Elizabeth Taylor
_rib.PNG){kind=small}
.svg){kind=small}
Elizabeth Rosemond Taylor (Londres, 1932ko otsailaren 27a - Los Angeles, Ameriketako Estatu Batuak, 2011ko martxoaren 23a)[1] Ingalaterrako aktorea izan zen, bitan emakumezko aktore onenaren Oscar sariaren irabazlea. Haren begi moreak zirela eta, munduko emakumerik ederrenetakotzat jo zen garai batean.
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lehen urteak eta hezkuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Elizabeth Rosemond Taylor Hampsteaden jaio zen, Londresen. Ingalaterran bizi ziren Francis Lenn Taylor (1897-1968) eta Sara Sothernen (Sara Viola Warmbrodt, 1895-1994) bi seme-alabetan gazteena izan zen.
Hiru urte zituela hasi zen Taylor ballet klaseak hartzen. Bigarren Mundu Gerra hasi baino lehentxeago, bere gurasoek Estatu Batuetara itzultzea erabaki zuten gerra saihesteko. Lehenengo amarekin eta nebarekin bidaiatu zuen eta New Yorken lurreratu zen 1939ko apirilean. Aita, berriz, Londresen geratu zen arte-negozioko kontuak amaitzeko, eta azaroan iritsi zen. Los Angelesen, Kalifornian, ezarri ziren, non bere aitak arte-galeria berri bat ireki zuen, Ingalaterratik inportatzen ziren pintura asko biltzen zituena. Galeriak laster erakarri zituen Hollywoodeko ospetsu asko, Europako margolan modernoak estimatu zituztenak.Walkerren arabera, galeriak «ate asko ireki zituen Taylortarrentzat, diruaren eta prestigioaren gizartera zuzenean eramanez» Hollywoodeko komunitate zinematografikoaren barruan.
Karrera artistikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hastapenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Los Angelesen bizitzen jarri eta gutxira, Taylorren amak jakin zuen Hollywoodeko jendeak «aurpegi polit bakoitzerako film bat ikusi ohi zuela». Amaren lagun batzuek, baita arrotzek ere, behin eta berriz esan zuten Taylorrek pantaila-proba bat egin zezala Scarlett O 'Hararen alabaren rolerako, filmatzen ari ziren Gone with the Wind (Haizeak eraman zuena) filmerako. Amak uko egin zion ideiari, inoiz ez baitzuen interesik izan alaba antzezle bat izan zedin, eta, nolanahi ere, gerra ondoren Ingalaterrara itzultzeko asmoa zuen.
Hedda Hopper Hollywoodeko zutabegileak Andrea Berens aurkeztu zion Taylor taldeari, John Cheever Cowdin Universal Pictureseko presidente eta akziodun nagusiaren neska-laguna. Berensek alabarekin Cowdin ikustera joateko denbora har zezan eskatu zion Sarari, neskatoaren edertasun harrigarriak liluratu zuela ziurtatuz. Metro-Goldwyn-Mayer ere interesatu zen Taylorrekin, baita Louis B. Mayer estudioko burua ere.
Taylor bederatzi urte zituela agertu zen bere lehen filmean, There 's One Born Every Minute filmean (1942), Universal filmeko bere film bakarrean.
Batzuek uste dute Cowdinen itxaropenak ez zituela bete, eta haren begi ederrek ere ez zutela txunditu. Taylorren begiak urdinak ziren, eta mutazio bitxi batek betile ilara bikoitz baten jabe egin zuen.
Lehen paperak
[aldatu | aldatu iturburu kodea].jpg)
Taylor Lassie Lassie Come Home (1943) perrari buruzko pelikularen zerrendan agertu zen, Roddy McDowall haur izarrarekin, zeinekin bizitza osorako adiskidetasuna partekatuko zuen. Filmak aktoreen aldeko arreta jaso zuen, eta MGMk zazpi urteko kontratu konbentzionala sinatu zuen Taylorrekin, astean 100 dolarretik aurrera, aldizkako igoerekin. Kontratu berriarekin egin zuen lehen lana 20th Century Fox-erako irteera-mailegu bat izan zen, Charlotte Brontëren Jane Eyre (1943) eleberriaren bertsio zinematografiko batean Helen Burns pertsonaia interpretatzeko.Taylor Ingalaterrara itzuli zen Doverko Harri zuriak (1944) filmean agertzeko, MGMren zigilupean.
