Galini Stergiou

In this work the conservation and restoration processes of a double-sided ecclesiastical banner, belonging to Saint Nicholas church of Molista village, near Konitsa, Ioannina, are presented. During the 2012 renovation of the church the banner due to its weathered, tattered and dirty conservation status was misinterpreted as a common piece of canvas and was thrown away. Later, it was found by a local resident who out of curiosity attempted to unfold it. It was then when its significance and the necessity of contacting a conservationist were revealed. This ecclesiastical artifact reaches 94 cm in length, 77 cm in width and was created in 1874. It consists an exceptional signed work of one of the last and most famous traditional painters Christodoulous Papakostas-Marinas from Hioniades village. The painting techniques, patterns and colours also confirm the Hioniades traditional school of painters revealing the origin of the banner. Saint Nicholas is illustrated at one of the two sides whereas the other side demonstrates the Resurrection of Jesus. A single piece of cotton fabric was used as a support for the painting surface and oil colours were the main painting material. A thick layer of varnish protecting the colour surface resulted in its excellent conservation condition. Numerous cracks, holes, lost segments of fabric, surface wrinkling, deteriorations and weathering of the painting surface as well as dirt deposits were the main problems identified during conservation. The first basic step during the restoration process was the flattening of the textile support which was followed by the mounting and the cleaning of the painting surface. Aesthetic restoration procedures and a final varnish coating concluded the conservation efforts. The next and final stage of the restoration will be the proper repositioning of this significant ecclesiastical artifact at Saint Nicholas church.

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στο Ασβεστοχώρι, Θεσσαλονίκης και αποτελεί τον ενοριακό ναό της περιοχής. Ο ναός χρονολογείται στις αρχές του 18ου αιώνα και αποτελεί ξυλόστεγη τρίκλιτη βασιλική με την ιδιαιτερότητα του εκτός των κλιτών γυναικωνίτη του. Από τα πιο σημαντικά κειμήλια του ναού είναι το περίτεχνο επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο, φιλοτεχνημένο το 1812. Επιπρόσθετα, διαθέτει μια πλούσια συλλογή από αντικείμενα λαογραφικής και εκκλησιαστικής αξίας τα οποία σχεδιάζεται να παρουσιαστούν με την μορφή μίας μόνιμης έκθεσης σε διαθέσιμο και κατάλληλο χώρο εντός του γυναικωνίτη. Η δημιουργία μιας μόνιμης έκθεσης εκκλησιαστικού και λαογραφικού περιεχομένου (in situ) δίνει τη δυνατότητα στο ναό να αποκτήσει και την ιδιότητα του αντίστοιχου μουσείου, εμπλουτίζοντας και πολιτιστικά την θρησκευτική εμπειρία.
Είναι καθολικά αποδεκτό, ότι κληρικοί και λαϊκοί ως λαός του Θεού στην ορθόδοξη λατρεία συλλειτουργούν. Οι λαϊκές συνήθειες και παραδόσεις αποτελούν ένα αξιοσέβαστο τμήμα της ευρύτερης πνευματικής κληρονομιάς. Αποτελούν μάλιστα το ξεχείλισμα της λατρεύουσας λαϊκής ψυχής, που μορφοποιείται σε ήθη και έθιμα, σαν εκείνα που τόσο παραστατικά μας διηγούνται πολλοί συγγραφείς, όπως ο Παπαδιαμάντης. Αυτά έχουν συγκεκριμένη ονομασία, λέγονται Ορθόδοξη Λειτουργική Ευσέβεια. Η κεντρική νοηματική μουσειολογική ιδέα της μόνιμης έκθεσης αποσκοπεί στην παρουσίαση της τοπικής ορθόδοξης λειτουργικής ευσέβειας. Παρουσιάζει δηλαδή την ενσωμάτωση της λαϊκής παράδοσης στην ορθόδοξη λατρευτική ζωή, μέσα από ενότητες που συνδυάζουν τα δύο αυτά στοιχεία υπογραμμίζοντας νοηματικά και οπτικοποιώντας την έντονη αλληλεπίδρασή τους.
Ανάμεσά τους παρουσιάζονται δύο σημαντικές συνιστώσες για τον τόπο και τον ναό. Την πρώτη συνιστώσα αποτελεί η συντεχνία των Κολακιωτών αγιογράφων (19ος αιώνας) που φιλοτέχνησε σημαντικό αριθμό από τις φορητές εικόνες που κοσμούν τον ναό, ενώ την δεύτερη συνιστώσα συνθέτει η παραδοσιακή ενασχόληση των ντόπιων στα λατομεία εξόρυξης ασβεστόλιθου και στην κατεργασία αυτού για την παραγωγή ασβέστη.
Το στοιχείο όμως που ντύνει τα μουσειολογικά αντικείμενα με προσωπικά νοήματα είναι οι ηχογραφημένες διηγήσεις των ίδιων των κατοίκων του Ασβεστοχωρίου. Η ψηφιοποιημένη εκδοχή αυτών των διηγήσεων θα ενσωματωθεί στο μουσειολογικό σκεπτικό, ενώ παράλληλα στην ψηφιακή εκδοχή του μουσείου θα υπάρχει η δυνατότητα για πρόσβαση σε ολόκληρο το υλικό. Η διαδικασία αποτύπωσης όλων αυτών των διηγήσεων συντελεί στη διάδοση και διαχείριση της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς που μπορεί έτσι να ταξιδέψει μακριά, να αγγίξει με την προσωπική αφηγηματική της ζωντάνια, να ενεργοποιήσει αναμνήσεις ή και να δώσει όψεις μιας άλλης ζωής του χθες στους ανθρώπους του σήμερα. Το έργο αυτό βρίσκεται στην αρχή της διαδικασίας υλοποίησης του και αποτελεί μία μοναδική προσπάθεια θεματικής συστέγασης και συν λειτουργίας με κύριο άξονα την διαδραστική παρουσίαση και την ψηφιακή αποτύπωση όπως αυτή εμφανίζεται στις μουσειολογικές ενότητες.

