Synthesizer

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Synthesizer is e meziekinstrumint wat laanks elektronische weeg klaank ginnereert. Cruciaol heibij is tot me mèt 't instrumint zelf nui klaanke kin samestèlle, en neet allein vaan te väöre geprogrammeerde of opgenome klaanke liet hure (al kinne väöl synthesizers ouch dat). 'ne Synthesizer weurt in de regel mèt e klaveer bespäöld, meh dat hoof neet. Wijer is ouch neet eder elektronisch tósje-instrument 'ne synthesizer; die dat neet zien, weure gewoen keyboard geneump.

De synthesizer kump voort oet versjèllende elektronische instruminte. Al sinds de oetvinding vaan de luidspreker is 't meugelek die geluid te doen make wat geine natuurleken oersprunk heet. De oetvinding vaan de synthesizer weurt evels touwgesjreve aon Robert Moog, dee ind jaore zèsteg ziene Moog-synthesizer bouwde. Handzaam, betaolbaar variante kaome in de jaore zeventeg op de merret. In de jaore tachteg braok 't instrumint breid door in veural de popmeziek. Toen kaome ouch digitaol synthezisers in gebruuk, die ziech mèt MIDI gemekelek op de computer en opein laote aonslete. Me gebruukde en gebruuk 'm dèks veur 't naodoen vaan akoestische instruminte, meh zien ierste functie is nog ummertouw 't make vaan bezunder klaankeffekte.

Historie

Veurluipers

Späöltaofel vaan 't ierste tèlharmonium, 1897.

't Systematisch opbouwe vaan toene heet 'n lang historie. Bij d'n örgelbouw lierde me door de iewe heer bestaonde instruminte naodoen en nui klaanke make door de vörm vaan de piepe aon te passe. Mèt de opkoms vaan de akoestiek es oonderdeil vaan de natuurkunde lierde me klaankkleure analysere nao bovetoenspectrum.

De opkoms vaan d'n èllentrik maakde de oetvinding vaan 't toenraad meugelek, boebij de frequentie direk weurt bepaold door de tendsjes op 't raad, die 'nen oontvanger, bestaonde oet 'ne spoel en 'ne magneet, 'ne golf doen oetzende. Dees vinding woort veur 't iers touwgepas in 't telharmonium, boe d'n Amerikaon Thaddeus Cahill in 1897 patent op naom. Heer koppelde diverse toenraojer, zoetot heer de klaank natuurtoen veur natuurtoen kós opbouwe. Luidsprekers bestoonte toen nog neet; heer leide de golve 'n tillefoonlijn in. Me kós 't telharmonium opbèlle es 't bespäöld woort. 't Instrumint woog 210 ton en gebruukde e vermoge vaan 671 kilowatt. 't Had e klaveer boe 't vrij gemekelek mèt kós weure bespäöld.

Allewel tot heimèt al e paar belaankrieke stappe nao de synthesizer waore gezat, sloog 't instrumint op de langen doer neet aon. De aondach góng iejer nao kleinder, gojekouper en handzaomer instruminte die minder kóste en dèks mer eine klaankkleur voortbrachte. D'n Italiaon Luigi Russolo, eine vaan de futuriste, bouwde zien intonarumori, 'n soort zwaakstroumzeukers die gebouwd waore um roesjklaanke voort te bringe. Väöl algemeiner bekind woort d'n theremin, geneump nao zien Sovjet-Russischen oetvinder Leon Theremin dee 't princiep in 1919 bij touwval oontdèkde. Dit instrumint is neet gemekelek te bespeule, meh wel e stök sumpelder vaan bouw en daorum in de konzèrzaol te gebruke. Zoewel de intonarumori es d'n theremin zien gein synthesizers, umtot ze mer eine klaankkleur voortbringe.

Ouch nog veur d'n oorlog kaome de ierste instruminte die 't principe vaan klaanksynthese tot e handzaomer formaot trökbrachte. De Fransoos Maurice Martenot voont d'n ondes Martenot oet. Me kós mèt dit instrumint de klaankkleur beperk variëre; later modelle maakde de variatie groeter. Dee klaankkleur mós analoog weure geprogrammeerd door de bespeuler. Mie meugelekheje booj 't trautonium vaan de Pruus Friedrich Trautwein. Dit instrumint waor evels te deur veur particuliere en ouch hendeg technisch (me mós 't beveurbeeld zelf bouwe); daorum zien 'rs wieneg vaan gemaak. Allebei waore ze vaan groet belaank in de oontwikkeling vaan 't èllentrik örgel.

