Felsefe

İSKENDER B. AHMED ET-TRABZONÎ'NİN
RİSÂLE Fİ'R-REDDİ [ALE'L]-MİLLETİ'N-NASRÂNİYYETİ Bİ'L-İNCÎL MİN KIBELİ İLMİ'L-KELÂM ADLI ESERİNİN TAHKİK, TERCÜME VE DEĞERLENDİRMESİ

Eserin muhtevası;
-Reddiye yazımının doğuşu
-Dinlere ve i'tikâdî mezheplere yazılan reddiyeler
-Reddiye Literatürü
- İskender b. Ahmed et-Trabzonî'nin kelami görüşleri
-Risalenin tahkik, tercüme ve değerlendirilmesi

İslâm düşüncesinde önemli bir yeri olan Gazâlî nedensellik anlayışı ile çağının ötesine uzanan etkiler bırakmıştır. Gazâlî’nin nedensellik anlayışının modern fizikle olan benzerlik ve farklılıklarını ortaya çıkartmayı amaçladığımız tezimizde konuyu kavramsal düzeyde ele aldık. Hareket kavramı bağlamında incelediğimiz nedenselliğin zorunluluğu meselesinin, süreklilik ve süreksizlik düşüncelerinin ekseninde değiştiğini göstermeye çalıştık. Gazâlî örneği üzerinden incelediğimiz nedenselliğin felsefi temellerinin ortaya çıkartılması suretiyle bilimin cevap aradığı sorulara olgusal yaklaşım kadar kavramsal düzeyde de yaklaşılmasının gerekliliğini göstermeyi amaçlıyoruz. Bu sayede felsefe ile bilimin birbirlerini destekleyerek gelişmeleri gerektiğini ortaya koymayı hedefliyoruz.
Araştırmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ilkçağ filozoflarından Gazâlî’ye kadar geçen süre içerisinde neden ve nedensellik kavramlarının nasıl ele alındığı incelenmiştir.
İkinci bölümde Gazâlî’nin nedensellik düşüncesi ve buna karşı yöneltilen eleştiriler açıklanmıştır.
Üçüncü bölümde kuantum fiziği Kopenhag yorumunun gelişimi Newton fiziğinden itibaren ele alınarak incelenmiştir.
Son bölümde belirsizlik ilkesinin temel esasları açıklanarak Gazâlî’nin nedensellik anlayışıyla ortak ve farklı yönleri incelenmiştir. Bu kısmın sonunda yaptığımız genel değerlendirmeyle Gazâlî’nin nedensellik anlayışının geliştirilerek modern fiziğin ihtiyaç duyduğu yeni bir epistemoloji inşasına katkıda bulunulabileceğine dikkat çekmeye çalıştık.
Anahtar Kavramlar: Gazâlî, Nedensellik, Belirsizlik ilkesi, Kopenhag yorumu, Kuantum.


Gazzali has an important place in the Islamic thought and he left an impression beyond his age with his understanding of causality. In this thesis, we attempted to draw the similarities and differences between Gazzali’s understanding of causality and modern physics on a conceptual basis. The purpose is to show that the indispensability of causality, which is examined in the context of the concept of action, is variable according to the idea of continuation and non-continuation. Another purpose of this thesis is to indicate that revealing the philosophical bases of causality, by scrutinizing Gazzali’s thought, depends on conceptual approaches as much as the factual approaches in order to find proper answers for the questions of modern science. By the way, the ultimate goal is to show that philosophy and science should develop through supporting each other.
This thesis is composed of four parts. In the first chapter of the thesis, the concepts of cause and causality from antiquity to Gazzali are analyzed in historical perspective. In the second chapter Gazzali’s idea of causality is analyzed and the critics of this idea are depicted. In the third chapter, the development of Copenhagen interpretation in quantum physics is researched starting from Newton physics. In the last chapter, the fundamentals of the uncertainty principle are explained situating the common and different aspects of this principle in face of Gazzali’s understanding of causality. In the end of this chapter, we remarked that by improving Gazzali’s understanding of causality we can contribute to the formation of a new epistemological construction which is required in the modern physics.       
Key Concepts: Gazzali, Causality, The principle of Uncertainty, the Copenhagen interpretation, Quantum.

