Slovakia
| Slovakia | ||
| Slovenská republika | ||
|
| |
| Standardo di Slovakia | Blazono di Slovakia | |
| Nacionala himno: | ||
| Nad Tatrou sa blýska | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Bratislava | |
| · Habitanti: | 462 603 (2012) | |
| Precipua urbo: | Bratislava | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Slovaka | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Peter Pellegrini | |
| · Chefministro: | Robert Fico | |
Surfaco: (123ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 49 035 km² | |
| · Aquo: | Neglijebla % | |
Habitanti: (117ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 5 805 215[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 118 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Euro | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | SK
| |
SVK
| ||
703
| ||
| Reto-domeno: | .sk | |
Slovakia (slovak. Slovensko), longe Slovaka Republiko (slovak. Slovenská republika), esas lando senlitora en central Europa, habitata da plua kam kin milion homi en areo di cirkume 49 000 km². Slovakia havas frontieri kun Chekia ed Austria weste, Polonia norde, Ukraina este e Hungaria sude. Lua chef-urbo e maxim granda urbo esas Bratislava. Slovakia esas membro dil Uniono Europana, NATO, Organizuro por Kunlaboro ed Ekonomiala Developo (OKED), Mondal organizuro pri komerco ed altra internaciona organizuri.
Slavi venis al teritorio di nuna Slovakia inter la 5ma e la 6ma yarcenti dum migrado di populi. Diversa parti di Slovakia apartenis al unesma unajo politikal di Slavi dum la historio: l'imperio Samo, Granda Moravia, Rejio Hungaria, Habsburga monarkio, Austria-Hungaria e Chekoslovakia. Slovakia nedependanteskis ye la 1ma di januaro 1993 per la pacoza dividesko di Chekoslovakia en tale nomizita "Divorco di Veluro". Ol esis la lasta lando Europana qua ganis sua autonomeso dum la 20ma yarcento.
Slovakiana ekonomio esas un ek la maxim rapide kreskanta del Europana Uniono e del Organizuro por Kunlaboro ed Ekonomiala Developo. Ol membreskis l'Uniono Europana en la yaro 2004 e l' Eurozono ye la 1ma di januaro 2009.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Slovakia |
Pos 500 aK, la teritorio di nuna Slovakia populizesis da Kelti, qui konstruktis povoza fortifikita kolonieti, konocata en Latina kom oppida, en la loki di nuna Bratislava e Havránok. Arjenta moneti kun la nomi di Kelta reji, konocata kom biatek, reprezentas l'unesma uzo konocata di skribo en Slovakia. Depos la yaro 2, l'expanso di Romana imperio establisis e mantenis serio di avanposteni cirkum e norde dil Danubio; la maxim granda ek li nomesis Carnuntum e Brigetio. Proxim la lineo maxim nordal dil Romana doplando existis vitral kampeyo di Laugaricio (nuna Trenčín), ube en la batalio decidigiva, Romana legiono kombatis e vinkis Germana tribuo Quadi en la yaro 179 dum tale nomizita "militi Markomana". La barbara Rejio Vannius, fondita dal Sueva tribui Germana Quadi e Markomani, same quale kelka mikra tribui Germana e Kelta, inkluzite l'Osi e la Kotini, existis en west- e central Slovakia depos la yaro 8-6 aK til la yaro 179.
Slava tribui populizis la teritorio di Slovakia dum 6ma yarcento. West-Slovakia esis centro dil Imperio Samo dum la 7ma yarcento. Slava stato, konocata kom princio Nitra, kreesis en la 8ma yarcento ed olua regninto Pribina lasis konsakrar l' unesma kirko Kristana konocata en Slovakia en la yaro 828. Kun la vicina Moravia, la princio formacis la nukleo dil imperio Granda Moravia depos la yaro 833. La kulmino di ca Slava imperio eventis pos l'arivo di Santa Kirilos e Metodius en la yaro 863, dum la regno di princo Rastislav e l'expanso teritorial sub rejo Svatopluk la 1ma.
Rejio Hungaria
[redaktar | redaktar fonto]
Pos la krulo dil imperio Granda Moravia en la frua 10ma yarcento, Hungari gradope anexis la teritorio di la nuna Slovakia. En la tarda 10ma yarcento, sud-west-Slovakia divenis parto di naskinta Princio Hungaria, qua divenis la Rejio Hungaria pos la yaro 1000. Granda parto di Slovakia integresis a la Rejio Hungaria ante la yaro 1100, e nord-estal Slovakia integresis til la yaro 1300. Dum preske du yarcenti, ol regnesis autonome kom la Princio Nitra interne la Rejio Hungaria. Slovaka kolonii extensis su a nuna nord- e sud-est-Hungaria. L'etniala kompozo diversigesis pos l'arivo di Germani de Karpati, dum la 13ma yarcento, Valaki dum la 14ma yarcento, e Judi.