De oontwikkeling vaan ellèntrikke örgele naom nao d'n Oorlog 'n groete vlöch. Hiel bekind woort 't Hammondörgel, wat wie 't Telharmonium jaore iejer mèt toenrajer wèrk meh de bouw tot e handzaom formaot trökbringk. 't Aontal klaanke wat me droet kin hole is vrij beperk. Roond dezelfden tied kaom de clavioline op. Dit instrumint heet eine basistoen, die me mèt 'n aontal knoppe kint modulere. Ouch dit instrumint steit miele vaan 'ne synthesizer aof, meh de meneer vaan bedene zouw later trökkoume op de handzaom synthesizers die me in d'n handel kint.

In diverse elektronische studio's begós me roond 1950 experiminte te doen um klaanke groondeger synthetisch op te bouwe. Vaanaof 1952 behierde Herbert Eimert 'ne studio in Kölle. Veural avant-gardecomponis Karlheinz Stockhausen zouw door zie werk in deze studio bekind weure. In 't begin perbeerde heer nui klaanke te make door de toene te bouwe door sinusgolve, die oet 'nen elektronische ginnerator kaome, te stapele en zoe bovetoen veur bovetoen 'ne klaankkleur te bouwe (additieve synthese). Dat bleek evels mèt de techniek vaan deen tied oondoenelek en ouch überhaup neet praktisch. Later oontwikkelde heer mèt filters snelder methodes (subtractieve synthese). Ouch produceerde heer effekte um de klaankkleur en de riechting te veraandere, door de ginnerator opgezeen vaan de microfoon vaan plaots te veraandere. Al dees technieke woorte later in synthesizers verwèrk. De naom synthesizer woort al gebruuk bij de RCA Mark II Sound Synthesizer oet 1957, boebij 'ne computer aon 'ne studio gekoppeld waor.

De Moog-Synthesizer

Binne de tien jaor versjene zoe'n studio's in stei euver de ganse wereld. In weerwèl vaan de praktische probleme daobij perbeerde väöl avant-gardecomponiste de nui meugelekhede oet. Heibij oontstoont evels wel de vraog of me zoe'ne studio nao draagbaar formaot kós trökbringe. Al in 1959 lökden 't de Pruus Harald Bode versjèllende eleminte vaan de studio in 'n rillatief compacte installatie te integrere. Toch weurt de oetvinding vaan de synthesizer gemeinelek touwgesjreve aon d'n Amerikaon Robert Moog. Heer completeerde in 1964, op aonwiezinge vaan componis Herb Deutsch, 'n installatie boe-in de versjèllende instruminte oet 'n doorsneistudio - diverse oscillatore, roesjginneratore, verstèlbaar filters, ringmodulatore en instruminte veur te minge - mèt kabele te combinere waore. Gans nui waor de umhöllende-ginnerator - 'n moduul boe me effekte vaan aonslaag, verval, vashawwe en loslaote, die de toen vaan e natuurlek instrumint kinmerke, mèt kin simulere. 't ADSR-systeem (vaan attack, decay, sustain, release) zouw de standaard weure in later synthesizers.

't Enorm apparaot wat zoe oontstoont waor 'ne modulaire synthesizer - 'ne synthesizer dee besteit oet versjèllende modules die oonaofhenkelek vaanein geluid kinne make, meh die ouch vrijelek gecombineerd kinne weure. Me kin 't instrumint op versjèllende menere bespeule - klaveer, hendels, tuiwkes - umtot ouch de bedening vaan de modules aon- en losgekoppeld kin weure.

Allewel tot de Moog-synthesizer väöl praktischer waor es 'ne studio, waor 't dink nog ummer te groet veur de gemiddelde kamer, väöls te deur veur de particulier en allein veur technisch ingestèlde lui te bedene. Ouch vroog 't instrumint väöl oonderhajd en mós 't dèks weure gestump. In ierste instantie waoren 't veural institute en rieke popstare die vaan de Moogsynthesizer gebruuk maakde. Eine vaan de ierste dee de Moog nao 't groet pebliek brach waor Walter (Wendy) Carlos mèt 't album Switched-on Bach, boe-op composities vaan Johann Sebastian Bach op de synthesizer woorte gespäöld. Daonao volgde popgróppe wie de Beatles en The Doors. In de ierste hèlf vaan de jaore zeventeg waor 't instrumint veural presint in de progressieve rock bij bands wie Yes, Emerson, Lake & Palmer en Tangerine Dream. Mèt 't oet de mode rake vaan deze meziek raakde ouch de Moog-synthesizer oet de mode.

