Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Edukira joan

Gro Harlem Brundtland

Wikipedia, Entziklopedia askea
Gro Harlem Brundtland

(2011)
Director-General of the World Health Organization (en) Itzuli

1998ko maiatzaren 13a - 2003ko uztailaren 21a
← Hiroshi Nakajima (en) Itzuli - Lee Jong-wook (en) Itzuli →
Stortingeko kidea

1993ko urriaren 1a - 1997ko irailaren 30a
Barrutia: Oslo electoral division (en) Itzuli
Hautetsia: 1993 Norwegian parliamentary election (en) Itzuli

Norvegiako Lehen Ministroa

1990eko azaroaren 3a - 1996ko urriaren 25a
← Jan P. Syse - Thorbjørn Jagland →
Stortingeko kidea

1989ko urriaren 1a - 1993ko irailaren 30a
Barrutia: Oslo electoral division (en) Itzuli
Hautetsia: 1989 Norwegian parliamentary election (en) Itzuli

Norvegiako Lehen Ministroa

1986ko maiatzaren 9a - 1989ko urriaren 16a
← Kåre Willoch - Jan P. Syse →
Stortingeko kidea

1985eko urriaren 1a - 1989ko irailaren 30a
Barrutia: Oslo electoral division (en) Itzuli
Hautetsia: 1985 Norwegian parliamentary election (en) Itzuli
Stortingeko kidea

1981eko urriaren 1a - 1985eko irailaren 30a
Barrutia: Oslo electoral division (en) Itzuli
Hautetsia: 1981 Norwegian parliamentary election (en) Itzuli

Norvegiako Lehen Ministroa

1981eko urtarrilaren 4a - 1981eko urriaren 14a
← Odvar Nordli - Kåre Willoch →

Alderdi Langiletiarrako Alderdiko burua

1981 - 1992
← Reiulf Steen - Thorbjørn Jagland →
Stortingeko kidea

1977ko urriaren 1a - 1981eko irailaren 30a
Barrutia: Oslo electoral division (en) Itzuli
Hautetsia: 1977 Norwegian parliamentary election (en) Itzuli
Minister of Climate and the Environment (en) Itzuli

1974ko irailaren 6a - 1979ko urriaren 8a
← Tor Halvorsen (en) Itzuli - Rolf Arthur Hansen (en) Itzuli →
Norwegian municipal council representative (en) Itzuli

2024ko abenduaren 2a
Barrutia: Oslo Municipality (en) Itzuli
Hautetsia: 2023 Norwegian local elections (en) Itzuli
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakGro Harlem
JaiotzaBærum, 1939ko apirilaren 20a (85 urte)
Herrialdea Norvegia
Familia
AitaGudmund Harlem
Ezkontidea(k)Arne Olav Brundtland  (1960ko abenduaren 9a -  2024ko ekainaren 7a)
Seme-alabak
Haurrideak
Hezkuntza
HeziketaHarvard Unibertsitatea
Osloko Unibertsitatea
University of Oslo Faculty of Medicine (en) Itzuli
(1960 - 1965)
Harvard T.H. Chan School of Public Health (en) Itzuli
(1964 - 1965)
Hezkuntza-mailaCandidate of Medicine (en) Itzuli
Master of Public Health (en) Itzuli
Hizkuntzaknorvegiera
ingelesa
Jarduerak
Jarduerakaktorea, politikaria eta diplomazialaria
Lantokia(k)Oslo
Enplegatzailea(k)Nazio Batuen Erakundea
Jasotako sariak
KidetzaNorvegiako Zientzia eta Letren Akademia
Emakumeen Eskubideen aldeko Norvegiako Elkartea
Academia Europaea (en) Itzuli
Q12002097 Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa Alderdi Langiletiarra
IMDB: nm1189579 Discogs: 2283632 Edit the value on Wikidata