L'invado di Europa da Mongoli dum la yaro 1241 e la sequanta famino efektigis diminutado di habitantaro. Dum Mezepoko, Slovaka urbi kreskis rapide, nombroza petroza kasteli konstruktesis, e l'arto developesis. En 1465 rejo Matthias Korvinus fondis l'unesma universitato en Pressburg, ma ol klozesis en 1490 pos ilua morto.
Pos ke Otomani komencis lia expanso a Hungaria ed okupis Budim dum frua 16ma yarcento, la centro dil Rejio Hungaria (lor nomizita Rejala Hungaria) transferesis a Pressburg (nun Bratislava), qua divenis chef-urbo di Rejala Hungaria en la yaro 1536. Ma la militi Otomana ed ofta revolti kontre Hasbsburg-a monarkio anke divenis kauzo di multa destruktado, nome en rurala regioni. Pos ke Turki retretis de Hungaria en la tarda 17ma yarcento, l'importanto di Slovakia interne dil rejio diminutis, quankam Pressburg duris esar chef-urbo di Hungaria til la yaro 1848, kande la chef-urbo transferesis a Budapest.
Dum la revoluciono di 1848 til 1849, Slovaki suportis Austrian imperiestro, ambiciante separar su de la parto Hungariana di Austriana monarkio, sensucese. Dum la periodo di Austria-Hungaria, Slovaki subisis severa opreso e similigo-procedo, stimulita dal guvernerio Hungara.
Chekoslovakia til la duesma mondomilito
[redaktar | redaktar fonto]En 1918, Slovakia e la regioni Bohemia, Moravia, Silezia e Rutenia unionesis por formacar Chekoslovakia. La frontieri di la nova stato konfirmesis dal traktati di Saint-Germain-en-Laye e Trianon. En 1919, dum la kaoso pos la krulo di Austria-Hungaria, Slovakia atakesis dal provizora Sovieta Republiko Hungaria ed un triimo di Slovakia provizore divenis tale nomizita "Republiko Sovietiana Slovaka".
Dum la periodo intermiliti, Chekoslovakia esis demokrata e prosperoza stato. Lua habitantaro konsistis ek Cheki (51%), Slovaki (16%), Germani (22%), Hungari (5%) e Karpato-Ruteni (4%).[2] La minoritati Germana e Hungara plendis subisar diskriminaco, samatempe kam Naziista Germania e Hungaria demandis revizo di la frontieri. L'Interkonsento di München, signatita en septembro 1938, posibligis l'enkorpigo di Sudetenlando, regiono di majoritato Germana, a Naziista Germania.
Sub preso da Naziista-Germania, la Republiko Slovaka, duktita dal klerikala fashisto Jozef Tiso, deklaris sua nedependo de Chekoslovakia en 1939. Sequante, Germana trupi invadis ed okupis tota Chekia. La guvernerio di Slovakia influesis forte da Germania, e gradope divenis rejimo marioneta.
Samatempe, l'exilita guvernerio Chekoslovakiana probis revokar l'interkonsento di München e l'invado di Chekoslovakia. Kelka guvernerii agnoskis l'exilita guvernerio kom legitima reprezentero di Chekoslovakia. Kom parto dil holokausto, cirkume 75 mil Judi, de lora 80 mil qui rezidis en Slovakia sendesis a Germana koncentreyi. En 1944, kande divenis klara ke Reda Armeo ekpulsus Naziisti de estal Europa, komencis sangoza revolto kontre Naziisti, konocata kom "Nacionala Revolto Slovaka". Sangoza militeto komencis, e Germani e lia kunlaborinti destruktis 93 urbeti e masakris mili di civili.[3] Erste en aprilo 1945 Sovietiani e Rumani sucesis liberigar Slovakia de Naziisti.
Komunista epoko
[redaktar | redaktar fonto]Pos la duesma mondomilito, Chekoslovakia riunigesis, e Jozef Tiso enkarcerigesis, judiciesis e mortigesis per jibeto en 1947. Plu kam 76 mil Hungari e 32 mil Germani koaktesis forirar de Slovakia, en serio di transferi di populi komencinta dal federiti pos la Konfero di Potsdam e konfirmita per Dekreti dal prezidanto Beneš. Ca ekpulso duras esar fonto di tensi inter Slovakia e Hungaria.
