Бартангтар

Бартангтар
бартангидж
Бүкіл халықтың саны
6 000 - 8 000
Ең көп таралған аймақтар
Тәжікстан
Тілдері
бартанг тілі, тәжік, орыс тілдері
Діні
мұсылман-шииттер (исмаилия

Бартангтар (өз атауы бартангиж) — Тәжікстанның Таулы Бадахшан автономиялы облысындағы памир халықтарының бірі. Саны 6-8 мыңға жуық адам. Олар Тәжікстанның оңтүстік-шығысындағы Памир мен Шығыс Гиндукуштың биік таулы аңғарларында (Ванч­, Ру­шан­, Шуг­нан, Рошт­ка­л, Иш­ка­шим, Мур­габ­ аудандары ) тұрады.

Тілі

Тілі бартанг тілі, үндіеуропалық тілдер отбасының иран тобының шығыс тармағының Солтүстік Памир шағын тобына жатады. тәжік, орыс тілдері де кең тараған.

Діні

Сенушілер – мұсылман-шииттер (исмаилия). Басқа Памир халықтарының ішінде бартангтар өз тілдерімен, этникалық дәстүрдің кейбір элементтерімен, соның ішінде салт-дәстүрмен ерекшеленеді.

Кәсібі

Бартангтар Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорамның биік таулы аймақтарындағы отырықшы суармалы егістік (бидай, арпа, бұршақ) және шалғайдағы мал шаруашылығымен (ұсақ және ірі қара мал) айналысады.
Дегенмен, егістік алқапты «жолақпен» (дулох) суаруға дайындау техникасы басқа памирлік халықтар қолданатын техникадан ерекшеленеді. Рошорв тұрғындарының арасында бір егістікте бір және жұп уақытша суару арықтары оның еңісіне қарай әртүрлі комбинацияларда кезектесіп отырды. Бартаңдықтар мен рошорлықтар ағын суарумен де айналысқан. Тоқымашылық, палас жасау (ерлер), киіз, өрнекті шұлықтар (джурабтар) тоқу, қолдан қыш бұйымдарын жасау (әйелдер) дамыған.

Өмір салты

Ұзақ этноұлттық даму барысында, әсіресе әлеуметтік қайта құрулар нәтижесінде бартаңдар Памирдің басқа халықтарымен бір этникалық қауымдастыққа бірігіп, өздерінің туысқан тәжіктерімен жақындаса түседі.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Дәстүрлі елді мекендер (кишлак) тау беткейінде орналасқан. Тұрғын үйлер бір-бірінен айтарлықтай қашықтықта бірнеше топтарға бөлініп, бір-бірімен ортақ арықтар арқылы жалғасқан жеке ауылдар бар, олардың арасында егістіктер мен бақтардың учаскелері созылып жатыр. Мұнда әдетте жақын туысқан отбасылар тұрады.
Егер ауыл шаруашылыққа қолайсыз жерде орналасса, онда тұрғын үйлердің орналасуы аз шоғырланған. Мұндай ауылда аула жоқтың қасы, ал үйлер тау баурайында орналасқан. Мұндай ауылдар әдетте тар тау шатқалдарында кездеседі.
Әдетте тұрғын үй бір қабатты, бірақ егер ол тік беткейде орналасса, кейде төменнен сарай салынады. Құрылысқа арналған материал әдетте лесс немесе саз болып табылады, одан қабырғалар жасалады. Барлық қосалқы құрылыстардың көпшілігі балшықпен біріктірілген тастан жасалған. Шатырдың негізі - қабырғаларға төселген бірнеше бөренелер, олардың үстіне топырақ пен саз төселген.

Дәстүрлі тағамдары

Негізгі тағамдары: бидай ботқасы, езбе, кеспе, тұшпара, бұршақ дақылдары (соның ішінде бұршақ ұны), қышқыл қой сүті және ірімшік. Сусындардан олар шай ішеді, сонымен қатар чирчай - тұз, сүт, сары май немесе қой майы мен нан қосылған күшті шай.

Фольклоры

Вокалдық музыканың ең көп тараған жанры лирикалық әндер, ол жырлаумен ерекшеленеді, негізгі тақырыптары махаббат, әйелдердің лирикалық әндері, бесік жырлары елеулі орын алады. Дафада ойнайтын әйелдер ансамблі (қолмен ойнайтын үлкен дөңгелек домбыра) кең таралған, қонақтарды қарсы алған кезде орындалады. Ең көп таралған дәстүрлі музыка аспап — 6–7 ішекті шертпелі памир рубабы. Басқа дәстүрлі музыка аспаптарына ыспалы гиджак, 6 ішекті шертпелі сетор (танбурдың бір түрі), най флейтасы жатады. Қазіргі уақытта аккордеон кеңінен қолданылады. Салттық әндері: үйлену тойы (әйел әндері шаомад, т.б.), жаназа жоқтаулары (фалак) т.б.