Gro Harlem Brundtland (norvegieraz ˈɡruː ˈhɑ̀ːlɛm ˈbrʉ̀ntlɑnː; Bærum, Oslotik gertu, 1939ko apirilaren 20a - ) norvegiar politikaria da. Norvegiako lehen ministroa izan zen hiru aldiz (1981, 1986-1989 eta 1990-1996) Alderdi Laboristaren izenean eta 1998tik 2003ra Osasunerako Mundu Erakundeko buru izan zen. 1983. urtean Ingurumenaren eta Garapenaren Munduko Batzordea sortu zen Javier Pérez de Cuéllarren eskutik, zeina Nazio Batuen Erakundearen azpi-erakunde bat zen, eta helburua garapen iraunkorraren alde herrialdeak batzea zen. Nazioarte mailan ezagun bihurtu zen 1986an berak gidatutako Ingurumenaren eta Garapenaren Munduko Batzordeak edo "Brundtland Commission", Garapen Iraunkorra kontzeptua sortu eta zabaldu zuelako lehen aldiz "Brundtland txostena” edo “Our Common Future” txostenean. Ondoren, 1987an Nazio Batuen Erakundeak argitaratuko zuen txosten hori [1]. 1996an Lehen Ministro gisa dimisioa eman ondoren, garapen jasangarriaren eta osasun publikoaren arloko nazioarteko lider bihurtu zen, eta Osasunaren Mundu Erakundeko zuzendari nagusia eta NBEren Klima Aldaketaren kidea izan zen 2007tik 2010era[2]. The Elders-eko presidenteordea eta Internazional Sozialistako presidenteorde ohia ere bada.

Brundtland bere alderdiaren alde moderatua zen eta Norvegia Europar Batasunarekin bat egitea babestu zuen 1994ko erreferendumean. Lehen Ministro bezala, Brundtland "nazioaren ama" bezala oso ezaguna izan zen[3]. Brundtlandek Karlomagno Saria jaso zuen 1994an, eta beste hainbat sari eta aitorpen jaso ditu. Horrez gain, nazioarteko hainbat foro eta ekimenetan parte hartu du, besteak beste, Nazio Batuen Merkataritza eta Garapenerako Konferentzian, Emakumezko Agintarien Munduko Kontseiluan, Madrileko Klubean, Bilderberg taldeko bileretan eta Nagusiak izeneko elkartean (The Elders).

2011ko Aieteko Bake-Konferentziako mahaia, ezkerretik eskuinera: Jonatan Powell, Pierre Joxe, Kofi Annan, Gro Harlem Brundtland, Bertie Ahern eta Gerry Adams

2011ko urriaren 17an Euskal Herrian izan zen, Donostian egindako Bake Konferentzian parte hartzen. Koffi Annan eta Europako beste 4 lider politikorekin presiditu zuen mahaia (Jonathan Powell, Bertie Ahern, Pierre Joxe eta Gerry Adams), eta bertan ETAri borroka armatuari bukatzeko eskatu zioten alde bakarreko eta Espainiako zein Frantziako gobernuekin negoziatu gabeko prozesu baten baitan. Handik hiru egunetara ETAk borroka armatuari amaiera ematea erabaki zuen.[4]

Lehen etapak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Brundtland Oslon jaio zen 1939an, Gudmund Harlem mediku eta politikariaren eta Inga Margareta Elisabet Brynolfen alaba (1918-2005). Anaia gazteago bat du, Lars, eta ahizpa gazteago bat, Hanne.

1963an, Brundtland Medikuntzan lizentziatu zen Osloko Unibertsitatean. 1965ean Osasun Publikoko masterra egin zuen Harvardeko Unibertsitatean.

1966tik 1969ra Osasun Zuzendaritzan (Helsedirektoratet) mediku gisa lan egin zuen, eta 1969tik aurrera Osloko eskolako osasun-zerbitzu publikoan mediku gisa lan egin zuen.

Karrera politikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Norvegiako Ingurumen ministroa izan zen 1974tik 1979ra.

Brundtland Norvegiako lehen ministroa izan zen 1981ean[5]. Lehen ministroa izan zen otsailetik urrira.[6]

Brundtland Norvegiako lehen ministroa izan zen beste bi agintalditan, eta iraunkorragoetan. Bigarren ministerioa 1986ko maiatzaren 9tik 1989ko urriaren 16ra izan zen, eta kabinete hori ministro-proportzio handiagatik egin zen ezagun mundu osoan: ministroen ia erdiak, hau da, hemezortzi ministro guztietatik zortzi, emakumeak ziren. Hirugarren ministerioa 1990eko azaroaren 3tik 1996ko urriaren 25era izan zen.