De Buchla-synthesizer

Zoeget tegeliek mèt Moog oontwikkelde, aon d'n aandere kant vaan 't land, componis-inzjenieur Don Buchla zienen eige synthesizer. Dit apparaot kós minder es de Moog en waor ouch lesteger te bespeule, umtot de oontwerper wieneg intresse had in traditioneel muzikaol touwpassinge. Nui aon dit apparaot waor wel de sequencer, boemèt me e geprogrammeerd stökske geluid - dèks e ritme - indeloes kós herhole. Dezen techniek woort standaard in later synthesizers, meh veural drumcomputers. Sommege lui combineerde de module vaan Buchla mèt die vaan Moog.

Synthesizers veur de merret

Wie gezag kóste allein rieke en good oonderlagte popmuzikante 'ne Moog-synthesizer koupe en gebruke. Kleinder bands beperkde ziech lever tot de Mellotron, 't Optigan en 't Orchestron, wat evels gein synthesizers meh (analoge) samplers zien: ze gebruke veuraof opgenome klaanke op baand of optische sjief en kinne gein nui klaanke ginnerere. Um noe toch mèt get handzaoms te koume woort de Minimoog oontwikkeld. Dee had al-evel minder modules en mer de hèlf vaan de toenumvaank, meh had nog ummertouw groete klaankmeugelekhede. Dit woort d'n ierste synthesizer dee me in de winkel kós koupe, al waor 'r wel deur. E groet aontal artieste in de jaore zeventeg, loupende vaan Kraftwerk tot Stevie Wonder, maakde devaan gebruuk.

Tegeliek waor ouch de veurgeprogrammeerde synthesizer oontstande. De instruminte vaan ARP Instruments waore neet te programmere, meh hadde 'n aontal veuraofgezatte geluidsjes boe me ziech eint vaan kós oetzeuke. Dees serie instruminte misde dus e belaankriek kinmerk vaan 'ne synthesizer, naomelek 't zelf kinne make vaan nui klaanke, meh ginnereerde de klaanke wel zelf en wèrkde neet mèt samples. En zelfs al zouw me dit instrumint geine synthesizer wèlle neume, daan nog is 't vaan groet belaank veur de oontwikkeling vaan synthesizers in de jaore dao-op. Zoe kaom in 1977 de Prophet-5 oet, dee neve de programmeerbare klaank ouch 'n aontal standaardgeluide had. Dit waor e groet succes; naokoumende modelle vaan n'importe wat veur fabrikant zouwe es regel ouch standaardklaankkleure höbbe. Datzelfde jaor kaom ouch de Yamaha CS-80 oet, 'n instrumint wat deur waor meh hendeg väöl kós (oonder mie polyfoon speule en dynamiek wie op 'ne piano door d'n aonslaag controlere). Allebei de instruminte maakde ouch gebruuk vaan processore.

Vaan analoog nao digitaol

Heimèt waore de ierste stappe nao digitalisering gezat: de klaankginneratie bleef analoog, meh väöl nevefuncties (oonder mie 't programmere) woorte digitaol gestuurd. Digitaole klaankginneratie waor evels in deen tied ouch al meugelek, en wel door frequintiemodulatie (FM). Dees vinding weurt touwgesjreve aon d'n Amerikaon John Chowning. In 1977 kaom 't Synclavier oet, d'n ierste commercieel verkriegbaren digitaole synthesizer. In 't begin bedeende FM-synthesizers mer e klei deil vaan de merret. Dat veraanderde evels mèt de koms vaan de Yamaha DX7. Dit väölgekoch instrumint brach de klaank vaan d'n digitaole synthesizer, dee wezelek versjèlt vaan d'n analoge, nao de massa. In tegestèlling tot zien analoge soortgenoete had d'n DX7 gein drejknoppe um de synthese te regele; me deeg dat door 't dink te programmere. Dat waor evels versjrikkelek lesteg en veur väöl lui te technisch. Gevolg waor tot de standaardgeluidsjes, die gewoen mèt drökknóppe op te rope waore, väöl woorte gebruuk.

