mZivebi; rkinis dana; brinjaos nemsebi; sakinZi; avgarozebi (gaxvretili kbili, brinjaos
saavgaroze) (tab. III7). aRsaniSnavia, rom katakombebSi ar aRmoCenila tansacmelTan dakavSire-
buli arc erTi nivTi: abzinda, balTa, mSvildsakinZi, Rili, rac imaze metyvelebs, rom katakombebSi
dakrZaluli micvalebulebi Caucmeladaa Sesudvruli. mxolod erT katakombaSi gamovlinda sakinZebi
da rogorc Cans, isinic sudaris SesakinZad unda yofiliyo gamoyenebuli.
rogorc fiqroben, katakombebSi mikvleuli Tavis qalebi anTropologiurad ar gansxvavdeba Jin-
valis Tanadroul qvis samarxebsa Tu ormosamarxebSi aRmoCenili Tavis qalebisagan. amdenad, ka-
takombebi TiTqos ar unda iyos ucxo tomis warmomadgenelTa samarxebi. saqme isaa, rom kata-
kombebi Zalze gavrcelebulia Crd. kavkasiaSi, kerZod alanur kulturaSi. magram Jinvalis katakombe-
bi maTTan naklebad Cans dakavSirebuli.
akldamebi adreuli Suasaukuneebis samarxTa erT-erT saintereso tips warmoadgens. `akelda-
ma~ (kompozitia: `hakel~ - `veli~, `dam~ - `sisxli~) anu `veli sisxlisa~ ax. w. dasawyisSi arameul
samyaroSi warmoSobili sityvaa da qristes saxelTan _ qristianobasTanaa dakavSirebuli. niSandobli-
via, rom `qarTlis cxovrebaSi~ samarxi nagebobis garkveuli tipis aRmniSvneli termini `akldama~,
swored pirveli qristiani mefis, mirianis Svilebis revisa da baqaris saxelebTan mimarTebaSi Cndeba:
`mokuda rev... da dafles akldamasve, romeli TჳT masve revs aReSena~ [qc 1955:1296-8]. imave ak-
ldamaSi daukrZalavT revis Zma mefe baqari: `mokuda (baqar) da daefla Zmasave Tჳssa Tana~ [qc
1955:13110-11]. maSasadame, qarTlSi qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebis pirvelive xane-
bidan samarxis gansxvavebuli tipi _ akldama, mkvidrdeba, rogorc morwmune qristianebis dasakrZa-
lavad gankuTvnili samarxi nageboba. Tumca, ra Tqma unda, morwmuneebi Cveulebriv sxva tipis
samarxebSic imarxebodnen.
saqarTvelos teritoriaze gamovlenili akldamebis qronologiuri diapazoni sakmaod farToa. isini
Cndeba adreul SuasaukuneebSi4 da gviandel Suasaukuneebamde ganagrZoben arsebobas garkveuli
saxecvlilebebiT. Tavisi arqiteqturiT gamorCeul adreul akldamebs Soris unda davasaxeloT: xornabu-
jis, sionis, wilknisa da Zalisas akldamebi.
1. 1938-39 ww. st. menTeSaSvilis mier xornabujis maxloblad, yoRoTos xevSi mikvleul iqna
riyis qviT nagebi 10 akldama. isini warmoadgens 5-7 m sigrZis miwisqveSa nagebobas safexurebia-
ni kibiT, kamarovani kariT, Sesasvleli derefniTa da TaRiT gadaxuruli samarxi kameriT (tab. IV1).
Sida detalebiT isini erTmaneTisgan ramdenadme gansxvavdeba. yvela maTgani damxrobilia aRm-
dan das-ken. akldamebi adreve gauZarcvavT. Cvenamde moaRwia mxolod brinjaos samajurma,
mSvildsakinZis natexebma, mZivebma (tab. IV2). isini VI-VIII ss-iT TariRdeba. dakrZalvis wesis
dadgenas aferxebs akldamaSi SemorCenili Zvlebisa da inventaris xelyofa. erT-erT gauZarcvav ak-
ldamaSi, ori micvalebuli dakrZalulia TaviT das-iT, odnav moxril pozaSi, erTmaneTis pirispir, sacx-
edreebze. erTi marjvena, xolo meore marcxena gverdze. maT ferxTiT esvena bavSvis ConCxi.