İslâm düşüncesinde önemli bir yeri olan Gazâlî nedensellik anlayışı ile çağının ötesine uzanan etkiler bırakmıştır. Gazâlî’nin nedensellik anlayışının modern fizikle olan benzerlik ve farklılıklarını ortaya çıkartmayı amaçladığımız tezimizde konuyu kavramsal düzeyde ele aldık. Hareket kavramı bağlamında incelediğimiz nedenselliğin zorunluluğu meselesinin, süreklilik ve süreksizlik düşüncelerinin ekseninde değiştiğini göstermeye çalıştık. Gazâlî örneği üzerinden incelediğimiz nedenselliğin felsefi temellerinin ortaya çıkartılması suretiyle bilimin cevap aradığı sorulara olgusal yaklaşım kadar kavramsal düzeyde de yaklaşılmasının gerekliliğini göstermeyi amaçlıyoruz. Bu sayede felsefe ile bilimin birbirlerini destekleyerek gelişmeleri gerektiğini ortaya koymayı hedefliyoruz. Araştırmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ilkçağ filozoflarından Gazâlî’ye kadar geçen süre içerisinde neden ve nedensellik kavramlarının nasıl ele alındığı incelenmiştir. İkinci bölümde Gazâlî’nin ...

Sanatın ne’liğini, olanaklarını ölçütlerini ve sanatçının etkinliğini tartışan alan, sanat felsefesi olarak adlandırılmıştır. Fakat Kant ile birlikte ve bilhassa Alexander Baumgarten’ın da etkisi ile “estetik” kavramı, sanat felsefesinin yerine geçmiştir. Sanat felsefesi kendini sanatla sınırlandırırken , estetik  kendisini felsefi olanla ifade etmektedir. Bu bağlamda estetik, güzel nedir sorusunu sadece sanat alanında sınırlandırmamı, doğal olanı da tartışmaya dahil etmiştir. Bu bağlamda sanatın , hakikatin ve gerçekliğin aralarındaki ilişkilerin değerlendirilmesi,  estetiğin ne olduğu , devamında da imge ile varlık arasındaki ilişkinin ne olduğu soruları önemli sorular haline gelmiştir.
Bu metinde, en temel problematiklerden biri olan sanat,  hakikat ve gerçeklik arasındaki ilişkinin ne olduğu sorusu merkezinde , taşıdıkları noktalar ve değerlendirmeleri bakımından Kant ve Hegel’in sanata bakış açıları tartışılacaktır.  İlk olarak Kant’ın “Yargı Gücünün Eleştirisi” isimli eserindeki estetik görüşleri çerçevesinde, beğeni yargısının sahip olduğu dört momentum üzerinden , güzel kavramına dair görüşlerine değinilecektir. İkinci olarak ise Hegel’in temel hipotezi olan  sanatın ideali olarak , güzel ideasının edimselliğini aramak ve sanatın ne olduğunu ararken de, bu arayışın cevabı güzel ideasını aramak ile devam eden araştırması üzerinden temel problematiğin çerçevesi ve Kant ile olan ayrımları netleştirilmeye çalışılacaktır.

Spinoza,Etika I. Bölüm boyunca tartıştığı düşüncenin bir çok noktasında ve temelde merkezi Tanrı düşüncesi oluşturur. Bu düşüncenin alt kavramları olarak töz  ve tözü kendi başına var olan ve kendisi aracılığıyla kavranan bir terim  anlayış içinde değerlendirerek, var olan şeylerin Tanrı’nın birer tezahürü ya da modusu olmaları bakımından değerlendirilmeleri gerektiği üzerinde durur. Bunun yanı sıra Tanrı tek töz olmakla birlikte , onun özünü ifade eden iki ana nitelik ; yer kaplama ve düşünce olarak ayrılmıştır. Tek töz aynı zamanda doğayla özdeş bir kavram olarak algılanmakta olup, doğa da hep fiziki anlamda mekanda yer kaplayan hem de zihin ve düşüncelerinde içerisinde bulunduğu bir sistem olarak tasarlanmıştır. Tüm bu yer kaplama ve düşüncelerden oluşan sisteme ise bir mutlak zorunluluk hüküm sürmektedir. Bu mutlak zorunluluk içeren doğa düzenin de bir etik ortaya çıkmaktadır.  Spinoza ,Etika birinci kısımda Tanrı ve töz kavramları ve onun bölünmez doğasına ilişkin kavramlara atıfta bulunduktan sonra, ikinci kısım olan “Ruhun Tabiatı ve Kökü Üzerine” başlıklı kısma ; “Şimdi de (zorunlu olarak) Tanrının ya da ezeli ve sonsuz varlığın özünden çıkması gereken şeylerin açıklamasına geçiyorum.”  açıklaması ile giriş yapmaktadır.
Buradan yola çıkarak iki bölüm arasında kurulması gereken bağlantıyı ve esasında ruh ve beden arasındaki paralel etkileşimin daha iyi anlaşılması bakımından birinci kısımda değinilen temayı  netleştirip başta Tanrı ya da Doğanın zorunluluğundan , daha sonra varlık ve güç arasındaki ilişkiye geçerek ve bunlardan hareketle beden ve onun etkileşim yahut etkilenimlerini anlamaya çalışmak kurmak daha doğru olacaktır.

