Krv

Za druga značenja, pogledajte Krv (čvor).

Epruvete sa krvlju: desno svježa krv, lijevo izdvojena krvna plazma i krvne ćelije

Krv je cirkulatorno tkivo, koje se sastoji od tečne plazme i ćelija (crvenih krvnih ćelija – eritrocita, bijelih krvnih ćelija – leukocita i krvnih pločica – trombocita). Medicinski termini, koji se vezuju za krv, često počinju sa hemo- ili hemato- (od grčke riječi "haima", što znači "krv").

Glavna uloga krvi je da dovodi kisik, glukozu i ostale konstitucijske elemente do tkiva, te da otkloni štetne produkte (kao što su ugljik dioksid i laktička kiselina). Krv omogućava da ćelije (leukociti, abnormalne ćelije tumora) i druge tvari (amino kiseline, lipidi, hormoni), budu razmijenjeni između tkiva i organa. Problemi sa nadoknadom krvi i cirkulacijom mogu dovesti do velikih poremećaja u tkivu.

Beskičmenjaci

Kod nekih manjih beskičmenjaka kisik se rastapa u plazmi. Veće životinje koriste disajne proteine da bi povećali kisikov kapacitet nošenja. Hemoglobin je najprostranjeniji disajni protein u prirodi. Hemocijanin (plavog pigmenta) sadrži bakar i može se naći kod mekušaca i rakova.

Kod mnogih beskičmenjaka, proteini koji nose kisik lako su topivi u krvi; u kičmenjaka, nalaze se unutar posebnih crvenih ćelija, tako omogućujući veću koncentraciju disajnih pigmenata bez povećanja žitkosti krvi i bez oštećenja organa, poput bubrega, koji filtriraju krv.

Insekti

Kod insekata, krv (pravilniji naziv je hemolimfa) nije uključena u transport kisika. Otvori zvani traheje dozvoljavaju kisiku iz zraka ulazak u tijelo, koji difuzijom ide direktno do tkiva). Krv insekata se ponovo izliva u tkiva, kako bi odstranila otpadne produkte.

Anatomija krvi

Krv se sastoji od nekoliko vrsta sićušnih tijela; ovi elementi čine oko 45% krvi. Ostalih 55% je krvna plazma, žućkasta tekućina koja služi kao tekuće (plovuće) sredstvo. Normalni pH ljudske arterijske krvi je približno 7.40. Nekih 7% ljudske težine je krv.

Sićušna tijela:

• Crvene krvne ćelije ili eritrociti (96%). U sisavaca, ova tijela nemaju jezgra u ćelijama niti organele, tako da se, strogo govereći, ne smatraju ćelijama. Sadrže hemoglobin i raznose kisik.
• Bijele krvne ćelije ili leukociti (3.0%), su dio imunog sistema; one uništavaju infekcijske agente.
• Trombociti (1.0%) su odgovorni za zgrušavanje krvi ili koagulaciju i učestvuju kod upala (inflamaciji).

Krvna plazma je u biti vodena solucija, koja se sastoji od 96% vode, 4% proteina krvne plazme, i male količine drugih materija. Neki od komponenata su:

• albumin
• faktori u koagulaciji
• antitijelo ili imunoglobulini
• hormoni
• razni proteini
• razni elektroliti (uglavnom natrij)

Fiziologija krvi

Proizvodnja i degradacija

Krvne ćelije se proizvode u koštanoj srži, a taj proces se zove hematopoeza. Proteinski komponent je proizveden u jetri, dok hormone proizvode endokrine žlijezde dok vodenu soluciju održavaju probavni trakt i bubrezi.

Krvne ćelije degradiraju slezena i Kupfferove ćelije u jetri. Jetra također pročišćava proteine i amino kiseline.

Transport kisika

Količina kisika u krvi je direktno proporcionalna parcijalnom pritisku kisika (PO2) u krvi.

Molekula hemoglobina je osnovni transporter kisika. 98.5% kisika je hemijski sjedinjen s hemoglobinom (Hb). Samo 1.5% je fizički rastopljeno u krvi.