st. menTeSaSvilma imave eqspediciis dros, xornabujidan oriode km-is daSorebiT, Zveli ana-
gis midamoebSi moinaxula jer kidev 1925 w. SemTxveviT aRmoCenili akldama, romelic nagebi
yofila kargad gaTlili qvebiT. akldama gaZarcvuli iyo. naZarcvi nivTebi ki mosaxleobaSi gabneuli.
miuxedavad st. menTeSaSvilis da g. gozaliSvilis didi mcdelobisa, mosaxleobas naZarcvi nivTebis
mxolod nawili gadaucia saistorio-saeTnografio sazogadoebisaTvis. es nivTebia: oqros balTebi, oq-
ros sakinZi, sardionis beWedi da sxv. (tab. IV3-6). erT-erT balTaze oqros mavTuliT gamoyvanilia
mamakacis portreti (tab. IV5), danarCenebze _ mcenareuli motivi (tab. IV6). balTebi TariRdeba V-
VII ss-iT. maT etyoba iranuli xelovnebis gavlenis kvali. Tumca, Cans, rom adgilobrivaa damzade-
buli. am nivTebidan sainteresoa brinjaos sakinZi Semkuli oqros garsakraviT, lurji da mwvane TvliT
(tab. IV4). amgvari sakinZebi TariRdeba VI-VII ss-iT. Zveli anagis akldama Tavisi mSeneblobis
4
ufro adre CvenSi mavzoleumis tipis akldamac Cndeba. mxedvelobaSi gvaqvs mcxeTis sadgurTan 1951 w. aRmoCenili
ax. w. I s-is akldama [lomTaTiZe g., ciciSvili i. axladaRmoCenili akldama mcxeTaSi, smam, t. XII, #10, 1951, gv. 641-
648].
maRali doniTa da samarxeuli inventariT, aSkarad gamoirCeva xornabujis akldamebisagan da is
uTuod ekuTvnoda sazogadoebaSi didad dawinaurebul ojaxs.
2. sionis akldama aRmoCnda 1962 w. ivris sionis V s-is eklesiisa da mis garSemo arsebuli sa-
marovnis gaTxrebisas. akldama mdebareobda eklesiis aRm-iT 4,5 m-is daSorebiT. akldama mTlia-
nad aSenebuli iyo xelovnurad amoRebul qvabulSi. nagebia Sirimis qvaTlilebiT.5 aqvs dasakrZalavi
kamera da aRm. mxridan Sesasvleli talani (tab. IV7). damxrobilia aRm-das. xazze. akldamis TaRo-
vani gadaxurvis mqone kamera gegmiT oTxkuTxedia (3,7x3,45 m). kameris kedlebi, garda aRm-sa,
sada da yrua. samsafexurian Sirimis kibes CavyavarT akldamis talanSi. kari, rogorc Cans, iketeboda
sagangebod gaTlili Sirimisave didi qviT, romelic, sxvaTa Soris, gaTxrebisas Tavis adgilze ido, miu-
xedavad akldamis araerTi gaZarcvisa. talans aqvs TaRiani saxuravi. talanis kedlebi iseve, rogorc da-
sakrZalavi kameris kedlebi, nagebia qvebis arahorizontuli rigebiT, vidre im simaRlemde, saidanac
TaRis gadayvana iwyeba. rogorc ki gverdiTi kedlebi TaRSi gadadis, qvebis rigebic horizontuladaa
dawyobili. talanis bolos dasakrZalav kameraSi Sesasvleli oTxkuTxa karia, saidanac sami kibis meS-
veobiT kameraSi CavdivarT. kameris iataki Sirimis filebiTaa mogebuli. kameris Crd. da samx. ked-
lebze miSenebulia micvalebulTa dasasveneblebi _ sacxedreebi. isini Sua nawilSi Casmuli grZeli
bordiuriT gayofilia or nawilad ise, rom sacxedreebze sul cota 4 micvalebulis erTdroulad dasveneba
SeiZleboda. sacxedreebze esvena akldamaSi yvelaze bolos dakrZalul micvalebulTa Zvlebi. danar-
Ceni Zvlebi mixvetili iyo sacxedreebsa da akldamis das. kedels Soris darCenil sicarieleSi, romelic
saZvalis funqcias asrulebda. Tavis qalebis mixedviT, akldamaSi 40 micvalebulis Zvlebi dafiqsirda.