Pos stato-stroko en 1948, Chekoslovakia venis sub l' influo di Sovietia e dil Pakto di Warszawa. En 1968, la lando okupesis da trupi dil Pakto di Warszawa, qua finis periodo di libereso sub duktado di Alexander Dubček. En 1969, Chekoslovakia divenis federuro, konsistanta ek la Republiko Socialista Cheka e la Republiko Socialista Slovaka.
Establiso di Slovakia
[redaktar | redaktar fonto]Komunista rejimo finis en 1989 en Chekoslovakia, dum la pacoza Revoluciono di Veluro. Slovakia duktata dal chef-ministro Vladimír Mečiar, deklaris su kom stato suverena en julio di 1992, signifikinte ke lokala legaro esis "plu efikiva kam" federala legi. Dum l'autuno 1992, Mečiar e Cheka chef-ministrulo Václav Klaus negociis detali pri dissolvo di la federuro. En novembro, federala parlamento votis l'oficala dissolvo di Chekoslovakia ye la 31ma di decembro 1992. Slovakia e Chekia divenis stati sendependanta ye la 1ma di januaro 1993. Ca evento kelkafoye nomesas Divorco di Veluro. Slovakia restis proxim asociito di Chekia ed altra landi dil Grupo di Visegrád. Slovakia divenis membro di NATO ye la 29ma di marto 2004 e dil Uniono Europana ye la 1ma di mayo 2004.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
Slovakia esas parlamentala demokrata republiko kun plurapartisala sistemo. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas direte dal populo por 5-yara periodo. La chefo di guvernerio esas la chefministro, qua havas plua povo kam la prezidanto, ed ordinare esas la chefo dil partiso qua havas la majoritato. Ofte lu bezonas formacar majoritata koalisuro en la parlamento. La chefministro komisesas dal prezidanto.
La legifala povo konsistas ek la Nacional Asemblo di Slovaka Republiko, qua havas unika chambro kun 150 deputati, qui elektesas por periodo di quar yari segun proporcionala reprezento.
La maxim alta korto di la judiciala povo esas la Konstitucala Korto, qua judicias konstitucala questioni. La 13 membri di ca korto indikesas dal prezidanto meze kandidati rekomendita dal parlamento.
Slovakia esas membro dil Europana Uniono e NATO depos la yaro 2004. Kom membro dil Unionita Nacioni depos la yaro 1993, Slovakia elektesis ye la 10ma di oktobro 2005 por periodo di du yari (2006-2007) en la Sekureso-Konsilistaro dil Unionita Nacioni. Slovakia ank esas membro dil Organizuro por Kunlaboro ed Ekonomiala Developo, Mondala organizuro pri komerco e Organizuro por la Sekureso e la Kunlaborado en Europa ed altra internaciona organizuri.
Segun Montala indexo pri Libereso di Jurnalaro, kreita da Raportisti sen Frontieri (2007), Slovakia esas la 3ma maxim libera lando ek 169 landi, same kam Estonia. Segun l'Indexo pri Percepto dil Korupto, en 2007 Slovakia okupis la 49ma poziciono inter 180 landi.
Regioni e distrikti
[redaktar | redaktar fonto]
Slovakia administrale dividesas en ok regioni nomizata segun olia chef-urbo. La regioni juas kelka autonomeso depos la yaro 2002.
- Regiono Bratislava
- Regiono Trnava
- Regiono Trenčín
- Regiono Nitra
- Regiono Žilina
- Regiono Banská Bystrica
- Regiono Prešov
- Regiono Košice
La regioni subdividesas en multa distrikti. Slovakia nun havas 79 distrikti, singla ek li subdividita en municipi.
Westala regioni de la lando esas plu richa kam l'estala, sive pri ekonomiala produktado, sive pri chomeso, ma la difero ne esas plu granda kam en la maxim multa altra landi del Europana Uniono.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Slovakiana peizajo esas montoza. Karpati extensas su tra majoritato dil nordal duimo dil lando. Inter ca montari esas l' alta somiti dil Tatra. En la nordo, proxim la frontiero Poloniana, esas l' Alta Tatra, qua esas populara ski-glital frequenteyo. En l' Alta Tatra esas multa cenal lagi e vali, la somito maxim alta di Slovakia, la Gerlachovský štít (2 655 m), e la Kriváň, monto tre simbola por la lando.
La precipua fluvio Slovaka esas Danubio ed olua riveri enfluanta, Váh e Hron.
La klimato Slovaka esas inter la zoni di klimato oceanala e kontinentala, kun relative varma someri e vintri kolda, nuboza e humida. La teritorio di Slovakia povas dividesar ye tri speci di zoni klimatala e lo unesma povas dividesar ye du sub-zoni.
