Joost Smits

De VVD staat voor een grote uitdaging: blijft de partij één of komt er een splitsing? Ik denk dat teruggaan naar het gedachtegoed van Frits Bolkestein kan helpen om de partij weer samen te brengen en klaar te maken voor de uitdagingen van nu.
In mijn artikel voor De Nieuwe Vrije Eeuw kijk ik hoe we Bolkesteins ideeën opnieuw kunnen gebruiken voor de problemen van vandaag. Interessant is dat technologie ons hierbij kan helpen.
Natuurlijk is er maar één Frits Bolkestein. Hij is onvervangbaar en van grote betekenis voor de VVD. Maar zijn boeken gaan niet over de huidige uitdagingen zoals oorlog op het Europese continent, veel grotere migratievraagstukken dan in zijn tijd en voelbare klimaatverandering.
Een taalmodel dat getraind is op Bolkesteins werk kan volgens mij helpen deze liberale ideeën toe te passen op actuele kwesties.

Terwijl Nederland een nieuw hoofdstuk in de politiek inslaat met de kabinetsformatie tussen PVV, VVD, NSC en BBB, biedt het recente onderzoek van de Stichting Politieke Academie inzicht in de verdwijnende rol van middenpartijen. Die verschuiving is bepalend voor de toekomst van de Nederlandse politiek. De verkiezingsuitslagen en de gevolgen daarvan voor bijv. de behandeling van de Spreidingswet hebben hiermee te maken. Er komen nog uitgestelde begrotingsbehandelingen aan, waar dit probleem opnieuw zichtbaar gaat worden.

Onderzoeker Joost Smits ging na wat er bij de laatste Kamerverkiezingen wel of niet verschoof. Enkele opvallende observaties: niet de kiezer is op drift, maar traditionele partijen zijn hun anker kwijt, de VVD is D66-achtig geworden en daardoor minder volkspartij, maar de combinatie GL/PvdA is nog elitairder dan D66. En: het CDA leeft, maar dan wel in drie stukken.

In de politiek kan een eerste indruk bepalend zijn. Een verkiezingsprogramma is namelijk niet slechts een lijst met plannen, maar de ziel van een partij. Het vertelt ons wat een partij belangrijk vindt en waar ze voor staan. Maar, hoe zorg je ervoor dat de boodschap van zo’n programma duidelijk en helder overkomt bij het grote publiek?

Om een antwoord te geven op deze vraag, heeft de Stichting Politieke Academie het project “Verkiezingsprogramma’s in beeld” gelanceerd. Met een innovatieve aanpak zetten we de programma’s om in beelden, waardoor de kern en sfeer van een partij direct zichtbaar worden.

Hoe doen we dit? We gebruiken geavanceerde technologieën zoals ChatGPT en DALL·E 3. ChatGPT 4 is een vorm van AI (artificiële intelligentie).

Pieter Omtzigt presenteerde op 26 september dan eindelijk de kandidatenlijst van zijn partij Nieuw Sociaal Contract. Het samenstellen van zo’n lijst omvat een essentieel kenmerk van politieke partijen: binnen één politieke partij bestaan vaak meerdere visies. Dit maakt hen meer dan slechts een eenduidig “merk”. Ze zijn eerder lappendekens van meningen en prioriteiten, waarbij het verenigen van deze diverse standpunten een complexe aangelegenheid is. Het samenstellen van een kandidatenlijst vereist niet alleen het selecteren van bekwame kandidaten, maar ook het verenigen van verschillende meningen en prioriteiten onder één paraplu.

De fractievoorzitters Laurens Dassen (Volt, twee zetels) en Mirjam Bikker (ChristenUnie, vijf zetels) dienden deze week een initiatiefnota in. Behalve dat ze willen dat de Tweede Kamer een andere werkwijze gaat hanteren (minder op de waan van de dag en meer inhoud), stellen ze voor om de Kamer te laten groeien van 150 naar 250 zetels.

Ze verwijzen daarbij naar werk van de Estse politicoloog (en oud-politicus) Rein Taagepera, die ook vaak in de onderzoeken van de Stichting Politieke Academie wordt geciteerd. Nederland zou volgens die berekening 261 Kamerleden moeten hebben.

Op de sociale media was er gelijk enthousiasme van een andere Taagepera-kenner, Simon Otjes, universitair docent Nederlandse politiek aan de Universiteit Leiden. Hij vindt al langer dat de Nederlandse Tweede Kamer groter zou moeten zijn.

Toch zijn er de nodige kanttekeningen te plaatsen bij dit plan in de Nederlandse context, ook gebruikmakend van ander werk van Otjes en collega’s, met name in het onderzoeksveld “organisatie ecologie”.

Pieter Omtzigt heeft dan eindelijk de knoop doorgehakt. Hij doet in november mee aan de Tweede Kamerverkiezingen met een nieuwe partij: Nieuw Sociaal Contract.

Inmiddels heeft hij ook een paar interviews gegeven en is er wat op zijn website te lezen.

In deze blogpost kijken we naar wat gevolgen zijn van een korte kandidatenlijst, waarom de keuze voor kieskringen belangrijk is, met welke partijen Omtzigt concurreert, en wat we kunnen verwachten over de partijkleur.

Open source taalmodellen als PrivateGPT kun je op je eigen computer installeren. Zelfs als de grote techbedrijven gehoor zouden geven aan de oproep om te stoppen met de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie (AI), zou dat zinloos zijn. De bekendste toepassing, ChatGPT, kan inmiddels zelf online nieuwe informatie ophalen, en er komen functies om bijvoorbeeld email te versturen. Mensen maken zich zorgen of AI de wereld zal overnemen. Mark Thiessen, oprichter van De Nieuwe Vrije Eeuw, uitte in een opiniestuk in NRC zijn vrees dat de democratie niet is toegerust op superslimme AI. In dit artikel laat ik zien dat disruptie zeker mogelijk is, maar blijvende werelddominantie onmogelijk. De discussie over AI is vooral een spiegel die wordt voorgehouden over het functioneren van de democratie.

Hier is een interview met ChatGPT-3 over kunstmatige intelligentie, ethiek, grenzen aan kunstmatige intelligentie. Is dit een enge robot die de mensheid zal onderwerpen? De conversatie vond deels in het Engels en deels in het Nederlands plaats. Hier is een samenvatting in het Nederlands. JS is de interviewer, AI is de chatbot.

This paper explores the intricate relationship between intra-party democracy and the fairness of candidate ranking mechanisms in the Netherlands and the Belgian region of Flanders. It begins by examining the evolution of party systems and the theoretical underpinnings of democratic processes, progressing to a detailed analysis of voting systems at local and regional levels. The study highlights two significant feedback loops between local, regional, and national branches, demonstrating how professionalisation at the local level influences party structure and voter engagement, and how national strategies impact local execution. These insights underline the crucial role of local branches in shaping strategic directions.

The analysis reveals substantial challenges in ensuring fair and effective voting systems, with practical implementations showing that no system is flawless. The absence of a formal membership structure in the Geert Wilders' Party for Freedom PVV starkly contrasts with other parties, emphasizing a lack of internal democratic mechanisms. In contrast, liberal parties such as VVD, D66, and Volt face challenges with their system dubbed "Modified Borda Count", which, while intended to enhance member participation, is susceptible to strategic manipulation and may dilute the democratic essence of member participation.

This paper calls for a balance between democratic ideals and the pragmatic demands of electoral success. It stresses the importance of transparency and member influence in party decisions, including systems that do not implement some kind of voting. The findings advocate for ongoing reforms to ensure that political parties remain robust, fair, and reflective of their members' will, highlighting the indispensable role of informed and actively engaged party members.

Algemene Trends en Kiezersgedrag: Deze negende editie van “Verkiezingen Vergeleken” laat een beeld van de Nederlandse politiek zien, waarbij ogenschijnlijke onvoorspelbaarheid en consistentie samenvloeien. Met de analysemethode van de Stichting Politieke Academie wordt uit de stembureau-uitslagen zichtbaar dat, ondanks ogenschijnlijke volatiliteit, er ook sprake is van verrassende continuïteit in kiezersgedrag. Dit duidt op een bewust en overwogen democratisch proces onder kiezers, die hun stemgedrag aanpassen aan veranderende omstandigheden en beleidsvoorstellen. De hoge waarden van kiezersvolatiliteit, zoals gemeten door de Pedersen Index, suggereren een kiezer op drift. Echter, nadere bestudering van wat de Pedersen Index beoogde te meten wijst uit dat er niet veel verandert wat betreft sociale geledingen of kiezers die overlopen naar heel andere partijen dan gebruikelijk.
Specifieke Partijanalyses:
• VVD en PVV: De VVD is geëvolueerd sinds 2017, met een verschuiving richting D66, wat heeft geleid tot een uitstroom van een deel van haar kiezers naar partijen zoals PVV, BBB en NSC. Deze verschuivingen vonden al vóór de Provinciale Statenverkiezingen plaats. Ze hebben de basis van de VVD als brede volkspartij vooralsnog niet echt aangetast, en ook de basis van de PVV niet aanzienlijk verbreed.
• CDA, BBB en NSC: Het aloude CDA behoudt een robuuste basis, hoewel het nu verdeeld is over drie segmenten. Samen hebben deze segmenten (CDA, NSC, BBB) een sterke aanwezigheid in de Tweede Kamer.
• GroenLinks en PvdA: De fusie van GroenLinks en PvdA in 2023 heeft geleid tot een opmerkelijke transformatie, waarbij GroenLinks de dominante partner lijkt te zijn geworden en de PvdA verdween. De PvdA-kiezers vertoonden al vanaf 2014/2015 een aanzienlijke beweeglijkheid, mogelijk wijzend op een zoektocht naar een partij die hun waarden weerspiegelt.
• ChristenUnie, SGP en DENK: Deze partijen tonen een opmerkelijke stabiliteit in hun kiezersbasis, hoewel ChristenUnie een verlies moest nemen.
• D66: Ondanks een zekere mate van verlies, blijft D66 populair in dezelfde buurten. Dit wijst op een consistentie in hun kiezersbasis ondanks fluctuaties in stemmen.
• SP: De SP staat voor een nieuwe uitdaging met een veranderende kiezersbasis en moet haar strategie en doelgroep heroverwegen om relevant te blijven.
• Partij voor de Dieren: Deze partij heeft enige fluctuatie in haar kiezersbasis gezien, wat aangeeft dat er werk aan de winkel is om te blijven voortbestaan naast grotere progressieve partijen.
• Volt had al vrij snel na de oprichting een trouwe achterban te pakken.
Urbanisatie en Versnippering: Het rapport belicht ook hoe politieke voorkeuren in Nederland aanzienlijk variëren tussen stedelijke en landelijke gebieden. Progressieve partijen zoals GroenLinks-PvdA en D66 blijven populair in centrum-stedelijke gebieden, waar al een paar jaar een eigen politieke cultuur aan het ontstaan is. Forum voor Democratie is de enige niet-progressieve partij die daar voet aan de grond lijkt te krijgen. Partijen zoals CDA en BBB hebben recentelijk enige verschuiving naar stedelijke gebieden getoond, maar dat komt nog niet tot in de meest verstedelijkte buurten. De toenemende versnippering in de politiek biedt ruimte aan meer “grote kleine partijen”, wat bijdraagt aan een diverser democratisch landschap. Een grotere Tweede Kamer met 250 of 408 zetels lost weinig op en is ingewikkeld om in te voeren. Blokvorming is een betere en gemakkelijkere oplossing.
Volkspartijen: De “volkspartij-index” geeft inzicht in de geografische spreiding en het draagvlak van partijen. De PVV scoort consistent hoog als volkspartij, wat wijst op een breed en verspreid draagvlak. Interessant is de opkomst van SP en Forum voor Democratie als volkspartijen, terwijl de VVD verschuift naar een meer elitair profiel.
De analyse van potentiele coalitiecombinaties toont aan dat verschillende combinaties mogelijk zijn die een breed spectrum aan kiezers kunnen aanspreken. Een opvallende combinatie is PVV/VVD/NSC/BBB, die het meeste algemene draagvlak lijkt te hebben. Een andere effectieve combinatie zou GL-PvdA/VVD/NSC/BBB kunnen zijn.
Traditioneel-Conservatieve Stroming: Politieke bewegingen zoals Nieuw Sociaal Contract (NSC), de BoerBurgerBeweging (BBB) en niet-progressieve lokale partijen die meedoen aan gemeenteraadsverkiezingen lijken een aanzienlijke invloed lijken te hebben op het nationale politieke landschap, ver voorbij het stereotiepe beeld van “afhakers”. Het laat zien dat er mogelijk sprake is van een verschuiving naar meer lokaal georiënteerde, traditioneel-conservatieve politiek.

Hoewel er al tientallen jaren wordt gewerkt aan AI-systemen, kwam kunstmatige intelligentie door het plotselinge verschijnen van taalmodel ChatGPT eind 2022 voor veel mensen opeens heel dichtbij. Na de personal computer (medio jaren 80), internet (medio jaren 90) en de smartphone (medio jaren 00) kun je bijna geen medium openen zonder te lezen over de mogelijkheden en vooral gevaren van de nieuwe technologie. Tot voor kort waren critici vooral beducht voor het moment dat ChatGPT zelf online zou kunnen gaan. Het taalprogramma had oorspronkelijk een afbreekdatum van kennis over de wereld in 2021. Maar de chatbot is inmiddels al zo ver dat het informatie live van internet kan plukken, en functies waarmee ChatGPT onder andere email kan versturen zijn al aangekondigd. Het is dus een goed moment eens te kijken naar het gevaar van werelddominantie en -disruptie door AI. In dit artikel laat ik zien dat disruptie zeker mogelijk is, maar blijvende werelddominantie onmogelijk op basis van natuurkundige, economische en logische wetmatigheden. De discussie over AI is vooral een spiegel die wordt voorgehouden over het functioneren van de democratie.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen werd de BoerBurgerBeweging met bijna 20 procent van de stemmen de grootste politieke macht in de provincies en zal dat binnenkort ook zijn in de Senaat. Deze overwinning toont een grote tweedeling in het politieke landschap, met verschillende groepen kiezers. In het ene deel van Nederland stemden mensen op uiteenlopende partijen als PVV, GroenLinks, VVD en SP. In het andere deel van Nederland ging de strijd vooral tussen de BBB en de christelijke partijen. Een vergelijkbare situatie zie je in gemeenten als Oss, waar de SP en VDG grote partijen zijn, maar VDG populairder is in de randdorpen en SP vooral in downtown Oss.
Naast de linkse, centrumrechtse en radicaalrechtse partijen is er nu een nieuw blok ontstaan dat traditioneel-conservatief kan worden genoemd. In 2021 vormden de VVD en het CDA nog de brug tussen aan de ene kant de linkse, centrumrechtse en radicaalrechtse partijen en aan de andere kant BBB en de christelijke partijen. Bij de verkiezingen van 2023 won de BBB meer stemmen naarmate de buurten meer verstedelijkt waren, terwijl de andere partijen meer stemmen verloren naarmate de buurten landelijker waren. Alleen GroenLinks behield relatief gezien in alle buurten hetzelfde aandeel.
Volkspartijen zijn het best in staat tot beleid met een breed draagvlak. PvdA is in 2023 het meest een volkspartij, gevolgd door FvD, CDA en SP. Ze hebben de beste spreiding over het land. VVD en PVV waren in 2021 het meest een volkspartij, maar staan nu op de 8ste en 9de plaats. SP was in 2019, 2021 en 2023 de 4de volkspartij. Als BBB naast Boer- ook meer Burgerbeweging wordt, en doorgroeit in de verstedelijkte gebieden, kan dat zorgen dat de eerder genoemde tweedeling van het politieke landschap met aan de ene kant linkse, centrumrechtse en radicaalrechtse partijen en aan de andere kant BBB en de christelijke partijen wordt opgeheven.
Het is moeilijk om een coalitie te vormen die zowel goed scoort qua evenredige verdeling over categorieën van verstedelijking als een hoge score op de volkspartij-index. Al snel is er meer een luisterend oor voor centrum-stedelijke gebieden óf voor het platteland. Een coalitie tussen VVD, BBB, PvdA en GroenLinks komt een stuk in de richting (uitgaande van de situatie van maart 2023). Het helpt als BBB zich meer zou ontwikkelen in verstedelijkte gebieden als beweging voor boeren én burgers.
Hoewel BBB-kiezers vaak worden aangeduid als "proteststemmers", verschillen ze van andere proteststemmers, zoals Tegen-stemmers bij het Oekraïnereferendum, PVV-aanhangers in 2019 of kiezers van Forum voor Democratie in 2019. Er is wel een verband tussen de vindplaats van kiezers van niet-progressieve lokale partijen en BBB. Lokale partijen worden in onderzoek wel beschreven als "gemiddeld lokalistische rechtse protestpartijen". Het is interessant om op te merken dat kiezers van lokale partijen geen afhakers van verkiezingen zijn, maar juist bijdragen aan het bestuur van vele gemeenten door middel van hun steun aan lokale wethouders en het beleid dat zij maken. Daar waar lokale partijen er zelf niet in slaagden via onderlinge samenwerking een gezamenlijke vuist te maken bij provinciale of landelijke verkiezingen, is dat blijkbaar de lokale kiezers van 2022 nu wel gelukt. Ze verwerven zo zelfs zetels in de Eerste Kamer.
In de editie 2021 van “Verkiezingen Vergeleken” stond dat de achterban van VVD was “verrechtst”. Een linkse coalitie zou een gevaar zijn voor de partij. Dat blijkt bewaarheid. De kiezersbasis van VVD is verschoven en de partij zit nu dichter bij D66. Het is nog niet zo erg als met PvdA, die “stuk” is sinds 2014/2015, maar de VVD moet zich de fouten die PvdA maakte ter harte nemen. Anders wordt VVD minder een volkspartij en meer een kampioen van de buitenwijken en dorpscentra.
D66 is een nog stadsere partij geworden dan het al was. De achterban wordt prima bediend door het klimaatbeleid uit Brussel. Klimaatpaus Frans Timmermans won met de PvdA in gebieden waar nu D66-kiezers wonen.
CDA implodeert naar het voorbeeld van PvdA sinds 2014/2015. De partij is stuk. Hele groepen kiezers schieten alle kanten op. Maar er zijn kleine aanknopingspunten voor een oplossing, namelijk in de oude bolwerken waar een meer geleidelijk verlies bestaat dan een implosie. Gesprekken in die buurten zouden kunnen leiden naar de oplossing die het CDA nodig heeft om te overleven.
ChristenUnie verloor tussen 2021 en 2023 wat stemmen op het platteland en had tussen 2019 en 2023 te maken met een groter verlies. Maar ChristenUnie staat (net als SGP) bekend om de zeer trouwe achterbannen die keer op keer uit dezelfde buurten opkomen voor hun partij. De partij moet zich bewust zijn van het potentieel dat er weer meer stemmen te behalen zijn in de toekomst.
PVV verloor wat stemmen op het platteland, maar het gaat om niet meer dan rimpelingen in de achterban. Het publieke debat zal snel wel weer over migratie gaan, en daar moet PVV het van hebben. De PVV is een stabiele partij met een vaste achterban en een eigen plek in politiek landschap.
GroenLinks is de meest stabiele partij, wat betreft de verdeling over alle categorieën van verstedelijking. Ook al zit er wat beweging in de achterban. De partij won zelfs ten opzichte van zowel 2021 als 2019. De toekomst ziet er goed uit.
De PvdA raakte stuk rond 2014/2015 en is nog steeds stuk. De partij trekt verschillende kiezers aan, maar er is geen gedefinieerde groep die de partij steunt. Voor de PvdA zou een fusie met GroenLinks het beste zijn. Hoewel de partijtop van GroenLinks dit blijkbaar wel ziet zitten, kunnen er ook argumenten zijn om juist niet te fuseren.
De SP verloor stemmen ten opzichte van 2019 en 2021. De partij heeft al langere tijd te maken met veranderingen in de achterban en worstelt met de positie van de partij in het politieke landschap. De partijtop lijkt geen heldere keuzes te maken en dit heeft invloed op de aantrekkingskracht van de partij voor potentiële kiezers.
De Partij voor de Dieren ontwikkelt een trouwe achterban en laat groei zien. Voor een partij temidden van een kluwen gelijkende progressieve partijen in het spectrum is dat een knappe prestatie.
De verkiezingen van 2023 waren voor JA21 de eerste echte verkiezingen, waarin ze zetels wisten te behalen in bijna alle provincies. Waar FvD zich in haar hoogtijdagen had genesteld op de flank van de VVD en een bedreiging was voor die partij, heeft FvD zich laten wegjagen door de VVD-campagnetijgers en zelfdestructief gedrag vertoond. Dat gevaar voor de VVD is inmiddels geweken, maar door het opschuiven van de VVD richting D66 heeft JA21 nu kansen gekregen. JA21 heeft deze kansen ook gegrepen en het percentage stemmen bijna weten te verdubbelen. Dit zal voor JA21 naar meer smaken.
Forum voor Democratie is het verhaal van de gemiste kansen. Het boek is nog niet uit, maar wat wordt het pakkende verhaal?
In Bijlage 1 van dit rapport staat hoe de uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen 2023 bij elkaar werden gebracht. De gemeenten Zeewolde en Nijmegen wonnen dit jaar een taart voor het snelle inzenden. Dit komt symbolisch toe aan alle harde werkers bij de gemeenten die dit jaar moesten werken onder omstandigheden die snel moeten worden verbeterd.
In Bijlage 2 wordt uitgelegd hoe verkiezingsuitslagen met elkaar in verband kunnen worden gebracht en hoe inzicht kan worden verkregen in de demografische kenmerken van kiezers. Dit wordt gedaan met behulp van AI-technieken, omdat alleen door niet-lineair modelleren de complexiteit van stemgedrag kan worden benaderd. Dit is een andere aanpak dan de traditionele rechtlijnige demografische kenmerken die vaak worden gebruikt. Er wordt een praktisch voorbeeld gegeven voor de JOVD-afdelingen van Noord-Brabant. Als de verkeerde aanpak wordt gebruikt, kunnen campagnebudgetten naar de verkeerde adressen gaan. Ook worden er tegenwoordig ongelukken gemaakt met social profiling, waarbij grote groepen mensen worden weggezet als "licht verstandelijk beperkt" of dom.

In de procedure voor ledenraadpleging over kandidatenlijsten door de VVD is door de tijd een fout geslopen. Daardoor is de adviesvolgorde vrijwel allesbepalend. Het komt neer op een overtreding van de “geen dictator”-voorwaarde voor faire verkiezingen van Kenneth Arrow. In het bepalen van de uitkomst van de ledenraadpleging telt de positie waar de kandidaat staat op de advieslijst heel zwaar. Kandidaten met een grote achterban lager op de lijst kunnen kandidaten met een heel kleine achterban hoger op de lijst vrijwel niet verslaan. Het is aantoonbaar dat de VVD-procedure vrijwel altijd een uitslag geeft die niet in overeenstemming is met wat de leden willen.

Democratie betekent letterlijk dat het volk beslist. De ledenraadplegingen volgens de huidige procedure van de VVD zijn in de praktijk als verkiezingen zonder volk. De VVD zou kunnen overgaan tot een andere interpretatie van wat in de Q&A bij de ledenraadpleging staat, en zo de wil van de leden zuiverder laten klinken.

Deze paper is geschreven naar aanleiding van een discussie in de app-groep van de VVD Lansingerland en het verzoek het hoofdbestuur beargumenteerd op de hoogte te stellen. Het Hoofdbestuur had daar ook om gevraagd op de ALV van 19 november 2022.

This paper is centred around “Cleavage Structures, Party Systems, and Voter Alignments: An Introduction” by Lipset and Rokkan (1967) with several novel approaches. First, the foundations of this publication are traced back to Thomas Hobbes, and by following the development of modernisation theory writers like Locke, Rousseau, Condorcet, and Weber are placed in a systematic overview. After Weber the work of Weber-translator and -interpreter Talcott Parsons is treated. It is shown that Parsons collaborated with Rokkan on an early and similar version in German of the first part of the publication by Lipset and Rokkan. Critiques and alternatives to modernisation theory and Lipset and Rokkan’s work are discussed via Norbert Elias up to recent authors like Ronald Inglehart, Peter Mair, Ashley Jardina, Catherine de Vries, Ruth Dassonneville, David Graeber and David Wengrow. It is shown that Parsons’ interpretation of amongst others Max Weber led to an approach which we would today describe as social profiling, which does not take into account enough local and time-bound differences in behaviour. The Parsonsian model and social profiling are linear approaches, which are problematic. It is suggested that a solution can be found in chaos theory. Finally, eight constraints are formulated that limit the possible outcomes of the chaotic model.

Normaal gesproken is het verwerken van de verkiezingsuitslagen een grote, maar overzichtelijk klus. Je verzamelt de locaties en uitslagen van stembureaus, koppelt ze aan elkaar, zet ze in de database en de beproefde gereedschapskist genereert de plaatjes voor een nieuwe editie van “Verkiezingen vergeleken”. Deze rapportages zijn bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in politiek en er is geen speciale voorkennis nodig. Dat ging deze keer heel anders. Er zijn feitelijk drie uitslagen: 1) briefstemmen door 70+-ers, geteld per hele gemeente, 2) vroegstemmen door “kwetsbaren”, geteld in een klein aantal stembureaus per gemeente en 3) stemmen op woensdag, geteld in alle opengestelde stembureaus. Voor analyses is dat onhandig, omdat per partij het aandeel briefstemmen en vroegstemmen verschilt. Om het simpel te zeggen: waar woont “de kiezer” van een partij als die partij relatief veel briefstemmen kreeg? Daarnaast was de aantrekkingskracht van een aantal niet-lijsttrekkers groter dan ooit. Inmiddels is Forum van Democratie zelfs afgesplitst met een nieuwe partij rond Wybren van Haga. Het hing er tijdens de verkiezingen zelfs om of Van Haga meer of minder stemmen zou krijgen dan lijsttrekker Baudet. Trekt Van Haga dan ook andere kiezers? Om maar wat te noemen, zo maar een hypothese, zitten de kiezers van Van Haga meer in landelijke gebieden en die van Baudet meer in de steden? Hoe zit het met Pieter Omtzigt? De formatie wordt beïnvloed door wat het Kamerlid, dat ziek thuis zit, mogelijk gaat doen deze kabinetsperiode. Gaat hij een nieuwe partij oprichten? Waar trok Omtzigt kiezers? Waar zit CDA-zonder-Omtzigt? Was de rekenopdracht uit de vorige alinea al ingewikkeld, dat moeten we dus ook doen met individuele kandidaten. De vroegstemmen van Omtzigt en de briefstemmen voor Van Haga. En dat allemaal ingebouwd in de beproefde gereedschapskist zonder die te breken.

Both the Netherlands and Belgium have seen growing fragmentation in their municipal and provincial councils. This paper investigates the development of this fragmentation by type of party, urbanisation and geographical region. Institutionalisation plays an important role. Rather than looking at voters and voter opinions, we will focus on the supplyside of elections. Where do small parties come from?

Er is een wetsvoorstel in de maak dat de verkiezing van de Eerste Kamer wil hervormen. Het voorstel heeft veel kenmerken van institutionalisering: er worden formele en informele regels opgelegd aan de leden van de Eerste Kamer. De bedoeling van de wetswijziging is om een oplossing te vinden voor het stijgende aantal partijen (versnippering) in de Senaat, het probleem om stabiele meerderheden te vinden en de groeiende politisering van het werk van de Eerste Kamer. Die versnippering stijgt sinds begin jaren 90.
Institutionalisering van het kiesstelsel is al op te merken in het toenemend herhaald deelnemen van landelijke politieke partijen aan gemeenteraads- en provinciale verkiezingen ook al halen ze maar weinig zetels. Die institutionalisering kan mogelijk bijdragen aan meer deelnemen van partijen aan de Provinciale Statenverkiezingen met als doel zetels bij elkaar te sprokkelen in de Eerste Kamer. Daardoor stijgt zowel de versnippering in de Provinciale Staten als die in de Eerste Kamer.
Door institutionalisering van politieke partijen rekenen ze steeds minder op hun achterban, wat zowel leidt tot lagere opkomst als de roep om referenda en andere vormen van directe participatie. Zowel grote als kleine partijen kunnen zich uitstekend aanpassen aan veranderingen en het is niet nodig om bij voorbaat rekening te houden met kleine partijen bij een verandering van het kiesstelsel.
In de verkiezingsprogramma’s is de institutionalisering nog niet ver doorgedrongen en er zijn ook partijen die een heel ander kiesstelsel willen.
Het is onwaarschijnlijk dat het wetsvoorstel de geschetste problemen in de Eerste Kamer effectief oplost. Het blijft onbenoemd hoe ook de fragmentatie in de Provinciale Staten kan worden tegengegaan.
Directe verkiezing van de Eerste Kamer, al in 1848 voorgesteld door de Commissie Thorbecke, hoeft niet te leiden tot verdere politisering van de Senaat en kan wel leiden tot het bereiken van de doelen zoals gesteld in het wetsvoorstel. Niet elke politieke partij zal meer een zetel bemachtigen in de Eerste Kamer, maar het is niet vooraf bepaald welke partijen dat zijn.

De Rijksoverheid heeft voor de Provinciale Statenverkiezingen van 20 maart 2019 een campagne “Elke stem telt”. Hoewel die claim tot nu toe niet helemaal wordt waargemaakt is de vraag ook of elke stem even zwaar telt. In deze korte rapportage wordt gekeken naar een effectieve kiesdrempel en naar de stemwaarde voor de Eerste Kamer die per provincie verschillen. Daaruit blijkt dat inderdaad de ene stem de andere niet is. Dat politieke diversiteit in de ene provincie meer gewaarborgd is dan in de andere. Van de ongelijkwaardigheid van provincies gaat mogelijk een perverse prikkel uit. Reparatie is voor 2019 niet aan de orde, maar wel mogelijk vanaf de volgende Provinciale Statenverkiezingen van 2023.

De Provinciale Statenverkiezingen zijn net twee maanden geleden en de volgende – Europese – verkiezingen staan alweer voor de deur. Die hebben vermoedelijk een lagere opkomst. Naarmate meer kiezers thuisblijven is het moeilijker om uitspraken te doen over verschuivingen tussen partijen. De thuisblijvende kiezer is bovendien niet vast te pinnen op een politiek type, omdat bij bijvoorbeeld gemeenteraadsverkiezingen gebleken is dat zelfs kiezers van VVD en D66 verzaken bij niet-nationale verkiezingen. Welke verschuivingen zijn er in de partijen te vinden sinds onze vorige rapportages? Zijn concurrentieverhoudingen veranderd? Zijn partijen populairder geworden op het platteland of juist in de steden? Als opzet kiezen we ervoor gelijk in het diepe te springen met een algemene beschouwing en dan een beschrijving per partij.

Since the late seventies there is a lot of support for the notion that voter volatility is normal. The so-called “frozen cleavages” were a temporary exception. Especially the Netherlands shows high voter volatility and was even called “exceptionally unstable”. A logical mechanism can be formulated that is based on the geographic location of voters. This mechanical approach demonstrates that the perceived volitality is bounded. When investigating three aspects of volatility (vote transfer, number of parties, social cleavages) it becomes clear that volatility can be limited to certain parties in certain situations and during certain periods. Voters can be called “loyal” to parties or within blocks. Although voters may be considered volatile (adrift), objective was to show whether it is possible to find specific voters at zip code level (around 35 people per zip code) that vote according to the campaign objectives “yes”, “no”, or “turnout”. This was tested with 2,144 active campaigners visiting 1,549,323 addresses in 66,040 Dutch zip codes while canvassing or distributing flyers. The result is that this is indeed possible. Flyering has an effect of 1 in 54-62 for the issue “no” and 1 in 22-33 for “turnout”. Canvassing has an effect of 1 in 7 for the issue “no” and 1 in 6 for “turnout”. Effect in this case is a combined effect of voter propensity and campaign effectivity which is not distinguished within the limits of this paper. There were not enough campaigners in the “yes”-campaign to produce valid results, but we do have some anecdotal data.
The application of the logical mechanism to design three referendum campaigns in the Netherlands confirms historic election data can predict the location of voter groups and their susceptibility to campaign messages. Voter volatility is not an obstacle.

This paper hop step jumps through the history of social choice and elections since 1130 to arrive at the mechanical and psychological effects of electoral systems. Or: the “game of elections”. Ignorance-based quantative modelling is used to analyse fragmentation in municipal, provincial and parliamentary levels of government in Belgium and the Netherlands.
The paper treats the maths and logic behind voter preference to votes to seats to representation.
Concluded is that there are more regional differences in Belgium than in the Netherlands. The reforms in electoral law in Belgium are clearly seen in the level of fragmentation.
The Netherlands provincial and municipal electoral system can be called “feeble”, even though it has some barriers to prevent too many parties appearing on ballot papers. The situation of too many large parties in parliament is worrying.
The Belgian district system is very apt to limit the number of large parties to normal baselines. The municipal system of “list of the mayor” may be a bit too constraining. In total the Belgian electoral system can be considered “strong”.

De gemeente Lansingerland heeft de gelukkige omstandigheid dat er een ruime plurale lokale pers is die journalistiek inhoudelijke stukken produceert. Vier lokale kranten (waaronder AD/Rotterdams Dagblad) en twee televisiezenders (waaronder TV Rijnmond) bedienen het publiek van meer dan 60.000 inwoners. 3B-Krant stelde een vraag over de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen: "wat het zegt over Lansingerland dat er geen flankpartijen (PVV, Denk, Bij1, FvD, SGP, 50Plus, zelfs de SP niet) meedoen aan de verkiezingen. Hoe komt dat? Overwint de consensus het poldermodel in de polder?" Ik beantwoord vragen bij voorkeur niet door alleen een mening te geven, maar door data te onderzoeken. Deze paper is bedoeld voor wie meer wil weten over de achtergronden van mijn antwoord. Ik zal niet te diep ingaan op die achtergronden. De literatuurlijst en links naar andere publicaties geven daar nog gelegenheid toe.

In september 2015 PVV-frontman Geert Wilders declared he wanted to take part in the 2018 municipal elections. Newspapers like Algemeen Dagblad thought the competition between Livable Rotterdam (Leefbaar Rotterdam) and PVV would split the large block now held bij Livable Rotterdam. Given data available in 2015, what are the chances of PVV or Livable Rotterdam and both in the 2018 Municipal Elections? Who and where are their voters? This technical paper is background for the story on Vers Beton by Janse and Joosten https://versbeton.nl/2015/09/onderzoek-pvv-krijgt-hooguit-zes-zetels-in-rotterdam/

This paper investigates the term " volatility " using aggregate data. The Pedersen Index is most used and adequate, but remarks can be made about its use for conclusions. Notably the Netherlands got a status of being unstable. The game of elections does not have as many permutations as one might think. When regionalising election results we find that volatility may be absorbed, and that what others see as volatility in fact is an event that restores balance. Through a logical mechanism of party competition it is possible to create a time line of stability. Most movements are mere voter transitions, and there are only three cases of some system wide volatility.

Het verhaal van de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam wijst op meer dan dat Leefbaar Rotterdam de grootste is geworden. Het laat ook zien dat die partij over de hele linie vrij goed behoud heeft getoond, al was er een uniforme daling van iets meer dan 1 procentpunt. De partij is de enige volkspartij van Rotterdam, net als in 2010.
De ouderenpartijen hadden hun achterban 1 zetel kunnen leveren, als ze wat strategischer hadden gewerkt, en hun lijsten hadden samengevoegd.
De PvdA was voor de kiezers blijkbaar een herkenbare partij, alleen met een boodschap die nu minder populair was. Net als VVD. Deze partijen moeten zo snel mogelijk aan de slag om hun raadswerk af te stemmen op hun achterban, en zo te zorgen dat de dalende lijn wordt omgebogen in een opgaande lijn.
CDA is op zoek naar de oude bolwerken, wat (te) veel energie kost. Energie die beter kan worden gestoken in het behoud van kiezers.
De SP won ook buiten de oude gebieden, en heeft nu de taak die nieuwe achterban te bedienen, anders zijn ze bij de volgende verkiezingen weer vertrokken.
D66 heeft weliswaar flink gewonnen, maar in de oude wingebieden. De partij zou kunnen proberen uit te breiden naar nieuwe wingebieden, zoals SP is gelukt, maar waar CDA dan weer faalt.
Leefbaar Rotterdam, en waarschijnlijk ook SP en Nida hebben laten zien dat democratie geen voetbalwedstrijd is waar alleen de doelpunten tellen, de scores bij de verkiezingen, al is elke stem er één. Het gaat om een mooie wedstrijd, om goed raadswerk (bij Nida goed voorbereidend werk), om een langdurige band met de kiezer, dan komen de stemmen er ook wel.
Als de Rotterdamse partijen niet te lang wachten om te analyseren waar hun achterban woont, wat voor behoeftes die hebben, wat de koers wordt tot 2018, en daar dan de komende jaren hard aan werken, kunnen ze stuk voor stuk de volgende keer een prima verkiezingsresultaat behalen.

Dit jaar hanteerde de Kiesraad een nieuw model proces verbaal om te rapporteren over de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen. De media telden meta-data, over de kwaliteit van de uitslagen per stembureau, op, en kwamen met 7387 "spookstemmen".
Vandaar de uitdaging om in vrij kort bestek de belangrijkste punten aan te stippen over de "slordigheden". Zijn het slordigheden? Wat is het effect op de einduitslag? Wanneer is het relevant? Helpt elektronisch stemmen? Dit aan de hand van de Rotterdamse uitslagen.

In 240 pagina’s worden de meest recente innovaties als big data en microtargeting voor kiezers-identificatie besproken. Ook is er aandacht voor doelgerichte flyers, online campagnes, vrijwilligersmanagement en onder andere fondsenwerving. Tal van voorbeelden en case-studies maken het boek praktisch toepasbaar. Het politieke landschap 2021 wordt uitgebreid besproken. Voor studenten, politicologen, public affairs adviseurs en communicatiemedewerkers vormt het boek een rijke inspiratiebron.

In het boek ‘Verkiezingen winnen’ krijgen politieke partijen en politici 12 concrete stappen voorgeschoteld die leiden tot een succesvolle verkiezingscampagne. De partij die er als beste in slaagt om tijd, menskracht en geld op een zo optimaal mogelijke wijze in te zetten, is de partij die de verkiezingen zal winnen. Dit boek behandelt alle aspecten van een effectieve verkiezingscampagne om dit te bereiken.

Aan de hand van een campagnemodel wordt in 12 stappen de basis gelegd voor een campagneplan. Dit campagneplan geeft u de structuur om verkiezingen te winnen.

In de afgelopen 10 jaar hebben tal van politieke partijen successen geboekt met de inzet van de innovatieve campagnetechnieken van de Politieke Academie. De achtergronden en ook hoe u deze technieken succesvol kunt inzetten, worden uitgebreid besproken.

Daarnaast is er onder meer aandacht voor de inzet van big data, kiezersonderzoek, social media, ontwikkeling van campagnemiddelen, drijfveren van kiezers, vrijwilligersmanagement, fundraising en zelforganiserende campagneteams. Theorie wordt afgewisseld met aansprekende voorbeelden, analyses en praktische tips.

Voor politieke partijen, politici en campagneleiders die op zoek zijn naar een moderne manier van campagne voeren is dit een onmisbaar boek. Voor anderen is het interessant om een blik te werpen in de keuken van het politiek campagne voeren. Het winnen van verkiezingen is geen toevalstreffer, maar vooral de uitkomst van slimme strategische keuzes en hard werken.

Dit boek is voor iedereen met interesse in lokaal bestuur in Nederland, voor wie meer wil weten van Nederlandse gemeentefinanciën en gemeenteschulden, en voor de inwoners en bedrijven van Lansingerland. Het gaat over de hogesnelheidslijn, de 380kV-hoogspanningsleiding, gevaarlijke pijpleidingen bij woningen, en natuurlijk over gemeentelijke schulden. Wat zijn de vijf systeemproblemen van het Nederlandse lokaal bestuur? Wat is mogelijk een goed model om gemeenteschulden te beschrijven? Waar komen de schuldenproblemen van Lansingerland vandaan? De gemeente Lansingerland verkeert in grote financiële problemen. Op de ranglijst van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten staan we op de twaalfde plaats van de gemeenten met de grootste schulden. Uit mijn onderzoek blijkt dat die problemen door de gemeente zelf zijn veroorzaakt. En trouwens ook weer zelf oplosbaar.