Universal Studios eta Metro-Goldwyn-Mayer estudioetarako lan egin ostean, 20th Century Foxekin sinatu zeun. Haiek lehen protagonista papera eman zioten 1944ko National Velvet filmean, eta ume-izarra bihurtu zen.
Taylorrek Velvet Brownen papera bilatzen jarraitzen du Gaztaroko sua filmean, eta horrek izar bihurtu zuen 12 urterekin. Bere pertsonaia zaldi bat sakrifikatua izatetik salbatzen duen neskato batena zen, eta, ondoren, lagun baten laguntzarekin, Grand Nationalean parte har dezan entrenatzen du. Mickey Rooney aktore gaztearekin eta Angela Lansbury Amerikara iritsi berriarekin batera egin zuen filma arrakasta handia izan zen 1944ko abenduan. Urte asko geroago, Taylorrek «inoiz egin zuen filmik zirraragarriena» deitu zion, nahiz eta filmak urte batzuk geroago bere bizkarreko arazoetako batzuk ekarri zizkion, errodajean zaldi batetik erori zelako. Ikusleak eta kritikariak Elizabeth Taylorrekin «maitemindu» ziren filmean ikusi zutenean.
Gaztaroko suak 4 milioi dolar baino gehiago bildu zituen Estatu Batuetan, eta MGMk epe luzerako kontratu berri bat sinatu zion Taylorri. Filmaren arrakasta ikusita, Taylor antzeko beste film baterako aukeratu zuten, Courage of Lassie (1946). Filmaren arrakastak Taylorri beste kontratu bat ekarri zion, astean $750 jaso behar zituela hitzartuz.
Mary Skinner neurotika Warner Brothersen mailegu batean Life with Father (1947), Cynthia Bishop Cynthian (1947), Carol Pringle Así son ellas filmean (1948) eta Susan Prackett (1948) paperek arrakasta izan zuten. Taylorrek aktore nerabe trebe eta arrakastatsuaren ospea lortu zuen, eta "One-Shot Liz" ezizena jarri zioten (eszena bat hartualdi bakarrean filmatzeko zuen gaitasunari erreferentzia eginez). Little Women klasikoan (1949) Taylorrek interpretazioa nerabe gisa egin zuen azken papera izan zen.
Paper helduetarako trantsizioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1948ko urrian, Taylor RMS Queen Mary ontzian ontziratu zen Ingalaterrara bidean, Conspirator filmatzen hasteko. Beste haur aktore batzuek ez bezala, Taylorrek rol helduetarako trantsizio erraza egin zuen. Ordurako, Taylorrek emakume heldu baten irudia zeukan.
Conspirator filmak porrot egin zuen leihatilan, baina 38 urteko Britainiar Guardiako ofizial batekin (Robert Taylor) maitemintzen den 18 urteko neska amerikar baten istorioa goraipatu zuen kritikak, bere lehen rol heldua izateagatik film batean.
Bere lehen arrakasta handia Father of the Bride (Emaztegaiaren aita, 1950) komedian etorri zen, Spencer Tracy eta Joan Bennettekin batera. Filmari ondo joan zitzaion leihatilan eta Taylorren hurrengo irudia izango zen, aktore dramatikoaren ibilbidea zehaztuko zuena.
1949. urtearen amaieran, George Stevensen Toki bat eguzkian (A Place in the Sun) filmatzen hasi zen Taylor. 1951n merkaturatu ondoren, Taylorrek gorazarrea jaso zuen Angela Vickersen interpretazioagatik. Goi mailako gizarteko emakumea George Eastman (Montgomery Clift) eta Alice Tripp (Shelley Winters) haurdun geratu den bere neskalagun gaixoaren artean kokatzen dena. 1991n, Ameriketako Estatu Batuetako Kongresuaren Liburutegiko National Film Registry (Filmesen Erregistro Nazionala) gordetzen dutenen artean sartu zen filma, «kulturalki, historikoki edo estetikoki adierazgarritzat» hartzen zelako.
