Eugi
| Eugi | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 Kontzejuko ikuspegia: izen berezko urtegia eta herria | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Ibarrak (Iruñerria) |
| Udalerria | Esteribar |
| Administrazioa | |
| Mota | kontzeju |
| Izen ofiziala |  Eugi |
| Burua (2019-2023) | Estibaliz Iribarren Osinaga (kontzejuburua) |
| Posta kodea | 31638 |
| Herritarra | eugiar, eguiar |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°58′43″N 1°30′40″W / 42.97861°N 1.51111°W |
| Azalera | 48,94 km² |
| Garaiera | 632 metro |
| Distantzia | 27,6 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
| Biztanleria | 347 (2020) |
| Datu gehigarriak | |
| Webgunea | www.eugi.eus |
Eugi[1][a] (esteribarreraz: Egui)[b] Esteribar udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean.
2020 urtean 347 biztanle zituen.
Bertako biztanleak eugiarrak (esteribarreraz: eguiarrak) dira.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eugi beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Eugui
- frantsesez: Égouy
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Eugui (1071)
- Heugui (1275)
- Eugui (1280)
- Euguy (1366)
- Egui (1366)
- Eugui (1428)
- Eugi (1966)
Ezaugarriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Armarria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eugiko armarria Esteribarko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo gorri batez eta aurrean bere koloreko zuhaitz batez osatuta dago, otso beltz batek zeharkatua | » |
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ingurune naturala eta klima
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.
Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.
Estazio meteorologikoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.[5] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.[6] Eugiko estazioa da Eugirako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.
 Datu klimatikoak (Eugi, 1981-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 21.6 | 25.0 | 28.3 | 32.0 | 36.5 | 37.6 | 38.6 | 34.8 | 29.5 | 22.0 | 19.5 | 38.6 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.5 | 10.0 | 13.2 | 14.8 | 19.1 | 22.6 | 25.4 | 25.9 | 22.5 | 17.6 | 11.9 | 8.9 | 16.7 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 3.8 | 4.6 | 7.2 | 8.9 | 12.9 | 16.2 | 18.5 | 18.8 | 15.8 | 12.0 | 7.3 | 4.6 | 10.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -0.8 | -0.8 | 1.3 | 3.0 | 6.6 | 9.8 | 11.7 | 11.7 | 9.1 | 6.5 | 2.6 | 0.2 | 5.1 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -6.6 | -6.1 | -3.9 | -1.6 | 1.3 | 4.3 | 6.6 | 6.6 | 4.0 | 0.5 | -3.3 | -5.9 | -0.3 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 152.3 | 135.2 | 131.8 | 155.6 | 117.4 | 68.0 | 49.8 | 51.4 | 86.6 | 141.7 | 184.5 | 178.0 | 1452.2 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 81.7 | 107.0 | 92.4 | 57.5 | 64.5 | 43.7 | 53.2 | 60.6 | 114.0 | 92.6 | 81.0 | 114.0 | 114.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 15.7 | 13.9 | 15.1 | 17.9 | 17.0 | 12.2 | 9.2 | 10.5 | 11.9 | 15.7 | 16.4 | 16.4 | 172.0 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 2.8 | 4.0 | 2.9 | 2.1 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 1.3 | 2.3 | 15.8 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jaurerriaren antzinako lekua, 1280an urteko 181 soldatako petxu bat zor zuela eta beste 25 "afari" gisa, gehi errotaren ordainsariak. Orreagako Santa Mariak bustaliza batzuk erosi zituen 1319n.
1835-1845eko udal erreformak arte, Esteribar ibarreko diputatuak eta etxeak txandakatzeagatik izendatutako erregidore batek gobernatzen zuten. Bere mugartean Olaberriko arma-fabrika egon zen, bere historia, bereziki, Nafarroako Metalgintzarekin eta ondorengo Orbaizeta lantegiarekin lotzen delarik. 1847an eskola zuen, eta bere maisuak 30 gari lapurreta eta 600 erreal jasotzen zituen urtean, ikasleek egiten zituzten ordainsariak aparte utzita; posta ibarreko balidategitik jasotzen zuen, eta bere bideak ferrazkoak ziren eta egoera txarrean zeuden; aduana zegoen.