Edmund Husserl fenomenolojisinde “yönelimsellik”, bilincin varoluşunun karakteristik bir noktasını ifade etmesi bakımından merkezi bir kavramdır. Husserl Mantık Araştırmaları adlı eserinde etraflı bir yönelimsellik teorisi sunmuştur. Bu yazıda Husserl’in yönelimsellik kavramını nasıl işlediği açıklanmaya çalışılacaktır. Yönelimselliğin bilinç ile nasıl ilişkilendirildiği ele alınarak, yönelimsellik ve nesne arasındaki bağın ne olduğu tartışılacak ve son olarak da yönelimsellik kavramının açımlanmasındaki asıl amaç olan zihin dünya ilişkisinin nasıl temellendiği araştırılacaktır.

Nejad Melih Devrim, ressam Fahrelnissa Zeid’in oğlu olarak 1923 yılında Büyükada’da dünyaya geldi. Lirik soyut resmin uluslararası tanınmış isimlerinden biri olan ressam, resimlerini rastlantının ve bilinmeyenin keşfedildiği bir yer olarak görmüş ve bunu birçok farklı akımda çeşitli yorumlarla yansıtmıştır. Bunun yanı sıra, aşağıda bahsedilen eserinde de görüleceği gibi rengin güçlü bir öge olarak kompozisyona katıldığı lirik resimlerinde doğayı taklit etmek yerine onun anlamını araştırmayı amaçlamıştır.

Emile Boutroux ,1845-1921 tarihleri arasında yaşamış bir Fransız düşünür olup aynı zamanda tenkitçi ,idealist ve zihinci bir felsefe tarihçisidir. Temel eseri Tabiat Kanunlarının Zorunsuzluğu (Contingency of Laws of Nature) ile , metafizik alanında radikal bir olumsallık ve belirsizlik anlayışı geliştirmiş ve doğada zorunluluğun yalnızca görünüşte olduğunu  öne sürmüştür. Aynı zamanda felsefesinin temelinde alemin ve hayatın mekanist ve determinist görüşüne karşı savaşmak yatmaktadır. Bu yazıda Emile Boutroux ‘un yedi fasıl şeklinde yayınladığı eserinin detaylarında zorunsuzluk kavramı ve onun nasıl inşa edildiği , hangi noktalardan desteklendiği incelenmeye çalışılacaktır.

Kavramsal olarak incelendiğinde kültürü , insanın etrafında görüp varoluşuna tanıklık ettiği dış dünya düzenini dönüştürerek ve geliştirerek inşa ettiği değerler bütünü olarak tanımlayabiliriz. Kültürel evrim düşüncesi ve bu düşüncenin felsefi bir temellendirmeye tabi tutulduğunda nasıl gelişme ve değişimler göstereceği incelenmek istendiğinde, belirli alt başlıkların yardımına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu alt başlıklar , kültürel antropolojik ve arkeolojik süreçler temel  alınarak , tabiatı gereği bir evrime tabi olan insanın farklılaşma aşamalarını çeşitli araştırmacı ve filozofların görüş ve yorumları ışığında değerlendirilerek ele alınmaktadır. Bu makalenin amacı, ilk kısımda arkeoloji kavramının insanı merkeze alan tarihsel kültürel süreç bağlamındaki değişimi incelenecek şekilde, ikinci kısımda antropolojik  evrimin filozoflarca yorumlanması ve gelişimi göz önünde bulundurularak son kısımda da bu sürecin tamamın felsefi anlamda nasıl bir zemine yerleşeceği konusundaki fikirlerin açıklanması şeklinde ele alınacaktır.
Kültürel evrimin yardımcı ve alt gruplarını oluşturan arkeoloji ve antropolojinin çalışma alanları birbiriyle bağlantılı ve yakından ilgilidir denilebilir. Özel olarak arkeoloji biliminin ne olduğu ve hangi alanda açıklama sahibi konumda durduğu tartışıldığında insanlık tarihi  kadar eski bir çaba ile karşılaşmaktayız. Arkeoloji kelimesi kökeni Yunanca olan iki kelime ; arkhe ve logos kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır. Yunanca Arkhe ; ilksel olan, logos ise ; bilim ve akıl gibi anlamlarda kullanılmaktadır, bu durumda arkeolojinin terim anlamı için ; ilksel olanı araştıran bilim dalıdır, demek mümkündür.