1950eko hamarkadako bukaera zein 1960koa izan zen Taylorren urrezko garaia zineman. Izan ere, Oscar izendapenak garai horretan jaso zituen: Raintree County (1957), Cat on a Hot Tin Roof (1958), Suddenly, Last Summer (1959), Butterfield 8 (1960) (Oscar lehen aldiz irabazi zuen), eta Who's Afraid of Virginia Woolf? (1966) (Oscar bigarren aldiz irabazi zuen).
Una mujer marcada (1960) lanarekin, non luxuzko prostituta baten papera egiten zuen, Liz Taylorrek "Emakumezko aktore onenaren" lehen Oscarra irabazi zuen, ondoz ondoko urteetan lau izendapen lortu ondoren, Marlon Brandok soilik berdindu zuen errekorra. 1950eko hamarkadaren amaieran, Marilyn Monroerekin, 20th Century Fox estudioetako beste izar handiarekin, zuen lehia areagotu zen, nahiz eta rol ezberdinetan espezializatu ziren: Taylorrek pertsonaia atsekabetuak, tenperamentalak eta problematikoak aukeratu zituen, eta Marilyn sex symbol prototipo gisa ospetsu egin zen, batez ere komedietan.
Bere izar kategoria ordura arteko pelikularik garestienarekin indartu zen: Cleopatra (1963). Film honengatik, Elizabeth Taylor izan zen milioi bat dolarreko kontratua sinatu zuen lehen aktorea. Hala ere, hainbat gorabeherek errekor hau gainditzera eraman zuten: filmaketaren atzerapen eta ezuste ugariek, eta bere kontratuan aurreikusitako leihatilaren ehuneko batek soldata bider zazpi kobratzea eragin zuten. Film honen errodajean ezagutu zuen Richard Burton; maitasun harreman bat hasi zuten biak ezkonduta zeudela, eta horrek sekulako iskanbila sortu zuen.
.jpg)
1960ko hamarkadaren erdialdetik aurrera, zineman parte hartzeak indarra galdu zuen, nahiz eta oraindik hainbat pelikula nabarmenetan parte hartzeko aukera izan zuen, hala nola La mujer indomable (Franco Zeffirellik zuzendua), Reflejos en un ojo dorado, Marlon Brandorekin (John Hustonen zuzendaritzapean) eta ¿Quién teme a Virginia Woolf?, Richard Burtonekin batera. Lan horrek protagonisten benetako desadostasunak islatzen zituen, eta Taylorrek "Emakumezko aktore onenaren" bigarren Oscar saria jaso zuen.
1999an American Film Institutek Estatu Batuetako zinemaren lehen ehun urteetako zazpigarren emakume izarrik onena izendatu zuten [2]
Telebistan (1973-1979)
[aldatu | aldatu iturburu kodea]70eko hamarkadatik aurrera, Taylorrek zineman izan zuen ibilbidea nabarmen murriztu zen, eta telebistarako eta antzerkirako paperetan parte hartzen hasi zen. Parte hartu zuen telebistarako filmatu zen lehen filma 1973koa izan zen. Garai hartan bere senarra zen Richard Burtonekin batera antzeztu zuen eta Waris Husseinek zuzendu zuen. Drama honetan, Jane eta Martin Reynolds senar-emazteak 18 urteren ostean amaitu zuten harremana. Urte horretan bertan, Donostiako Nazioarteko Zinemaldira joan zen, Una hora en la noche film berria aurkeztera; denboraldi zaila bizi zuen, Richard Burtonengandik banandu berria baitzen. Bere egonaldia polemikoa bezain iheskorra izan zen, baina Taylorrek bere izaera atsegina erakutsi zuen, bere izar estatusari zegozkion ezaugarri apetatsuak alde batera utzi gabe.1976an, Ava Gardner eta Jane Fondarekin batera El pájaro azul filmatu zuen, haurrentzako filma, George Cukorrek zuzendua, aipamen neutroak jaso zituena eta komertzialki oso ondo funtzionatu ez zuena.
1977an, Diana Rigg eta Len Cariourekin batera, A Little Night Music (Dulce Viena) obra musikalaren zinemarako egokitzapenean aritu zen, Ingmar Bergmanen gidoiarekin eta Harold Princeren zuzendaritzarekin. Kritika gehienak negatiboak jaso zituen.