Transport ugljik dioksida

Kada arterijska krv teče kroz kapilare, ugljik dioksid se izdvaja iz tkiva u krv. Dio ugljik dioksida se rastapa u krvi, a nešto se spaja sa hemoglobinom u karbaminohemoglobin. Ostatak ugljik dioksida se pretvara u bikarbonat ili jone vodika. Većina ugljik dioksida se prevozi unutar krvi u obliku jona vodika.

Transport jona vodika

Nešto oksihemoglobina gubi kisik i postaje deoksihemoglobin. Deoksihemoglobin ima mnogo veću privlačnost prema H+ nego oksihemoglobin tako da veže većinu jona vodika.

Zdravlje i bolesti

Drevna medicina

Hipokratska medicina je smatrala krv jednim od četiri tjelesna soka (uz žutu žuč, crnu žuč i sluz). Pošto se za mnoge bolesti vjerovalo da im je uzrok višak krvi, do 19. vijeka često su se upotrebljavale pijavice i flebotomija (puštanje krvi iz tijela). Danas se upotrebljavaju u rijetkim krvnim bolestima.

U klasičnoj grčkoj medicini, krv se dovodila u vezu sa zrakom, proljećem i veselom, proždrljivom ličnosti. Vjerovanje je bilo da se krv stvara u jetri.

Dijagnoza

Krvni pritisak i testovi krvi su najčešći testovi koji se obavljaju, a koji se odnose na krv.

Patologija

Pogledajte članak: Bolesti krvi

• Rane mogu uzrokovati veliki gubitak krvi. Trombociti zgrušavaju krv, time blokirajući manje rane, ali s većim se mora postupiti s brzinom da bi se izbjegla eksangvinacija. Ostećenje unutrašnjih organa može izazvati unutrašnje krvarenje, odnosno hemoragiju.
• Blokada cirkulacije također može stvoriti mnogo medicinskih poteškoća od ishemije (smanjen protok krvi) u kraćem roku do nekroze tkiva i gangrene u dužem periodu.
• Hemofilija je genetska bolest koja uzrokuje disfunkciju jednih od mehanizama zgrušavanja krvi. Rane koje su inače zanemarljive na taj način postaju opasne po život, a češće vode do hemartroze, odnosno krvarenja u zglobovima, što može biti paralizirajuće.
• Leukemija je grupa rakova tkiva od koje se krv sadrži.
• Veliki gubitak krvi, da li traumatični ili ne (npr. tokom operacije), kao i pojedine krvne bolesti poput anemije i talasemije, zahtjevaju transfuziju krvi. U nekim zemljama svijeta postoje banke krvi da bi se potreba za krvlju zadovoljila. Osoba koja prima krv transfuzijom mora imati krvnu grupu kompatibilnu sa krvnom grupom donatora.
• Krv je bitan vektor u infekcijama. Sida, čiji se virus HIV prenosi kontaktom između krvi, sjemena (sperme), ili lučenjem tjelesnih tekućina osobe s infekcijom. Hepatitis B i hepatitis C se prenose prvenstveno kroz kontakt s krvlju.
• Infekcija krvi je bakteremija ili sepsa. Malarija i tripanosomijaza (bolest spavanja) su parazitne infekcije nošene kroz krv.

Tretman

Transfuzija krvi je najneposrednija terapeutska upotreba krvi. Takva krv se dobija od donatora. Pošto postoje različite krvne grupe, a transfuzija pogrešne grupe može izazvati ozbiljne komplikacije, potrebno je ustanoviti da je pravilna grupa upotrebljena.

Ostali krvni proizvodi koji se primjenjuju putem vena su ćelije, krvna plazma, krioprecipitati (produkti koji se dobiju grijanjem smrznute plazme) ili koncentrati specificnih faktora zgrušavanja.

Mnogi se oblici lijekova (od antibiotika do hemoterapije) primjenjuju putem vena, jer nisu lahko ili dovoljno upijeni u probavnom traktu.

Također pogledajte

• Krvna grupa
• Hemoliza
• Umjetna krv
• Spisak komponenti ljudske krvi
• Krv kao hrana: pogledati Crni puding

Vanjski linkovi

• Nauka 50: Krv (RTS Obrazovno-naučni program - Zvanični kanal)
• Krv