Brundtland Alderdi Laboristako lider bihurtu zen 1981ean, eta kargua hartu zuen 1992an dimisioa eman zuen arte, Lehen Ministro izan zen hirugarren agintaldian. 1996an lehen ministro kargua utzi zuen eta Norvegiako politikatik erabat erretiratu zen. Lehen ministro bezala bere ondorengoa Alderdi Laboristako lider bezala 1992an eta 1996a bitartean Thorbjørn Jagland izan zen.

Nazioarteko karrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1983an, Brundtland gonbidatu zuen garai hartan Nazio Batuen idazkari nagusi zen Javier Pérez de Cuellarrek Ingurumenari eta Garapenari buruzko Munduko Batzordea (GMB) sortzera eta haren buru izatera, Brundtland Batzordea izenez ezaguna. Garapen jasangarriaren kontzeptu politiko zabala garatu zuen entzuleria publiko zabaletan, izaera integratzailea izateagatik bereizi zirenak. Batzordeak 1987ko apirilean argitaratu zuen "Nuestro futuro común" txostena, eta 1992ko Lurraren Gailurra bultzatu zuen. Maurice Strong izan zen Batzordeko kide nagusia. Brundtland Batzordeak ere Agenda 21 bultzatu zuen.

Bere hirugarren ministerioan zehar, Norvegiako gobernuak 1993an Yitzchak Rabinek zuzendutako Israelgo gobernuaren eta Yasser Arafatek zuzendutako PAEren arteko bake elkarrizketa sekretuak babesteko ekimena hartu zuen. Osloko Akordioen sinadurarekin amaitu ziren. Urte batzuk geroago, Norvegiak parte-hartze nabarmena izaten jarraitu zuen Israelen eta Palestinaren arteko bakea sustatzen, nahiz eta Estatu Batuek gero eta gehiago baztertu zuten bitartekari lana.

Bere agintaldia Lehen Ministro bezala amaitu ondoren, Brundtland Osasunaren Mundu Erakundeko Zuzendari Nagusi izendatu zuten 1998ko maiatzean. Kargu horretan, Brundtlandek osasun publikorako irismen handiko ikuspegia hartu zuen, Makroekonomiari eta Osasunari buruzko Batzorde bat ezarriz, Jeffrey Sachs buru zuela, eta indarkeriari osasun publikoko arazo garrantzitsu gisa helduz. Brundtland izan zen mugimenduaren buru, orain mundu mailakoa, hezkuntzaren, konbentzitzearen eta zergen igoeraren bidez zigarreten kontsumoa indargabetzeko [7]. Haren gidaritzapean, Osasunaren Mundu Erakundea izan zen tabakoa uztea enplegurako baldintza bihurtu zuen lehen enplegatzaileetako bat. Brundtlanden gidaritzapean, Osasunaren Mundu Erakundea kritikatua izan zen [8]. enpresa farmazeutikoek organismoan zuten eragina handitzeagatik.

2003an, Scientific American enpresak Brundtland "urteko lider politiko" gisa onartu zuen, SRASen agerraldiak geldiarazteko mundu-mailako erantzun azkar bat koordinatzeagatik. Brundtland 2003ko uztailaren 21ean ordezkatu zuen Jong-Wook Leek. 1994an, Brundtlandek Akisgraneko Karlomagno Saria jaso zuen.

2006an, Brundtland Merkataritza eta Garapenari buruzko Nazio Batuen Biltzarraren (BMGNBB) lana berrikusi zuen Pertsona Gailenen Taldeko kidea izan zen. 2007ko maiatzean, NBEko Idazkari Nagusiak, Ban Ki-moonek, Brundtland izendatu zuen, baita Ricardo Lagos (Txileko Presidente ohia) eta Han Seung-soo (Hego Koreako Kanpo Arazoetako Ministro ohia) ere, NBEko Klima Aldaketarako Ordezkari Bereziak [9].

Brundtlanden jarduera politiko nabarmenenak Arne Olav Brundtland senarrak kontatu ditu bere bi bestsellerretan, Married to Gro (ISBN 82-516-1647-6) eta Still married to Gro (ISBN 82-05-30726-1).

Kanpoko bideoa
https://www.c-span.org/video/?205161-1/michigan-state-university-commencement-address Michigan State University Commencement Address, 2 May 2008], C-SPAN

2007an, Brundtlandek Pepsirentzat lan egiten zuen aholkulari gisa[10].