En la zoni kun influo oceanala, la mezavalora yarala temperaturo esas cirkume 9°C til 10°C. La mezavalora temperaturo dil monato maxim varma esas cirkume 20°C e la mezavalora temperaturo dil maxim kolda monato esas -3°C. Ca tipo di klimato existas en la plani di Záhorie e Danubiana, ed esas la tipala klimato di Bratislava.
En la zoni kun influi kontinentala, la mezavalora yarala temperaturo esas cirkum 8-9°C. la mezavalora temperaturo dil monato maxim varma esas cirkum 19°C e la mezavalora temperaturo dil monato maxim kolda esas min kam -3°C. Ca speco di klimato esas en Baseno di Košice e Baslando di Est-Slovakia. Co esas la tipala klimato dil urbo di Košice.
En la zoni di baseni, la mezavalora yarala temperaturo esas inter 5°C e 8,5°C. la mezavalora temperaturo dil monato maxim varma esas inter 15°C e 18,5°C e la mezavalora temperaturo dil monato maxim kolda esas inter -3°C e -6°C. Ca klimato existi en preske omna hidrografiala baseni di Slovakia. To esas la tipala klimato di Poprad e Sliač.
En zoni kun klimato di monti, la mezvalora yarala temperaturo esas min kam 5°C. La mezvalora temperaturo dil monato maxim varma esas min kam 15°C e la mezvalora temperaturo dil monato maxim kolda esas min kam -5°C. Exemple di regioni kun ca klimato esas Orava e Spiš.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Slovakia |
La transito di Slovakia al ekonomio di merkato esis desfacila. Nun, la privatigo esas preske kompleta, la banki esas preske komplete privata, e la lando recevis multa kolokado exterlandala.
L'ekonomio kreskis multe dum l'unesma yardeko dil 21ma yarcento. En 2006, la totala nacionala produkturo di la lando esis 8,9%, la maxim alta inter la membri dil OKED. Altralatere, chomeso atingis sua somito (19,2%) en la fino dil yaro 2001, diminutis a 7,84% en februaro 2008 segun la Kontoro Statistikal di Slovaka Republiko. Ultre la kresko ekonomiala, la migrado di laboristi ad altra landi dil Uniono Europana anke kontributis por ca diminuto. Segun Eurostat, qua uzas metodo di kalkulo diferanta de la Kontoro Statistikala di Slovaka Republiko, la chomeso en la lando ankore esas la duesma maxim alta del Europana Uniono, dop Hispania (10,3%).
Slovakia esas lando atraktiva por exterlanda kolokadi nome pro la basa kusto di lua laboro-povo, basa imposti e laboro-povo bone edukata. Dum yari recenta, Slovakia okupas su per kurajigar exterlandala kolokado. L'enfluo di exterlanda koloki direta kreskis plu kam 600% depos la yaro 2000.
L'inflaciono diminutis de mezvalore 12% en 2000 til nur 3,3% en la yaro 2002, ma ol kreskis itere en la yari 2003-2004 pro augmento di imposti e preci regulata. Ol atingis 3,7% en la yaro 2005.
Slovakia adoptis l'Euro kom monetaro ye la 1ma di januaro 2009 kom la 16ma lando dil Europana Uniono. L'Euro en Slovakia aprobesis dal Europana Komisitaro ye la 7ma di mayo 2008. Ye la 28ma di mayo 2008, la koruna Slovakiana remplasesis po 30,126 koruni vice 1 euro.
En marto 2008, la financo-ministerio anuncis ke Slovaka ekonomio esis sat developita e ne pluse bezonis helpo de Mondala Banko. En 2006, segun l'indexo pri homala developeso (2006), Slovakia rangizesis 42ma ek 177 landi.
Slovakia havas naturala peizaji, monti, kaverni, mezepokala urbi e kasteli, populala arkitekturo, termala e skio-stacioni.
Plu kam 1,6 milion homi vizitis Slovakia en 2006. La destini maxim atraktiva esas la chef-urbo Bratislava e Tatra montaro. La maxim multa vizitanti venas de Chekia (cirkume 26%), Polonia (15%) e Germania (11%).