maTgan 4 bavSvis iyo.
akldamaSi inventaris arcTu didi raodenoba aRmoCnda. jer erTi, imitom, rom SuasaukuneebSi
micalebulebs naklebad atandnen nivTebs. meorec, akldama mravaljer iyo gaZarcvuli. akldamis in-
ventaridan aRsaniSnavia, Tixis mouWiqavi jami, amokawruli svastikis gamosaxulebiT da jamebi,
romelTa SiSveli zedapiri moxatulia TeTri angobiT (tab. IV8), agreTve ramdenime vercxlis beWedi,
samajuri da brinjaos Rilebi. iqve aRmoCnda qarTlis mefis, konstantine II-is (1478-1505) vercxlis
moneta. mTeli es inventari imis mauwyebelia, rom akldama didi xnis ganmavlobaSi funqcionirebda
da gviandel SuasaukuneebSic intensiurad yofila gamoyenebuli. iq araferi aRmoCenila adreuli Sua-
saukuneebisa, Tumca sakuTriv akldamis arqiteqtura, misi siaxlove yoRoTos adreuli Suasaukuneebis
akldamebTan da sxva monacemebi, Zeglis Semswavlels, r. ramiSvils afiqrebinebda, rom akldama
eklesiis agebidan arcTu didi xnis Semdeg unda aegoT, kerZod VI s-Si mainc. akldama ekuTvnoda
im socialur fenas, romelic saTaveSi edga qveynis feodalizaciis process. am konkretul SemTxvevaSi
akldama `JaleTis~ qveynis didebuli ojaxis kuTvnileba unda yofiliyo.
3. wilknis akldama aRmoCnda 1979 w. wilknis cnobili taZridan 1,5 km-is daSorebiT. Sedge-
ba gegmiT oTxkuTxa moyvanilobis dasakrZalavi senakisa da aRm-dan miSenebuli dromosisagan
(saerTo sigrZe 10 m). nagebia moyviTalo qviSaqvis qvaTlilebiT da Cadgmulia sagangebod amoTx-
ril qvabulSi. dasakrZalavi senakis zomebia _ 3,45x3,25x2,88 m. akldama gadaxurulia TaRiT (tab.
V1). aRm-dan senaks aqvs 13 safexuriani Casasvleli kibe. dasakrZalavi kameris samx. da Crd. ked-
5
eklesiaca da akldamac gadmotanilia Tbilisis Ria cis qveS muzeumSi.
lebze miSenebuli iyo micvalebulTa dasasvenebeli sareclebi. akldamaSi aRmoCnda 18-dan 65 wlam-
de asakis 8 micvalebulis ConCxi.
sayuradReboa, rom akldamis kedlebze wiTeli da Savi saRebaviT Sesrulebulia berZnuli war-
wera: `me tikasma es akldama Tlili qvebisagan CvenTvis. papriupasi (?), isdigerdesi (?) aseve aq
ganisveneben~. saxelebi iranuli warmoSobisa Cans da aSkarad gaberZnulebuli formiTaa gadmoce-
muli. paleografiulad warwera IV-V ss-iT TariRdeba. TariRs mxars uWers akldamis aRnagoba da
misi msgavseba Zalisas, sionis, xornabujis akldamebTan. wilknis akldama Tavisi arqiteqturiTa da
samSeneblo xelovnebiT srulyofili nimuSia da logikurad agrZelebs wina epoqebSi Camoyalibebul
maRalganviTarebuli mSeneblobis tradiciebs. berZnuli warwera da maTSi moxseniebuli pirebi saSu-
alebas iZleva gamoiTqvas mosazreba, rom dakrZalulTa Soris iyvnen berZeni RvTismsaxurni. ga-
vixsenoT `qarTlis cxovrebis~ cnoba, rom qristes sjulze moqceulma mirian mefem konstantine didis-
gan gamoiTxova eklesiis mSenebelni da RvTismsaxurni.