In this work we provide results of three analytical methods, e.g. micro-RAMAN, micro-FTIR and SEM/EDS, which were applied for the identification of pigments in 19th century icons for preservation and restoration purposes. These icons are stored in the Saint George church at the Asvestochori village near Thessaloniki, N. Greece. The two icons depict the “Palpation of Thomas” and St.Dionisios, respectively, and were constructed between 1812 and 1825 to decorate the altar of the church. These icons are works of folk art and their iconographic characteristics are affected by the contemporaneous historic spirit. Thus, the saints are depicted in simple shapes, primary colors are dark and locally mixed with brighter tones to express a hint of joy. Icons are in good conservation status, they exhibit usage and time ravages to their paint layers and wooden bodies. Representative samples, of the pigments, not exceeding dimensions of approximately 2x3x1 mm, from both icons were obtained. These samples were studied using the non-destructive technique of micro-Raman spectroscopy for the identification of inorganic pigments. Micro-FTIR spectroscopy was implemented as a complementary technique for the identification purposes. Finally, where coatings of the binder material on the pigments were hampering the spectroscopy analyses the scanning electron microscopy (SEM/EDS) technique was selectively used. The analytical techniques micro-RAMAN and micro-FTIR were performed in the frame of the “Programme of Management and Conservation of Ecclesiastical Cultural Heritage Objects” at the University Ecclesiastical Academy of Thessaloniki. The SEM/EDS study was applied at the School of Sciences of Aristotle University of Thessaloniki. The main purpose of this study is to improve our scientific knowledge on the pigments which were used at iconography during early 19th century in the broader area of Thessaloniki, by examining inorganic and organic components and when possible to apply these materials in the conservation science.