Aita Santuen Lurraldea
| Aita Santuen Lurraldea Stati della Chiesa Status Pontificius | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 754 – 1870 | |||||||||||||||
| Hautazko monarkia | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Ereserkia [[Fitxategi:Noi vogliam Dio, Vergine Maria ( – 1857) Marcia trionfale (1857–1870)|280px]] | |||||||||||||||
 Aita Santuen Lurraldea c. 1700, tartean hegoaldeko Italiako Benevento eta Pontecorvo eta hegoaldeko Frantziako Comtat Venaissin eta Avignon bere exklabeak. | |||||||||||||||
| Geografia | |||||||||||||||
| Hiriburua | Erroma | ||||||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||||||
| Dirua | Aita Santuen eskudo, (1866ra arte) Aita Santuen lira (1866–1870) | ||||||||||||||
| Kultura | |||||||||||||||
| Hizkuntza(k) | Latina, italiera | ||||||||||||||
| Erlijioa | Katolizismo | ||||||||||||||
| Historia | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
.svg)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Aita Santuen Lurraldea edo Elizaren Estatua (italieraz: Stato Ecclesiastico; latinez: Status Pontificius) Italiako historiako estatu garrantzitsuenetakoa izan zen. Italiar penintsularen erdialdean kokatuta, Po ibaitik Fermoraino luzatzen zen Adriatiko aldean; Toscanatik Terracinaraino Tirreniar itsaso aldean, eta Ekialdeko Emilia, Umbria, Markak eta Erroma hartzen zituen. Erroma hiriburuan, aita santuak gobernadore zibilak izan ziren 752 urtetik (Pepin Laburrak Elizarekin hitzarmena egin zuenetik) 1870 arte (Piemonteko erresumak Italia batu zuen arte).
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gregorio I.a Handiaren garaietatik aurrera (590-604), aita santuek, Italiako lurralde zabalena beren esku edukitzeaz gainera, autonomia handiz jokatzen zuten Ravennako exarken (Ekialdeko enperadoreen ordezkarien) aurrean. Lombardiarrek Ravennako exarken mendeko lurra hartu ondoren, Eztebe II.a aita santuak Pepin Laburra errege karolingioaren laguntza eskatu zuen. Hark, lombardiarrak garaitu ondoren, Erroma, Perugia, Ravenna eta Pentapolis (Rimini, Pesaro, Fano, Senigallia, Ancona) ezarri zituen aita santuaren esku (756). Karlomagnok berretsi zuen emaitza (774). Ondoko urteetan, Spoletoko dukerriaz eta Ferraraz jabetu ziren aita santuak. Germaniako Erromatar Inperio Santuaren ordezkari eta buru nagusi bihurtu ziren, eta, harrezkero aita santuek gobernatu zuten Italiako erdialdea. Erdi Aroan zehar, tirabira handiak izan ziren aita santuen eta jaun feudalen artean, eta Erroman bertan, aita santuen arrimuan, sortu ziren familia ahaltsuekin ere izan ziren arazoak. Aita santuen eta agintari germaniarren, frantziarren eta italiarren arteko harremanak ere korapilatsuak izan ziren, eta, Erroma barneko anarkiak eraginda, Elizaren politikak gorabehera handiak izan zituen mendeetan zehar: enperadore germaniarrekiko auziak (X.-XII. mendeak), Avignongo erbesteratzea (1309-1377), Mendebaldeko Zisma (1378-1417).
Errenazimentuaren garaian zuzendu zen Elizaren egoera politikoa, Borgia familiaren (Alexandro VI.a, 1492-1503; Cesare Borgia, 1507. urtean hila) eta Julio II.aren (1503-1513) eskutik. Frantziako Iraultzak ekarri zuen Elizaren Estatuen hondamena, Frantziaren mendean geratu baitziren 1791-1799 bitarteko urteetan. 1814. urtean, Napoleonen gainbehera hasi ondoren, berriro ere egituratu ziren Elizaren estatuak; pizkundea, alabaina, azalekoa izan zen, Italiako herriaren abertzaletasunak ez baitzuen besterako aukerarik eman. Gregorio XVI.ak eta Pio IX.ak Austria eta Frantziako gobernuengana jo zuten laguntza eske. 1860. urtean, Romagna, Marche eta Umbria Piemonteko koroaren eskuetara igaro ziren, eta Erroman zeuden oste frantsesek galarazi zuten hiria Viktor Emmanuel II.aren erresumako lurralde bihurtzea. 1870. urtean, Italiak Erroma bereganatu zuen, eta Elizaren Estatuak desagertu ziren. Pio IX.ak ez zuen Italiako erreinu berria onartu. 1929. urtean, Gasparri kardinalak eta Mussolinik Letrango jauregian izenpetu zuten hitzarmenaren arabera, Vatikanoko hiriko estatua sortzearekin batera, aita santuak uko egiten zien Erromaren eta Elizaren Estatuen gainean mendeetan zehar izan zituen eskubideei eta Italiako estatuak eskubide bereziak eman zizkion Eliza katolikoari.
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q170174
Multimedia: Papal States / Q170174