Nui genres in de popmeziek

Mèt 't oet de mode rake vaan de progrock en de doorbraok vaan de punk raakde ouch de synthesizer oet de mode. 't Dink waor deur en veur amateurs neet te gebruke, en de Moog stoont veur alles wat fout en pretentieus waor aon de progrock. Mèt de oetvinding vaan nui, handzaom tósjinstruminte kaom dao evels weer verandering in; begin jaore tachteg braok 't instrumint zelfs kamerbreid in de popmeziek door.

Es pioneers weurt dèks de Duitse band Kraftwerk geneump. Zij koume voort oet 'ne scene roond Stockhausen en get componiste vaan de joonger ginneratie. In hunne meziek drage synthesizers, of awwerwètse illektronische studio's, de ganse compositie in plaots vaan allein 'n touwveuging te zien. Kraftwerk is veural 'ne band veur kinners en veur collega-muzikante, meh dat lèste zörg deveur tot ze vaan groeten invlood zien.

Al in 1977 had 't instrumint ingaank gevoonde in d'n disco, door 't pioneerswerk vaan Donna Summer en Giorgo Moroder (die dat jaor hunnen hit "I feel love" oetbrachte). Moroder wèrkde nog mèt de Moog, meh zienen Italodisco zouw vaan ooneuversjatbaren invlood zien. Wie roond 1980 nui dansgenres wie techno en house opkaome, waore synthesizer en drumcomputer dao neet mie weg te dinke. Typisch veur de house waor oonder mie de Roland TB-303, 'ne bassynthesizer.

Nao de punk, boe allein e standaard-rockinstrumentarium woort gevraog, kaome postpunk en newwave. Veural in de newwave waor 'ne groete rol veur elektronische instruminte weggelag, umtot de beweging bestoont oet kunszinnig aongelagte jonglui die 't aanders es aanders wouwe aonlègke. Tege 1983 waor de newwave mainstreammeziek gewore, en oontwikkelde ze ziech nao synthipop. Oetindelek voont de synthesizer zelfs ingaank in genres die deveur geslote leke, wie hardrock (mèt oonder mie Van Halen en pioneers) en ballads. 't Èllentrikke-pianogeluid vaan d'n DX7 is in väöl ballads oet de jaore tachteg te hure.

Verbetering vaan digitaol synthesizers

'n Aander dink boe zeker digitaol synthesizers good in waore, waor 't imitere vaan akoestische instruminte. Mèt de Korg M1 oet 1988 - 't Japans bedrief Korg woort eine vaan de populairste synthesizermekers, neve Roland en Yamaha - kós me talloes instruminte naodoen. De grens tösse sampling (boe de bron extern is) en synthese (boe d'n toen intern weurt geginnereerd) waor noe neet mie sjerp te trèkke, want d'n digitaole synthesizer analyseert de klaank, brik 'm op en maak 'm daan obbenuits op de gewunsde toenhuugde. Dit maakde de touwkoms vaan orkeste oonzeker, umtot me meinde tot synthesizers ze euverbojeg zouwe make. Veural bij touwpassinge boe 't orkes neet te zien is - filmmeziek beveurbeeld - waor me engsteg veur massa-oontsleeg. Oetindelek gebäörde dat neet, meh 'n effek heet 't zeker gegeve. Aon d'n aandere kant kós bij e beperk budget noe ouch 'nen orkesklaank kriege.

Jaore negenteg: virtueel analoge synthesizers en softwaresynthesizers

't 'Supersaw'-geluid wie 't oet dees serie instruminte kump, en oonsterfelek woort gemaak es standaardgeluid vaan de trance.

In de jaore negenteg begóste sommege 't geluid vaan de aw analoge synthesizers te misse. Um evels 't gemaak vaan digitaol techniek te kinne hawwe voont me de virtuelen analoge synthesizer oet, 'n instrumint boe me 't geluid vaan d'n analoge synthesizer euver digitaole weeg imiteerde en ouch veur bedening mèt de klassieke drejknóppe zörgde. E groet succesnommer (zij 't neet 't ierste instrumint) in dit type waor de Roland JP-8000. Neve alle vertojde geluide had dit instrumint ouch de 'supersaw', boe diverse zeegtandgolve gecombineerd woorte. Dit geluid woort al gaw e cliché in de trancemeziek.