Brundtland Munduko Emakume Liderren Kontseiluko kidea da. Egungo eta aurreko lehen ministroen nazioarteko sarea da, eta ekintza kolektiboa mobilizatzea du helburu, emakumearentzat eta bidezko garapenarentzat garrantzi kritikoa duten gaietan [11].

Brundtland Madrilgo Klubeko kidea ere bada. Estatu demokratikoetako buruzagi ohien erakunde independentea da, eta gobernantza eta lidergo demokratikoak indartzeko lan egiten du[12].

Brundtland The Elders-eko kide fundatzailea da. Munduko lider talde bat da, Nelson Mandelak, Graça Machelek eta Desmond Tutuk deitua, munduko arazo zailenetako batzuei aurre egiteko. Mandelak 2007ko uztailaren 18an taldearen sorrera iragarri zuen Johannesburgon (Hegoafrika). Brundtlandek aktiboki parte hartu du The Eldersen lanean eta taldearen ekimen ugaritan. The Elders-eko ordezkaritzekin bidaiatu du Ziprera, Koreako penintsulara, Etiopiara, Indiara eta Ekialde Ertainera. Brundtlandek The Elders-ek haurren ezkontzari buruz egindako ekimenean ere parte hartu du, Girls Not Bridesen sorrera barne: Haurren Ezkontzarekin Amaitzeko Munduko Aliantza[13]. Taldeko presidenteorde izendatu zuten 2013an, eta Ban Ki-moonek eta Graça Machelek ordezkatu zuten kargu horretan 2018an[14][15].

Brundtland Bilderbergeko bileretara joan zen 1982an eta 1983an. Senarra 1991n joan zen.

2019an, Brundtlandek OMEren Munduko Prestaketa Zaintzeko uko Batzarrarekin batera hartu zuen presidentetza.

Hilketa saiakera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2011ko uztailaren 22an, Anders Behring Breivikek hil eta gutxira, Brundtlandek ihes egin zuen. Utøya uhartean izan zen sarraskia gertatu baino ordu batzuk lehenago, AUFren kanpamentuan hitzaldi bat emateko. Breivikek adierazi zuen hasiera batean Brundtland atentatuaren helburu nagusia izatea nahi zuela (Eskil Pedersenekin eta Jonas Gahr Størerekin batera), baina atzeratu egin zela Oslotik zihoanean. Brundtlandek alde egin eta bi ordura iritsi zen Breivik Utøyara [16].

2012an, Breivikek Brundtland hiltzeko plan zehatzak azaldu zituen. Epaimahaiari esan zion eskuburdinak jarri zizkiola eta, ondoren, prestatutako testu bat irakurtzen grabatzeko asmoa zuela, "krimenak" zehazten zituena, kameraren aurrean baioneta batekin burua moztu eta irudiak Internetera igo aurretik. Breivikek adierazi zuen Brundtland izan zela bere helburu nagusia, baina uharteko beste biztanle guztiak ere sarraskitzeko asmoa zuela [17][18].

Bizitza pertsonala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arne Olav Brundtlandekin ezkondu zen 1960ko abenduaren 9an. Lau seme-alaba izan zituzten; bat hil egin da. Etxe bat dute Frantziako hegoaldean [19].

Osasun-arazoak

Brundtland 2002an operatu zuten umetokiko minbiziagatik Osloko Unibertsitate Ospitalean, Ullevulen [20]. 2008an jakin zen 2007an bi tratamendu jaso zituela Ullevälen, Norvegiako funts publikoekin ordainduak. Norvegiako agintariei aldez aurretik jakinarazi zienez bizilekua Frantziara aldatu zuela, Norvegiako gizarte-segurantzaren prestazioak jasotzeko eskubidea izateari utzi zion. Auziak eragin zuen arreta mediatikoaren ondorioz, Brundtlandek berriro bizilekua aldatzea erabaki zuen, berriro Norvegiara, eta tratamenduak berak ordainduko zituela ere iragarri zuen[21]. Brundtlandek adierazi du sentsibilitate elektrikoa duela, eta buruko minak eragiten dizkiola norbaitek telefono mugikor bat erabiltzen duenean [22].

Lorpenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Brundtlandek sari eta ohore ugari jaso ditu, besteak beste:

  • Indira Gandhi Saria (1988)
  • Karlomagno Saria (1994)
  • American Philosophical Society-ko partaidea (2002)[23]
  • Thomas Jefferson Fundazioaren domina arkitekturan (2008)[24]
  • Prize International Catalonia (2013) with Malala Yousafzai[25]
  • Tang Prize in Sustainable Development (2014)
  • Honorary member of the Norwegian Association for Women's Rights (2016)[26]
  • Member of the Norwegian Academy of Science and Letters[27]
  • The National German Sustainability Award[28]
  • Honorary Member of the Moscow Society of Naturalists
  • Rudyard n. Propst Award from Clubhouse International

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Gaztelaniaz) BERMEJO, ROBERTO. (2014). DEL DESARROLLO SOSTENIBLE SEGÚN BRUNDTLAND A LA SOSTENIBILIDAD COMO BIOMIMESIS. HEGOA ISBN 978-84-89916-92-0..
  2. ↑ "UN Secretary-General Ban Ki-moon Appoints Special Envoys on Climate Change. .
  3. ↑ GRO HARLEM BRUNDTLAND. THE ELDERS.
  4. ↑ «Brian Currinen balorazioa bakearen konferentziaz» Argia (Noiz kontsultatua: 2017-05-18).
  5. ↑ (Ingelesez) WORTH, WILLIAM. (1981). NORWAY PICKS PRIME MINISTER. THE JOURNAL HERALD, 8 or..
  6. ↑ (Ingelesez) KELLY, THOMAS. (1981). SOCIALIST GOVERNMENT RESIGNS IN NORWAY. THE POST.
  7. ↑ DOOLE, CLAIRE. (1998). WHO declares war on tobacco firms. BBC NEWS.
  8. ↑ WILSON, DUFF. (2005). New blood-pressure guidelines pay off – for drug companies. The Seattle Times.
  9. ↑ LEDERER, EDITH. (2007). U.N. Envoys Seek Input on Climate Change. TIME.
  10. ↑ "Pepsi-Gro slår tilbake: – Latterlig". Verdens Gang. .
  11. ↑ MEMBERS. Council of Women World Leaders.
  12. ↑ GRO HARLEM BRUNDTLAND. Club de Madrid.
  13. ↑ GRO HARLEM BRUNDTLAND. THE ELDERS.
  14. ↑ Kofi Annan appointed Chair of The Elders. THE ELDERS.
  15. ↑ Mary Robinson appointed new Chair of The Elders. THE ELDERS.
  16. ↑ Norway shooting: killer 'confirms Gro Harlem Brundtland was main target. The Telegraph.
  17. ↑ News blog: Anders Behring Breivik trial, day four – Thursday 19 April. The Guardian.
  18. ↑ Breivik trial: Phone delay 'caused more Breivik deaths'. BBC NEWS.
  19. ↑ GRO HARLEM BRUNDTLAND. egjeringen.no.
  20. ↑ Johnsen, Alf Bjarne. Betalte operasjon i 2002".. Verdens Gang.
  21. ↑ Johnsen, Alf Bjarne. (2008). Gro flytter hjem. Verdens Gang.
  22. ↑ Dalsegg, Aud. (2002). Får hodesmerter av mobilstråling. Dagbladet.
  23. ↑ APS MEMBER HISTORY. .
  24. ↑ nternational Leader in Environmental Issues to Receive 2008 Thomas Jefferson Foundation Medal in Architecture, Law, Citizen Leadership, and Global Innovation. University of Virginia.
  25. ↑ "La nena pakistanesa Malala Yousafzai i l'ex primera ministra noruega Gro Harlem Brundtland, XXV Premi Internacional Catalunya". Ara.
  26. ↑ Gro Harlem Brundtland utnevnt til æresmedlem av Norsk Kvinnesaksforening. Norwegian Association for Women's Rights..
  27. ↑ Gruppe 7: Medisinske fag. Norwegian Academy of Science and Letters..
  28. ↑ The National German Sustainability Award. Wayback Machine.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Wilsford, David, ed. Political leaders of contemporary Western Europe: a biographical dictionary (Greenwood, 1995) pp 49–56
  • Brundtland, Gro Harlem (2002) "Madam Prime Minister: A Life in Power and Politics". New York: Farrar, Straus and Giroux, ISBN 0-374-53002-5, primary source

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gro_Harlem_Brundtland&oldid=9514993"(e)tik eskuratuta