Soïssa
| Soïssa | |
|---|---|
(en occitan: Un per totes, totes per un) | |
 | |
Capitala | |
Ciutat mai granda | |
Viola Amherd (2024) | |
• Totala 41 285 km² | |
• Aiga 3,7 % | |
• Totala (2013) 8 036 917 ab. | |
• Densitat 194.7 ab./km² | |
Franc soís ( CHF) | |
41 | |
CH | |
+1 (estiu +2) | |
Soïssa (en alemand Schweiz; en francés Suisse, en italian Svizzera; en romanch Svizra),[Nòta 1] oficialament la Confederacion Soïssa[1] (en alemand: Schweizerische Eidgenossenschaft; en francés: Confédération suisse; en italian: Confederazione svizzera; en romanch: Confederaziun svizra) o Confederacion Elvetica[1] (en latin Confœderatio Helvetica; acronim CH), es un estat del centre de l’Euròpa sens accès a la mar. Confronta Alemanha a nòrd, Liechtenstein e Àustria a l’èst, Itàlia al sud e França a l’oèst.
Soïssa a pas de capitala oficiala, mas lo poder executiu e legislatiu a lo sèti a Bèrna, lo gentilici es soís, soïssa (plural soïsses (o soís), soïssas).
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Preïstòria e Antiquitat
[modificar | Modificar lo còdi]Lei traças umanas pus ancianas descubèrtas en Soïssa datan d'aperaquí 100 000 ans. L'agricultura i apareguèt dins lo corrent dau millenari VI av. JC e lo periòde situat entre lo Neolitic Mejan e l'Edat dau Bronze foguèt caracterizat per un abitat palunenc. Aquela societat dispareguèt au sègle IX av. JC amb l'acomençament de l'Edat dau Fèrre e lo desvolopament de la civilizacion de Hallstatt liat a l'installacion de populacions cèltas. Lei tecnologias e lo mòde de vida cèlta transformèron pauc a pauc la cultura locala que passèt de la cultura de Hallstatt a la cultura de La Tène.
A la fin dau sègle II av. JC, lei Cimbres e dei Teutons abandonèron Jutlàndia per venir s'installar sus lo plan elvetic. Ne'n ocupèron la màger part mai tribüs cèltas se mantenguèron dins la region. Pasmens, sota la pression germanica, deguèron pauc a pauc migrar en direccion de la França actuala. Certanei tribüs de Cimbres e de Teutons jonhèron tanben aqueu movement que suscitèt de combats dins lo sud-oèst de Gàllia. Lei tribüs localas demandèron l'ajuda de Roma que sei tropas foguèron desfachas en 107 av. JC sus lei ribas de Garona. Aquò entraïnèt lo mandadís d'una segonda armada comandada per Caius Marius qu'exterminèt lei Germans a la batalha d'Ais en 102 av. JC. Aquò permetèt a Roma de reorganizar lo poblament dei regions elveticas fins a la guèrra dei Gàllias. D'efèct, en 58 av. JC, una temptativa novèla dei Cèltas elvetics en direccion dau territòri dei Santons se turtèt a l'oposicion dei legions de Juli Cesar que lei rebutèt a la batalha de Bibracte. Après aquela desfacha, lei vencuts deguèron s'entornar dins sa region d'origina onte foguèron atacats per de pòbles germans. En 52 av. JC, mandèron de renfòrç a Vercingetorix.
Après Alèsia, lei pòbles elvetics foguèron pauc a pauc integrats dins l'Empèri Roman amb la fondacion de colonias de veterans coma Augusta Raurica dins la region de Basilèa. Lei darrierei tribüs independentas foguèron somesas en 7 av. JC. Dins lo corrent dau sègle I ap. JC, la region èra una zòna frontaliera estrategica ocupada per un nombre important de garnisons permanentas. L'oppidum d'Aventicum venguèt la vila principala dau país e un ret rotier foguèt bastit per facilitar lei desplaçaments. Aquela situacion cambièt ai sègles II e III ap. JC amb lo desplaçament de la frontiera vèrs lo nòrd e lo mantenement de la Pax Romana. L'usatge dau latin se generalizèt e la region conoguèt un periòde de prosperitat economica. A partir de 350, lo cristianisme agantèt lo territòri elvetic e de glèisas apareguèron dins lei vilas principalas.
Aqueu periòde de prosperitat s'acabèt a partir de la fin dau sègle III amb la represa deis incursions barbaras. Una premiera ataca en 260 entraïnèt lo pilhatge de mai d'una vila. Au sègle IV, leis emperaires romans successius ordonèron la construccion de fortificacions e de torre e d'agachons. Pasmens, a partir de 401, l'aumentacion de la pression militara lòng dei frontieras entraïnèt l'acomençament de migracions vèrs lo sud. Après l'afondrament de l'Empèri Roman d'Occident a partir de 406, la region foguèt totalament abandonada per lei Romans e laissada a de pòbles federats (Burgondas e Alamans).
Edat Mejana Auta
[modificar | Modificar lo còdi]L'afondrament de l'Empèri Roman d'Occident permetèt ai Burgondas de s'installar dins l'oèst de la Soïssa actuala. Genèva venguèt una capitala de son reiaume. Se mesclèron pauc a pauc ai populacions galloromanas localas, gardèron l'usatge dau latin e conquistèron la màger part de la vau de Ròse, Valés e plusors còls aupencs estrategics. Pasmens, foguèron vencuts per lei Francs en 534 e son territòri annexat au domeni merovingian. En 550, lo rèsta dau territòri elvetic foguèt a son torn conquistat per lei Francs. Lei venceires favorizèron leis Alamans, installats dins l'èst de Soïssa dempuei 260, que poguèron s'installar dins lo centre dau país.
La region demorèt dins lo domeni merovingian fins a la fin de la dinastia au sègle VIII. Puei, faguèt partida de l'Empèri Carolingian fins a sa dislocacion. Devesida ente lei ducats de Borgonha a l'oèst e de Soabia a l'èst, Soïssa intrèt dins la feodalitat au sègle IX quand plusors dinastias localas prenguèron lo contraròtle dau territòri. Leis ambicions de la pus importanta, lei Habsborg, inquietèron rapidament leis autreis ostaus e la pichona noblesa.
La formacion de la Confederacion
[modificar | Modificar lo còdi]
L'emergéncia de Soïssa se debanèt dins l'encastre de l'afirmacion dau poder de l'Ostau dei Habsborg au sen dau Sant Empèri Roman Germanic. D'efèct, la poissança de la futura dinastia imperiala entraïnèt la formacion d'alianças quasi permanentas entre diferentei vilas e comunautats montanhardas ostilas ai Habsborg ò solament desirosas de mantenir son autonòmia. A respèct deis autrei coalicions dau Sant Empèri, aquel esquèma es fòrça particular en causa de son aspèct durable e de la reünion d'entitats diferentas (vilas, comunautats de paisans liures... etc.)[2]. Sa formacion foguèt tanben favorizada per lo desplaçament progressiu dau centre de gravitat dau territòri Habsborg en direccion d'Àustria a partir de 1278.
La premiera etapa de la formacion de la Confederacion foguèt la conclusion en 1291 d'un acòrd permanent entre lei comunautats montanhardas (Waldstätten) d'Uri, de Schwytz e d'Unterwald per mantenir l'òrdre public. Pasmens, aqueu pacte formèt pereu la basa d'una aliança defensiva còntra lei pretencions dei Habsborg (batalha de Morganten en 1315). L'ostilitat ai Habsborg entraïnèt per la seguida l'adesion de la vila de Lucerne (1332), de Zurich (1351), dei montanhards de Glaris (1352) e de la vila de Berne (1353). La vila de Zug foguèt tanben obligada d'intrar dins lo sistèma en 1352. Aquel ensems es uei dich Confederacion deis Uech mai èra en realitat encara solament una aliança militara defensiva maugrat l'adopcion de quauqueis elements juridics comuns en 1370.
D'efèct, lei tensions frontalieras èran importantas amb lei Habsborg e un conflicte d'amplor aguèt luòc de 1386 a 1388. Maugrat la mobilizacion d'una armada importanta, Leopold de Habsborg foguèt batut e tuat a la batalha de Sempach (1386). Puei, dos annadas pus tard, una autra armada Habsborg foguèt durament desfacha a Nafels. Aquelei victòrias faguèron de la Confederacion una poissança regionala e una fòrça militara de remarca.
L'expansion de la Confederacion au sègle XV
[modificar | Modificar lo còdi]Lo sègle XV foguèt caracterizat per una expansion importanta de la Confederacion que foguèt l'òbra dei cantons diferents. D'efèct, en despiech de l'aliança comuna, cada canton aviá gardat la sieuna politica e se preocupava principalament dei sieus interès. En particular, Berne èra interessada per una expansion vèrs l'oèst, Zurich e Schwytz vèrs l'èst e Uri vèrs lo sud. Ansin, seis accions, mai ò mens sostengudas per leis autrei cantons, entraïnèron l'expansion de la Confederacion dins diferentei direccions :
- au nòrd, lei Confederats aprofichèron lo fòrabandiment de Frederic de Tiròl per prendre possession de sei fèus d'Argòvia en 1415. Venguèron de bailatges comuns, es a dire de territòris administrats per au mens dos cantons.
- a l'èst, la revòuta dei montanhards d'Appenzell còntra l'abat de Sant Gall au començament dau sègle XV foguèt a l'origina d'una aliança entre leis insurgents e la Confederacion. Fins a 1460, rompre l'isolament d'Appenzell foguèt un axe importanta de la politica dei cantons orientaus. La mòrt sensa eiretier dau còmte de Toggenborg en 1436 entraïnèt una guèrra entre Zurich e Frederic III de Habsborg d'un caire e Schwytz e Glaris d'autre caire que s'acabèt per la desfacha de Zurich en 1446. Zurich deguèt renonciar a son aliança amb lei Habsborg, çò que renforcèt la coesion dei cantons. Ansin, dins lo corrent dau decenni 1450, poguèron prendre lo contraròtle de l'abadiá de Sant Gall e dei vilas de Sant Gall e de Schaffhouse permetent d'establir lo contacte amb Appenzell. Aquò foguèt completat en 1460 per la conquista de Turgòvia.
- au sud, Uri s'interessèt au Còl de Sant Gotard e assaièt d'estendre son influéncia sus lo pendís sud deis Aups. Pasmens, se turtèt ais ambicions dei ducs de Milan que limitèrons son expansion a la vau auta de Tessin.
- a l'oèst, Bèrna deguèt faciar la poissança dau Ducat de Borgonha mai sa diplomacia li permetèt de trobar d'aliats poderós coma França ò Savòia. En 1475, intervenguèt en Franca Comtat còntra Carles lo Temerari qu'ataquèt dirèctament la Confederacion l'annada seguenta. Batut a Grandson e a Morat, foguèt tuat a la batalha de Nancí en 1477. Pasmens, lei cantons refusèron de sostenir la politica expansionista de Bèrna vèrs l'oèst.
La Confederacion dei XIII cantons
[modificar | Modificar lo còdi]
La victòria còntra Borgonha entraïnèt l'adesion de Friborg e de Soleure en 1481 en despiech de l'oposicion dei cantons montanhards, inquiets de l'influéncia creissenta dei vilas. De mai, per evitar d'implicar la Confederacion dins un conflicte d'amplor, lei doas vilas deguèron renonciar au mantenement d'una politica estrangiera pròpria. Lei meteissei condicions foguèron aplicadas per l'adesion de Basilèa e de Schaffhouse en 1501. En 1513, Appenzell obtenguèt a son torn l'estatut de canton. Aquò acabèt la formacion de la Confederacion dei XIII cantons.
Enterin, una guèrra còntra l'emperaire Maximilian que voliá impausar d'impòsts e de tribunaus imperiaus sus lo territòri confederat s'acabèt per una victòria novèla. En 1499, l'emperaire deguèt signar lo Tractat de Basilèa que faguèt de la Confederacion una entitat de facto independenta. La poissança militara dei cantons favorizèt lo recrutament de mercenaris elvetics per mai d'una poissança. Participèron en particular ai guèrras d'Itàlia. Aquò foguèt l'occasion de conquistar Tessin e Milan. Pasmens, en 1515, la desfacha de Marinhan permetèt ai Francés d'ocupar lo ducat. L'annada seguenta, França e la Confederacion signèron un acòrd de patz que demorèt en plaça fins a la Revolucion.
La Reforma e lei crisis religiosas
[modificar | Modificar lo còdi]La Reforma aguèt d'efècts importants au sen de la Confederacion. Tre 1518, Ulrich Zwingli prediquèt la Reforma dins la vila de Zurich. Dins lo corrent deis annadas 1520, Zurich, Bèrna, Basilèa e Schaffhouse s'èran raliadas a sei tèsis. Au contrari, lei cantons montanhards, Zog, Lucèrna, Soleure e Friborg demorèron fidèus au catolicisme. Dins lei cantons de Glaris e d'Appenzell, lei populacions èran fòrça devesidas e certanei parròquias se convertiguèron au protestantisme.
Aquelei divisions favorizèt un conflicte religiós que foguèt entraïnat per la question de la religion dei bailatges comuns. Lei catolics s'impausèron en 1531. La patz de Kappel definiguèt un partiment religiós estricte de la Confederacion segon lo principi Cujus regio, ejus regio. La màger part dei bailatges comuns venguèron ò demorèron ansin catolics. Leis excepcions unicas foguèron Glaris e Appenzell. Pasmens, aqueu reglament èra provisòri car foguèt completat per un estatut de proteccion donat ai catolics de Glaris, venguts minoritaris dins lo canton, e per lo partiment dau canton d'Appenzell en 1597.
Aquela crisi descoratjèt pas leis esfòrç de Bèrna per estendre son territòri vèrs l'oèst. En 1526, acceptèt de protegir Genèva qu'èra l'objècte de revendicacions de part de Savòia. Dins aquò, aquela decision causèt d'esitacions de part dei Bernés car un conflicte còntra la Savòia catolica podiá venir la causa d'una confrontacion religiosa entre cantons. Après la conversion de Genèva au protestantisme (1536) e la menaça d'una intervencion francesa, Bèrna ocupèt lo país de Vaud, intrèt en Genèva e conquistèt lo país de Gex. Pasmens, deguèron abandonar sei conquistas dins lo corrent deis annadas 1560 sota la pression dei cantons catolics. La question foguèt pas reglada avans 1602-1603 e la revirada d'una ataca de Savòia còntra la ciutat genevesa que venguèt oficialament un aliat de la Confederacion.
De la Reforma a la Revolucion Francesa
[modificar | Modificar lo còdi]La Confederacion conoguèt un periòde d'estabilitat dau sègle XVI a la Revolucion Francesa que favorizèt l'emergéncia progressiva d'un sentiment culturau comun. Valés e lei Tres Ligas èran aliats dei 13 cantons. Genèva e Mulosa èran aliats ai cantons protestants, lo principat de Neuchâtel e l'evescat de Basilèa avián de liames amb Bèrna e l'abadiá e la vila de Sant Gall èran d'aliats menors de la Confederacion. Aquela organizacion cambièt franc dau periòde de la Guèrra de Trenta Ans que veguèt de combats acarnats opausar Francés e Espanhòus sus lo territòri dei Tres Ligas. Pasmens, en 1639, lei ligas foguèron restauradas e recupèron sei territòris.
I aviá ges d'autoritat federala que la Dieta èra solament une conferéncia d'ambaissadors que preniá sei decisions a l'unanimitat. Èra subretot cargat de la gestion dei bailatges comuns e sa presidéncia èra assegurat per Zurich. Leis institucions intèrnas de cada canton èran fòrça variablas evolucionannt entre de modèls basats sus una assemblada generala e de sistèmas donant la màger part dei poders a la borgesiá urbana. La maufisança entre catolics e protestants demeniguèt gaire e lei dos camps formèron d'alianças estrangieras dins lo cas d'un novèu conflicte religiós. Pasmens, ges de camp prenguèt l'iniciativa d'una guèrra e la patz demorèt entraïnant a partir de la segonda mitat dau sègle XVIII l'emergéncia d'un particularisme elvetic.
La Republica Elvetica
[modificar | Modificar lo còdi]La Confederacion Elvetica se trobèt implicat dins lei guèrras revolucionàrias tre 1795 e venguèt un teatre d'operacions per lei dos camps especialament a la fin dau decenni. França annexèt lo sud de l'evescat de Basilèa en 1797, Mulosa e Genèva l'annada seguenta. Totjorn en 1798, impausèt la creacion d'una Republica Elvetica dotada d'una constitucion unificatritz e centralizatritz. Pasmens, la populacion acceptèt pas aquelei modificacions e lo retirament dei tropas francesas en 1802 entraïnèt lo caòs. En 1803, Napoleon Bonaparte impausèt l'Acte de Mediacion que contentava una partida dei revendicacions elveticas. La Republica venguèt confederala. Lo canton dei Grisons foguèt creat a partir dei Tres Ligas e cinc cantons novèus foguèron fondats a partir dei bailatges comuns. Valés foguèt annexat a l'Empèri Francés. Bonaparte venguèt lo cap de l'Estat amb lo títol de mediator.
La Restauracion e la Regeneracion
[modificar | Modificar lo còdi]
En 1815, après la desfacha finala de l'emperaire, un Pacte federau restaurèt una Confederacion basat sus lo modèl d'avans la Revolucion. Pasmens, incluguèt d'ara endavant 22 cantons (lei 13 cantons originaus, lei 6 cantons creats per Bonaparte e Genèva, Valés e Neuchâtel). Bèrna perdiguèt lo País de Vaud mai annexèt l'evescat de Basilèa coma compensacion. França e Savòia deguèron tanben cedir quauquei territòris frontaliers per facilitar lei comunicacions amb Genèva. Enfin, lo Tractat de París (1815) proclamèt la neutralitat perpetuala de la Confederacion e l'inviolabilitat de son territòri.
Pasmens, la restauracion deis ancianeis institucions maucontentèt una partida importanta de la populacion qu'aviá adoptat leis idèas liberalas de la Revolucion Francesa. En 1830, un movement revolucionari pacific (la Regeneracion) entraïnèt la democratizacion de plusors cantons. En 1833, lo refús de la borgesiá de Basilèa de partejar lo poder amb leis abitants dei campanhas entraïnèt la secession dei zònas ruralas. Dins aquò, aquelei cambiaments foguèron rapidament a l'origina de tensions importants dins l'encastre dei divisions religiosas (protestants còntra catolics) e politicas (liberaus e radicaus còntra conservadors) dau país. Après una tiera d'incidents, sèt cantons catolics signèron en 1845 un pacte defensiu dich Sonderbund. Dos ans pus tard, lei radicaus, majoritaris a la Dieta, ordonèron la dissolucion d'aquela aliança. Lo refús entraïnèt una brèva guèrra civila (un centenau de tuats) que s'acabèt per la desfacha dau Sonderbund. Lei vencuts deguèron acceptar una revision prefonda dau Pacte federau de 1815.
La Soïssa modèrna
[modificar | Modificar lo còdi]La formacion de l'estat federau
[modificar | Modificar lo còdi]En 1848, una constitucion novèla foguèt adoptada. Creèt un estat federalista laissant una autonòmia importanta ai cantons. Un Conseu nacionau e un Conseu deis estats foguèron creats per exercir lo poder legislatiu federau e Bèrna venguèt la capitala d'aqueleis institucions. La defensa e la diplomacia venguèron de prerogativas dau govèrn centrau. Modificada en 1874, aquela constitucion es totjorn en vigor.
La segonda mitat dau sègle XIX
[modificar | Modificar lo còdi]Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX, lei tensions demorèron vivas entre cantons catolics e protestants en causa de la question dau pagament dau deute de guèrra unicament assegurat per lei vencuts fins a 1852, dau sistèma electorau que sa consequéncia èra l'eliminacion dei conservadors e de la separacion constitucionala de la Glèisa e de l'Estat. Pasmens, lei problemas s'amaisèron pauc a pauc, especialament après l'obtencion d'un elegit per lei conservadors au Conseu nacionau en 1891. En parallèl, la democratizacion contunièt amb l'extension dau drech de referendum a la màger part de la populacion, l'adopcion d'un sistèma de vòte majoritari pus representatiu e lo principi de l'escòla primària obligatòria. L'estat federau foguèt egalament renfòrçat amb la creacion d'un Tribunau Federau e d'un monopòli sus l'emission de moneda donat au poder centrau (completat en 1907 per la creacion d'una banca nacionala). En 1898, lei drechs civius e penaus venguèron de prerogativas federalas e la durada quotidiana dau trabalhs foguèt fixada a 11 oras en 1877.
Au nivèu diplomatic, de tensions aguèron tanben luòc amb Prússia e França a prepaus deis afaires de Neuchâtel e de Savòia. D'efèct, en 1856, un còp d'estat reialista prenguèt brèvament lo poder dins lo canton de Neuchâtel — qu'èra juridicament un fèu dau rèi de Prússia — e demandèt sa reintegracion au sen de Prússia. Lei Prussians mobilizèron sei fòrças armadas per conquistar la region mai deguèron se clinar en fàcia deis oposicions britanica e francesa. Lo segond afaire se debanèt amb l'annexion de Savòia per França en 1866. Un tractat ancian donava lo drech a Soïssa d'ocupar lo nòrd de la region per se protegir d'una menaça militara. Lo Conseu federau considerèt la possibilitat de declarar la guèrra ai Francés per ocupar l'endrech avans de se retractar e de reglar totei lei desacòrdis frontaliers amb París en 1868.
Lo sègle XX
[modificar | Modificar lo còdi]Soïssa adoptèt una politica de neutralitat armada durant lei dos conflictes mondiaus e capitèt de demorar en fòra dei combats. Pasmens, la Premiera Guèrra Mondiala i causèt una tiera de crisis economicas marcadas per de grèvas duras e de problemas d'avitalhament. Dins lo corrent deis annadas 1930, la crisi economica de 1929 favorizèt lei progrès dau comunisme e dau faissisme. Lo 9 de novembre de 1932, l'armada tirèt sus una manifestacion antifaissista tuant 13 personas. Lei tensions demeniguèron vèrs la fin dau decenni e sindicats e patrons signèron la patz dau trabalh en 1937, un acòrd assaiant d'organizar lo reglament negociat dei conflictes obriers.
Après la Segonda Guèrra Mondiala, Soïssa contunièt de renfòrçar son modèl amb l'introduccion d'una assegurança vielhitge en 1946 e l'egalitat entre sei ciutadans amb l'adopcion dau sufragi femenin entre 1971 e 1972. Leis annadas 1960-1970 foguèron dominadas per la question jurassiana regardant la separacion dei districtes francofòns dau canton de Bèrna. Après una lònga lucha politica e juridica, un canton de Jura, en majoritat catolic, foguèt fondat en 1979. Au nivèu diplomatic, Soïssa contunièt de defendre sa neutralitat armada e demorèt en fòra de l'ONU fins a 2002. Refusèt tanben d'integrar l'Union Europèa au profiech d'una politica de cooperacion basada sus d'acòrds bilateraus.
Politica
[modificar | Modificar lo còdi]De veire: Cantons soïsses
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]
De veire: Cantons soïsses
- Superfícia: 41 284 km²
- Distància nòrd-sud: 220 km
- Distància oèst-èst: 348 km
- Punt culminant: 4634 m (la punta Dufour dins lo massís del mont Ròse, Valés)
- Luòc mai bas: 193 m (lac Major, Tessin)
Soïssa a tres grandas regions naturalas:
- Los Alps que forman 60% del territòri soís amb tres partidas:
- L'Engadina a l'èst dins lo canton dels Grisons (punt culminant: Piz Bernina - 4049 m)
- Los Alps de l'Oberland Bernés (punt culminant: Finsteraarhorn - 4274 m)
- Los Alps Peninas (punt culminant: Punta Dufour, mont Ròse - 4634 m)
- Entre aquestas doas cadenas de montanhas se tròba la Plana soïssa que concentra la màger part de la populacion (30% del territòri soís).
Vilas principalas:
2880 comunas soïssas e 26 cantons.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]De veire: Economia de Soïssa
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Soïssa es situada entre de grands païses europèus qu'an influenciat sas lengas e sas culturas. A quatre lengas oficialas : l’alemand (64%) al nòrd e al centre, lo francés (19%) a l’oèst, l’italian (8%) al sud, e lo romanch qu'es una lenga romanica parlada per una minoritat pichona (1%) dins lo sud-èst del canton dels Grisons. L'alemand parlat en Soïssa Alamanica es un dialècte apelat soís alemand o schwyzerdütsch. Fòrça Soïsses parlan mai d'una lenga, e los residents e trabalhaires estranhs son mai de 20% de la populacion activa.
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- {{{títol}}}. PUF.
- {{{títol}}}. Helbing & Lichtenhahn.
- {{{títol}}}. LEP.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ En alamanic: Schwiz; en francomtés e francoprovençal: Suisse; en lombard: Svizera.
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ 1,0 et 1,1 «Confederazione svizzera» (en italian soís). Diccionari Istoric de Soïssa (DHS).
- ↑ D'efèct, dins lo rèsta dau Sant Empèri, lei vilas e lei comunautats ruralas avián generalament d'interès fòrça diferents. En particular, mai d'una vila èra a assaiar d'aumentar son poder au detriment dei paisans de son relarg.