Deneyimleyebileceği , anlamlı kılacağı bir  dünya inşa edebiliyor olması nedeniyle ayrıcalıklı biricik canlı varlık olarak insanı kabul ederiz. Bu dünyanın oluşumunu sağlarken, bir diyalog ve bu diyalog ile insaniliğinin yollarını açmasını mümkün kılan yer ise dilin kendisidir. Dil, aynı zamanda bu dünya ve diyalog imkanları neticesinde insani deneyime kendine özgü karakteristiği veren şeydir. Deneyimin özünde saklı olan şey ise ‘’anlam’’dır. Dil bunların dışında , kendisi nesne haline gelmeden, her şeyi nesnelleştiren bir yaşam sürecinin de kendisidir.
Felsefi düşünme söz konusu olduğunda dili değerlendirdiğimizde, bu düşünme etkinliği için gerekli olan etmen de, en temelde , insanın kendi dilidir. Yabancı ya da bilinmeyen bir değil. Zira felsefi düşünmenin ortaya çıktığı yer felsefi düşünmenin sürekli içinde dolaştığı gündelik dilin sözcükleridir.
Felsefe, düşünme, dil ve zihin etmenleri göz önünde bulundurulduktan sonra, dil felsefesi için ,dilin mahiyetini ele alan , dil ile dünya arasındaki ilişkiyi araştıran felsefe dalıdır, diyebiliriz.  Felsefenin kendisi de dilsel bir disiplindir. Dil felsefesi ise terim ve cümlelerin anlamlarını araştırıp düşüncenin temellendirilmesindeki yol gösterici ve ayrık bir disiplin alanı olarak görülebilir.

“Çağdaş” veya onun bir önceki aşamadaki karşılığı olarak ele alınan “muasır/asri” kelimeleri , tıpkı “modern” kelimesi gibi, bugün kültürel olarak büyük ölçüde normal karşılanabilir bir kavram haline gelmiştir. Çağdaş Türk Düşüncesi ise Osmanlı Devleti’nde modernleşme girişimlerinin başladığı XVIII. yüzyılın son çeyreğinden ,özellikle de XIX. yüzyılın ikinci çeyreğinden yani Tanzimat’tan itibaren 1924 tarihinden başlayarak günümüze kadar gelen dönem olarak adlandırılabilmektedir.
Çağdaş Türk Düşüncesi kapsamında aynı zaman da  Tanzimat Dönemi yazarlarından ve şairlerinden biri olan Namık Kemal, edebiyatımızdaki ve düşünce tarihimizdeki önemli yazarlardan biri olarak anılmaktadır. Bu yazıda, Namık Kemal’in Türk Düşüncesindeki konumu, modernleşme sürecine ve Tanzimat Dönemine ilişkin fikirlerinin yanı sıra, buna bağlı olarak Namık Kemal’in Çağdaş Türk Düşüncesi’nin  içindeki  konumu tartışılmaya  çalışılacaktır. Bu tartışma temelinde Namık Kemal’in en önemli eserlerinden biri olan “Hürriyet Kasidesi”adlı çalışması içerik ve plan olarak incelenecek, özel olarak kasidenin on beşinci ve on altıncı beyitlerinden hareketle, Namık Kemal’in Türk düşüncesine ve içinde barındırdığı tarih duygusuna istinaden hangi fikirleri benimsediği ve savunduğu anlaşılmaya çalışılacaktır.

Bilim felsefesi , en genel tanımı itibariyle bilimsel sembol ve sistemlerin mantıksal yapısına ilişkin araştırmalardan oluşan felsefe disiplinidir. Bilimin yöntemi ve bu yönteme ilişkin ilk araştırmanın kapsamını oluşturur.  İncelediği kavramlar arasında ; geleneksel mantık ve bilgi teorisi, tümevarım , tümdengelim, keşif ve doğrulama gibi kavramlar bulunmaktadır. Bilim felsefesi aynı zamanda bilim insanının kullandığı neden , nicelik, nitelik, zaman , mekan , yasa gibi kavram ve kategorileri incelerken metafizikle de ilişki kurmaktadır.  Dıl dünyanın varlığına dair duyulan inançları eleştirel bir incelemesini  de yapan bilim felsefesi, anlamların açıklanması yolunda izlenen ya da takip edilen yöntemlerin sorgulayarak kabul edilebilirliğini tartışır.
Bu yazıda, bilim felsefesinin tüm bu araştırma alanı içerisinde Boutroux’nun Tabiat Kanunlarının Zorunsuzluğu eserindeki problematiğe tüm bilim felsefesi tarihindeki değişme ve gelişmelerin hangi yollardan bağlanabileceği ve hangi temel problemlerce destekleneceği açıklanmaya çalışacaktır.