Zinema, antzerkia eta telebista (1980-1989) Geroago, Agatha Christieren kontakizun batean oinarritutako El espejo roto (1980) filmeko protagonista izan zen, Angela Lansbury, Tony Curtis, Kim Novak eta Rock Hudson lagun pertsonalarekin batera, Guy Hamiltonen zuzendaritzapean. Kritika onak jaso zituen film luzea izan zen.
Broadwayko bi antzezlanetan parte hartu zuen: The Little Foxes (1981), Martin Beck Antzokian egina, Tony sarirako izendatua izan zena "Obra bateko emakumezko aktore nagusi onenagatik"; eta Private Lives (1983), Milton Katselasen zuzendaritzapean Lunt-Fontanne Antzokian. Bien produktore exekutiboa ere izan zen.
1980ko hamarkadaren hasieran, Liz Taylorrek General Hospital eta All My Children telenobela ezagunetan parte hartu zuen. Ordutik aurrera telebistan bere agerpenak nabarmen areagotu ziren. 1983an Shelley List gidoilariak idatzitako Between Friends telefilmaren protagonista izan zen, Carol Burnetten parte-hartze bereziarekin, eta 1984an Hotel drama telesaileko atal batean aktore gonbidatu gisa aurkeztu zen. Bere hurrengo proiektua North and South (1985) minisaila izan zen, John Jakesek idatzitako eleberrien trilogia homonimoan oinarritutako Sezesio Gerrako drama bat, non Madam Contiren papera egin zuen, prostituzio-etxe baten jabea. Garai hartan egin zituen rol gehienak telebistako filmetan izan ziren. Ez zuten kritikaren goraipamenik jaso, hedabideetan egin zituzten lehen lan gisa, baina publikoak onartu egin zituen, besteak beste, Poker Alice (1987).
1988an, Taylorrek Young Toscanini filmatu zuen, zortzi urte lehenago The Mirror Crack 'd-etik zinemetan estreinatutako bere lehen film luzea, non Nadina Bulichoff opera-abeslaria birsortu zuen. C. Thomas Howellek protagonizatu zuen eta Franco Zeffirellik zuzendu zuen.Hala ere, film luzeak aipamen negatiboak jaso zituen eta ez zuen ondo funtzionatu komertzialki. Hurrengo urtean, Taylorrek telebistan lan egin zuen berriro. Mark Harmon, Valerie Perrine, Ronnie Claire Edwards eta Rip Tornekin batera aritu zen Sweet Bird of Youth-en (Gaztetako txori gozoa) egokitzapen batean, Nicolas Rod-ek zuzenduta. Telefilma horrek Gavin Lamberten izen bereko eleberrian oinarritutako antzezlan bat eguneratzen zuen (Geraldine Page eta Paul Newmanekin zinemara eramana).
Telebistako fokalizazioa (1989-2001)
1989an, Sweet Bird of Youth telebistarako filmeko protagonista izan zen, Nicolas Roegek zuzendutako Tennessee Williamsen izen bereko antzezlanaren egokitzapena. Taylorrek zinemako aktore bat antzeztu zuen, alkoholismoa eta drogazaletasuna pairatzen zituena.
Filmografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Filmen zuzendaria eta itzuli bada beste hizkuntza batera (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera) beste izenburu batekin taula honetan ikus daiteke:
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Gaztelaniaz) BELINCHÓN, GREGORIO. (2011-03-23). «Fallece la actriz Elizabeth Taylor a los 79 años» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
- ↑ (Ingelesez) «AFI’s 100 YEARS…100 STARS» American Film Institute (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q34851
Multimedia: Elizabeth Taylor / Q34851
- 1932ko jaiotzak
- 2011ko heriotzak
- Londrestarrak
- Ingalaterrako aktoreak
- Emakumezko aktore onenaren Oscar sariaren irabazleak
- Erresuma Batuko juduak
- Judaismora konbertituak
- Kennedy Sarien irabazleak
- Drama emakumezko aktore onenaren Urrezko Globo saridunak (zinea)
- Organo-gutxiegitasunen ondorioz hildakoak
- Britainiar Inperioko Ordenaren Dama komendadoreak
- Ameriketako Estatu Batuetako emakume aktoreak
- Kaliforniako aktoreak
- Ameriketako Estatu Batuetako LGBT eskubideen aktibistak