Eugiko urtegia eraikitzeko lanak 1968an hasi ziren. Bere helburua Iruñea eta Iruñerria urez hornitzea zen. Urtegiko lanekin batera, Zubiri eta Eugi lotzen dituen saihesbidea, zortasunak berritzeko aldaketa bat urtegiaren eskuinaldean, herriko hiri-saneamenduko sarea eta urtegiaren perimetro osoaren itxitura egin ziren. Urtegiko uren azpian geratu ziren baso-etxea, labea, Baltasarren okindegia eta errota bere presarekin, besteak beste. 1973an inauguratu zen. Urtegiko hormaren lanak eragina izan zuten herriko bizilagunen bizitzan, eta 5 urtez paisaia hurbilena pixkanaka eraldatzen joan zen.
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2020 urteko erroldaren arabera 347 biztanle zituen Eugik.[8]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 328 | 325 | 323 | 323 | 313 | 313 | 313 | 371 | 366 | 379 | 388 | 378 | 367 | 362 | 360 | 369 | 367 | 366 | 355 | 353 | 345 |
Politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eugiko kontzejua kontzejuburuak eta lau kontzejukidek osatzen dute. Egungo kontzejuburua Estibaliz Iribarren Osinaga da.
Kontzejua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eugiko kontzejua kontzejukidek eta kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Kontzejuburua Estibaliz Iribarren Osinaga da. Kontzejukideak 4 daude:
- Unai Seminario Gurbindo
- Iosu Linzoain Seminario
- Raquel Belzarena Cantero
- Ainhoa Larramendi Galduroz
Kontzejuburuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2011tik, Eugik 3 kontzejuburu izan ditu:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Beatriz Errea Errea | 2011 | 2015 |
| Rafael Ventura Basterrica | 2015 | 2019 |
| Estibaliz Iribarren Osinaga | 2019 | jardunean |
Garraioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Autobuses Artieda autobus konpainiak Eugi Iruñearekin batzen du. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
- Eugi - Urtasun - Saigots - Zubiri - Urdaitz - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskara
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Esteribarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Erroibar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[11]
Koldo Zuazok, 2010ean, Esteriberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[12]
Eugiko azpieuskalkia esteribarrera da, eta, zehazki, Iparesteribartar aldaera. 2007ko udazkenean, euskaldun behintzat gabeak baziren ibarran.[13]
Euskararen Foru Legea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Esteribar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 25ek zekien euskaraz.
1986tik geroztik, Esteribar udalerriaren izen ofiziala Esteribar da.
Folklorea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hiru dantza folkloriko mota kontserbatu dira: gerriko dantza, dantzariek piruetak egiteko erabiltzen dutena. Mutil dantza, soka dantza, dantza xea eta ingurukoa ditu. Hirugarrena Zaregi dantza da, inauterietako hirugarren egunean egiten zena, gabonsaria ematen zuten etxeen aurrean.
Jaiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- San Gilgo jaiak: irailaren lehen asteburuan
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Kintoa, balio natural handiko baso-eremua.
- Eugiko urtegia, Arga ibaiaren bildutasuna Eugi eta Urtasun artean.
- Eugiko ola, munizio eta armen fabrika zaharra.
- San Gil eliza, 1898an eraikitako kristiau eliza modernista.
Eugiar ospetsuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Gartzea Eugi (?-1409) agustindar fraide eta Baionako apezpikua.
- Felix Arrarats (1883-1970), apaiza eta idazlea.
- David Jaime Dean (1887-1949), errepublikar politikaria.
Oharrak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ /e.úɣ̞i/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban - ↑ /éɣ̞ui/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza lehengoan silaban
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Eugi - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ Eugiko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Eugi» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ «Francisco - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-24).
- ↑ «Esteribarkoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-24).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Esteribarrera.