'nen Aanderen trend in dezen tied is de softwaresynthesizer. Heibij is alle apparatuur in e computerprogramma gestop. Dit is natuurlek compacter en gojekouper, meh neet zoonder naodeile. Ierstens steit of vèlt de klaankkwaliteit mèt de hardware vaan de computer: de geluidskaart moot kinne doen wat de software aon MIDI-informatie opgief. Sommege slete daorum esnog 'n extern apparaot op hunne computer aon, 'n soort synthesizer mèt geluidsbox inein. (Anno 2022 is aon computers wel zoeväöl verbeterd tot dit neet mie per se nujeg is.) Twiedens moot me de meziek toch inspeule, en daobij is e klaveer hendeg. Zoe nujeg kin me 'n aander digitaol keyboard op de computer aonslete um de softwaresynthesizer te bedene. Keyboards die dao speciaol veur gemaak zien neump me controllers. 't Tegedeil daovaan is de workstation, wat zjus väöl typische computerbewèrkinge nao de synthesizer haolt.

De synthesizer es vintage-instrumint

Veuraol nao 2000 is de merret veur echte analoge synthesizers good gegreujd. Väöl lui verdringe ziech um aw instruminte op te koupe, meh ze zien ouch nui geproduceerd. Dèks maak me mèt dees instruminte ouch retromeziek. Door 't groet aontal besjikbaar instruminte in alle soorte kin me 't euverziech gemekelek kwietrake. Hei en dao gief 't studio's die ze verzamele, zoetot tósjeniste ze liere kinne.

Types synthese

't Gief versjèllende types synthese. De ajdste vörm is additieve synthese. Heibij weure versjèllende geginnereerde golve, in 't gemein sinusgolve, opeingestapeld um 'n nui klaankkleur te make. 't Telharmonium wèrkde zoe, en de ierste composities vaan Stockhausen ouch. 't Is väöl werk um zoe 'ne klaank te bouwe; 't rizzeltaot is in 't gemein dof. Daobij is 't lesteg um de amplitudes te doen samevalle, zoetot me in plaots vaan de bedoelde nuie klaank dèks 'n akkoord vaan sinustoene huurt. Pas in de computertied is additieve synthese ech loenend gewore.

In de loup vaan de jaore viefteg woort daorum de subtractieve synthese oontworpe. Heibij weurt 't perces umgedrejd. Oet de klaankbron kump 'n zeegtandgolf of 'n blokgolf (twie hendeg verzaodegde golftypes), en mèt filters oonderdrök me dao sommege bovetoene vaan. Door aon knóppe te zitte kin me die filters instèlle en klaankkleure make. Ouch aander effekte zien in de regel presint. Subtractieve synthese weurt dèks es 'werm' umsjreve, veural wienie ze oet analoge apparaote kump. Dit lèste hingk zeker ouch same mèt de roesj dee aon 't analoog perces inherent is.

FM-synthese gebäört digitaol. Heibij weurt 'n draaggolf gemoduleerd mèt ein of mie modulatorgolve. Allewel tot me zoe subtiel en complexe golve kin bouwe, klink 't rizzeltaot väöl lui kaajd en sjrèl in de oere. 'ne Variant, fasevervörming-synthese, woort touwgepas in de gojekoupe Casio-synthesizers.

Golftaofelsynthese is de methode in de deurder modelle virtueel-analoge synthesizers. Hei weurt gemoduleerd tösse diverse ideaol golftypes op 'n meneer die rappeleert aon de analoge synthesizers, evels zoonder de filters: op de golftaofel weurt 'n golf gevraog die 't apparaot direk veur de bespeuler aonmaak.

Ouch digitaol sampling kin es de basis veur synthese diene. Me kin 't gesampled signaol neet allein oonbewèrk oprope, meh ouch mèt filters bewèrke of gebruke es basis veur korrelsynthese. E kort fragmint weurt daan constant herhaold en de golve loupe inein euver. Die bewèrking weurt dèks gebruuk veur groezetege roesj-effekte mèt väöl tikskes.

Bij vectorsynthese weure diverse klaankbronne, dèks veer, mètein gemoduleerd en gecombineerd. Mèt 'ne joystick kin me ouch de positie tösse de twie klaanke bepaole; zoe kin me geleidelekaon vaan d'n einen in d'n aandere klaank euvergoon.