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2021, Slovakia havis 5 436 066 habitanti. La maxim multa (80,7%) esas Slovaki. Hungari esas 8,5%, Cigani esas 2%, altri (Cheki, Ruteni, Ukrainani, Rusi, Germani, Poloni) esas 1,8%, e 7% esis nekonocata en 2011.[4] Cirkume 10 000 Lemki (populo kun origino en Karpati) habitas Slovakia. La fertileso-statistiko esis 1,45 filio po muliero, e la viv-expekto pos nasko esis 78,07 yari, ambe en 2021.[4]
L'oficala linguo di la lando esas Slovaka, por 78,6%. Hungara parolesas da 9,4%, Roma-linguo da 2,3%, Rutena da 1%, e 8,8% parolis altra lingui, segun la kontado di 2011.[4] La Hungara ank esas multe parolata sude de la lando ed ol juas ko-oficala stando en kelka municipi.
Segun la sama statistiki, la maxim praktikata religio en Slovakia esas katolikismo (62% de la habitantaro). Protestanti esis 8,2%, Greka katoliki esis 3,8%, altri esis 12,5%, e 13,4% praktikis nula religio en 2011.[4] Slovaka konstituco grantas religiala libereso. Restas cirkume 2,3 mil Judi, ek 90 mil ante la duesma mondomilito.
La maxim populoza urbo esas Bratislava, chef-urbo di la lando. Altra importana urbi esas Košice e Prešov.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]Koqu-arto
[redaktar | redaktar fonto]
Karno di porko, bovo e pultro esas la chefa speci di karno konsumata en Slovakia. Karno di porko esas la maxim populara. Inter pultri, hano esas la maxim ordinara, avan anado, ganso e dindo. Sangoza sociso nomizita jaternica kontenas parti di porko buchita. Karno di vildo, specale apro, kuniklo e cervo, esas anke komprebla dum la yaro. Karno di agnelo e kapro esas anke komprebla, ma oli ne esas tre populara. La konsumo di karno di kavalo ordinare desaprobesas.
Vino esas ordinara en la tota Slovakia. Vino Slovakiana venas precipue del sudal regioni alonge la Danubio ed olua enfluanti; la nordal duimo dil lando esas tre kolda e montoza por plantacar vito. Tradicione, blanka vino esis plu populara kam la reda (exter kelka regioni), e dolca vino plu populara kam lo sika, ma amba ca gusti semblas chanjar.
Biro ank esas populara en la tota lando.
Muziko
[redaktar | redaktar fonto]La muziko populara komencis remplasar muziko tradicional en la komenco dil yari 1950a, kande Slovakia esis parto di Chekoslovakia; Usana jazo, rhythm and blues, e rock esis populara, ultre valsi, polki e chardashi. Til la fino dil 1950ma yari, radio-recevili divenis ordinara apartenaji di familii, quankam nur statal brodkastado esis legala. Muziko Slovakiana populara komencis kom mixuro di bossa nova, cool jazz e rock kun texti di propagando. Disidenti askoltis radio Austriana ORF, Radio Luxemburg o Radio Europa Libera, qui pleis plu multa rock. Chekoslovakia esis plu pasiva kontre dominaco Sovietiana, do radio e la tota fako di muziko esis plu favorebla al rejimo kam altra stati satelita.
Pos la Revoluciono di Veluro e la deklaro di Slovakia, muziko multe diverseskis, pro ke libera merkato posibligis granda expanso dil nombro di bandi e jenri reprezentata en la merkato Slovakiana. Ma balde popmuziko divenis dominacanta, ekpulsante multa mikra jenri. Dum la yari 1990a, Usana grunge, alternative rock e britpop ganis adherado, same quale muzikali itere populara.
Sporto
[redaktar | redaktar fonto]
Multa sportal agadi praktikesas en Slovakia, diversa ek li profesionale. Futbalo e hokeo* sur glacio judikesas kom la maxim populara sporti de la lando, ma teniso, handbalo, volebalo, kanoo-slalom, biciklado, Alpala skio, biatlo* ed atletismo ank esas populara.
*Hokeo sur glacio esas la maxim populara sporto praktikata. Slovakia esas membro del Internaciona Federuro pri Hokeo depos 1993 e, de lore, ol ganis 4 medalii en championkonkursi pri hokeo*, de qui 1 ora, du arjenta ed 1 bronza.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Slovakia Population 2023 - Publikigita da World Population Review. URL vidita ye 31ma di mayo 2023.
- ↑ "The War of the World". Author:Niall Ferguson. Publisher:Allen Lane, 2006.
- ↑ Slovenské Národné Povstanie - the Slovak national uprising - Publikigita da SME.sk.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Slovakia - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 12ma di junio 2021. Idiomo: Angla.
Extera ligili
[redaktar | redaktar fonto]- guvernerio di Slovakia - oficala pagino, Angla e Slovaka
- Slovakia today - Jurnalo interretala en Angla linguo
- Slovakia
|
| |
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |