Tornado

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Tornado (homónimos).

Un tornado é unha masa de aire con alta velocidade angular que ten o seu extremo inferior en contacto coa superficie da Terra e o superior cunha nube cumulonimbus ou, excepcionalmente, coa base dunha nube cumulus. Trátase do fenómeno atmosférico ciclónico de maior densidade enerxética da Terra, aínda que de pouca extensión e de curta duración (desde segundos ata máis dunha hora).

Tornado.

Un tornado de auga preto dos Caios de Florida, EEUU.

Un remuíño de lume.

Un tornado preto de Seymour, Texas, EEUU.

Evolución dun tornado. A imaxe foi creada a partir de oito imaxes tomadas secuencialmente cando se formou un tornado o 24 de maio de 2016 ao norte de Minneola, Kansas, EUA. Esta prolífica supercélula produciu polo menos doce tornados e ás veces dous ou tres tornados á vez.

Este fenómeno meteorolóxico consiste nun remuíño de vento que xira a gran velocidade destruíndo todo canto atopa ao seu paso. Ten forma de gran cheminea industrial. A súa orixe é unha nube grande tormentosa, dende a cal vai xurdindo a tornado ata chegar a manter contacto coa terra.

Os tornados preséntanse en diferentes tamaños e formas pero xeralmente teñen a forma dunha nube embude, cuxo extremo máis angosto toca o chan e adoita estar rodeado por unha nube de residuos e po, polo menos, nos seus primeiros instantes. A maioría dos tornados contan con ventos que chegan a velocidades de entre 65 e 180 km/h, miden aproximadamente 75 metros de ancho e trasládanse varios quilómetros antes de desaparecer. Os máis extremos poden ter ventos con velocidades que poden xirar a 450 km/h ou máis, medir ata 2 km de ancho e permanecer tocando o chan ao longo de máis de 100 km de percorrido.

Entre os diferentes tipos de tornados están as trombas terrestres, os tornados de vórtices múltiples e as trombas mariñas. Estas últimas fórmanse sobre corpos de auga, conectándose a cumulus e nubes de tormenta de maior tamaño, pero considéraselles tornados porque presentan características similares aos que se forman en terra, como a súa corrente de aire en rotación en forma de embude. As trombas mariñas polo xeral son clasificadas como tornados non-supercelares que se forman sobre corpos de auga. Estas columnas de aire frecuentemente xéranse en áreas intertropicais próximas aos trópicos ou nas áreas continentais das latitudes subtropicais das zonas temperadas, e son menos comúns en latitudes maiores, próximas aos polos ou nas latitudes baixas, próximas ao ecuador terrestre. Outros fenómenos similares aos tornados que existen na natureza inclúen ao gustnado e os remuíños de po, de lume e de vapor.

Os tornados son detectados a través de radares de impulsos Doppler, así como visualmente polos cazadores de tormentas. Observáronse tornados en todos os continentes excepto na Antártida. No entanto, a gran maioría dos tornados do mundo prodúcense na rexión estadounidense coñecida como Tornado Alley e é seguida polo Corredor dos Tornados que afecta o noroeste, centro e sur da Arxentina, o suroeste do Brasil, e o sur de Paraguai e o Uruguai, en Suramérica. Tamén ocorren ocasionalmente no centro-sur e leste de Asia, sur de África, noroeste e sueste de Europa, oeste e sueste de Australia e en Nova Zelandia.

Existen varias escalas diferentes para clasificar a forza dos tornados. A escala Fujita-Pearson avalíaos segundo o dano causado, e foi substituída nalgúns países pola escala Fujita mellorada, unha versión actualizada da anterior. Un tornado F0 ou EF0, a categoría máis débil, causa dano a árbores pero non a estruturas. Un tornado F5 ou EF5, a categoría máis forte, arrinca edificios dos seus cimentos e pode producir deformacións estruturais significativas en rañaceos. A escala TORRO vai do T0 para tornados extremadamente débiles ao T11 para os tornados máis fortes que se coñecen. Tamén poden analizarse datos obtidos de radares Doppler e patróns de circulación deixados no chan (marcas cicloidais) e usarse fotogrametría para determinar a súa intensidade e asignar un rango.

Definicións

Un funil de nubes preto de Ardmore, Oklahoma, EEUU.

Un tornado defínese no Glossary of Meteorology como «unha columna de aire que xira violentamente sobre ela mesma, estando en contacto co chan, xa sexa colgando de ou debaixo dunha nube cumuliforme, e frecuentemente (pero non sempre) visible como unha nube embude...». Na práctica, para que un vórtice sexa clasificado como un tornado, debe ter contacto tanto co chan como coa base da nube. Con todo, os científicos aínda non formularon unha definición completa do termo; por exemplo, hai desacordos respecto de se múltiples puntos de contacto co chan provenientes do mesmo embude constitúen diferentes tornados. O termo «tornado» refírese ademais ao vórtice de vento, non á nube de condensación.

Nube embude

Artigo principal: Nube embude.

Este tornado incipiente non ten nube embude, con todo, a nube de po en rotación indica que hai fortes ventos na superficie, e polo tanto é un tornado real.

Un tornado non necesariamente é visible; con todo, a baixa presión atmosférica que hai no seu interior e que provoca a alta velocidade do vento -de acordo co principio de Bernoulli-, así como a súa rápida rotación (debido ao equilibrio ciclostrófico) xeralmente causan que o vapor de auga no aire se volva visible ao condensarse en forma de pingas de auga, tomando a forma dunha nube embude ou un embude de condensación. Cando unha nube embude se estende polo menos á metade da distancia entre o chan e a base da nube -que adoita ser de menos de dous quilómetros—, considerase un tornado.

Hai certos desacordos sobre a definición de «nube embude» e «embude de condensación». De acordo co Glossary of Meteorology, unha nube embude é calquera nube en rotación que colga dunha nube cumulus ou dunha cumulonimbus, e polo tanto a maior parte dos tornados quedan incluídos baixo esta definición. Entre moitos meteorólogos, unha nube embude defínese estritamente como unha nube en rotación non asociada con fortes ventos na superficie, e un «embude de condensación» é un termo utilizado para calquera nube que estea xirando debaixo dunha nube cumuliforme.

Os tornados con frecuencia comezan sendo nubes embude sen fortes ventos na superficie, no entanto, non todas elas se terminan convertendo nun tornado. De calquera forma, moitos tornados son precedidos por unha nube embude. A maior parte deles producen fortes ventos na superficie, mentres o embude visible segue estando apartado do chan, polo que é difícil distinguir, á distancia, a diferenza entre unha nube embude e un tornado.

Familias e vagas

Artigos principais: Familia de tornados, Vaga de tornados e Secuencia de vagas de tornados.

Ocasionalmente, unha mesma tormenta produce máis dun tornado, xa sexa simultaneamente ou en sucesión. Múltiples tornados producidos pola mesma tormenta son coñecidos en conxunto como unha familia de tornados.

En ocasións, varios tornados xéranse a partir do mesmo sistema de tormentas. Se a súa actividade non se interrompe, isto considérase unha vaga de tornados, aínda que existen varias definicións. Un período que abarque varios días consecutivos con vagas de tornados na mesma área (xeradas por múltiples sistemas climáticos) é unha secuencia de vagas de tornados, tamén coñecida como vaga de tornados estendida.

Características

Forma e dimensións

Un tornado en cuña en Moore, Oklahoma

Un tornado en cuña de ao redor de 1,5 km de ancho en Binger, Oklahoma.

Un tornado en cuña en Bennington, Kansas

A maioría dos tornados adoptan a forma dun estreito embude, duns poucos centos de metros de ancho, cunha pequena nube expansiva de desfeitos cerca do chan, polo menos, na súa etapa inicial. Os tornados poden quedar escurecidos completamente por choiva ou po, e se é así, son particularmente perigosos, posto que ata os meteorólogos experimentados poderían non velos.

Os tornados, no entanto, pódense manifestar de moitas formas e tamaños. As pequenas e relativamente débiles trombas terrestres, por exemplo, non poden verse máis que como un pequeno remuíño de po sobre o chan. Aínda que o embude de condensación pode non estenderse desde o chan, se os ventos asociados na superficie superan os 64 km/h, a circulación é considerada un tornado. Un tornado cunha forma case cilíndrica e altura relativamente baixa en ocasións é chamado en inglés stovepipe tornado (literalmente, «tornado conduto de estufa»). Tornados grandes cun só vórtice poden verse como enormes cuñas enterradas na terra, e polo tanto coñéceselles como «tornados en cuña». Un destes tornados pode ser tan ancho que pareza ser un grupo de nubes escuras, sendo ata máis ancho que a distancia entre a base da nube e o chan. Aínda observadores de tormentas experimentados poden ter dificultades para diferenciar un tornado en cuña e unha nube baixa á distancia. Moitos dos tornados máis grandes, aínda que non todos, son en cuña.

Un tornado en corda na súa fase de disipación en Tecumseh, Oklahoma.

Os tornados na súa etapa de disipación poden parecer tubos estreitos ou cordas, e con frecuencia rízanse ou torcense en formas complexas. Dise que estes tornados están na súa «fase de corda», ou converténdose nun «tornado en corda». Cando toman esta forma, a lonxitude do seu embude increméntase, o que forza aos ventos dentro do mesmo a debilitarse debido á conservación do momento angular. Os tornados con múltiples vórtices, pola súa banda, poden parecer unha familia de remuíños xirando ao redor dun centro común, ou poden quedar completamente escurecidos pola condensación, o po e os desfeitos, aparentando ser un só embude.

Nos Estados Unidos, en termo medio os tornados miden preto de 150 m de ancho e percorren uns 8 km en contacto co chan. De calquera forma, hai un amplo rango de tamaños de tornados. Os tornados débiles, ou os tornados fortes en fase de disipación, poden ser sumamente estreitos, ás veces apenas cuns cantos metros de ancho. Unha vez reportouse un tornado que tiña unha zona de destrución de soamente 2 m de lonxitude. Doutra banda, os tornados en cuña poden ter unha zona de destrución de 1,5 km de ancho, ou ata máis. Un tornado que afectou Hallam, Nebrasca, o 22 de maio de 2004, chegou nun punto a medir 4 km de ancho ao nivel do chan.

En termos de lonxitude do seu percorrido, o tornado triestatal de 1925 (Tri-State Tornado), que afectou partes de Missouri, Illinois e Indiana o 18 de marzo de 1925, oficialmente mantívose en contacto co chan continuamente o largo de 352 km. Moitos tornados que aparentan ter percorridos de 160 km ou máis en realidade son unha familia de tornados formados rapidamente de forma sucesiva; no entanto, non hai probas concretas de que isto ocorrese no caso do Tornado Triestatal.

Aparencia

Os tornados poden ser dunha gran variedade de cores, dependendo do ambiente no que se formen. Aqueles que se desenvolven nunha contorna seca poden ser practicamente invisibles, apenas distinguibles só grazas aos desfeitos en circulación na base do embude. Os embudes de condensación que levantan poucos desfeitos ou non os levantan poden ser grises ou brancos. Ao viaxar por encima dun corpo de auga, como o fan as trombas mariñas, poden volverse moi brancos ou ata azuis. Os embudes que se moven lentamente, consumindo grandes cantidades de desfeitos e terra, xeralmente son máis escuros, tomando a cor dos desfeitos. Pola súa banda, os tornados nas Grandes Chairas poden volverse vermellos debido a tintura avermellada da terra, e os tornados en zonas montañosas poden viaxar sobre terreos cubertos de neve, volvéndose dun branco brillante.

Fotografía do tornado de Waurika, Oklahoma do 30 de maio de 1976, tomadas case ao mesmo tempo por dous fotógrafos. Na foto superior, o tornado está iluminado de fronte, co sol detrás da cámara, polo que o embude vese case branco. Na imaxe inferior, onde a cámara está na dirección oposta, o tornado queda iluminado pola súa banda traseira, co sol detrás das nubes, dándolle un aspecto escuro.

Un factor importante que determina a aparencia dun tornado son as condicións de iluminación. Un tornado que estea sendo iluminado pola súa banda posterior (visto co sol por detrás del) vese moi escuro. O mesmo tornado, visto co sol ás costas do observador, pode verse gris ou branco brillante. Os tornados que se forman durante o ocaso poden ser de moitas cores diferentes, presentando tons de amarelo, laranxa e rosa.

Algúns factores que poden reducir a visibilidade dos tornados son o po levantado polos ventos da tormenta, forte choiva ou sarabia e a escuridade da noite. Os tornados que ocorren baixo estas condicións son particularmente perigosos, xa que soamente as observacións dun radar meteorolóxico, ou posiblemente o ruído que producen ao aproximarse, serven como advertencia para aqueles que se atopan no seu camiño. De calquera forma, a maioría dos tornados fortes fórmanse baixo a base da corrente ascendente da tormenta, a cal está libre de choiva, permitindo que sexan visibles. Ademais, a maioría dos tornados ocorren durante a tarde, cando o sol pode penetrar incluso as nubes máis densas. Do mesmo xeito, os tornados nocturnos xeralmente son iluminados debido á frecuente aparición de raios.

Hai evidencias, incluíndo imaxes de radares móbiles Doppler on Wheels e informes de testemuñas, de que a maioría dos tornados teñen un centro despexado e acougado onde a presión é extremadamente baixa, de forma semellante ao ollo dos ciclóns tropicais. Esta área estaría despexada (posiblemente chea de po), con ventos relativamente acougados, e sería moi escura, xa que a luz sería bloqueada polos cascallos xirando no exterior do tornado. Aqueles que aseguran ver o interior dun tornado din habelo logrado grazas á iluminación dun raio.

Rotación

Os tornados están formados por dous tipos de movementos verticais do aire: un anticiclónico con xiro horario, formado polo aire frío e seco que descende diminuíndo o seu radio e polo tanto, aumentando a súa velocidade de xiro, e outro ascendente, que constitúe unha área ciclónica, cuxo radio de acción vai aumentando en espiral ao ir ascendendo en sentido contrario ás agullas do reloxo no hemisferio norte, e no sentido das agullas do reloxo no hemisferio sur. Ao contrario do que sucede coa especie de embude anticiclónico descendente, a medida que ascende o aire quente vaise ensanchando, co que perde velocidade e, obviamente, enerxía. As supercelas e os tornados xiran ciclónicamente en simulacións numéricas ata cando o efecto de Coriolis é ignorado. Os tornados e mesociclóns de baixo nivel deben o seu rotación a procesos complexos dentro da supercela e o medio ambiente.

Os tornados e o efecto Coriolis

Non obstante o que se indicou, tanto a rotación ascendente cara á esquerda no hemisferio norte como a descendente cara á dereita tamén no hemisferio norte, así como a formación dos tornados tipo corda e o seu desprazamento na súa traxectoria superficial débense ao efecto de Coriolis. Iso débese á gran dimensión vertical dos tornados, en comparación coa súa anchura na superficie: a velocidade de rotación terrestre aos 30° de latitude é de 404 m/s como sinala Antonio Gil Olcina. Como resulta lóxico, esta velocidade xera un efecto intenso na superficie, onde a fricción fai xirar a columna de aire cara á dereita (de novo no hemisferio norte) mentres que en altura, dita velocidade é moito menor ao ter a columna ou embude un diámetro moito maior.

Todos os tornados comezan xirando en dirección anticiclónica e están formados por unha corrente vertical de aire frío e seco que descende en forma dunha espiral que vai diminuíndo o seu radio de xiro ao ir baixando, co que aumenta considerablemente a súa velocidade de rotación e dá orixe en compensación, a unha espiral ascendente de aire quente e seco pero que forma rapidamente unha nube embude ao arrefriarse rapidamente ese aire xirando de xeito ciclónico, é dicir, antihoraria no hemisferio norte. A existencia de dous remuíños simultáneos xirando en sentido oposto no mesmo punto é o que explica a asimetría dun tornado: sempre ten unha parte aberta, sen nube de condensación a baixa altura (por onde descende o aire frío e seco) e outra por onde ascende o aire quente e húmido que, eventualmente, pode alcanzar a nube formando unha nube embude polo aumento do diámetro de xiro. Xeralmente, só sistemas tan débiles como as trombas terrestres e os gustnados poden rotar anticiclónicamente, e usualmente só o fan aqueles que se forman no lado anticiclónico da corrente descendente do flanco traseiro nunha supercela ciclónica.

No entanto, en raros casos, os tornados anticiclónicos fórmanse en asociación co mesoanticiclón dunha supercélula anticiclónica -da mesma forma que un típico tornado ciclónico- ou como un tornado acompañante, xa sexa como un tornado satélite ou asociado con circulacións anticiclónicas dentro dunha supercela.

Son e sismoloxía

Os sons producidos por un tornado son provocados por múltiples mecanismos. Ao longo do tempo reportáronse varios sons producidos por tornados, frecuentemente comparados con sons familiares para as testemuñas e xeralmente como algunha variación dun estrondo. Sons que son reportados con frecuencia inclúen un tren de carga, rápidos ou fervenzas, un motor a reacción ou combinacións destes. Moitos tornados non son audibles a gran distancia; a natureza e distancia de propagación do son depende das condicións atmosféricas e tipograficas.

Os ventos do vórtice do tornado e dos turbulentos remuíños constituentes, así como a interacción das correntes de aire coa superficie e os desfeitos, contribúen á creación de sons. As nubes embude tamén producen sons. Reportouse que as nubes embude e pequenos tornados fan sons como de chifridos, pitidos, murmurios ou zunidos de innumerables abellas, ou electricidade, mentres que tamén se reporta que moitos tornados producen un ruído xordo grave e continuo, ou un son irregular.

Unha imaxe dun tornado que mostra a xeración dos tipos e fontes de infrasóns no vórtice do tornado; feito pola Earth System Research Laboratory

Xa que moitos tornados son audibles unicamente cando están moi preto, o ruído non é unha advertencia fiable dun tornado. Ademais, calquera vento forte, incluso unha grainzada severa ou o continuo tronar de raios nunha tormenta eléctrica, poden producir un estrondo similar ao dos tornados.

Os tornados tamén producen marcas infrasónicas inaudibles. A diferenza das audibles, as marcas inaudibles dos tornados foron illadas; debido á propagación a longa distancia das ondas sonoras de baixa frecuencia, estase intentando desenvolver aparellos para a predición e detección de tornados que ademais sirvan para comprender a súa morfoloxía, dinámica e formación. Os tornados ademais producen unha marca sísmica detectable, e continúan as investigacións para illala e entender o seu proceso.

Electromagnetismo, raios e outros efectos

Os tornados emiten no espectro electromagnético, e detectáronse emisións de sinais radio atmosféricas e de campo eléctrico. Tamén se observarón correlacións entre tornados e patróns da actividade dos raios. As tormentas tornádicas non conteñen máis raios que outras tormentas e algunhas celas tornádicas nunca os producen. Xeralmente, a actividade de raios que van da nube ao chan (cloud-to-ground, ou CG) decrece cando un tornado alcanza a superficie e regresa ao seu nivel normal cando o tornado se disipa. En moitos casos, tornados e tormentas eléctricas de grande intensidade exhiben un incremento e dominancia anómala de polaridade positiva nas descargas de tipo CG. O electromagnetismo e os raios teñen pouco ou nada que ver directamente con aquilo que provoca a aparición de tornados (xa que estes son basicamente un fenómeno termodinámico), aínda que posiblemente hai conexións coa tormenta e o ambiente afectando a ambos os fenómenos.

No pasado reportouse presenza de luminosidade, e é probable que se deba a confusión nas identificacións con fontes luminosas externas como raios, luces urbanas e escintileos de instalacións eléctricas danadas, xa que as fontes internas de cando en cando son reportadas e non se sabe que sexan documentadas. Ademais dos ventos, os tornados tamén presentan cambios en variables atmosféricas como temperatura, humidade e presión. Por exemplo, o 24 de xuño de 2003, preto de Manchester (Dacota do Sur), unha investigación rexistrou un déficit de presión de 100 milibares. A presión diminuíu gradualmente a medida que o vórtice se achegaba e logo baixou extremadamente rápido a 850 milibares no centro do violento tornado antes de aumentar rapidamente ao afastarse o vórtice, resultando nunha gráfica da presión en forma de «V». Ao mesmo tempo, a temperatura tende a decrecer e o contido de humidade a aumentar na veciñanza dun tornado.

Ciclo de vida

Esta secuencia de imaxes mostra o nacemento dun tornado. Primeiro, fórmase o remuíño con aire seco e frío que descende do bordo da nube nunha espiral con sentido horario. Os efectos deste remuíño poden verse na nube de po no chan na imaxe superior. Á súa vez, devandito remuíño xera inmediatamente unha espiral ascendente en sentido antihorario, espiral que dá orixe ao enfriamento do aire e á posterior condensación formando o embude nubrado. Este tornado, formado preto de Dimmitt, Texas, foi un dos tornados violentos mellor observados na historia.

Condicións de formación

Demostración dunha supercela

Este tipo de meteoros fórmanse nunhas condicións climáticas determinadas. Normalmente xéranse durante tormentas eléctricas, días de nebulosidade e chuvia. Un tornado pode crearse en calquera momento do día e sen que de indicios previos da súa inminente aparición.

A súa orixe é na terra, aínda que se poden formar no mar (a pesar de que iso non sería o máis usual).

Relación coa supercela

Os tornados xeralmente desenvólvense a partir dun tipo de tormentas coñecidas como supercelas. As supercelas conteñen mesociclóns, que son unha área de rotación organizada de aire que se localiza na atmosfera, de entre 2 a 10 km de ancho. Ademais de tornados, son comúns en tales tormentas choivas intensas, raios, fortes refachos de vento e graínzo. Aínda que a maioría dos tornados, particularmente os máis fortes (do EF3 ao EF5 segundo a Escala Fujita-Pearson), derívanse de supercelas, tamén algúns pódense formar a partir doutras circulacións de aire, e polo tanto son denominados tornados non supercelulares. Este tipo de tornados, no entanto, adoitan ser de menor intensidade.

Formación

A maior parte dos tornados orixinados en supercelas seguen un ciclo de vida recoñecible. Este comeza coa orixe da propia supercela, que se dá cando unha corrente de aire frío e seco descende desde o alto dunha nube (desde a parte de atrás) para compensar o aire cálido que ascende pola fronte para ir incrementando as dimensións da propia nube. Ao ser máis pesado o aire frío, prodúcense capas de aire inestable onde o aire frío descende e obriga ao aire quente a ascender, creando a tormenta. Se as diferenzas de temperatura son o suficientemente grandes, o descenso do aire frío pódese dar en forma de remuíño, invisible por ser de aire seco: vólvese visible cando ao chegar ao chan comeza a levantar po, follas e outros obxectos. Este aire que descende, chamado corrente descendente do flanco traseiro (RFD, polas súas siglas en inglés), acelera ao irse achegando ao chan, e arrastra consigo ao mesociclón da supercela cara a el. As correntes ascendentes, pola súa banda, atraen o aire ao seu ao redor, aumentando a rotación e converténdose nunha columna estreita, coñecida como nube embude, que vai aumentando o seu diámetro e diminuíndo a súa velocidade de xiro a medida que se eleva.

Ao descender unha columna de aire frío e seco cun xiro anticiclónico, é dicir, con xiro no sentido horario (procedente da parte superior dunha nube de desenvolvemento vertical) cara ao chan pola maior densidade do aire frío, comeza a formarse un embude de condensación (visible pola condensación do aire húmido ao ascender) en sentido contrario (é dicir, ciclónico), que vén compensar a perda da masa nubrada que descendeu previamente. Ao ir descendendo o embude anticiclónico (RFD) e chegar ao chan, créase unha fronte de refachos que pode causar danos a unha boa distancia do tornado. Usualmente, a nube embude convértese nun tornado pouco despois de que a RFD toque o chan.

Madurez

Inicialmente, o tornado conta cunha boa fonte de aire quente e húmido que ingresa nel para darlle enerxía, polo que crece ata que alcanza a súa etapa madura. Isto pode durar uns poucos minutos ou máis dunha hora, e é durante este tempo que o tornado xeralmente causa o maior dano e as súas dimensións chegan ao máximo, podendo chegar a medir nalgúns casos máis de 1,5 km de ancho. Mentres tanto, a RFD, que nesta etapa é unha área de ventos superficiais fríos, comeza a colocarse ao redor do tornado, interrompendo o fluxo de aire quente que o alimenta.

Disipación

Cando a RFD envolve completamente ao tornado e córtalle o fornezo de aire, o vórtice comeza a debilitarse, e vólvese delgado, semellante a unha cordo. Esta é a fase de disipación, mesma que normalmente non dura máis duns poucos minutos, e trala cal o tornado se esfuma. Durante esta etapa a forma do tornado depende en gran medida dos ventos da tormenta principal, o que pode facer que tome formas infrecuentes. Malia que o tornado está desaparecendo, aínda é capaz de causar dano. Ao converterse nun tubo delgado, da mesma forma que un patinador recolle os brazos para xirar máis rápido, os ventos poden incrementar a súa velocidade neste punto.

Habendo entrado o tornado na súa etapa de disipación, o seu mesociclón asociado polo xeral tamén se debilita, debido igualmente a que a RFD curta o fluxo de aire que o alimenta. Ao disiparse o primeiro mesociclón e o seu tornado asociado, o fluxo da tormenta pode concentrarse nunha nova área máis preto do seu centro. Se un novo mesociclón se formase, o ciclo pode repetirse, producindo un ou máis tornados novos. Ocasionalmente, o vello mesociclón e o novo producen tornados ao mesmo tempo.

Aínda que esta teoría achega de como xorden, desenvólvense e desaparecen os tornados é amplamente aceptada, non explica a formación de tornados máis pequenos, como as trombas terrestres ou os tornados con múltiples vórtices. Todos eles teñen diferentes mecanismos que influencian o seu desenvolvemento, no entanto, a maioría seguen un patrón similar ao aquí descrito.

Tipos

Tornados verdadeiros

Tornado de vórtices múltiples

Artigo principal: Tornado de vórtices múltiples.

Un tornado de vórtices múltiples nas aforas de Dallas, Texas, o 2 de abril de 1957.

Un tornado de vórtices múltiples ou tornado multivórtice é un tipo de tornado no cal dúas ou máis columnas de aire en movemento xiran ao redor dun centro común. As estruturas multivórtices poden presentarse en case calquera circulación de aire, pero observanse máis frecuentemente en tornados intensos. Estes vórtices xeralmente crean pequenas áreas que causan maior dano ao longo da traxectoria do tornado principal. Este fenómeno é distinto ao tornado satélite, o cal é un tornado máis débil que se forma moi preto doutro tornado máis grande e forte, contido dentro do mesmo mesociclón. O tornado satélite aparenta «orbitar» ao redor do tornado maior (de aí o nome), asemellándose a un tornado multivórtice. No entanto, o tornado satélite é unha circulación distinta, e é moito máis pequeno que o embude principal.

Tromba mariña

Artigo principal: Tromba de auga.

Trombas de auga preto das Bahamas.

Unha tromba de auga ou tromba mariña é simplemente un tornado que se forma sobre a auga. No entanto, os investigadores xeralmente distinguen as trombas mariñas tornádicas das non tornádicas. As trombas mariñas non tornádicas son menos fortes pero moito máis comúns, e son similares na súa dinámica aos chamados remuíños de po e ás trombas terrestres. Fórmanse nas bases de nubes cumulus congestus en augas tropicais e subtropicais. Teñen ventos relativamente débiles, paredes lisas con fluxo laminar e xeralmente viaxan moi lentamente, se é que o fan. Comunmente ocorren nos caios de Florida e ao norte do mar Adriático. En contraste, as trombas mariñas tornádicas son literalmente "tornados sobre a auga". Fórmanse sobre ela de xeito similar aos tornados mesociclónicos, ou ben son tornados terrestres que chegan á auga. Xa que se forman a partir de tormentas fortes e poden ser moito máis intensas, rápidas e de maior duración que as trombas non tornádicas, considéranse máis perigosas.

Tromba terrestre

Artigo principal: Tromba terrestre.

Unha tromba terrestre, tamén chamada tornado non supercelular, tornado ou embude nubrado ou, polo seu nome en inglés, landspout, é un tornado que non está asociado cun mesociclón. O seu nome provén da súa denominación como unha «tromba mariña non tornádica sobre terra». As trombas mariñas e as terrestres comparten varias características distintivas, incluíndo a súa relativa debilidade, curta duración e un embude de condensación liso e de pequenas dimensións que con frecuencia non toca o chan. Estes tornados tamén crean unha distintiva nube laminar de po cando fan contacto co chan, debido a que a súa mecánica é diferente á dos tornados mesoformes. Aínda que xeralmente son máis débiles que os tornados clásicos, poden producir fortes ventos que igualmente son capaces de causar graves danos.

Circulacións semellantes a tornados

Gustnado

Artigo principal: Gustnado.

Un gustnado (termo que provén de gust front tornado, é dicir, «tornado de fronte de refachos») é un pequeno remuíño vertical asociado cun fronte de refachos ou unha refacho descendente. Xa que tecnicamente non están conectados coa base dunha nube, existe certo debate sobre se os gustnados son tornados. Fórmanse cando un fluxo de aire frío, seco e rápido proveniente dunha tormenta se atopa cunha masa de aire quente, húmido e estacionario cerca do límite do fluxo, resultando nun efecto de "redondeamento" (exemplificado a través dunha nube en rodete). Se a cortante do vento nos niveis inferiores é o suficientemente forte, a rotación pode volverse horizontal ou diagonal e facer contacto co chan. O resultado é un gustnado.

Remuíño de po

Artigo principal: Remuíño de po.

Un remuíño de po.

Un remuíño de po ou remuíño de area, coñecido en inglés como dust devil (literalmente «demo de po») parécese a un tornado en que é unha columna de aire vertical en rotación. No entanto, fórmanse baixo ceos despexados e de cando en cando alcanzan a forza dos tornados máis débiles. Desenvólvense cando unha forte corrente ascendente convectiva se forma cerca do chan durante un día caloroso. Se hai suficiente cortante do vento nos niveis inferiores, a columna de aire quente que está en ascenso pode desenvolver un pequeno movemento ciclónico que pode distinguirse cerca do chan. A estes fenómenos non se lles considera tornados porque se forman cando hai bo clima e non se asocian con nube algunha. Poden, no entanto, causar ocasionalmente danos de consideración, especialmente en zonas áridas.

Remuíño de lume

Artigo principal: Remuíño de lume.

Aquelas circulacións que se desenvolven preto de incendios forestais reciben o nome de remuíños ou rudopíos de lume. Non se lles considera tornados salvo no raro caso de que se conecten a unha nube pyrocumulus ou a outra nube cumuliforme sobre eles. Os remuíños de lume polo xeral non son tan fortes como os tornados relacionados con tormentas. Con todo, poden causar danos considerables.

Remuíño de vapor

Artigo principal: Remuíño de vapor.

Un remuíño de vapor, en inglés chamado steam devil («diaño de vapor») é un termo que se utiliza para describir a unha corrente ascendente en rotación que implica vapor ou fume. Un remuíño de vapor é moi raro, pero fórmase principalmente a partir de fume emitido polas chemineas dunha central de enerxía. As augas termais e os desertos tamén poden ser zonas aptas para a formación dun remuíño de vapor. Este fenómeno pode ocorrer sobre a auga, cando o frío aire ártico se atopa con auga relativamente cálida.

Intensidade e dano

Un exemplo do dano causado por un tornado EF5

Un exemplo do dano causado por un tornado EF4

Un exemplo do dano causado por un tornado EF3

Un exemplo do dano causado por un tornado EF2

A escala Fujita-Pearson e a chamada escala Fujita-Pearson mellorada clasifican os tornados segundo o dano causado. A escala mellorada (EF polas súas siglas en inglés) foi un perfeccionamento da vella escala Fujita, usando estimacións de ventos e mellor descrición dos danos; con todo, foi deseñada para que un tornado clasificado segundo a escala Fujita recibise o mesmo rango numérico, e foi implementada comezando nos Estados Unidos en 2007. Un tornado EF0, o máis débil segundo a escala, posiblemente dane árbores pero non estruturas, mentres que un tornado EF5, o máis forte, pode arrincar edificios dos seus cimentos deixándoos descubertos e ata deformar rañaceos. A similar escala TORRO vai de T0 para tornados extremadamente débiles a T11 para os tornados máis poderosos que se coñecen. Datos obtidos dun radar de impulsos Doppler, a fotogrametría e os patróns no chan (marcas cicloidais) igualmente poden ser analizados para determinar a intensidade e outorgar un rango.

Os tornados varían en intensidade sen importar a súa forma, tamaño e localización, aínda que os tornados fortes xeralmente son máis grandes que os débiles. A relación coa lonxitude do seu percorrido e duración tamén varía, aínda que os tornados con maior percorrido tenden a ser máis fortes. No caso de tornados violentos, só presentan grande intensidade nunha porción do percorrido, boa parte desta intensidade provindo de subvórtices.

Nos Estados Unidos, o 80% dos tornados son clasificados como EF0 e EF1 (de T0 a T3). Canto maior sexa a intensidade dun rango, menor é a súa taxa de incidencia, pois menos do 1% son tornados violentos (EF4, T8 ou máis forte). Fóra de Tornado Alley, e de Norteamérica en xeral, os tornados violentos son extremadamente raros. Aparentemente isto débese máis que nada ao menor número de tornados en xeral que hai fóra de devandita rexión, xa que as investigacións mostran que a distribución dos tornados segundo a súa intensidade é bastante similar a nivel mundial. Uns cantos tornados de importancia ocorren cada ano en Europa, áreas do centro-sur de Asia, porcións do sueste de Suramérica e o sur de África.

Danos persoais

Os tornados a pesar de ser aparentemente moi destrutivos en realidade non o son tanto a nivel humano, posto que as vítimas (se é que as hai) son polo xeral feridos leves. Porén, os danos materiais son moitos: dende a destrución de casas en cuestión de segundos, granxas, edificios, rañaceos, hoteis, ata pontes, postes de luz etc. Polo tanto os danos económicos son moito maiores cós humanos.

Climatoloxía

Zonas ao redor do mundo onde é máis probable a aparición de tornados.

Actividade dos tornados nos Estados Unidos. As zonas máis escuras denotan a área comunmente coñecida como Tornado Alley.

Inferno de po en Johnsonville, Carolina do Sur, EEUU.

Nos Estados Unidos preséntanse máis tornados que en calquera outro país: unhas catro veces máis que os que se estima que se forman en toda Europa, sen incluír trombas mariñas. Isto débese principalmente á xeografía única do continente americano. América do Norte é relativamente grande e esténdese desde a zona intertropical ata as áreas árticas, e non conta cunha cadea montañosa importante que vaia de leste a oeste e que bloquee o fluxo de aire entre estas dúas zonas. Nas latitudes centrais, onde ocorren a maior parte dos tornados, as Montañas Rochosas bloquean a humidade e o fluxo atmosférico, permitindo que exista aire máis seco nos niveis intermedios da troposfera, e causando a formación dunha área con presión baixa ao leste de devanditas montañas. Un incremento no fluxo de aire desde as Rochosas propicia a formación dunha liña seca cando o fluxo é forte nos niveis superiores, mentres o golfo de México, ao leste, proporciona abundante humidade nos niveis baixos da atmosfera. Esta topografía única provoca moitas colisións de aire cálido con aire frío, que son as condicións que crean tormentas fortes e duradeiras. Unha gran parte destes tornados fórmanse en devandita área do centro dos Estados Unidos entre as Rochosas e o golfo, coñecida como Tornado Alley («calello dos tornados»). Esta área abarca tamén partes do Canadá, principalmente en Ontario e as pradarías canadenses, aínda que o sueste do Quebec, o interior de Columbia Británica e o occidente de Novo Brunswick tamén son propensos a tornados. En ocasións tamén se presentan tornados fortes no noroeste de México.

De media, nos Estados Unidos ocorren uns 1.200 tornados por ano. Os Países Baixos presentan o maior número de tornados por área de calquera país ao rexistrarse alí máis de 20 tornados, o que equivale a 0,00048 tornados por km² anualmente, seguidos polo Reino Unido que presenta anualmente uns 33, é dicir, 0,00013 por km, e mentres que na Arxentina, rexístranse uns 300 por ano, o que equivale a 0,0009 por km. de calquera forma, a maioría son pequenos e causan moi pouco dano. En números absolutos, sen importar a extensión territorial o Reino Unido experimenta máis tornados que calquera país europeo, á vez que a Arxentina representa a maior cantidade de tornados que calquera país latinoamericano, o segundo en América (detrás dos Estados Unidos), e tamén do mundo incluíndo trombas mariñas, na Arxentina como tamén no Reino Unido.

Os tornados matan de media 179 persoas por ano en Bangladesh, por moito a maior cantidade dentro dun país no mundo. Isto débese á súa elevada densidade de poboación, deficiente calidade das construcións, carencia de coñecementos achega de medidas de seguridade para combater os tornados e outros factores. Outros países do mundo que contan con tornados frecuentemente son: Arxentina, Suráfrica, no Brasil na fronteira coa Arxentina, Australia e Nova Zelandia, así como porcións de Europa e Asia.

Os tornados son máis frecuentes durante a primavera e menos durante o inverno. Xa que a primavera e o outono son períodos de transición (de clima cálido a frío e viceversa) hai máis posibilidades de que o aire frío se atope con aire cálido, o que provoca que durante esas estacións se experimenten picos de actividade. No entanto, as condicións adecuadas para a súa formación pódense presentar en calquera época do ano. Os tornados tamén poden xerarse a partir do ollo dos ciclóns tropicais que tocan terra, o cal adoita suceder no outono e a fins do verán.

A incidencia dos tornados depende altamente da hora do día, debido á radiación solar. A nivel mundial, a maioría dos tornados ocorren durante a tarde, entre as 3:00 pm e as 7:00 pm do tempo local, sendo o punto máis alto ás 5:00 pm. Con todo, os tornados destrutivos poden ocorrer a calquera hora do día. O tornado de Gainesville de 1936, un dos tornados máis devastadores da historia, ocorreu ás 8:30 am tempo local.

Asociación co clima

Existen zonas, como por exemplo o mar Mediterráneo ou o golfo de México, onde un aumento da temperatura da auga do mar fai que aumente á súa vez o volume de humidade na atmosfera, feito que pode provocar un crecemento na aparición de tornados, sobre todo durante a tempada fría.

Algunhas evidencias suxiren que o fenómeno de Oscilación do Sur (ENSO, polas súas siglas en inglés) atópase lixeiramente relacionado con cambios na actividade dos tornados; isto varía segundo a tempada e a rexión así como dependendo de se o fenómeno ENSO corresponde ao de El Niño ou La Niña.

Os cambios climáticos poden afectar aos tornados a través de teleconexións como sucede cando cambia unha corrente en chorro e outros patróns climáticos de importancia. Aínda que é posible que o quecemento global poida afectar a actividade dos tornados, tal efecto aínda non pode ser identificable debido a súa complexidade, á natureza das tormentas e a cuestións relacionadas coa calidade das bases de datos. Ademais, calquera efecto variaría segundo a rexión.

Predición

Mapas probabilísticos do Storm Prediction Center durante a vaga de tornados do 6 ao 8 de abril de 2006. O primeiro mapa indica o risco de tempo severo en xeral (incluíndo sarabia forte, ventos perigosos e tornados), mentres que o segundo mapa especificamente mostra a porcentaxe de probabilidade de que un tornado se forme a non máis de 40 km de calquera punto dentro da área encerrada. A área raiada no mapa inferior indica un risco do 10% ou máis de que un tornado F2 ou máis forte se forme a 40 km de calquera punto da área sinalada.

O prognóstico do tempo é levado a cabo rexionalmente por moitas axencias nacionais e internacionais. Na maior parte, elas tamén se encargan da predición das condicións que propician o desenvolvemento dos tornados.

En Australia, numerosas advertencias de tormentas son proporcionadas polo Bureau of Meteorology («Axencia de Meteoroloxía») de devandita nación. O país atópase en proceso de actualizarse para usar sistemas de radares de impulsos Doppler, habendo alcanzado a súa primeira meta de instalar seis radares novos en xullo de 2006.

Doutra banda, no Reino Unido a TORRO (Tornado and Storm Research Organisation, ou Organización para a Investigación de Tornados e Tormentas) leva a cabo predicións experimentais. A Met Office prové prognósticos oficiais para este país, mentres que no resto de Europa o proxecto ESTOFEX (European Storm Forecast Experiment, ou Experimento Europeo de Predición de Tormentas) proporciona prognósticos do tempo achega da probabilidade de que haxa mal tempo, e o ESSL (European Severe Storms Laboratory, ou Laboratorio Europeo de Tormentas Severas) conserva unha base de datos dos eventos.

Do mesmo xeito, nos Estados Unidos as predicións climáticas xeneralizadas son realizadas polo Storm Prediction Center (Centro de Predición de Tormentas), con sede en Norman, Oklahoma. Neste centro realízanse predicións probabilísticas e categóricas para os próximos tres días en relación ao clima severo, incluíndo tornados. Tamén hai un prognóstico máis xeral que abarca o período do cuarto ao oitavo día. Xusto antes do momento en que se espera que se presente unha ameaza climática severa, como un tornado, o SPC envía varias alertas referentes ao fenómeno, en colaboración coas oficinas locais do Servizo Meteorolóxico Nacional dese país.

Á súa vez, no Xapón a predición e o estudo dos tornados están a cargo da Axencia Meteorolóxica do Xapón, mentres que no Canadá as alertas e os prognósticos climáticos, incluíndo os dos tornados, son proporcionados por sete oficinas rexionais do Servizo Meteorolóxico do Canadá, unha subdivisión de Environment Canada.

Detección

Rigorosos intentos para poder advertir dos tornados comezaron nos Estados Unidos a mediados do século XX. Antes dos anos 1950, o único método para detectar un tornado era que alguén o vise. Xeralmente, a noticia dun tornado non chegaría a unha estación climática local ata logo da tormenta. No entanto, coa chegada do radar meteorolóxico, as zonas próximas ás estacións climáticas terían avisos con tempo do mal clima. Os primeiros avisos públicos de tornados apareceron en 1950 e as primeiras alertas de tornados, en 1952. En 1953 confirmouse que os ecos en cadea atópanse asociados cos tornados. Ao recoñecer estes patróns, os meteorólogos, estando a varios quilómetros de distancia, puideron detectar tormentas que probablemente producirían tornados.

Radar

Hoxe en día, a maioría dos países desenvolvidos contan cunha rede de radares meteorolóxicos, sendo aínda este o principal método de detección de posibles tornados. Nos Estados Unidos e algúns outros países utilízanse estacións con radares de impulsos Doppler. Estes aparellos miden a velocidade e dirección radial (se se están achegando ou afastando do radar) dos ventos dunha tormenta, e así poden detectar evidencias de rotación en tormentas que están a máis de 150 km de distancia. Cando as tormentas están lonxe dun radar, só as partes altas da tormenta son observadas e as importantes áreas baixas non son rexistradas. A resolución dos datos tamén decrece en razón da distancia entre a tormenta e o radar. Algunhas condicións meteorolóxicas que levan á tornadoxénese non son detectables de inmediato a través de radar e en ocasións o desenvolvemento de tornados pode ocorrer máis rapidamente do que un radar pode completar un escaneo e enviar a información. Ademais, a maioría das rexións poboadas da Terra agora son visibles desde o Satélite Xeoestacionario Operacional Ambiental (GOES, polas súas siglas en inglés), o cal axuda no prognóstico de tormentas tornádicas.

Unha secuencia de radar de Doppler on Wheels dun eco en cadea e un mesociclón asociado no condado de Goshen, Wyoming o 5 de xuño de 2009. Os mesociclóns fortes aparecen como áreas adxacentes de amarelo e azul (noutros radares, vermello brillante e verde brillante), e xeralmente indican a existencia dun tornado ou a súa inminente aparición.

Localización de tormentas

A mediados da década de 1970, o Servizo Meteorolóxico Nacional dos Estados Unidos (NWS) incrementou os seus esforzos para adestrar individuos que avistasen tormentas e identificasen as súas características principais, como forte sarabia, ventos devastadores e tornados, así como o dano que causan. O programa foi chamado Skywarn, e os que participaron nel foron asistentes de sheriff locais, policías estatais, bombeiros, condutores de ambulancias, operadores de radio, traballadores de protección civil, cazadores de tormentas e cidadáns comúns. Cando se espera mal clima, as estacións climáticas locais solicitan que estes localizadores de tormentas fagan as procuras necesarias e avisen de calquera tornado inmediatamente, para que a oficina poida enviar un aviso oportuno á poboación.

Polo xeral os localizadores son adestrados polo NWS en representación das súas respectivas organizacións, e avisanlles a elas. As organizacións activan sistemas públicos de alarma como sirenas, o Emergency Alert System, e dirixen o seu aviso o NWS. Hai máis de 230.000 localizadores climáticos adestrados a través do Skywarn nos Estados Unidos.

Radar NEXRAD no Centro de Operacións de Radares WSR-88D

No Canadá, unha rede similar de localizadores voluntarios do clima, chamada Canwarn, axuda a localizar o mal clima, contando con máis de 1000 voluntarios. En Europa, varias nacións atópanse organizando redes de localizadores baixo o auspicio de Skywarn Europe, e a Tornado and Storm Research Organisation (TORRO) mantivo unha rede de localizadores no Reino Unido desde 1974.

Os localizadores de tormentas son necesarios porque os sistemas de radar como o NEXRAD non poden detectar un tornado, só indicacións que suxiren a súa presenza. Os radares poden dar un aviso antes de que haxa evidencia visual dun tornado, pero a información dun observador pode ratificar a ameaza ou determinar que a chegada dun tornado non é inminente. A habilidade dun localizador para ver o que un radar non pode é especialmente importante ao aumentar a distancia desde o sitio do radar, porque o sinal do radar, ao viaxar en liña recta, vai aumentando progresivamente a súa altitude respecto ao chan ao irse afastando do radar debido á curvatura da Terra, ademais de que o sinal tamén se dispersa.

Evidencia visual

Unha nube parede en rotación cunha evidente corrente descendente do flanco traseiro no seu extremo esquerdo.

Os localizadores de tormentas son adestrados para discernir se unha tormenta vista a certa distancia é ou non unha supercela. Xeralmente miran a súa parte traseira, a principal rexión de correntes ascendentes e fluxo de entrada. Debaixo da corrente ascendente hai unha base sen choiva, e no seguinte paso da tornadoxénese fórmase unha nube parede en rotación. A gran maioría dos tornados intensos ocorren cunha nube parede detrás dunha supercela.

A evidencia de que se trata dunha supercela provén da forma e a estrutura da tormenta, e outras características dos cumulonimbus como poden ser unha vigorosa columna de correntes ascendentes, unha cima emerxente sobre a base da nube que persiste longo tempo, unha base firme e unha aparencia de sacacorchos. Baixo a tormenta e máis preto de onde a maioría dos tornados se atopan, evidencias dunha supercela e da posibilidade dun tornado inclúen bandas de entrada (particularmente curvas), a forza do fluxo de entrada, a temperatura e humidade do aire que entra, como é a proporción do aire que entra e sae da tormenta, e que tan lonxe están o núcleo de precipitación do flanco dianteiro e a nube parede un do outro. O tornadoxénese é máis probable na interfase da corrente ascendente e da corrente descendente do flanco traseiro, e require un balance entre a fluxo de entrada e o de saída.

As nubes parede que rotan sobre si mesmas e que xeran tornados, xeralmente preceden a estes entre cinco e trinta minutos. As nubes parede en rotación son a manifestación visual dun mesociclón. A menos que se dea a un nivel baixo, o tornadoxénese é altamente improbable a menos que ocorra unha corrente descendente do flanco traseiro, que xeralmente é evidenciada visiblemente pola evaporación dunha nube adxacente á esquina dunha nube parede. Un tornado xeralmente ocorre cando pasa isto ou pouco tempo despois; primeiro, unha nube embude baixa á superficie e en case todos os casos, para cando vai a metade de camiño, un remuiño superficial xa se desenvolveu, o que significa que un tornado está no chan antes de que a condensación conecte a circulación da superficie coa tormenta. Os tornados tamén poden ocorrer sen nubes parede, baixo liñas de flanqueo. Os localizadores observan todas as partes dunha tormenta, así como a base da nube e a superficie.

Récords

Mapa coas rutas dos tornados na Súper Vaga de 1974.

Tornado da Súper Vaga en Cincinnati

O tornado máis extremo do que se ten rexistro foi o coñecido como tornado dos tres estados (Tri-State Tornado), que atravesou partes dos estados de Missouri, Illinois e Indiana o 18 de marzo de 1925. Posiblemente seria clasificado como un tornado F5, aínda que os tornados non eran clasificados nesa época. Mantén os récords por percorrer a maior distancia (352 km), a maior duración (unhas 3,5 horas) e a maior velocidade de desprazamento cara á fronte para un tornado de importancia (117 km/h) en todo o mundo. Ademais, é o tornado máis mortífero na historia dos Estados Unidos (695 mortos). Tamén foi no seu momento o segundo tornado máis custoso da historia, pero xa foi superado por moitos outros sen normalizar. Cando os costos son normalizados segundo a riqueza e a inflación, segue sendo hoxe en día o terceiro tornado máis custoso. O tornado máis mortífero a nivel mundial foi o tornado de Daulatpur-Saturia en Bangladesh o 26 de abril de 1989, que matou aproximadamente a 1.300 persoas. Bangladesh tivo polo menos 19 tornados na súa historia que mataron a máis de 100 persoas, o que representa polo menos a metade do total no resto do mundo.

A maioría dos récords establecidos para vagas de tornados corresponden ao chamado Super Outbreak (Súper Vaga), que afectou unha gran parte do centro dos Estados Unidos e unha pequena zona do sur de Ontario no Canadá entre o 3 e o 4 de abril de 1974. Non só presentou esta vaga a cantidade de 148 tornados en 18 horas, senón que tamén varios deles eran violentos; sete eran de intensidade F5 e vinte e tres eran F4. Esta vaga chegou a ter dezaseis tornados na superficie ao mesmo tempo no seu punto máis forte. Máis de 300 persoas, posiblemente ata 330, morreron por mor dos tornados desta vaga.

Aínda que é case imposible medir directamente a velocidade do vento do tornado máis violento (os anemómetros convencionais serían destruídos polos fortes ventos), algúns tornados foron escaneados por unidades móbiles de radares Doppler, que poden proporcionar un estimado certeiro da velocidade dos ventos dun tornado. A maior velocidade medida nun tornado, que é igualmente a maior velocidade dun vento xamais medida no planeta, é de 484 ± 32 km/h no tornado F5 de Moore, Oklahoma. Aínda que a medición foi tomada a uns 30 m sobre a superficie, demostra o poder que teñen os tornados máis fortes.

Fóra dos Estados Unidos tamén se deron importantes vagas de tornados. Outras zonas moi activas en materia de tempo severo rexistraron eventos significativos de tornados, como no norte de Europa e o centro e sur de Suramérica. Unha das vagas de tornados máis importantes a nivel mundial é o "Tráxico Martes 13", denominado así polos meteorólogos e afeccionados da Arxentina, á vaga de tornados máis importante da que se teña rexistro fóra dos Estados Unidos; durante a noite do 13 de abril de 1993 foron rexistrados na provincia de Buenos Aires, Arxentina, ao redor de trescentos tornados con intensidades entre F0 e F3. Outra vaga de tornados significativa foi a chamada "Vaga de tornados da URSS" de 1984, na que se rexistrou un tornado de categoría F5 en Ivanovo, Rusia (nese entón parte da Unión Soviética).

As tormentas que producen tornados poden presentar intensas correntes ascendentes, ás veces excedendo os 240 km/h. Os desfeitos que levanta un tornado poden chegar ata a tormenta principal e ser arrastrados unha gran distancia. Un tornado que afectou a Great Bend, Kansas en novembro de 1915 foi un caso extremo, onde unha «choiva de desfeitos» ocorreu a 130 km do pobo, un saco de fariña foi achado a 177 km e un cheque cancelado do Banco de Great Bend foi atopado nun campo a aforas de Palmyra, Nebrasca 491 km ao nordeste. As trombas mariñas e tornados foron utilizados como unha posible explicación para ocasións en que choveron peixes e outros animais.

Seguridade

Malia que os tornados poden atacar en calquera instante, existen precaucións e medidas preventivas que a xente pode adoptar para aumentar as súas posibilidades de sobrevivir a un tornado. Autoridades como o Storm Prediction Center aconsellan contar cun plan contra tornados. Tras ser emitida unha alerta de tornado, débese buscar refuxio nun soto ou nunha habitación localizada na parte máis interna dunha casa resistente xa que isto aumenta en gran medida as posibilidades de sobrevivir. En áreas propensas a tornados, moitos edificios contan con refuxios especiais para tormentas. Estas habitacións subterráneas axudaron a salvar miles de vidas.

Algúns países contan con axencias meteorolóxicas que proporcionan predicións de tornados e incrementan o nivel de alerta para un posible tornado (da mesma forma que o fan os avisos e alertas de tornados nos Estados Unidos e o Canadá). As estacións climatolóxicas de radio tamén proporcionan alarmas cando se libera unha advertencia por clima severo para a súa área local, aínda que este tipo de estacións de radio atópanse xeralmente só nos Estados Unidos.

A menos que o tornado estea a gran distancia e sexa visible, os meteorólogos aconsellan aos condutores que estacionen os seus vehículos fora do camiño (para non bloquear ao tráfico de urxencia), e buscar un refuxio seguro. Se non hai un nas proximidades, colocarse no profundo dunha gabia é a seguinte mellor opción.

Mitos e ideas equivocadas

Tornado de Salt Lake City o 11 de agosto de 1999. Este tornado desmentiu varios mitos, incluíndo a idea de que estes fenómenos non poden presentarse en áreas como Utah.

Un dos mitos máis persistentes asociados con tornados consiste en que abrir as fiestras reducirá o dano causado polo tornado. Aínda que existe un marcado descenso na presión atmosférica no interior dun tornado forte, é improbable que a diminución da presión sexa a suficiente para causar que o inmueble estoupe. Algunhas investigacións mostran que abrir as fiestras pode en realidade incrementar a severidade dos danos do tornado. Sen importar a validez desta teoría da explosión, é mellor investir o tempo buscando refuxio e non abrindo fiestras. Un tornado violento, de calquera forma, pode destruír unha casa sen importar se as súas fiestras están abertas ou pechadas.

Outra crenza común é que os pasos elevados nunha autoestrada son un refuxio adecuado para protexerse dos tornados. Pola contra, un paso elevado é un lugar perigoso para refuxiarse. Na vaga de tornados de Oklahoma de 1999 do 3 de maio de 1999, tres pasos elevados de autoestrada foron golpeados por tornados, e en cada unha desas tres localizacións houbo unha morte, xunto con moitos feridos de gravidade. Crese que a área debaixo dos pasos elevados causa un efecto de túnel de vento, onde se incrementa a velocidade do vento do tornado e dos desfeitos que carrexa e que pasan por aí. En comparación, durante a mesma vaga de tornados, máis de 2.000 fogares foron completamente destruídos, con outros 7.000 danados, e aínda así soamente unhas poucas ducias de persoas morreron nos seus fogares.

Unha vella crenza é que a esquina dun soto que estea máis cerca do suroeste proporciona a maior protección durante un tornado. O lugar máis seguro, en realidade, é o extremo ou esquina dunha habitación subterránea oposto á dirección en que se move o tornado (xeralmente a esquina noroeste), ou unha habitación que non sexa subterránea pero que estea o máis internamente posible no seu inmoble. Refuxiarse debaixo dunha mesa resistente, nun soto ou debaixo dunha escaleira incrementa, aínda máis, as posibilidades de sobrevivir.

Finalmente, hai áreas onde a xente cre estar protexida dos tornados, xa sexa por un río, outeiro ou montaña de gran tamaño, ou ata por forzas sobrenaturais. Sóubose de tornados que cruzaron grandes ríos, escalado montañas e afectado a vales. Como regra xeral, non hai área que estea "a salvo" dos tornados, aínda que hai áreas que son máis susceptibles que outras, aínda que é a excepción en lugares rodeados de montañas.

Investigación

Unha unidade Doppler On Wheels observando un tornado preto de Attica, Kansas.

Danos provocados polo tornado de Madrid de 1886, un tornado de intensidade F3

A meteoroloxía é unha ciencia relativamente nova e aínda máis o estudo dos tornados. Aínda que foron estudados desde o século XIX e con maior énfase desde mediados do século XX, aínda hai aspectos deles que son un misterio. Os científicos teñen unha idea bastante precisa do desenvolvemento de tormentas e mesociclóns e das condicións meteorolóxicas que conducen á súa formación; no entanto, o paso de supercelda (ou outros procesos formativos) a tornadoxénese e a diferenciación de mesociclóns tornádicos e non tornádicos son aspectos que aínda non se comprenden completamente e son o enfoque de gran parte das investigacións.

Tamén están sendo estudados os mesociclóns nos niveis baixos da atmosfera e o ensanche da vorticidade nos niveis baixos que se converte no tornado, principalmente cales son os procesos e cal é a relación do medio e a tormenta convectiva. Observouse a tornados intensos formándose simultaneamente cun mesociclón arriba (en lugar da sucesiva mesocicloxénese) e a algúns tornados intensos que ocorreron sen un mesociclón nos niveis medios. En particular, o papel das correntes descendentes, principalmente a corrente descendente do flanco traseiro, e o papel dos límites baroclínicos, son importantes temas de estudo.

Predicir con fiabilidade a intensidade dun tornado e a súa lonxevidade continúa sendo un problema, así como os detalles concernentes ás características dun tornado durante o seu ciclo de vida e tornadolise. Outros temas de investigación de transcendencia son os tornados asociados con mesovórtices dentro de estruturas de tormenta lineares e dentro de ciclóns tropicais.

Os científicos aínda descoñecen os mecanismos exactos a través dos cales se forman a maioría dos tornados, e ocasionalmente algúns aínda aparecen sen unha alerta de tornado previa. As análises das observacións a partir de instrumentos tanto estacionarios como móbiles, superficiais e aéreos, e remotos e in situ, xeran novas ideas e perfeccionan as nocións existentes. A utilización de modelos matemáticos tamén proporcionan maior entendemento xa que as novas observacións e descubrimentos son integrados ao noso entendemento físico e despois postos a proba a través de simulacións de computadora que validan as novas nocións ao mesmo tempo que producen descubrimentos teóricos completamente novos, moitos dos cales serían doutra forma case indeducibles. Igualmente, o desenvolvemento de novas formas de observación e a instalación de redes de observación espaciais e temporais máis finas axudaron a ter un maior entendemento e mellores predicións.

Programas de investigación, incluíndo proxectos de estudo como o proxecto VOTEX, o despregue do TOTO, o Doppler On Wheels (DOW) e ducias de programas máis, esperan contestar moitas das interrogantes que aínda invaden aos meteorólogos. Universidades, axencias gobernamentais como o National Severe Storms Laboratory, meteorólogos do sector privado e o Centro Nacional de Investigación Atmosférica son algunhas das organizacións en investigación activa, mesmas que contan con varias fontes provedoras de fondos, tanto privadas como públicas, destacando neste sentido a National Science Foundation.

Véxase tamén

Bibliografía

• Bluestein, Howard B. (1999). Tornado Alley: Monster Storms of the Great Plains (en inglés). Nova York, NY: Oxford University Press. ISBN 0-19-510552-4. 
• Bradford, Marlene (2001). Scanning the Skies: a History of Tornado Forecasting (en inglés). Norman, OK: University of Oklahoma Press. ISBN 0-8061-3302-3. 
• Grazulis, Thomas P. (xaneiro de 1997). Significant Tornadoes Update, 1992–1995 (en inglés). St. Johnsbury, VT: Environmental Films. ISBN 1-879362-04-X. 

Outros artigos

• Catástrofe natural
• Escala Fujita-Pearson mellorada
• Furacán
• Tormenta

Ligazóns externas

• Centros para o control e a prevención de catástrofes (en castelán)